Full text of "Regneri aÌ€ Mansvelt, philosophiæ, dum viveret, doctoris ... Adversus anonymum theologo-politicum liber singularis, in quo omnes & singulæ tractatus theologico-politici dissertationes examinantur & refelluntur ... opus posthumum"

See other formats

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [1]

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507E 19 [1]

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [1]

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [1]

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Hoag.

507 E 19 [1]

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [1]

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

REGNERI a MANSVELT

(PhilofophU , dum Weret , VoBoris Trofejforis in
j{cademia TrajeBina

ADVERSUS ANONYMUM

THEOLOGO-POLITICUM

Liber Singularis,

In* quo omnes 6c ringulx Tractatus Theo-
LOGico-POLiTici Differtationes exaniH
nantur & refelluntur , cumpraemifla difquifi.
tione de Divina per Naturam, &
Scripturam Revelatione.

OPUS POSTHUMUM.

AMSTELiEDAMi;

Apud Abrahamum Wolfgang Bibliopoiam,

Anno iCjJ^,

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

LECTOR BENEVOLE.

Ides hic foetum poftburnum Viri Clariffimi &
Acutiflirai Regncri a Manfvelt , in inclyta Aca-
demia Trajecaiua ProfefToris Philofophise cele-
berrimi, qui in ipfo ^tatis flore, cum multa prse-
clara , praecipue in dodtrina morali , mohretur,

obiit. Cui ut pietate & orthodoxa rehgione nihil
luitprius Sc antiquius , fic ejus caufam agendam fibi cenfuit acer-
nme. Id enim ei inprimis curxfuit a teneris unguicuhs , utde
rerum cauflis & fidei capitibus redc fentiret , & Deum rite cole-
ret, acutriufque rationes juventuti traderet. Non eft utalios
teftes tibi allcgem quoanimo& fpiritu huic ftudio , quamdiuin
vivis fuit, femper incubuerit cum hic ipfe Iiber,cui immortuus eft,
omnium teftiura fit locuplctifllmus. Nam ut veritatem & religio-
nem vindicaret , ne vit^ quidem fuae pepercit. Improbo enim la-
bore , quem in divinarum &c humanarum rerum indagatione , &
eorum , qui arcem dodirinse Chriftians impugnarant, refutatione
pofuit, videtur ejos valetudinem corrupiffe. Quantum in hoc viro
Theologia & Philofophia detrimenti fecerint , & quantum ab
ejus ingenio fibipotuiflentpromittere, fi fatorum vis ineluda-
bihs non intercefliflfet , facile intelhgent omnes , qui hunclibrum
evolvent : qui tamen hmatior procul dubio prodiiflTet, fi ultimam
ei manum potuiflfet imponere. Quicunque tamen eum viderunt ,
«cdehocargumento rede pofllmt exiftimare, digniflimum ha-
buerunt , qui hi omnium manibus verfaretur & viri & religionis
caufa, pracipue cum Manfveldius primus fit & unicus , qui adhuc
Anonymi iftms Traaratum Theologico-Politicum , ut vocat, a
capite ad calcem refellerit. Vale & beati laboribus fruere , & fl
quid in iis forte depreheuderis , quodminus tibi probetur, id &
lumanitati & morti acerbae ViriEximii adfcribe, injuri«ver6
liorum temporum, quibus jacent Mufs , omneque Mufarum in- '
initrumentum , quod tam tarde lucem adfpiciant , & tamdiu fub
proehs fudavermt. ^

* a INDEX

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

INDEX CAPITUM.

IV. DeD,vm^RevelanonefeySmftur»m4e^T^^^^^^^ Diliwfdom , & ^nuluo int^ fc
V I. De Prophena.

e^r ^«^^wi- ea necefariajit.
' "XI. DeMiracuIis,

XII. interpretatiom Scriptur^. . ir , rt.n,. ^udimn , R«r& , Samuilli ,

anuvastantum? &qumam, v....i;A uhimammam^n mpofuerttl &

fuerint Le^iones? - ^ y

XV. Keliiuiy.T.Uhrieodemv,od,, quofupmore,. '''rZ- Zprophet^, <LAn vmt^n-
XV I i«<?«««r«r, ^po/»/» Efiliolasfuas , tanqum ApoSloli & P^<>lf*'

''''''%2voBo!e!,fcrif}er,ntJ ^''«''^ ' TjJ^riit^l";. ^t .uarationc
XVII. De 'vloLe.^Divin.Smho. Etjuar^^^^^^^

r«r^»MJ Dei. Et dentque ojlendttur ,tpjam, quaienf

ruPtamadnospervemfe. yr., nliail tr^eter obedientiaminten'

xvni.o^„£^..~

XIX ^M^!'i^amfideIes.Ftdeifundam.tadeterrntna„t^ Et iffa k Phtlofi.
XX N/^oJ^l^^Sr-R-^-rW^^^^ q/?.^.«r drR.... ,«-

XXI o.Rti^/S2r~^^
xxn.o;:rtr^^^^^^

£«.»L;r.dr^ix.^//«.p/'»«-W«*#

yLyilV. opndtturjuscircaSacrapenesfujtrnasPo^^^^^^^

mm Reifublic4:paci accommodartdebere . /j Deo , . ^,vw

fi«rf.

REGNE-

REGNERId MANSVELT

Philofophiae , dura viveret , Dodloris & ProfefToris in
Academia Trajediina

ADVERSUS ANONYMUM
T H E O L O G O-P OLITICUM

Liber Singularis.

CAPUT PRIMUM.

Eruitur t3 Examinatur AnonymiScopus (3 Propo^tum,

Nte plurimos annos & lecula , diiputatum fuit in Ecclc-
fia Chriftiana , de ufu rationis in Theologia ; prEecipuc
cum multi ex Gentilibus Philolbphis , de Theologicis qui-
bufdam veritatibus conviili , Chriftianam religionem
fufciperent. Hienim in EccIeCa vix recepri fuerunt,quin
ex iis non pauci , Theologiam fuis ratiociniis accommoda-

re, & fecundumPhilofophica, & obfcuratx ac aberrantis
kjae rationisdogmata, fledere conati fuerint. Aliis cxtra Ecclefiam , eandcm
fophifticis fuis argutationibus, quantum poffent , oppugnantibus. Vtrum
um iniquo Philofophiae in Thcologiam dominio primi Ecclefix Doaores fe
magnoanimo &heroico aufu , feliciffimo cum fucceflu oppofuerunr. Quod
abunde docent etiamnum extanria doaiflima fcripta Juftini Martyris, Cle-
mentis Alexandrini, Athenagorae, Theophili, Tertulliani, Arnobii,Minutii
Fehcis, Laarantii, aliorumquc, qui fimul & excellentes tunc erant Philofb-
phi, & Theoly doaiffimi. Hi fortiflime proftrato & confutato gentilium
errore , miquiflimo , quod erroneis fuis ratiociniis concedebant in Scriptu-
ram , & univerfam inde petitam religionem Chriftianam, dominio , legi-
timum&rationale oppofuerunt Philofophix Minifterium. Sententiam fuam
ut plunmum expnmentes, emphatica illa Scripturx formula, qua Sara

A Do-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

1!i

]{egnen a Mansvelt
Domina , de fua ancilkHacrar, importunius fefe gerentc , refpondit, E'icta.
tur analla nullo modo alTerere voluerunt , adeo depnmendara effc Phi-

lofophiam , & in fervitutem agendam , ut exfe ipfa nihil pofTu ,6c tantum
a Taeolo^iae nutu dependere debeat. Multo mmus , natura notam verita-
tem , pe?Scripturam revelatx cedere debere , tanquam magis certx. Nam
optime novcrant eundem efTc Deum qui per naturam & Scnpturam homi-
nibusveritatemdia it; & omnis generis vcritates, Gne fervitute , mmaxima
lib»rtate , quam aptiflime confpirare. Nec non mtime perfpcxerant , reac
adhibits rationis lumine plurimas patcfieri veritates , Theologis cog.i.tu ut.-
liffima. , & omnino neceffarias ; quemadmodum & m Scnptura Theologis
revehntur, ex quibus Philofophi non parvam pofTuntcapere utihtatem. Ita
utquoevis alterius confiliis utiqueat, & fuoordineac loco abfque fervih ub-
iec^ione &minifterio, mutuarafibi invicera foencrarj utihtatem. Sed volue-
runt ejiciendos elTe Philofophos ; quiex verbodivino deraonftratx per Thcc
logos veritati, & Spiritus S. in hoc aut illo Scnpturac loco, quo utuntur ,
probata: menti , vanas fuas opponunt ratiocinationes , & illara corrumpen-
do , his accommodant , iifque pertinaciter adhaerent , etiam poft demonftratunv
aTheologis,inauxiHum vocatolumineratioms, errorura fontera. Idque
fummo jure. Nam eorum erroribus nuUa vel Philofophica vel Theologica
veritascederedebuit, velfubjici. Verumcura fubfequentibus temporibus ean-
dem vim a Scholafticis pateretur veritas , primi Ecclefiae Chnftianx reformato-
res Zwinghus, Lutherus, Melanthon , &c. primorum Ecclefix Patrum vc-
fticriis infiftentes , iifdem armis eos dcbellarunt , & eadem formula clama-
runt , Ejkiatur ancilU. Nam abfurdiffimura hoc hommuragenus, vaniffi-
mis luis ratiociniis , & phantafticis fpeculationibus , univerfam Scnpturam,
& inde hauftara puriffiraara Theologiam adeo deteftabih modo conftupra-
verat & corruperat , ut conqueftus fuerit Lutherus , exukm fattam fuijje
'vtram & fmceram Theologiam, ac fubftitutara falfam Scnpura a- Sacra-
mentorum' intelUgenttam. Quid enim aUud, quam monftrohffimum iUud
Scholaftic£e Theologix monftrum , & tam iniqua ventatis revelatae, per cor-
rupta ratiocinia , conftupratione , gcnerari potuiffiet ? Quamdiu uaque , ad
hjEC ufquetempora, multisquidem rejeais, plunma tamen Scholafticorum
dogmata recepta fuerunt a variis Ecclefix Doaoribus , & Academiarum alum-
ni , quafi legibus quibufdam, iis adftridli fuerunt , nunquam haec quaeftio
difputarinonpotuir. Cum vero Sociniani rationisufum in Theologicis , non
rantummirum in modum, & ultra rationem omnera extenderent, fed etiam
ardentiffime propugnarent , & multis argumentis Sophifticis adftrucre nUercn-
tur: contraquam Scholaftici, quiquamvisabfolutiffimumrationidommium
concederent, nunquam tamen nifi ejus mimfterium propugnaverant , a mul-

iil

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus Jnonymum Theologo-ToliticumLiberSingularis. 3
tis, ut plurimum per Scholafticos deceptis , adeo in oppofitam partem di-
fceffum fuit, ut, male intellec^a Patrum & primorum Reformatorum ilfa
formula, Ejiciatur ancilla ^ Philofophos proimperio coram Theologo tacere
jufferint , & Philofophicas veritates cseca obedientia , non modo Theologije
Domins cedere, fed etiam quibufvis Theologorumdi£tatis, fubjici volue-
rint. Quae non parva vevitatis injuria , & in nobis reliqui divini lurainis fuffo-
catioeftj acveritatum per naturam & fcripturamoptimeconfpirantium, te-
mere & contra rationem fufcitata difcordia. Verum recentioribus Philofophis
Chriftianis , longefanius, quam Scholadici , philofbphantibus , & Theolo-
giam a Philofophia quam accuraliffmie difcernentibus , ac utriufque diver-
liffima agnofcentibus principia, media plane aliena, & fines omnino diftin-
^los j (ed tamen ab eodem Deo profluentia ; & idcirco nullam admittenti-
bus accommodationem hujus adillam, aut illius ad hanc; ne aut haec peril-
lam,autillaper hanccorrumperetur, quamvis utriufque mutuum ufumnon
contemnendum admitterent, de novo praedicSta quaeftionon agitari nonpo-
tiiir. Idque tanto magis , quantodiutiusPhilofophicaveritas, taminiqua fer-
vjtu te adeo procul aberrantibus dominis , eadem pro inutili ancilla abutentibus,
fervn-e coa6ta fuerat. Praecipue nupcrrimam occafionem praebente Anon) -
ino, qui de Sacrx Scripturx interpretatione , non modo paradoxe , fed eriam
heterodoxe, ut a viris Do£I;iffimis dcmonftratum fuit , lcripfit. Nam hic,
interrecentiores illos Philofophos faniores, nomen fuum profeffus, a quibus
tamen, inhaccaufa, non minus quam coeluni aterra, diftabaf, fummum,
per injuriam, adverfus eos , in aliorum, Philofophiam illam non fatis , per-
cipientium, animis, excitavit pr^judicium ; quafi abfurdiffima ejusdiara-
ta , ex illorum principiis profluerent ; & contrarium clare demonftrandi ,
laborem,yiris Doiiiffimis , qui eundem pro veritate fufciperededignati non
fuerunt, impofuit. Hujus itemveftigiafecutuseftalter Anonymus, qui nu-
per, fubeodemprastextu, exdenfiffimiscerebri fuitenebris in lucem edidir,
TraBatiim , ad aeternas potius fcnebras condemnandum , Theologico-Folitictm?,
quafi cum recentioribus Philofophis demonftraturus , quam neceffario evi-
tandafit oranis Theologis& Philofophia: miftura. Cum interim non alium
mfanem editus videatur ille Traaatus , quam ut clariffimo & fplendidiffimo
veritatislummi,perPatriamnoftram , tam ex Scriptura quam natura , fub
hbcrnmo & prudentiffimo fummarum poteftatum regimine, divina gratia,
clariliime Iplendenti, craffiffimas nubes & tenebras obduceret. AliusVuerit
Auaorisammus,hiceftinfeparabilis huj us operis efte£lus , nifi omnis pc-
nens erronea ejus ratiocinia , manifeftiffime demonftrentur. Hoc autem^Sr
veritati, 6c Patriae pro modulo meo prieftare coegit non modo publicum
quod Patnae Patres impofuere munus, Philofophicam veritatemomnibus vi-

A z ribus

Imoges reproduced by courtesy of Koninkhjke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

^ T{egneri a Mansvelt

ribus promavendi & propagandi , verum etiam pietas quam Deo , veritati &
Patrii per naturam & fcripturam debeo. Quis fit Auaor hujus Traaatus
nec fcio, necfcire defidcro; imomalim eum nunquam fuiffe , quam extitil-
fe & nofci. Non ipfum tamen fed ejus errores oppugnare , vel potius ad vc
ritatis normamreducere, propofui. Speciofa funt qux prxtendu & promntit,
Tictatem; Thdofo^handi Bertatem; & Reipubhc^ pacem ,quibus mhdprxfe-
rendumeft Quid emm majusin hac vita defideran poteft, quampie, cum
libertate, inpublica pacevitam tranfigere? H^c defendere & propugnare,
viderivult; &huncfoluminfinem , apprime, utmqmt, necejfe fmt ^tndicar,
nacma, tum circa Rcltgionem, tumcirca Summarum Potefiatumjus ,pra-
UiL:, mando.mdem, v^t -lixu communi Ubertati omnmo repugnat , hberum
Lufct^ufjue judictum pr^judicns occupare 'vel a^uo m^^^^ TTAnM
quafi divmo Spiritu & impulfu hxc perfcnpfiffet , diaurn illud Apoftoh
Tohannis Epift. prima, capite quarto , commate tertio & decimo , netandi
fuiTraaatus fronti infcripfit. Per hoc cognofctmus ^Hodtn Deomanemus , &
Deus manet innobis, quod deSpmtufuodedn nobts. Cummtenm peromnem
Traaatumfuum itafe gerat,utpotiusabeodemmendacnfpintu, quoAcha-
bi Prophctse I Reg. ^z: x^: x?. & Spiritu errons ab Apoftolo i Joh. 4: 6 op-
pofito Spiritui veritatis, duausvideatm-. Nam voknte Deo, fperamusno,
Lertiffimedemonftraturos, quod abfurdilTima confufione Deum cum ciea-
tma, & fpiritum cumcorpore confundat; atque ita jamabimtio aberrans a
veritatis tramite, Pietatem , quantum abullo fien potuit enervet. ProPhi-
lofophandilibertate, omnis generis errores tovendi , defendendi, & pio-
paindi profanam Hcentiam propugnet. Et denique taha ftruattundamen-
tat quibus femel admiffis,omnemreipubUcxpacem evemplane neceffanum
eft Nonenimquxvera funt prxjudicia, fed mamfeftas ventates circa Re-
Lionem & Scnpturam, ac Summarum poteftatum jus, apertiffimo mo e
L"nquampr.judiciarejicit. Et videns ,quantum a Sap-tiffimis pro^^^^^^^
Scholafticorum di£tatis , longe faniora recent.orum P^l^.f^P^^^T^ j^^"^^^;
qux exprincipiis a Nobiliffimo Renato Des-Cartes feliciffime dete<a.s , le-
oi-amamethodoquotidiedeteguntur, fub eorum nomine, ^^^P^^}^^^^-
furdiffima , ab omni veritatc & pietate alieniffima fua fomma , fubftituit. Non
parvo, feddiabohco, artificio adftruen* Atheifmum ; quem tam nervofe
proftravit , & fatentibus ipfisejus adverfarns, heroicoaufu,fuperavit,ideitt
lile Nobiliffi Cartefius. Phtlofophiam d Fidefeparare , quse non poftrema recen-
tiorum Philofophorumcuracft, non tamum in titulo , fed etiam per omnem
fuum Traaatum, prxcipuum intentum dicit , & paffim ^"^"1^^ ' ^^^^^*
fophandi hbertatem falva putate & ReipubUcx pacetoUtnonpoffe. ^^5"^""
to magis fpeciofa funt , tjrnto majori impetu nos ad eorum c^^^^^^T

0i I

»^1

Jdverfus Anonymum Theologo-Po:iticu?n Liber Singularis. y
lerunt. Prxdpueut inquireremus, quantumhascinranadiftent a maxime fa-
nis rccentiorum Philofophemaribus , quibus h^c per imperitiam a nonnulli*
adfcribuntur & annumerantur. Ipfe fcribendi caufamenarraturus, maximam
morum corruptionem caufatur. Mtratus fa^efui^ inquic inPrsefatione,^^/^?^
homines , qui fe Chrifttanam Reltgtonem profiteri jaBant^ hoc cft^ amorem , (rau-^
dium , ^acem , contineyitiam , & erga omnes fidem , plus quam iniquo animo cer-^
tarent^ acerhiftimum invtcem odium exercerent , ita ut facilius ex his^
quamtlltsfides uniufcujufque nofcatur. Imo jam dudum eo rem perveniffcdi-
cit , ut neminem fere ^ o^uifnam fit ^ num fcilicet Chriftianus , Turca ,
d^us vel Ethnictis , nofcere fojfis^ nifi ex corporis externo habitu , ctiltti^
'uel quod hanc^ aut illam Ecclefiam frequentat ^ vel dentc^ue^ t^uod huic^ aut
illi opinioni addi^useft , c^^in verba alicujus (JPfagiftri jtirare folet. C^terum
vita eadem omnibuseft. Quis noncum Poetadicerct

Feli.

cta tempora , qua te

Mortbus opponunt ; habeatjam Romapudorem ,
Tertius e coslo cecidit Cato.

Optimefane! nullusenim, depravatos hominum , Chriftianam Religioneni
fe profiteri ja6Htantium, mores , quotidie videns , apertis faucibus ad rau-
ccdinem ufque nonexclamat, pietatem & morumcorreilionem, inter eos,
quibufcunque praefcriptis a Deomediis, ab omnibus promovendaro 5c pro-
pugnandam elTe. Petit hoc ipfa Chriftiana Religio. Petunt omnes qui eam
ex corde profitentur. Non enim ad Chriftianam Religionem fufficit, cam
externo corporis habitu & cultu profiteri ; vel eam profitentium coetum & Ec-
clefiamfrequentare; autore-tenus addiitum elfe eorum dogmatibus; mulro
xninui^ in alicujus eorum Magiftri verba jurare, & interim iniquo cum ahis
certareanimo , & acerbiftimoflagrare odio; caeterifque vitiis habenas laxare.
Nec etiam fufficit, ab Anonymotantolabore adftru6l:a fides pia^ utinquit,
&7%on vera^ imoqux /)/«m/;^admittit dogmata^ qu^e nec umbram -uerita^
tis habent pag. 162. Non fufficit illa fimplex , quam introducit , etiam ex
peffimiserroribusnatam,6>W/>wz^;^, pag. i^^. &c. Non fufficit (JHagiftra^
ttii pr9epeoprgeftandaj^^yea'(?, aliaque plurima, pcr integrum hunc tra£ta-
tum ubique difperfa. Sed requiritur divina Chrifti & Chriftian^ doftrinse
cognitio, per& fecundum Scripturam comparata j ut&publica, privata-
que, tam folitaria , quam focia, mm verbis, tum omnibuscogitationibus&
adtionibus faita profeffio. Ita utprasdicSta vitia non fint Religionis, fedho-
minum eandem non refte profitemium : nec iis patefiat , quafis fit , quam te-
mere jaitant, &prx fe ferunt , Religio , ut innuit Anonymus, fcdquantum
ab ejus genuina profeffione deficianr, Quare Anony mus omnino abfurde ^

A 3 fub

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

^ ]{egnen h Mansvelt

fub prxtcxtureftltucndx profeffionis , ipram Chriftianam Religionem fundi-
tus evcrrere agcrcditur. Majorcnim&contmua rcquiftta fuiffet ejurdem im-
prcffio & coramomnium mcntis ocuUsnon mtcrrupta cjus facla pr.fcnua.
K fi continuo cogitarcnt homines, quomodofit prohtenda Cbtft^ana Re-
li. o, maximum proculdubio vitiorum numcrum cvitarcnt; & non folocor-
p^vshTb tu, fedomnibusoperibusaTurcis, Judxis, & Ethmcis , non rm-
S u nu m Onens ab Occidentc diftarcnt. Imo vcro jam tantum mtcr Chr.ftaa-
orEefeaum,quem long:ffime modumcxccdercfatcmur uteadcm &
n ifdem vitiis, eorum vita fit, cumTurcis & Ethmas, abfquc fumma ta-
In veriffim-^ Rcligionis Chriftiana. , & multorum bonorum "^JU"a dic
poffc non putamus.^ Contrarium fortiffim. nrgumcmis evma poflct ab ns
W nter uuofque vixerunt , &Ulorum barbariemac ncqumam ocuhs pcrlu-
ftrarunt Scd cum nos Chriftianorum malitiam patrocinan rnmurK vchmus,
& Tneptiffima h^c Anonymi comparatio parum admodum ad rcm faaat , can-
ITL loco relinquerc propofuimus. Hujus uaque corrupt.oms oragmcm
indagaturus Anonymus ,U ^ummJeortun.fuer^hocm.\urr. ,^uod

E%^r.inipna MgnHntes , & ejus cffiaa benefiaa .flmare , faftores
fZi honoL haberef.u!goReUgron.fu^_ Verum ab unapanc ubua.n nc
quit , quin digniffima fint Ecclcfi* Mmiftcna. ni.« o „,(2., mquit Fau-

is,'feu'cui quis tuto credat, h,c eftfermo, fi ^ms Ef^fcof atum , vcl quodvis
aliud in Ecclcfia miniftcrium , exfettt vcl dcfidcrat , pulchrum , cgrcgium ,
feu bonum opus deftderat. Etidcirco nonfine bcneficio cuiquam tale mmifte-
vium obtingit. Et qui idobtinet, propter id ipfumfuo honore dignus efti
nrscipuc fi eo legitime fungatur : o; ks,^s< <(v.«.,«a»vT,c, ^.s^'. 5«"^« ns^i^»
lll^. Nam aUene monftra^vermt ,bonumfibi ipfis ac^urrunt gradum
honores&cxiftimationeminEcclefiaDei,! Tim. 3. ig.Imo o;.^.-. -e...--^
L °r.l...'^-.. l^ene fr^^funt duplui honore Mgm habeantur .nqmt
ADoftolus: iTim.5 17. muncris fcilicct , & bonx ejuldcm admimftratioms.
ScTeriam aba terapartencgari nonpotcft, quinexeo, quod muh, peffimo
errore, hxc miniftcna confidcravcrint , tanquam ....c ^/^«^r.r^/, quas A-
poftoli Judascommatc oftavo, &Petrus Epiftolx fccundx, capuc fccundo,
commate decimo , etiam dicunt «.e^^--, domtnatwnes ^x^uc m p^o mu
niftns , qui effent exemplarta gregts , & ^^^^^P^"";,^. ^^^^^^

ferint ^Le..«'=- domtnantes i Pet. ^ 3-^0 eofdcm poftca h^b"crmt
tanquam operarm a Domino m mcffcm fuam miffos, Matt. 9 . 37-

3 8. Sedtanquam -J.xes^-^^^^ turpts lucn gratta pafcentes 1 Fet. 5.1.. nec
non tamum iis prsebuerint honorcm , ut abfquc uHa mquifitione , lolis eo-
rum, fxpiffimc peffimorum horainum , verbis adhxfcnnt , &mihoc aami-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

JdverPis Anonymum Theohgo.Toliticum Liher SivnuUm
fennt , &ex depravato dominandi ftudio flarritaverinr \r.t..% • •
Chriftianamrel^ne. profiteri fejaaitant^p^:::: 4 ^1^X1^

extcrnum cultum Uuo utanquu Anonymus, ^ulgr. DeuL ^iL 2X
^uamadorare .tdetur) ^ c^uod fides , inter eos , ;L nM aUud%
creduhta.^„ud^aa, eaque talia, ^u^ hormnes e. rationahb.s irutoTred
dunt, utpote qu^ ommno ^mpedmnt, ^uo mtnus unufc^uijme hbero fuo mdtcio
utatur &'verum^}alfodtgnofcat,d.'vehmadluLLUeat.pem^^^^^^^
guendum dataoperaexcogitata^vtdentttr. Ad quam eandem abfurdiLem quan-
tumcunqueeamdeteftetur, omnes fedaha fantumvia, feducere voluilE

ommbus fe fummts poteflattbtts , quibuscap. i^. pag. 1 8c. concefferat nuZ
rn-^-^ejureci.th.elnaturah^Deo,_hea^^^^^^
fubj.cere tenetur ut ^^^^ru f.pecontratd^ttodbonttm e,juAurnjud^.% Zc p^^^^
lamfenttt,agere debeat. Sedquid hxcad Rdigionem Chriflianam nut hCr
omma,tanquamabrurdi(nma vitia reprehendft, achomh^^^^^^^^^^
& quantumdmna gratia poteft , ab iis deducit; imo cui h^c omnia di
dverf^tur. Nulla h=x:c adm.ttit reA^ rationi contraria, fed div nl , & Ja!
tionem tranfcendentia, a Deo revelata , «.j./...^. Non hxc ratZeJ^rl;
fuscontemntt ^abneg.f, fedtanquamilluftnffimumdonumdivinunTZm
V. hom.num malma non Parumcorruptum ,fupponit,&inauxilium vocTt'
Imo etiam non mfi cum ratione credit & admittit f;> n ,^ p .^""'"^/ocat-
nam longe ftperanr , & i Deo revel* ^ rb„\™ f^tZ,''""''-

Atheorum fluauan n oS tt r ^^'^ ' Scepticorum &

comprehende e neq e^e^^^^^^^^^^ ?^""T P-f-^-"em

quam feratur judiclum ' dc^L ^ au^^ ll' ' "^'""^^ ' ^^^""'^""^

velata myfteria : hunT 'iure r^e'ritrr ^■T''''^ ^^"^^^^^ ^""^

abufum , & inexorabil odio nl^? '""Tt ^"^^"^^"^ ^umani

ftiana^.W«., uSlt ZnvZ ^^7? Chri.
r,V«.. tntemum,

;:,rperg;at?oro^^^^^^^

dem ri,.^(l; ^ ':°nf'^"a, lupi-a omnesalios, rcfte utuntur Muliin,,;
Chr,ft.a„orum , va„« fuos errores , i„ quosper Ariftote&orum St,^'

nico-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Hoag.

507 E 19 [2]

J{egneriaMansvelt

. 1 • • .u»..^r,t auae tam in Natura quam Scriptura
nicorum fpeculationes mcide.ant , ^^^^^^^vc. non Religioais erroresfunt.
revelata funt perm.fcuerunt : jUi hom^^^^^^^ ^ convmcuntur ciuot.die.
Etilliipfinbalns , etiam de ns ™ ' fo^

VerumexChriftianaReUgione -^l^f^^^) Scnpturam accommoda-
ciuibus, ut mciuit ne gent^es feBan .^d rent'. ^^^^ ^^^^^^^^^^

aperta calumma eft , ^"f"^ "V^^^^^^Scriptur^E fenfumeruituri,
«{fm^us. Pr^tereamultiquidemahquando ve^^^^^^^ fed id non femper

r^-^Tr cSitntrprXr altrs : nihil eft ,uod uUerius
facmnt. ^"^.^ ..^ " ™„Vbu^ & cuibus Chriftianam Rehg.onemprobare
probetur. ^1»^^^ «ibus 1 ^^^^^^ ^^^^

nituntur, mamfcftifTimi. ^'^g,""^''J^ ' • n j ^^^^ cre^^r^,
cilTimam calummam dici poffit , SJis fcribendi ^auf>s,&eorum

ammoexanmare, O; n hilde '^,^; 11 .^o«rer Optime profeaolcon.
ditionem accipimus. Sed nec folus^ eft , nec P"- 'J^ ^^^^^

iniit. Omnium Chnft.anorumhoc «^"""^^^^^f^^^; Reliaione fefe convi6los
fimum,acnot.fllmum,&omn.busqu.ckChr^^^^^^^^ ^.^^^ ^^.^

„on fentiunt , aut ahos ^^.^^'''^'^'V '^^^^ conforme. Mul-

dc fcriptura docet Chrjft-na Rehg.o quod non^^t v^^^^^^

tas qu.dem tenebras ^^«"^^"i?,^^^^^^^ fpero,

r.bema.iimo examinante , facilhmc d.fpelluntur Utex ^ ^ ,^

lucemef.dianaclarius pateb^ ^l^Z^^ ;^^^^^^^ Scc.
■inceu,ciuideptProphet>a,&rarat^oneDa^^^^^^^

volente Deo , fingula libero ec ^"''"b confidit, ea qux fcr.pf.t,

docebimus. Cxterum prxfat.onem ^?"^'^^^"^^^^^^^

obpr^fiantiam C^" «^'^'^-^^'^ ''^^«^^«^^ ' "''"/J" Verum per^hiofophos
J ,L .pfrs h.c[atu fuper^uenota go^ Verum « P ^^^^^^^ ^ ^P^

inteUigateosquifolanatm^ T nlane f^^^^^^^ cum cenfet h^c iis

ipfe docet, a revelat.s ^bft-—^^^^^ parteextraeorum
• pkcitura: "^."^ ^*^^"^ /"^"If^ero imelllgat eos, qui veritatem tam

tradit, fed f ' ^^^-^;^^ \ i„ errores induceiid. dolos , hxcomma cap.tah
propter plunmos deapienai , oc lu ^^^^^

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A dverfus A nonymum Theologo-VoUticum Liber Sin^ularis. ^
odio,jure merito profequentur. Afque adeo demonftratu facillimum ipfiS
foret,fimadoahisnonimpedirentur, quod eaquse docet Chriftiana Religio»
nm fertinacmr & exprajudicio, nec perfuperptionem mxmetitm, ntcexcwitu-
mactaAnt tmpetu , fed re6i:iflima cum ratione retineant , & rejiciant ea quac hic
ineptiffime ab Anonymo fuerunt propofita. Nos, dum aliialiis& m^oribus
intentifunt,nortrohicfungemurofficio. Primo diftinftius inquifituri , quse
fit in nobis naturalis cognitio, feu Pbilofophia ? qux ante, quse pofthumani
generis corruprionem ? quae cognitio per revelationem 5c Scripturam Sa-
cram? qus urriufque, conformitas , & diftinaio ? Etquodnam rautuum
eorum auxilium? ut ita tandem pateat, non tantum quomodo hse divinae
dilciplinxfuoordine&locofibimutuo confulant ; fed etiam quantam fupre-
mae poteftates, falva pietate, & reipublicae pace, fecundum eafdem , fubdi-
ns poffint & debeant concedcre libertatem , fentiendi & dicendi in republica
<luod quifque velit. In eundem finem, examinantes omnes & fingulas quas
continet nefandusilleTractatus Theologico-Politicusdifrertaticmes.

CAPUT SECUNDUM.

De Divina ]{evelatione per Naturam , feu Philofophia.

§• I- O Evelatio, fi nomen fpe^etur , proprie eft veli detraAio, qua id ,
IVquod eovelatum &occultatumerat, oculispatet. Unde& idquod
revelatur detegi & retegi dicitur. Quemadmodum & apud Graecos K«i,«
iigm(iczt tego, operior.Et AVo^^txuW detego.reveloyretego. Ut& Kn^^vitc
rrvelatio. Sic Matt. lo: 1.6. iJU j«, M^Kv/,f.i,,, 3 ii7t.^Ac,s«'a,«,. NM enim
efi occultum, feu teaum, velatum, & opertum, t^uod nonrevelabitur d^-de-
tegctur. Significat etiam quamvis cognitionem, feu patefa^ionem incogni-
ti. Sic ibidem, dicitur U»',g,„tv,rity-ii ^»»,r^»««,. Isiihil efi abditum Sc occuU
tum, quod non fcietur. Quicquid fit, non nifi cognofcenti aliquid a£tu reve-
lari , notiffimum cft. Nam cognitione deftitutis , omnia tecfta , velata & oper-
ta funt. Hinc, ut refte cognofcamur , homini a Deo per naturam revelata ,
ipfa Cognitiopenitiusfpe£tandavenit.

Q^icunquc aliquid Cognofcere dicitur, ei idipfum vel aftu patet,
yel tahs adeft facultas feu perfeaio, quafibi id aperte proponere poteft. Illa
diatur Idea vel Cognitio Aftualis. Hxc, fi confideretur,quatenuseafacul-
tas adeft anatura, feu ex ipfa cognofcentis elTentia fluit , &abeanoneftdi-
verfa, mnata cognitio, vel Naturalis Ratio & Rationalitas didtur. Si vero
confideretur, quatenus vel immediate ab alio, vel crebro cognitionis ufu &

B exer-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

j Q ^B^^mri h Mansveh

exercitio, itaperficitur, utfacile& abfque difficultate, prompte ^ manifeftc
fibi proponat, id quod cognofcere dicitur, vel InfUfa, vel Acquifita cogni-
tlo appellatur. His autem non opponitur aaualis cogmtio, quod Ratio adu
a natura coenofcenti non adfit , vel ab elfentiaejus nonfluat talis cognofcen-
difacultas, tutaauconceffa non fit talis perfedio, aut etiam crebro exera-
tio aftu acquifita non fit : fed tantum quod per eas id quod cognofcitur co-.
gnofcenti aftu non obverfctur , & proponatur. Ita ut ex aauahterprsefente
cognitione, taminnata, quammfufa & acquifita , yaru fluant cognofcendi
aaus, quibusAaualiscognitionisnomen competit. Unde & A£tuahscogm.
tio, noinunquam innata, infufa, vel acquifita dicitur .• qina fcihcet eft aftus
ex tah facuhate , vel acquifitaaut infufa cognofcentis perfeaione, fluens. Non
etiam infufa vel acquiiita cognitio, aha cogmtionis fpecies eft , ab mnata :
fed ejufdem perfeaio; qua cognofcens facihus , promptius , & clarius per
innatam cogpofcat facuhatcm. _

& 5 Cum autem nulla detur A^uahs cognitio , m qua cognolcenti non
obverfetur&pateat id quod cognofcitur , omnis cognuio merito cognolcen-
tis lumen dicitur. Et innata ,infufa , vclacqulfita cognitio , lumenmnatum,
infufum, velacquifitura. Ita ut Ratio naturahs, vellumenmnatum , leum-
nata cognitio fit ipfafacultas ^ natur^ prsfens, feu fluens ex , & identificata
cum efl^entiacognofcentis. Et cognofcens ,per fe , umca & eadem mnatata-
cultate, feueodem&unicoinnato lumine, aliotantum & alio aclu^leu mo-
do , cognofcat , quicquid diftinfta cognitione aftuah cognofcere dicitur.
Neclumeninfufum vel acquifvtum aliud quidfit,quamillacognofcentisper-
feaio, abeo non diverfa, qua vel immediate a perkaiore lumine, vel me-
diantibuscrebris aftibus, facile, promte , &manifefte fibi propomtidquod
aftu cognitum, & revelatum dicitur. Qux ignorantur ex cogmtionis de-
feau in tenebris latenr. Et au^a cognitione , tandem quaevis ignorantiaj te-
nebrxdiffipantur. n^, >«,-r^ Nam omm >^uod mantfijtat Jumn

eli, Ephef i?. Pr^/*«»* cognitionis , {cn Saftentue fu^ra ftultmam kn
iinorantiam , eftftcut exccHtntui lucu fra tembrofttatt , inquit Ecclefiaftes
«p X. comm. 1 7 . Hinc Claritas & evidentia non magis a cognitione , quam
^lumine poflunt abeflb. Et quemadraodum H-ii«<i.5c,«^t^«», utapud Euri-
pideminIphig.>W«?« Were lucem t cognofcenti adraodum fuavis

& grata cognitio. , r ■ r- ^ l • j^c

§.4. Sed utlumcn ei , qui fein luce verfan nefcit , a tenebris non dit-
fert nec difcernitur: ita & per cognitionis lumen, nuUi a^u quicquam patet ,
nifi qui ejus fibi confcius eft. Multa quidem quis poteft noviflb, quae adtu
non femper occurrunt: fed quamdiu ei non patet, & ipfe fibi confcius non
fift , ea efle nota , a^u ea non magis cognofcit , quam fi nota non. forent. Ita

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A dverfus J mnymum Theologo-PoUticim Liher Singularis.
utquivis neceflario^ailu ignoret, quicquid fe fcire nefcit. Acinomnicogni-
tione confcientia , <jua cognoftens fibi fuac cognitionislat confcius, iKiceira-
rio requiratur. Haec autem cognolcentis confcientia, non eft fecunda qujc-
dam & reflexa fuae cognitionis cognitio : fed ipfum illud , per quod qusEvis co-
gnitio efl: aclualis cognitio. Nam ne quidem limpliciflTnnequicquam intelligic
aut percipit , nifi cjus fibi confcius fuerit: nec per aclum fequentem , re-
flexum nempe, poteft elTe confcius adtus praccedentis: imo nunquam fuper
eam quam habet cognitionemreflcdit, nifietiamilliusreflexionis, fineulla
tamen alia reflexione , quae alioquin in infinitum, multiplicanda foret , libi
confcius fuerit.

§. 5-. Quo vero cognofcens ab hoc cognitionis lumine fe clarius 5c di-
ftinclius illuminari fibi confcius efl: , tanto magis ie cognofcere plane cer-
tus eft. Et quanto plura vel cognofcit, vel de eo quod cognoftit pateflunt,
tanto majus eftimatur ejus cognofcendi lumen, & tanto perfe<aior cft ejus
[cognitio. Clare autcm illuminatur cognofcens , cum cognitum fibi attendenti
vivide praefens agnofcit Diftincte , cum quicquid de cognito cognofcit , abf-
. quealiorum permiftione innotefcit. Ita ut Claritas 6f diftinclio , non tam re-
penantur inrecognita , quam in cognofcente vel ejus cognitione. Et eadem
res, fine ulla mutatione fui, jam clara, jam oblcura dicatur, quia clare vel
obfcure cognofcitur,

§. 6. Hominem, tali cognitionis lumine praeditum^exiftere, quivis fibi
adeo clare confcius eft , ut Soli candelam accendat , qui id pro.bare nititur.
Nam nullus id negaverit , qui fe ipfum aperte non confutaverit. Verum cum
ab unaparreneminemfugerepoflinthujus fuiluminisdefeilus. Nullus enim
non defiderat plurima clarius, diftinftius, & promptius paterc, quam pate-
fiunt. Nullus nonquotidie plura & plura difcit , ac cognitionis lumine dete-
git. Et ab altcraparte, perhoclumen nulli non patefiunt perfeaiones longe
majores & excellentiores , quam quasin fe exiftere fibiconfciuseft; quas id-
orco defiderat & appetit. Hocipfumhumanae cognitionislumen cuique da-
re patefaat, quod non nifi Flammulafit ( liceatmihijamhacfimilitudine,
ahoqum longe diffimili , uti , ufquedum probaverim rem cognofcenrem cor-
pus efle non pofl"e ) \ longe perfediore lumine accenfa. Nam fi a fe efll-t , nul-
laperteihonecareret , &: nihilnon patefaceret.

7- In^ocumcuique patefaciat perfeaionem adeo perfe<aam , ut ni-
hil ei defit; quodpatet,quianuIIustaIem non appetit; & ea concipi non pof-
lit, non exiftens, feu non nifi exiftens concipi debeat; atque ita patefaciat
eam neceflino a fe efl-e , & fumma cum perfeaione omnia cognofcere,
nullus ignorare poteft, fe hincomnefuumefl"e, cujus fibi in fe confcius eft,
& cognofcendi lumen, haberei & nonnifi ab eain fefe confervari. Hic au-

B X tem

Imoges reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

f± 'R^gntri a Mansvett

tem ert ille n-t»> TtS. t-w, Fater luminum Jac i: 17. '^^f^lin^^ Domi^
nus Deus fcientiarum i Sam. x : 3 . M'ov(^ ot^6c /c^/^^ Sapiens^ i Tim. 1:17. qui
riraV;d« WvTtt cognofcit i Joh. 3 : lo. imocui competit Ba9(^ •■a^/flt? T^raWa?
profmditod Saftentia & Scienti^ Rom. 11: 33- qt^em nemo Scientiam do-
cuit]oh XI : XI. Efa. 40: 14. Et cuius genus nos fumus , inquit Apoftolus
Ad. 17:28.

§. 8 . Hanc autem perfe6liflimam perfeftionem, quas Deus eft , homofuo^
quo gaudet , cognofcendi lumine non perluftrat , quin in eadetegat fum-
mam Veritatem, Bonitatem, & Potentiam. Nam id cui nihil perfedionis
deeft, his carere non poteft. Simulltaque manifeftumeft, a taliluminis fon-
te, nihilimperfedtionis, & non nifi perfe£tum lumen profluere potuiffe. Fi-
nitum fit , & radios fuos non fimul extendat ad omnia , malum tamcn,
crroneum , & a veritate feducens cfle non poteft. Unde manifeftum eft ,
quod homo, quamdiu in conceflbfibi, ab illo,lumine verfatur , veritatem
de(erere,&crrorem feftarinequeat : Etcontra, quodreliftohoc lumine, &
neglefto, intenebris ambulans & judicans , errores evitare nonpoflit. Patet
etiam, quod homini hoc lumine nihil detegi poflit , feu quod ei nihilcon-
ceptibilefit, quin huicprim^ perfe£i:ioni fitpoflibile. Cum itaque ad cogni-
tionis conceptum non requiratur utquicquam extenfionis in eo contineatur ,
& ad concipiendam extenfionem non requiratur in ea quicquam cogitationis
concipi, Deus ctiam cogitationem ab extenfione , &extenfionema cogitatio-
nefeparare , ideftrem cogitantem abfque corpore, & corpus abique recogi-
tante ponere poteft. Quge vero feparari poffunt a fe mutuo , & feparatim ex-
iftere, accognofci, neceflario diver(a, & realiter diftinfta funt: nam idema
fefe feparatum concipi nequit. Atque adeo , eodem hoclumine manifeftum
cft , hominem , quatenuseft res cogitans , realiter diverfum & diftinftum quid
cfle, abextenfione, licet cum eaquam intime unita exiftat. Nec cogitatio-
nem & extenfionem ejufdem fimplicis diverfos modos concipi pofle, nifi
illae realiter diverfas & a Dco (eparabiles inter fe res , fimutdiverfse dicantur , &
negentur.

§. 9. EademdecaufiDeug etiam, quieftfons omnis cogitationisinhomi-
ne, ab omni extenfione plane diverfumquid eft. Nam prxterquam , quod
ad prefe£tiflimum ejus cognofcendi lumen, quod fibi , independenter, a le
habet, nihil extenfionis requiratur , & idcirco ab ea neceffario realitcr diver-
fumfit,omnis cxtenfio fimulac exiftit velconcipitur, nonnifiutminorqux-
dam perfeftio, concipi &effepoteft; cum Deusfitperfeftio, qua majordari
aut concipi non poteft. Hoc cnimnos jam probavimus, & omnesDeumcon-
fentiuntejfe , quod, utait Auguftinus de Doftr. Chrift. lib. i. cap.7. cateris
rebus omnibus antepnunt, Nec ^uifquam inveniri foteft^ fjui hoc Deunr credat

efFe^

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfus Anonymum Theolo^o-Polkicum Liber Singularis.

melm aliquid efi. Sed extenfio exiftere nec concipi^poteft nifi ex
partibuscompofita; divifibilisjperfebruta &iners; ac non nifi aliunde mo-
bjlis & aituanda; ut & plurimis mutationibus obnoxia; imo ad cognofcen-
dam ejus elTentiam nullo modo neceflarium eft ut cognofcatur exiffere , ita
ut abfque exiftentiasinitiocxiftere velconcipi nequeat. Fieri ergo nonpoteft
utDeus fit extenfio. Nam fumma perfeaio neceffario fimplicifilma , ex nul-
hspartibuscomponi, & in nullas dividi poteft , perfefibifui & omnium con-
fcia & aduofiffima eft, & immobilis, abfque motu & mutationefui, omnia
movet & mutat, & abfque principio & fine extitit, exiftit, & exiftet,pro.
pna & nobis incomprehenfibili fua fuflicientia & perfeaione. Qusedenullo
corpore dici aut fingi poflunt.

§. lo. Nullum itaque , corpus aliquo cognofcendi lumine prxditumefle
poteft: nam qu^vis res cognofcens ab omni extcnfione neceflario realiterdi-
verfa eft.

§. 1 1. Cum autem Deus, omne fuum efl^e, & prefeariflimx cognitionis
lumen, independenter & a fe poflldeat, & quaevis creatura , non nifi depen-
dentera Deo fit, & cognofcat , cognitionis lumenin Deo longeperfeaius &
excellentius eft , quam in ulla creatura. Illeenim , tanquamomnium prima
ac lumma Ratio , & maxima Rationalis perfeftio , prima & perfeaiflima
omms wtioniscaufa, fons , & principium exiftens , omnia perindependentem
luameflentiam, & inea, cognofcit. Cum haec, non nifi dependenter ab eo
exiftens, quamvisin, & perfe, utpote per fecum identificatam & a natura
iuanonrcahtcr diverfam facultatem, cognofcat, non etiam nifi dependenter
aDeo quicquam cognofcere pofl^eti «ec aliam obtineat cognofcendi faculta-
tem, necperfe^aiorem, quamDeuseiprofua libertateconcederevoluit Prs-
terea, cumDeusinfinitus, unico adru pcrfeariflimo exiftat , quicquid perin-
dependentem fuam efl^entiam, & in ea cognofcit, etiamunico&prefeaifll-
moadtucognofat. Sedcreatura, necefl-ariofinita,^ fuccefllveexiftens,non
nili yariis cognofcendi modis & a<5bibus modificatur, ftu fuccefllve coairat,
percipit, vel cognofcit ea quac cognofcit. Et ex unica cogitatione vel cogni-
tione iic ad aliam deducitur, ut qu^vis fe habeat inftar minoris luminisfra-
dios luos ahquo ufque diff-undentis , & ulteriora incognita , gradatim magis pa-
tefacientis. Cum perfcaifl-imum divinse cognitionis lumen , fimul & femel
omnia penetret, ita ut nihil occulcum fitcoram ipfo. Hinc Dei cognitioin-
S"difcurfivT ^^^^^^ ^^""^» gi^adatim excognitisadincognitaproceden-

§. iz. Hac decaufaneceffhrio, in cognofcente , feu rationall vcl ratione
praditacreatura, requintur primaquscdam cognitio, qujg propria fua luce
tulgeat , & ex qua caetera cognofcenda patefiant & gradatim detegantur. Id eft,

B 3 requi-

Imoges reproduced by courtesy of Koninklijke Blbliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

1::

l{esneri a Mansvelt
requiritur, utca naturali fua facultate, feu Ratlone , vel innato fibicogno-
fcLi lumine, ab effentia fuanuUomodo dive.fo, per fe fola, fine ulliusal-
tenuscreatura.auxiUo, in fe pofP.t exatare qualdam notiones ex quibusalia
ncognita cognofci & patefieripolfunt. Nam quicquid gradatim SclucceOive
fit ,^nece(rano a c^ceris independens principmm requint Tales vero func
omnes vulgo diftx notiones communes, & ventates per fe notx. Namhx
tamxveritftisfunt, tantae claritatis & certitudinis ut de iis cogitan nequeat,
Xpprobentur.Imopiobentur, fi negentur. Nonahter, ^-^-^-^^^^^
coJL , propria fua Jiegatione fe convincit : nam non negat , nifi cogitet
Sfs om^e^hic enumerafe, nihil attinet, ^forte mfuperabilis laboris o t.
Sufficit expUcaffe quid fint. Et demonlh affe, eas requin momm creatura,
naturaliratione, feucognofcendi lumine&facultate,prxdita.

§ EasNotioneselfeveras, ideft, idquodpernotionem, a natui;ah
coumofcendi facultate, feu indito naturx lumine , incognofcentc, leuratio-
nalicreatura, excitatam , exfefola, fineuilaaliacreatura, cognofcitur, re.
veraitafehabere, uticognofcitur, dubitan nequ.t. Nain Deusqu, perfedif-
fimus , & ideo veracilfimus eft , creaturam creavit cum tali cognolcendi f acul-
tate , feu indito naturse lumine , quo tales & non alias notiones ex fe fola in le
excitarepoteft. Si enim res ita fe non haberet , uti per talem notionem reprs-
fentatur &offertur, Deus, qui perfeaiffimus & veraciffimus, falfitatis & er-
roris audor foret. Quod repugnat. Et creatura de illa re cogmtajudicansfe-
cundum iUam inditam a Deo notionem errorem evitare nonpoffet, necpo-
tuiffet, fedneceffario erraret, & tamen nuUo modoculpabilis foret : nam de
nuUa le naturaliter aliud judicare poteft, quam prout cognofcitur, & a Deo
inditafua notione patefit. Si ergoin ea alio modo occurrat quameft , idque
abfque creatur^ culpa , creatura fecundum eam notionem de re aliud judi-
cans quameft, nonfua, fedfolius Dei culpaerraret : Quod manifeftiffimum

abfurdum eft. ,

& 14. Primas notiones effe Claras, id eft, id quod per eas cognofcitur,
cognofcenti vivide praefens effe, non tantum ex eopatet; quod Deus, qui
ea^Creaturx primo indidit, ei concedens facultatern , ,11^ ex fefola.taU &
non aliomodo excitandi, nullius obfcuritatis caufa effe poffit. Verum etiam
ex eo , quod nihil affignari poffit , unde in illis , cum ommum prim^ & per le
notx fint, aliquid obfcuritatis oriripoffet. Prseterquam, quod fi eas , claras
effe negetur, fimul etiam negandum fit, creaturam rationalem, feu naturali
cognofcendi lumine prseditam, aliquid clare cognofcere: nam fine hilce niliil
cognofcit. Cujus contrarium , quaevis in fe obfervare poteft: Etexhisiplis,
quse de notionum claritate fcribo, fatis manifefte, ut putem , convincitur.
15-. Certitudo primarum Notionum, qua cognofcenti idquodpereas

^^^^

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A dverfus A tionymum Theologo-^olituum Liber Singularis. i
cognofckur, itapatefit, ut nullus occurrat fcrupulus , cjuin res ita ie habeat
uti patefit , ex earum percepta veritate & claritate neceflario fluit. Nam fi
cognitum in iis cognofcenti neceffario vivide prjefens fit , & per immutabi-
lem Dei veracitatem fieri nequeat, ut cognitum alio modo fe habeat, quani
in iis cognofcenti occurrit , nuUus poteft fuperefl"e fcrupulus , quin 'res co-
gnita fehabeat, utiin tafinotione patefit. Et per confequens certiflimse funt
notiones primae&innatae.

§. i6. Ut autem RationaHs , feu cognofcens creatura ex iis notionibus
fuam cognitionem promoveat, nihil aliud requiritur, quam ut diligenterad
eas attendat , & obfervet , quid in iis de re cognitapatefiat. Nam ut omnia qujc
exiftunt, variis attributis, proprietatibus , & perfeftionibus exiftunt : fic &:
caquas primisillis notionibus innotefcunt , variis attributis , proprietatibus&
perteitionibus patefiunt. Verum cum creatura cognofcensfinitafit,nonfta-
timomnesreicognitaeproprietates, perfe6Hones, feuattributa quibusexiftit,
&quaemiIliusnotionenaturaU continentur, in ea notione cognolcenti fimul
occurrunt: fed fucceflive jam una, jam alia, jam ex hac iterumaha. Ita ut
nulia creatura unquam inftar Dei, unico intuitu cognofcentis omnes co^niti
perfecStiones, certafit, fealiquamrem perfeite cognofcerej id eft ita cogno-
Icere, ut pmnes rei cognitae perfediones, in eflentia & naturaliejus notione
contentas , fibi^ habeat prxfentes. Et idcirco nunquam poteft eflle certa fe in
alicujus rei cognitione amphusproficere non pofle. Non quidcm dicimusre-
pugnare, creaturam rationalem aliquid pcrfecte cognofcere. Sed negaraus
eam ex naturaUbus , &aDeoinditis rerum notionibus plane certam reddi pof-
fe , fe aliquam perfeae cognofcere, feu id ilU innorefcere non pofl^e , nifi
aUunde a Deo reveletur,

§. 17. Sic m notione Corporis, quam rationalis creatura corpus cogno-
fcens, per innatam fibiaDeo facultatem, format, patefit resextenfa ,divifi-
bihs, figurabiIis,mobiIis, ^c. Idqueei attendenti vivideprsefenseft. Atque
adeoexeaplanecertaredditur, proptcr immutabilem Dei veracitatem , non
tantumnullumexifterecorpus, quodnonfittalis res : fedetiam ,maneniehac
.eadem notione fibi mnata a Deo , ne quidem exiftere pofl^c. Nam id non mi-
nus repugnat, quamDeumpofl"enonveracem cflb. Sedtamenei, in illano-
tionehaec quatuor & plura quaeineacontinentur , fimul non occurrunt, uti
Deo, qui haec&orania de corpore fimul unico intuitu cognofcit , quamvis
in illa notione fimulcontineantur, uti pofteaper diligentem attentionsm pa-
tefit, verumfucceffive unumante, aUudper&poft aliud patefit. Nam quia
extenfa, ideo divifibihs : & quia divifibilis ideo mobilis : & quiamobilisideo
fagurabihs cognofcitur. Etcum, nifi Deusaliomodorevclet, non cognofcat,
an , quot, & quasnam Deus voluerit efle corporis attributa , prxter haec

quatuor.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

j ^ J{egtieri h Mansvelt

ouatuor, & omma alia qux ei in illa notione occurrunt? neceffario etiam
^norat , an in ea notione non plura contineantur ? & an corpus m ea notione
a feperfeitecognitumfuerit. • -i r /r i •

( 1 8 Ouicquid vero hoc modo ex primis notionibus lucceaive gradatim
deducitur , ^n tantum cum ipfis ejufdem veritatis & certuudmis eft fcd
ctiam eiufdem claritatis. Nam in iis notionibuscontmetur & patet , & ab iplo
Deo, fallerenekio, ficin iis fucceffive crcaturx revelandicidebet Inquan-
tum tamen unum poft aliud innotefcit , in tantum forte alio clanus dici potcft :
fedminusproprie. Namid nonexmajoreClaritate, fed naturae pnoritateht
Underediusunumalioprius, quam c!arius dicitur. Nectam propnereselt
clara vel obfcura, quam clare velobfcure cognofatur, feu clara vel oblcura

eft ejus cognitio. . ^ • i i

& lo. Verum cum Deus Hominem inter Creaturas ranonales voluerit
conftareexintima rei cogitantis unione cumre extenft, illius cognofcendi fa-
cultas, utobfervamus, adeo eft corpori alligata , ut multas notiones , per-
ceptiones&cogitationes non excitetnifi ad prxcedentem aliquem motum m
corpore , vel imaginem in cerebro, five per aliquod externum, five per Ic
ipfum interne excitatam, cui applicet. Quarum prior fenfitiva, &poftc-
rior imaginativa cognitiodicitur. Sicc^cus, in quo propterorgani deprava-
tamdifpofitionem, talis requifitus motus adeire nequit , nullum habet , aut
habere poteft , quamdiu talis inepta difpofitio manet , cogitationem , per-
ceptionem velaaualem cognitionem coloris. Nonquod careat ejusmensin-
nata facultate talem excitandi : fedquod ad eam excitationem tahs prserequi-
raturmotus, quihicobdepravatamcorporis difpofitionemadeffenequit. Sic
ctiam homo de nullo fere corporeparticulari , ut quadrato , rotundo , &c. co-
sitat, fine aliqua imagine incerebro formata, cui fe apphcet Hmc utraquc
hxc cognitiotantumcirca res corporeas verfatur. Nam naturahter nihil orga-
num fenfus movet & fentitur nifi corpus. Nec ulhus mfi corporis ahquapo-
teft dari imago in cerebro. Ipfa tamcn mentis perccptio & notio ideo non eft
corporea: fed cogitativa , quemadmodum mcns, &^corporerealiter diver-
fa Namefteademcognofcendi facultas, feu innatum cogninonis lumen pla-
ne idem, quo homo fentit, imaginatur, & intelHgit, cum mente reahter
identificatum. Ita ut decorpore non nifi fpirituah cogitatione, praetcr quara
aha finginonpoteft, cogitct. Necid quodfentit &imaginatur ,ahoquamm-
telleaus lumine cognofcat. Cum autcmhxc utraque, non minus q"amin-
telleftiva, feu corpori non alHgata cognitio, a Dco fit, carum ccrtitudo , &
vcritas fimodorearc adhibeantur nonminor eft, quam ipfius intelledtiv» co-

snitioms. Nam eatenus utriufque cadcm ratio cft.

§. xo. OmmaficcognitapernaturamRevcIari&cognofci dicunturr^tum

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus Jmnymum Theologo-Po/ificum Liher Singularis. 17
quod cognofcendi facultas , leu lumen naturale ab eflentia cognofcentis diver-
lum non fit, & ex ea necefl^ario fluat, & adfit fimulac concipitur exifl:erc:
tum quod ipfe Dcus , qui eft omnium , naturarum auaor , fons Sr principium,
talem fecerit rei cognofcentis naturam , ut ex fe , fibi, fed dependenter a
Deo, tales, & non alias poflit formare rerum notiones , propter Divinam
perfeftionem & veracitatem neceflario rebus cognitis conformcs , feu veras
claras , & certas , & ex iis eadcm certitudine pervcnire in earum rerum cogni-
tionem , quas Deus ci hoc modo , per naturale lumen & innatam cognitionem
patefacere fcu revelare, & ab ea cognofci pofle , voluit. Quamdiu itaque
Creaturainfuacognitione & difcurfu hasprimas notiones iequitur, & conti-
nua diligenti attentione obfervat, ea quce in iis occurrunt, feu quaflaDco
patefada funt ; atque ita Deum inf-ailibilem & ab eo conftitutam naturam , feu
re£tam Rationem, vel clarum ac certum lumen naturjEnondeferit,natura-
lem feu per naturam revelatam fuam cognitioncm, abfque ullo errorepluri-
mumpromoverepoterit. HtecnaturaliseftSapientia. De ejus veritate, clari-
tate, &certitudine, propter jam dicla , ne minimum quidem dubitaripo-
teft. Sedpoftquamhominesineoftudiomultismodis lapfifuerunt, periitipfis
hxcSapientia , & ab ca delapfis, non nifi quasdam cjus rudera fuperfunt,
quibus finguli , multo majore cum labore , magis vel minus certa fuperftruunt
dogmata, prout innata fibi cognofcendi facultate, feu naturali fuaRatione,
magis vel minus reae utuntur vel abutuntur. Haec Philofophia difta fuir.
Probandavel rejicienda, proutexinnatis & fuperftitibus primis notionibus,
MethodocumReftaRationemaximeconveniente, proceflerit velnon.

§ ai. Praecipuae veronotiones, omnibusreliquae, & quibus tam Philo-
fophia, quam univerfa naturalis Sapientia nititur, funt ilk,. quas Coano-
fcens habet de Se & Dco fuo. In notione Sui , fibi occurrit & patefit , res Cogi-
tans; idcft qux fibi fui , & eorum quje infe funt, cft confcia. Innotione
Dei occurrit & patefit, ens Perfeclifllmum & Sufficientiflimum , cujus fo-
hus mfimta & mcomprchenfibili perfcaionc, ca ipfi , fimul cum omnibus
(^uaeexiftunt, eftidquodeft, & agitquicquidagit. Hse dus funtimmobiles
columnx, ab ipfo Deo locatae , 6c cognofcenti creaturx , cum RcaaRatio-
nedivinitusmditge, ex quibus univerfa Revelatiopernaturamoritur, &qui-
bus omms naturalis cognitio fuperftrui & inniti debet. Namquemadmodum
fine Deo nihil eft ^ fic fine Dei cognitione , nullius rei certa poteft haberi fcien-
tia. Imo creatura cogitans , quamvis fibi fui intime confcia , nequidem fe fa-
tis reare cognofcitfine Deo reaecognito. Et quamdiu Deum originis fu^ au-
aoremignorat, denullo^ fe cognitoindubitato a fecertareddi poteft; Gen-
tilesdixcruntexcoelodefcendifl-eillud x.,.-n ^^.^, Nofce te iffum. Seddivi-
nam revelationem perNaturamfaaam corruperunt, & praecipua fui par-

C te

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

1: I

jg ^{egnBri h Mansvelt

te mutilarunt. Nam quae a coelo defcendit Reaa Ratio omnibus diftat
r,».e.i,«»i«.'"V. NofceDeum & te ipfuw. Deum fahcetmteipfo, &mDeo

te ipfum. ,

i 2x. Qu« ex his, a Deo fibi mditis , notiombus , a creatura cogno-
fcente, tamdeDeo&fe, ac officio fuo erga Deum & fe , & ahas fecum ejuf-
dem elTentix creaturas, quam detotouniverfo , acadmirabili ejusordme &
pulchritudine, cognofci, concludi & apertedemonftranpofrunt, adeomul-
ta funt , ut nec unus , nec decem hbri iis recenfendis & contmendis lufhcerent.
Necunquam ulla creatura per fepoteft elfecerta, feex iis omniacognofcere,
qux in iis continentur , & ex iis refte procedendo patefieri poflunt : nam
quotcunquecognitis femper plura reftant cognofcenda. Quare iis proponen-
dis nofmet ipfos hic non immittemus j praecipue cum tantum animus fit di-
ftinae proponerequidfitcognitio Naturahs & per naturam a Deo fada Reve-
latio, nonautemenarrare&demonftrare omniaqua: a natura certo cognofci
poffunt, quod, fiDeusvoluerit, akeriusoperiserit.

23. Unum tamen eft, quod propter Anonymum praeterire non pof-
fumus Quomodo fcihcet hinc pateat quamvis creaturam naturahter obliga-
tam effe , & naturah lumine fe obhgatam fcire , ad praeftandam Deo obedien-
tiam. <iod aperte negat , cum cap.i6. pag. 1 84-. non fine mtolerabih cn-
mine laefs Majeftatis Divinx dicit, Nt.no ex natura fcit, fe uila erga Deum
teneri obedtentia, imo nec uUaratione hoc ap^ui , fed tantum ex revelattone,
fignis confirmata , unufquifque id habere potefi. Addens , quod unufquifque
naturahter eadem ratione teneatur jure revelato, ac tenetur ex diBamtne jana
rationis 'vivere : nemfe quia ipfi utilius efi , & ad falutem necefarium ; quod
ftnollet, cumfuotericulo licet. Imo confequenter , quodfifummafotefiasnol-
'letDeo iniure fuo revelato obedire, idUceat, nuUo fcilicetjurectwlfvelnatu-
rali repugnante , ibid.pag. 1 8 5-. Qii» ibidem a nobis ex profeffo exammabun-
tur Hic tantum contrarium naturse lumme cognitum demonftrabimus.
Cuiufvis rationahs creatura: depcndentiam a Deo, jamfupra, hujus capitis
f 6 7 adftruximus. U nde manifeftum eft , eam nec exiftere , nec quicquam
agerenifiperconceffam, confervatam, & direftam a Deovirtutem. Nam
independensahoquin foret. Cumautem Deus fapientiffima fua gubernatione,
quas conftituit rerum naturas , non deftruat , fed in ftatu fuo confervet , crea-
turas rationales, quibus talem, ut earum quaevis fibi confcia eft, conccflit
naturam, quce cogitans , intelhgens& volens, infefe eft ipfum intcrnum fua-
rum aaionum principium, uti fibiconfcia, dependenter a Deo , &earum
omniumdomma, cum confcientia & complacentia, eas hbere peragens, m-
ftituens & determinans, ut talesetiam confervat, regit, ac dirigit. Haecau-
tem Creaturserationalisconfcientiafuaedependentixa Dfo, nunquam einoa

aper-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A dvcrfus A nonymum theologo-V oUticum Liher Singularis. 1 9
apertiffimediaarepoteft, feteneri, & naturaliter obftriarum effe, omnes fuas
adliones ita inftituere, uti Deus eas inftitui velle, per naturam , vel praeter
eam, patefecifle, naturae lumine fcire poteft. Nam fi aliud agat , aperte
fuam a Deo dependentiam , contraconlcientiam , abnegat; &Deumdele-
rens, lenongerit utcreatura, multo minus ut rationalis , fed ut rebellis , &
deteftabilis laelx divinae Majeftatis criminis reus, Dei hoftis, qui/«o ^erkulo
damno^ ut inquit Anonymus, fe Deo opponens juftiffimam poeham6c
aeternam miferiam non eff"ugiet. Fateor quidfcmhuncadumilliusconftienti^
non femperin omnibus aeque vividumefle. Imoin Anonymo extin£tus fere
videtur. Sed fufficit hoc cuivis attendenti innote{cere, & negligenti, fi at-
tendat, innotefcere pofle. Qupmodo vero Deus velit creaturam rationalem
perNaturam fuas adiones inftituere, nullibi quam in , &ex feipla naturali-
ter patefa<aum invenire & quaerere poteft. Nam ex eo quod rationalis fit , fola
fibi fui , & eorum quae in fe reperit, confcia eft. Etadfe ipfam attendens ,
nontantumcognofcit, quod nonpofllit efle idquod eft, & confequenter nec
agere quicquam debeat autjurepoflit , nifi ad voluntatem ejus a quo eft, &C
fine quonihil agit: fedetiam, quod agens id quod neceflario requiritur, ex
eoquod fit id quod eft, fcilicet creatura rationaIisaDeoPerfea:iflimo&Sa-
pientiflimodependens, agetfecundum voluntatem illius aquoeft,naturahter
in fe patefaaam&revelatam. Nam non eftidquodeft, nifiad ejus volunta-
tem , & idcirco agens id quod requiritur ex eo quod flt id quod eft , neceflario
fecundumejusvoluntatemagit. Atqueadeo ex fefe, feu confideratione fui &
Dei , non tantum novit , le naturaliter Deo obedientiam prseftare teneri j (ed
etiam id omne a fe naturaliter fieriex obedientia fecundum Dei voIunta'tem
praeftita, quicquid ex fui Deique natura clare&certoagendumfequitur: id
autemDivinaevoIuntati naturaliter rcpugnare , quicquid fuae Divinxquena-
turaerepugnat. Illa didat Natura : Haecprohibet. Sed latius hxc profequi ex-
tra fcopumforet. Alibi , voIentcDeo, fiet. Sequitur ut tranfcamus ad co-
gmtioms per Naturam a Deo revelatae corruptionem.

CAPUT TERTIUM.

Ve 'Naturaliter revelata Cognitionis prima Corruptione ^
reliquiis in Homine.

%• i-T_T Umanaementis caliginem nulli gentilium Sapientes ignoraveruntj
t irX led m aflignanda ejus caufa toto coelo aberrarunr. Alii Deum & Na-
tturam incufarunti conqueremeshominemabea, nonutMatre, fed Noverca
in Iucemprodu£lum fuilTe. Corpore nudo , fragili& infirmo , Animo anxio

C X ad

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

20 Ji^gneri a Mansvelt

ad moleftias , humili ad timores, moUi ad labores , prono adlibidines, &c.
AliidocueruntAnimasretfoquidemalatas, confra6tis & perditis alis , inele-
mentaferriprxcipites, &poll:ea plumantes, faaafque volucres, improbola-
bore, fuperna denuo repetere. Alii cum Pythagora& Platone commercium
Animx cum corpore criminati fuerunt , idque primam Animx calamitatem
cxiftimarunt , habentes illud pro Animas cuftodia , vinculis , antro, &fe-
pulchro. Cum contra,ut inquit aUcubi Auguftinus , mn caro corruptihilts
anmam peccatricem , fed anima peccatrix fecit ejje corruptibilem carnem, Et
pientiflimi Gentilium fateri coafti fuerunt , Naturam nihll fruftra , nihil
inique, nihil nonjuftiffime fecilTe. Sietiam adomnibus innatam^ Deifuique
notionem , fuprar^p. x. §. 2 1. propofitam , fatis attendiflent, animadvertere
naturali lumine nobifcum , fecundum cap, a. §. 8. i potuilTent , non Deum,
fedeamipfam fibifuorum defeftuum caufam exifterc. Nam manifeftevidit
fent, abj^illo fummorerum omnium domino & conditore nihil fieripotuifTe
cum aliquo defe£tu , feu quod non foret omnibusfuisnumeris abfolutum. Et
aparte fuitantam in fe obfervalTent voluntatis , feu facultatis eligendi unum
prse alio, amphtudinem, ut etiam extra cognitionis fuae, vel intcUeitus h-
mites, intraquos (c continere debebat, excurrens , ea quas non fatis intel-
leftafunt, ampleftaturj iifque adhaereati atque ita a vero & bono defleftat ,
fallatur, erret, &peccet. Atque ita meridianaluceclariusapparuiflet,ipfam
CreaturamRationalem, cognofcendi, &unumpraealioeligendi facultate, a
Deofmedefeduconcefla, praeditam, non nifi proprioabufu ejufdem reftit
fimx facultatis , quam , non nifi cognitis adhaerendo , refte uti potuerat , &
quafeficrefteuti debere per innatum naturale lumencognoverat, ab indita
fibi a Deo fua perfe£lione deficere potuifle. Et per confequens nonDeum,
vel aliud quid, fed eam ipfam fibi, folo illo abufuperfeaaefuae voluntatis,
omnis errorisfontem & originem efle; feu ipfumillumabufumerrorem, &
omnis erroriscaufamefle.

§. 2. Qualis autemfueritprimus hominisdefe^lus, nifi per revelationem
aut traditionem innotefcat , ex fola ejus natura demonftrari nequit. Nam
cum a Deoperfeftuscreari debuerit, nullus defeausexejusnaturaneceflario
fluerepotuit. Sicenim nonipfe, fed Deus, qui talem concefliflet naturam ,
illius defe6lus auftor & cau fa foret. Quod omnino repugnat .

3. InScriptura Sacra revelatum legimus , primumhominem , inpri-
msevafua perfeaionenon fubfiftentem, adcreaturasdefecifle. Et fuum erga
Dcum officium , cujus , poft faftam revelationem divinam , ex indita Dei &
fui notioneplane certus eflepoterat, neglexifle. Suas deficientes cupiditates
fecutum fuifle. Praefcriptum fibi a Deo mandatum deferuifle. Imo fegeffifle,
non quafi a Deo creatus in omnibus ab eo dependeret , fed quafi ipfe fui juns,

aDeo

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfus Anonymum Theologo-Politicum Liber Singularis. z i
aDeo plane independens, fibi Deus foret ; & quicquidplacet, abfque omni
confideratione Dei, re6i:e& jureageret velomitteret. Quod ipfum jam etiam
ab omnibus jure fieri poffe, contra omnemre^lam rationem, fupra cap. 2.
§. 23 . demonftratam , abfurdiffime alferit Anonymus. Quo failo Primus ho-
mo non tantum egit contra naturalem obligationem , qua fuo Creatori ob-
ftri6tuserat, fedetiam , utibidem narratur, difFregit fupcraccedens operum
foedus, per quod illi , tanquam capiti , & in illo , univerfo generi humano , pa-
tebat propior communio Dei, & aditus dabatur certiflimusad beatitudinem
caeleftem. Sic Adam dicitur tranjgrejjus ejjefosdus Hof 6. 7. coll . Job. 31.35.
Jef 43. 27. Per unum hominem inquit Paulus Rom. 12. i^*. inquo omnes
feccarunt , peccatum mundum introiit , ^ ^er peccatum mors , mors in omnes
homines pervnfit ^ itaut unius ojfenfamulti mortui fent. Qusenamvero inlpe-
cie haec fuerit ofFenfa , latius hic inquirere nihil attinet. Sufficitnoviflehomi-
nem , voluntarie deficientem , perfe6i:a fua voluntate , non lecundum id
quodnoverat, quemadmodum potuerat, ufum fuifle,fed abufum.

§. 4, Hincnontantum , utnarratur , inprimoHomine , verumetiamin
toto genere humano triftiflima faila fuit viciilitudo. Nec aHter quam occiden-
te SoIeTerra moxdenfiflimis tenebris velut induitur, perhunc primum ho-
minum lapfum & defeilum , pereunte fumma ejus perfeftione, miferrimac
tenebrge totum genus humanum occuparunt. Ita ut non tantum hinc viro
mille labores, & infuperabiles fepe mulieri obtigerint partus dolores: fed
etiam fecuta fit hominis a Deo totalis averfio & in creaturas amor. Quae comi-
tes habuereveri ignorantiam & maU concupifcentiam. Apertis ita duabusle-
thalibus illis quafi feneftris , per quas mors irruit in omnes homines , quia omnes
peccatores invenit. Unde jam omnesfubmortis tyrannide, quam fibifiioju-
mentoaccerfiverunt, in ignorantiae tenebris gemunt. Primus Homocreatus
in femilitudine Dei , genuit filios in femilitudine feia , in imaginem feiam Gen. 5* :
1.3. Atque ita quilibet in lucem protrufus infans, ad vagitus ftatim&plo-
ratus abripitur, aftunefciensubifit, quidfit, aquocrcatus, aquibusgeni-
tus, jam reus delifti, nondum capax praecepti. Necfibifufficitut ex igno-
rantia adfe redeat: fedeacum aetate indies incrementum capit, &inadultis
deplorabiles producit fru^lus, infinitos fcilicet errores & ftultitias,quas funt
germana foboles a nativitate adhgerentis & puerilis illius ignorantise. Quo
refpe£tuScriptura pronunciatomneshomines A'(7vvi9w & AVo>/T*f Infeptentes c!r
amentes Rom. i, 3 i.Tit. 3.3.

§. y. Nectantumintelledtushumanus tenebrisinvolutusfuit; fedetiamex
primoillocreaturarumamore, tanta maliconcupifcentiamentem occupavit,
|iitabea,velutiponderequodaminclineturad fruendum creaturis & bonis in-
ferioribus, aciniis plancacquiefcendum, Habet enimfeinftar confuetudinis

C 3 eum

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

2^2. ^e^neri a Mansvelt

eum pertlnaclffime propellentls ad fruendum voluptatlbus. Ita ut humanse
voluntatis arbitrium, hoc lapfu , fub terrenis cupiditatibus tam arfte quafi
captivum teneatur, ut proprimxva fua libertate fe erigere non ponit ad vo-
lendum & pr^ftandum id quod bonum eft : fed veluti adamantmis vmculis
adftriftum, captivo tantum motu verfctur in malo. Qux juftiffima tuit ho-
minis deficientis poena , & peccati confequens ncceffarium Qmdni enim
amittat illud, quo bene uti noluit? praecipue cum fme ulla difticultate pol-
fet, {Ivellet. Curisquifciensreaenonfacit, nonamitteret fcirequidreaum
fit? Et qui refte tacere, cum poflet, noluit , non amittat pofle cum veht ?
Non placuerateiinfui Creatoris fervitute & fubjeaione, inqua veraejusli-
bertas confiftebat , perfiftere. Sed ad fe converfus , fe velut principium fuae h-
bertatis&voluntatisintuendo, Deo fepraetuUt. Etdum, nefcioqua falfah-
bertatis imaginedeceptus, ilhfervirecumhbertatcnoluit, cui naturahter fer-
vit &fub acet, in veram & duriflimam fervitutem , amifla hbertate , prxci-
pitatusfuit. Dumenimfubeflenoluit, &exlex fieriappetiit,feCreatorifuo
(libtrahendo, in peflimae fervitutis genus incidit. Qua illa crcatura , cujus
amore, velutfinisfui adhxfione , lapfus eft, in ejus voluntatem dominium
tenet; & dominum fuum, velut fervumbello captum , firmiflime poflidct
& captivum tenet. Atque ita poftea fuam expertus indigentiam ; & veram bea-
titudinem feu animi quietem , nec in fe , nec in creaturis in veniens , uti puta-
verat, continuo per inferiora vagari coaftusfuit, magna folhcitudmequx-
ritans, numforteinilhsalicubi, aut ahquando , quod fibi deefle fentiebat,
adipifceretur. Unde infinitarum cupiditatum exercitus ebulhit,quo circum-
feflus & vi6lus, miferrimaejus fervitus mirabihterfuit adau^ta.

§. 6. Prseterea abfque ullo corporeorum motuumimpedimento, abini-
tio dominus appetituum fuorum , liberrimeagebatquod juftum, «quum &
bonum intelligebat. Verum inordinatarerum carnalium concupifcentia, ano-
malum & turbatum plane reddidit fanguinis fpirituumquc motuni. Ita ut
Mens hoc iapfu non tantum amiferit, quod obtinuerat perfeftum imperium
in corpus & ejus motus : verum etiamloco ordinatorum motuum , inordina-
tse pafliones , & turbati affeftus nati fint. Qui faepe tam vehementes funt,
ut non tantummentemadtam miferum ftatum reducant, quo necfibicon-
ftet, necquodveht, {edfaepequododit,agit, dicens

Video meliora probo^ue , deteriora fequor :
Verumetiameffrenes rationisjugumexcutiant, ei bellum indicant, & avo-
luntate necfuperari, neccompefci queant. Quibusomnibusprimasvahomi-
nis perfeftio quotidie raagismagifquecorrumpitur &diminuitur: ut&inna-
tum cognitionis& fcientia^lumen poenetotum extinguitur.

§. 7. Remanere tamen Deus voluit rudera quaedam primaev» perfeitio-

A dverfus AnGnynum Theologo-PoUticum Liher Sm^tilars. z ^
nis , &: quafdam fuperefle naturalis leu innati luminis fcintillas. Tum ut
homo ex iis primam fuigeneris perfe6tionem agnofceret. Tum ne omni pror-
fus Ratione deftitueretur : fed ip(e dependenter a Deo viam fuam aliqua ratio-
ne polfet inttituere, & ita redderetur inexcufabilisplane, quoties contra re-
fiduum illud , fibi a Deo innatum lumen , inftar primorum parentum, Deum
deferens , peccaret. Tum etiam ut ipfe Deus iis uteretur tanquam fundamen-
tisadinftaurandum hominem, quibus poft legitimam praeparationem fuper-
ftruatnovam creaturam ; renovans nos ad eandem imaginem ad quam eramus
conditi, Col 3:10. Eph.^:!^.

§. 8. Ut autem innotefcat inquo confiftanthxcfuperftitesinnatiluminis
fcintillae, & fimuldiftin6le cognofcaturhumanxmentis corruptio, non exi-
ftimandum, humanam naturam per lapfum, effentiaUter, feu in iisqux ei
neceffario adfunt , mutatam 6c deteriorem redditam fuifle. Nam fic homo non
manfiflet homo: cum tantum per ea, &nonfmeiis, homo fit. Sed obfcr-
vandum, quodomnis ejusmutatiocontigerit, &contingere debucrit,in iis
quacaccidentaliafunt, feu fme quibus , quamvisminus perfeiius, poteftefle
& manere homo, feu rationalis creatura. Cum itaque neceflario adrationa-
litatcm requiratur facultas cognofcendi, qua fibiproponat & confciusfit co-
rum quac cognofcere dicitur, quamfupra cap. i. §. 5.4. diximusefleNa-
turalem Rationem, & Lumeninnatum,fieri non potuit, uthsecperlapfum,
poftquem homononminus homoeft quamante, quamvis imperfeitior, vel
ablata vel infediminuta fit. Praeterca, cum propter ejus facultatis leucrea-
tx naturge cognofcentis ab ea non diverfe , finitudinem , neceflario requira-
tur, utnonintuitive, fed gradatim per difcurfum , cognofcat , & idcirco ne-
ceflario defiderentur innatae quacdam notiones prirnae , etiam hseperlapfum
auferri non potuerunt, fed poft eum neceflario fuperfunt tales quales a Deo
primo fuerunt inditas, id eft , utfupra cap.2.§. 12. 13. 14. ijr.probatum,
plane veras, clarx , & ceriae Ita ut , quicquid ex iis, etiam poft lapfum,
difcurrendo gradatim deducitur, non minusverum, clarum &certumfit,fi
refte fiat , quam fi nunquam lapfus fuiflet , de quo cap. a. §. 1 8. Tandem
etiam, cum ad difcurrenduminmente requiratur facultas judicandi, feu u-
numpr^ alioprofua complacentia eligendi, nec ea perlapfumablatacenferi
poteft aut debet. Nam abfque illa non poteft concipi ullum fieridifcurfum.
Ita ut mens etiam poft lapfum, non minus judicet , feu pro fua complacen-
tiaeligat, quamantc lapfum. Et refpeau horumdici poteft & debet, homini
poft primam illam corruptionem fuperefle redtam & immaculatam Ratio-
nem, feu innatam cognitionem, & naturale cognofcendi lumen, quod fit
praediara facultas cognofcendi , cum mente realiter eadem. Ut & in ea, multa
tumperfe&fuaclaritate, tum difcurrendo ex iis, cognofcij eaque tantx ve-

ritatis.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

^ ^ J{egnert a Mansvelt

litatis , claritatis , & certitudinis efle , ut de ii^ nullo modo dubitari poffit.
Nec non omnia , qux hoc modo poft lapfum ex f^cCta ratione , tum per fe, tum
difcurrendo pateiiunt , ab ipfo Deo, hujus facultatis audore, per naturam
revelari & patefieri.

§. 9. Verumcummemorata cognofcendi facultas, velipfa mens,eadem
concipi & exiftere pofTit, abfque tali perfeftione , qua fibi facile, prompte
& expedite proponat ea qux cognofcere dicitur. Ut&abfque tali, qua fibi
innatas notiones diftin£te& fmeearumconfufione excitet, & a (e mutuo (e-
paratim confideret. Necnonabfque tali, quaea, qux inprimisnotionibus
continentur , illi facile & prompte occurrant. Imo etiam abfque tali , qua (pon-
te, libenter, & cum requifitacura vel diligentia attendat ad illa quae in pri-
misillisnotionibuscontinentur, & fichomininaturaliter nota & a Deo revc-
latafunt. Et tandem abfque ea, qua fefe, feu fuamjudicandi, vel unumprx
alio pro fua complacentia eligendi facultatem, facile intra limites fui intelle-
6tus adeo contineat, ut non excurrat ultra ea quaecognita funt, &ficfe ab
omnis generis erroribus , & inordinatis concupifcentiis pra^fervet. Ultimo
etiam abfque tantx perfeftionis dominio in corpus fecum unitum , & omnes
ejus motus, ut eos ex fola re6tarationefemper regat , eique continuo fabje-
6los habeat, ac nullis inordinatis pafiionibus aut affe^libus turbetur. Omnem
hominis corruptionem in his & fimilibus confiftere manifeftiflruTium eft. Et
cum mens humana vel homo propter harum perfeitionum abfcntiam , in-
nata illa facultate , feu re6ta ratione, ab eflentia fua nondiverfa, tantaper-
fe6lionenonutatur, nec utipofllit, quamante lapfum, multi ipfam Ratio-
nem, (ed parum accurate vel re6l:e , corruptam dixerunt, & re6tam ratio-
nem in Homine fuperefle negarunt. Quod eft negare hominem remanfifle ho-
minem. Quarere^lius, ut nobis quidem videtur, dixiflent, mentemvelho-
minem innata fua re6ta facultate & Ratione naturali , propter abfentem a
lapfu perfe^tionem , necre6teuti, necpofle, quemadmodum debuit & po-
tuit primus homo. Deinde, cum mens etiam per lapfum amiflis fupradi6tis
perfe6lionibus , fibitamen aliquando, quamvis nonadeoprompte & expedi-
te, proponat, qugecognofcit; ut&infe excitet primas notiones , quamvis
fsepe non abfque diverfarum confufione. Et occurrant varia , quas in iis con-
tinentur, quamvisnonadeomulta, nec adeo facile , necnonaliquandoquo-
dammodo attendat ad ea qux in iis occurrunt. Imo etiam in quibufdam (e
continens non ultrajudicet quam cognovit ; & non nunquam quofdam inordi-
natos' corporis motus & afte6tus fua ratione fuperet &cohibeat. Juremerito
haec omnia primaevae perfe^tionis reliquiae , &innatiluminisfcintillul^ , vel
potiusper plurimas &denfiflimas mentis imperfe6tiones renuiter fplendentes
innatiluminisradii dicuntur.

§. 10. Has

i|iit

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A dvcrfus A nony?num TheoIoao-ToUticum L?ber Singularis. 2 s
§. 10. Has autem •perfeaioms reliqui.is in Homine continuoftudio&di-
ligentia, multifque labonbus, magis magifque perfici polTe ; vel contraria
negligentia quotidie mmui , perdi , & corrumpi ; ac iifdem mediis ficri ut in-
nati lummis radn clarius luceant & latius difpergantur , tam notum eft, quam
notillimum. Qujvis emmm feobfervat fefacilius & promptius fibi propone-
re quie fxpuis, quam qux nunquam aut raro cogitavit. Faciliusdifcernere
qux fxpius diftmae confideravit, quam qua: inter feconfundereconfuevir
Jn occurrente notione citius apparere qua: antea notata , quam qux nunquam
oblervata fuerunt. Minoris ftudii& laboris efie, mentem unius alicujus oc-
currentis attcntioni alligare, poftquam id fxpius taftum fuit , quam fi nun-
quam contigifl-ef. Amplifllmam & Hberrimam judicandi facultaiem ,aliquo-
ties retentam 5c compreflam, tanto facilius intracognitionislimitescontineri
Irno tepius luperatos corporis motus , &inordinem redac^s humanos aff^e-
etus , tanto facihus rationi fubefl^e. Et contra quafi perire cognitionem eorum
de quibus non cogitatur. Plura vel proiifdem, vel prounofimplicehaberi,
quaelxpius confufa fuerunt. Alicna & abipfis rebusquarum intima funt di-
yerla cenferi, quxm carum nctionibus nunquam occurrerunt , quamvis ia
iis contineantur. Mentes divagationibus adfuetas ad unum aliquod vixfatis
attendere pofl^e. Sspius admiffa voiuntatis prxcipitantia vix retineri pofli
judicium. Etafledtuslaepius fibi reliaos, non rantumomnino ^ Rationeab-
ahenan: fed tandemetiam omnem fereRationis ufumimpedire, &:nonnifi
brutalcsin hominemotus& impetus excitare.

§. 1 1 . Verum quantumcunque continuis ftudiis perficiaturHomo, nun-
quampnmxvamfuamperfeaionemattingit. Nunquam, ut ante lapfum ,
cognolar, judicat , difcurrit. Nunquamvult, appetit, defiderat, ac antea
cumha;cnon nifi fecundum reclramrationemageret. Nunquam redit ad pri-
ma:vum lui corpons, & omnium affbauum dominium. Nunquam utitur
luaRationetamfanae, tampure, tamimmaculate, quam antequam fuum
Deum deferuiffet. Necid unquam folis prim^v;e perfeaionis reliquiis poteft.
r^Jon limthic fru(aushumanorumlaborum, neccreat^virtutis efle(ftus- fed
dona divina;perfeaionis&gi-atix. Namcum Divinam in homine reftituant
imaginern, non nifi gratiofa Dei virtute in eoreperiri poffunt. Quemadmo-
dumfrafto crure fine claudicatione non incedimus, finon aliund^curemur :
fic&perIapfum,amiffafemeIperfecW, redaratione, fecundum Ratio-
ms priEfcnptum , feu ex Dei voluntate utcndi , eadem non femper utimur
abfque omn, claudicatione , nifidivina manu gratiofe curemur , & priftina:
perfeaiom refntuamur. Multo minus , frafto femel fcederedivino,deficienti
creatur^e per fe uUus patetaditus ad coeleftem beatitudinem , aut propiorem
cura fuo Deocommunionem , fi non ipfe Deus per inexhauftam fuam Sa-

^ pien-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

2 5 IR^gneri h Mansvelt

pientiam, & incomprehenfibilem mifericordiam , talem hominl paraverit,
& grariofe patefecerit. Imo eum per illum divina fua virtute ad fe traxerit.
Nemo potefi accedere adme^finon Pater qui me mfit eum traxerit , inquit
Chriftus Joh. 6. 44-. Et nullum aliud nomen fub coelo datum efi in hominibus
in quo nos fervari oporteat , A£l:. 4-; 1 2.

§. IX. Hoc autem fe ex innata fua facultate , quantum fieripoteftomni-
bus modis perficiendi ftudium, defiderium & amor ille fapientiae, maxime
proprie Philofophia dicitur. Nam haecunicahominisSapientiaeft , innatafibi
aDeoRatione, refte, ideftadpraefcriptumdivinge voluntatis,uti. Etidcir-
co unlcum illud prseftandi ftudium vera Philofophia eft. Unde & Theologi &
Jurifconfulti, & omnes qui huc coUimant, fuumftudium,quemadmodum
• faciunt, quodammodo Philofophiam dicere polfunt. Verum ut omnishujus
nofninis ambiguitas tollatur , notandum, Philofophiam etiani aliquando
quibufdamfignificareidipfumquodinprimis a Deo nobis innatis notionibus
continetur, & ex iis de omnis generis rebusnecelFariofluit & fequitur , ac a
refta Ratione, nuUis imperfedtionibus ceu tenebris obfita &impedita, fuc-
ceflive cognofcitur. Atqueita dicuntPhilofophiam verilTimam, clarilTimam,
& certiffimam effe; nec in re aberrant, ut patet exdi^lis cap. 2.§. 13. i4-
i^. 18. Sed tamen exiftimo illud diftinftius exprimi, fi dicatur, hoc ipfum
effe naturalem re£lae Rationis in homine noncorrupto notitiam, velejusob-
je£tum. AliicontraperPhilofophiam intelligunt id quod a quibufdam homi-
nibus, multis quidem imperfe£tionibus indefatigabili labore fuperatis, fed
reHquis adhucplurimis , per reftam & innatam rationem in primis notionibus
continerl videtur , & quafi ex iis ab iifdem cognofcitur. AtqueitaPhilofo-
phiam incertam , dubiam, faUibileni, & multis erroribus obnoxiam deprae-
dicant! Qui etiam non abfunt a vero. Sedtamen re£l:ius, ut nobisquidem
videtur, dixilfent, fi id ipfum non Philofophiae nomine cxprefliflent, fed
hac circumfcriptione ufi fuiflent , quod fit Naturahs Cognitio non fine re£lgs
Rationis abufu inhominecorruptocomparata. Sicenimnon, utjam, aliud
quam verum eft, dicere vifi fuiflent, & manifefte patuiflet eos prioribus fe
non opponere, fed cum iisreipfaconvenire. Auietiam per Philofophiam in-
teUigunt ftudium, quod comparandgc ex re£ta ratione per naturam Sapien-
tix impendendum eft. AUi vero iUud quod a multis, magno facpe re^tae ra-
tionis abufu impenditur. Unde fimiUs qu3s fupra & eodem modo folvenda
oritur ambiguitas. Nobis veroPhilofophiafignificat Scftudium, quod homo
corruptus , ex reda ratione in fe reHqua , continua diUgentia impendit , 8c
eam quam iUoftudio, ex innatis fibinotionibus, perre£tumufuminfereU-
quarum incorruptae Rationis reliquiarum, fibi comparat notitiam , tam de
iis quse cognofcenda , quam qu^e age nda funt. Ita ut ad Fhilofophiam non

perti-

A dverfus Anonymum Theolorrp-Volitkum Liber Singularis. 2 7
pertineant,hominum, tum deipfis rebus, tum de qu^renda rerum notitia »
errores Scvitia: cumea in illis non adfint , nif, per re6tx Rationis abufum ,
id eit per deviationem a Pbilofophia. Sed tantum vera & certiffiraa dogma-
ta, per fibi rdiquas reftx Rationis reliquias, &re(aum earum ufum, omni-
bus Itudns adhibitum , ex pnmis notionibus, tamde Deo & ipfis, acofficio
fuo erga Deum & eos ipfos , ac eorum proximum , quam de toto univerfo &
admirabili ejus ordine, pulchritudine, &c. demonftrata.

§. 15. Non exillimandum itaque, Adamum per lapfum ita corruptum
5f tenebrjs mvoiutum fuilTe, ut unico quafi momcnto , ex ejusmente vel
ablata fit omnis cognofcendi , judicandi, & efigendi facultas , vel deletx
fint omnes quas a Deo fibi inditaspoffidebatnotiones, &quas fibiin &exfe
promptifl^me formare & excitare poterat. Sic enimhomo eiredefiifTet, nec
poftpeccatum quicquam ullo modo, five per naturam , five per revelatio-
nem fcire potui^Tet. Nec cenfendum fimul radicitus exculTam fuiffe prifti-
nam, qua fplenduerat, Scientiam, & omnium quxantea noveratintrodu-
dram obhvionem. Manfit enimproculdubio virSapientiffimus; fedcorrupta
feu mmus perfe£l:a & completa S-ipientia. Orbatus fuithabitu illopriftino
mditas a Deo notiones quam diftinaiffime &promptiffime, abfque difficul-'
tate&confufione, excitandi. Etexiisperfuperatum laborem excitatis, non
adeo facile apparuit , quicquid in iis contentum antea tantum attendenti mox
prxfens occurrebat. Unde exprimo errore fine fineplures quotidie nafci de-
buerunt deviationes. Quemadmodum in prima Dei apparitionepoftlapfum
cum nuditatis confcientia turbatus, feab ejus facieinter arbores horti abfcon*
derct, Gen. : 8. non ftatim, ut antc lapfum, exindita & fibi reliqua Dei
notione, occurrebat Omnifcientia & Omniprsefentia divina. Sedexeoquod
notionem Dei, ent,s perfeaiffimi , &idcirco omnifcientis&omniprsef^ntis
conhiderat, & non fatis diftinxerat a notione fui, nonomnia cognofcentis,
& corpore tantum alicubi praefentis, Deum confiderabat ut talem quemef-
tugere , & a quo fe abfcondere poterat , ut & cui latere poffcntqu^ com-
milerat. Quae tamen omnia , quamvis non tam facile & prompte , quam ante
laplum ex md.ta & reliqua fibi Dei notione , Deo minime convenire fatis
cognolcere poterat. Non eft tamen quod dubitetur, quin etiam prseftantcs
pnftmaeperfeaionisreliquiasinfecontinuo ftudio perfecerit , & innatum
cognolcend, lumen , non parvis jam tenebris involutum , multis laboribus
& med,rat,onibus, tenebras, quantum potuit dlfpellendo, excitare conatus
tuer,t. Non en,m de fe, miferia fua , & lapfu cogitare potuit, quin etiam
h,nc deduceretur ad perpendendam prim^vam fuam perfeitionem , & divinam
imag,nem fibi ,mp,-effam. Atque afcenderet ad Deum , & inftigaretur ad in-
lat,ab,l,ter ,d unumagendum , utingratiam cum fuo creatorerediret; ac in

D 1 omni-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

2 8 l\e^nen a Mansvelt

omnlbus, quantum poflet, re£tafua Rationefibi reliqua, re^le, ideftnon
nifi ad praelcriptum divinae voluntatis , vel per indiias notiones , vel alio
quocunquemodo, revelatae, uteretur. Qiiod idemcontingeredebuit, quo-
tiesrelpexit Terram, Coelum & totum Univerfum ,cum omni ejusordine&
pulchritudine. Nam non tantum Casli enarrant gloriamDei fortis Plalm 19:

fed etlam quxvis hcrba Dcum clamat , & nos noftri oflficii memores reddit.
Invifibilia Dei jam inde d conditomtmdo ^ ex iis qti,<e fecit j mente perpenfa per-
ruide7^tur ^ aterna videlicet ejustumfotentia^ tum divinitas Rom. i: 20. Quae
omniadocent, illum ut Deum glorifcandum ^ &zgratias ei agendas effe. La-
bore & fudorequidem ex Terrafibi vi6lum comparare dcbuit, fedtamenei
adeo alligatus non fuit , ut nullas de rebus divinis & fuoerga Deum officio po-
tuerit formare cogirationes , eafque requifito & neceffario ftudio excolere.
Orientales tradunt eum Artium Difciplinarumque callentiffimum fuiffe.
Quid de (eptcm praeceptis Noachicis , quorum (ex ab Adamo tradita fabulan-
tur Talmudici, ftatuendum fit, ex Scripturanonpatet. Multo minus, Ada-
mum , ut volueruntquidam Hebrxi, au6}:orem fuilfe Pfalmi fecundi & no-
nagefimi , eumque concinnalfedie Sabbathi poft pera6}:um opus creationis il-
lucefcente. Duae columnas lapidcasin Syria, cum infculpiisab Adamodifci-
plinis, praecipue fola Jofephi [ide nituntur : quippe qui folus Antiq. lib. i.
cap. 2. refert alteram fuis aJhuc temporibus extitifte. Quicquid fit, ubique
agnofcitur excellens ejusnotiiia & naturalis Sapientia. Itautnon fitcurdubi-
temus, quin poftea vitam , nonfine fpeciali Deideftinatione , adannumuf-
que trigefimum fupra nongentefimum protrahens , eam quam obtinuerat
Sapientiam pofteris fuis diligenter coramunicaverit & inftillaverit.

§. 14-. Scd ut funt res humanx peccato indcterius conVerfae, itaparum
proficere potuit humana folertia, ut naturalia Sapicntiae lemina &honefta-
tis praecepta rite ac religiole exciperentur. Hinc fa61:um ut Cainus ingloriis
lacinoribus ad interitum praefentiflimum: Habel vero virtute & morum in-
nocenria, ^d favorem Dci, & clariflimam nominis exiftimationem nitcre-
tur. Ex iifdem Parentibus fimilis erat nafcendi conditio : fed ftudium plane
divcrfum. Eadempoterant obfervare boni & mali exempla : fed alter virtu-
tem, alter vitium profecutus eft. Minor pecuariam excrcens, naturae divi-
narumquererumcontemplationi £e tradidit. Major veroagriculturam adiens,
terrae & quafi glebae alligatus , altius non afcendit. Hic (blos fenfus , ille ratio-
nem conjun6lam fibi elegit regulam a6lionum fiiarum. Utrique ftipererant
Naturalis luminis fcintillulas, quibus pius excitari poterat erga DeumafFe-
ilus, quibuflibet ofHciisprore nataimperatls , exequendus: fed ab illo con-
tinuis ftudiis excitabantur ; abhoc, rebus terrenis intento , negligebanturSc
denfioribus tenebris obducebantur, llludquodnulla arte, velintelligentiasvi

penc-

J dverfus Jnonymum Theolo^o-Foliticum Liber Singularis. i ^
penetrare datum, queniadmodum fcilicet fas piumque €1^^^, ad fevorem
Dei & Numinis reconciliationem eniti , pater Adamus fibi revelaium infa-
tiabihter fihis tradidit infixitque: fedille rejecit, hicfidc recepir Unde hic
poftea gratum Deo obtuht facrificium , ilie ingratum. Nam perfiJempra^
Jtanms facrtfiatm obtulit Abel efuam Cain , inquit Apoftolus Hebr 1 1 4
Hmc odio, invidia, & ira exardefcens Cainus , non fitis habet optimum
numen peccatis & inSdehtate offendere : fed probum fratrem, quemdivina
dignatioDeoamicumfecerat&declaraverat, ferre nequiens , nihil nifiinfa-
nam fpirat uhionem , ufque dum tandem deteftabilem vindiftx fitim , pri-
nius homicida , fraterno finguine rellinxerir. Quare trifti cxulatione multa-
tus mperegnnasterrasagitur. Indignus fcihceteratHomo fceleftus, qui cum
parentibus optimis commoraretur. Et cum Agricola fuerit , tanto gravior ipfi
eyadebat agrorum ja£lura, quos antea feliciter coluerat. Atque adeomulti-
phcatisa:rumnis& rerum terrenarum cogitationibus inimmenfum adau^is,
necnonmagis magifqueregnantibus omnis generis concupifcentiis, paflioni!
bus, & afFc6libus, innatum & a lapfu reliquum cognitionislumen , denfio-
nbusquotidietenebris involutum&implicatumfuit. Et tantumabfuit ut ca-
ftigatione Dei fe in raelius mutaret , ut pejor etiam fadus fit, fuis voluptatibus
velcumahoruminjuna, indulgens. Ita ut univerfam Theologicam , Pohti-
cum & OEconomicam cognitionem , quam&ex parentum inftitutione, &
exemplo, & innato naturas lumine habere poterat , nefandum in modum
corrupent & invertent. HaecApoftoIo JudjE vers. 10. ^j^v K«iv via Caim
Omnes nefandos ejus errores, &miferrimas mentis tenebras, hic defcribere
necanimus neclocuseft. Sufficit obfcrvafl-e , occifo Habele , aliuraAdamo
natumtuiflefihum, Sethum, qui futurus levamentum patern^ triftitiae
Inncepsfuit gcntisDeopropioris, & ratione fua redius utentis; cumDiabo!
li civitas, evanefcensinrcliqua: fuae rationis abufu, aCaino fumpfifl-etexor-
dium. ExSetho, quibufdamintermediis, poftea natus Nce , confolationem
allaturus a dolore , & ab openbus manuum de terra cui Deus maledixerat De
quo Scnptura teftatur Gen. 6: 8. c^uod gratiam invenerit in ocuUs Domini
t.um Ueus intenmcjEteros plerofque homines, in mundo agitantes , fiveri^
iremviis luis, ideftmcupiditatibus & ratiocinarionibus minimebonis, pro-
fluenribus ex quotidie adauilis mentis tenebris , & voluntatis perverfitate
a nativitate radicitus pr^fente. Undenativum illud cognofcendi lumen , di '
vimtus & fine humano minifterio mentibus infixum , tantis tenebris obfef-
fum &obduaumfuit, ac innatse ^ Deo reit^ rationis ufus, adeo impeditus,
m fus Det <A;.^.,w tJ e.j Rom. i : 5 z. velut obfcuriflima quadam noae &
obhvione fubmerfum jacuerit. Narrat enim Mofes Gen. 6: 5-. ii. ii j,
magnamfuijfe malmam hommumfuper Terram, & omne figmentum cogitai

D 3 fio~

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

^ o T{egneri a Mansvelt

tionum cordis eorumomni dietantum malum. Terram corruptam, fuijje coram
Domino , omnemque carnem fuper terra wam fuam corrupife, Nodm autem
Haredem juflttia ptrfidem fuille, teftatur PaulusHeb. 1

§. 15. Idem poft tempora Diluvii contigifle videmus ufqueadMofen &
ultra. Nam Ecdefia non itapridem e Diluvioemerfa, & recensreformata,
ftatim iterum impietas non diu celata per Chamum erupit. Nonenimultra
quadragefimum annum pura & Deo accepta in terris verfata fuit Ecclefia,
quin lex naturae palam in ea violata , & fcandalofiffimu^ ac apertiflimum or-
tum fit fcandalum. U nde Chamus paterna auiloritate malediftus , a coetu &
communione Deumrite colentium removeri debuit; atqueitanovaeiliiusEc-
clefise, novafuit inftituendareformatio. Poft quam etiam , tumadmajorem
confolationem, tum ad exaftiorem obedientiam novae datae funr promiflTiones ,
Benediclus fit Deus Semi (jr fit Chanahan fervus ejus, Dilatet Deus Japhe-
thum habitet tn tahernaculis Semi^ fit Chanahan fervm ejus. Gen.9:
a6. xj. Verum cum Chamus, a folenni quidem Dei cultupaterna maledi-
£tione fugatus , fub eadem tamen coeli plaga , fa£ta necdum difperfione,
fubfifteret , hinc iterum nova mali labes & defeftionis leges repullulavir.
Nam ex cxteris Noachi , Semi, & Japhcthi fiUis & nepotibus , non pauci
ab impiis Chamiftarum feduftionibus & exemplis abrepti fucrunt , & in
omne fceluspraecipites a6li. Primo enim circiter &: centefimopoft Dikivium
anno, fceleribus cooperta fuperbia vecors, & contumax Apoftatarum tur-
ba, pofthabitis Noachi monitis , imperio, & difciplina, ut & abnegatohu-
mili, pacifico, & pioNoachi vivendi genere, non modoabiitincontraria ,
led etiam in omne fcelus praeceps ruit; & abje6taomni Numinis reverentia,
nefcio quafuperbiaelata, turrim, undefibinomen& gloriam compararenr,
exftruere tentavit. Quam rebellionemhorrendumillud confufionislinguarum
judicium corripuit, & in totius terrae fuperficiem difpefcuit. Abhoc autem
tempore Deus maximam humani generis partem, qux extra Semi, Abra-
bami, Ifaaci, Jacobi familiam, extra gentem a Deodile£l:am, vixit, pro-
priis ipforum viis incedere permifit. Unde vanis fuis ratiocinationibus
\fj(^taic^^i^oni (c ifKATiffQn')! aavnT^ajuTSf h^^S\'cl , evanucrunt , ^ ohfcuratum eft infi-
piens eorum cor. Rom. i : z i. Nam rromc ^ etoy oJc fim \^r,amt^ if \v^^s^ffttv ,
cognofcentes Deum , non ficut Deum glorificarunt , (j^ gratias egerunt, Scd
in denfiflimis tcnebris & omnis generis voluptatibus viventes t^y ct\t,BeiAv ve-
ritatem fibi innatam, feu re£tam Rationem & innatum cognofcendi lumen

in injuftitia detinentes^ &c 6
tes fe ejfefapientes ftulti faBi funt ^ (hon ^va^*» n-s ee^, <p^vi^v is^v iv clvdI;, a >s
eioctfi;T5?f «6ayte^a* , cj^f.oniam quod de Deo cognofcihile ejl , per re£lam rationem
(eu innatum cognofcendi lumen in illis manifeftum eft^ nayn Deus, illud in-

dens,

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

10|

P Jdver/us Anonymum Theotogo-Politicum Libcr Singularis. ^ r
r dens, msmamfejiavit. InvifibiUa ejus J creatione mundi per ea qua fatla
Junt mteUtguntur &confpciuntur, ipfaque fempterna ejus virtus & dLini^
tas.,ita ut ipfi fint mexcufabiles. Rom. i : 1 8. 19. 7.0. ii.

§. i5. Quiveroex profeflb omniftudio fe rradideruntconquirendxquo-
cunque modo omnis generis Sapientix , 6c quibus paulo altius rerum naturas
inveihgandi, &cx mnatis notionibus fuam cognitionem promovendi cura
miedit, primo Sapientes, & deinde Philofophi di^ri fuerunt. Talesreperti
hierunt Athmtici, Libyci , ^gyptii , Indi, Perfce , Cbalda^i , Scythx,
\ Oraeci , Itah , Galh, Hifpani , ahique plurimi, per Afiam, Africam , &
iiuropam diiperfi , hoc unum agentes, ut rerum caufis inveftigarent , 6c
ommum cognofcibilium rationes , quantum poffcnt , inquirerent. Omnia
eorum dogmata, & diverfiifimas Sanientiam qucercndi rationes proponere,
nonhujus, fed alterius operis eft. In generetantum dico, eos multacoano-
viiie propna fualuce adeo clara, utabfque profundameditationecuiquefere
homini occurranr. Multa qux fenfuum experientia diftabat. Multa qusE lon-
•ga traditionum ferie innotuerant. Multa quae confuetudo cum aliishomini-
bus vivendi docebat. Multaquaeleaione librorum , hiftoriarum, &abaliis
meditatorum receptione comparari poterant. Unanimiter tamen omnes
lummoftudioqua^fivifre, quas ignorabant primascaufis, veraque principia,
ex quibus rationes eorum omnium quaj fciri pofTunt deducantur Nec hoc
propoiuum ulli fatis feliciter ceiFit. Ahi quidem gloriati fuerunt fe veritatem
invemire; quale^ fuerunt Stoici, Epicurei , Peripatetici , &c. fedhxferunt
mtenmm medioplunmorumerrorum. Alii, interquos Clitomachus, Car-
nea^es, ahique Academici, aperte negarunt verum attingi & comprehendi
pofle. Aln femperquaerentes, unde Sceptici difti fuerunt , omneni verita-
riscertitudinem everterunt; quales Pyrrho, Timo, & alii. Nihil determi-
nate vei dogmatice affirmantes aut negantes , ne quidem nihil afl-erendum Vel
dogmatice ftatuendum efl-e. Aut ahquam dari veritatem , vel probabilitatem
riT^^^ffi"""'""' etiaminveniri pofl-e, vel non. Imo ne quidem afiirmantes
le h^catlirmare : fed apparenter exiftimantes , fibi videri, quod in omnibus
per&juxtarerum apparentias ducantur & afiiciantur. Miferrimus & admo-
dum deteftabiiis ille fuit errorum gurges & labyrinthus.

§. 17. Ita ut etiam hi omnes, tanquam animaks homines, ut Apoftolus
^quitur 1 Uor. z: 14.. feu viventes in mundo fecundum csecum fuorumaff^e-
Ctuum impetum , ac vanas fuas ratiocinationes , & brutos, abfolutum fere
m animam dommium tenentes, corporum motus , denfiflimis mentis fua:
tenebris, & copiofiflimo rehqu^ fibi reftx rationis abufu, incapaces fuerint
eorumquae Dei funt , id eft quae vel per naturam , Vel fupernaturalitet cogno-
lcipoUunt. Arqueipfis, quia vanitatibus fuisfeSapientes exiftimabant, ftul-

titia

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

2 2, J{egnen a Ivlansvelt

titiafint,quscunquepr3eter eorum vanitates, perreaamRationem ,
natumcognofcendi luraen, ex primis a Deo mditisnotionibus deducuntur,
aut prteteT illas a Deo revelata cognofcuntur. Imo ipfi ea cognofcere non pof^
Cnt nam innatis fibi notiombus Dei & Sui , profundiffimis tenebns conteftis
& per omnis generis rerum corporeatum cogitationes , penitus tere obliteratis ,
acnuUa prjEfente divina gratia, nuUo modo apti clTe poterant , ad ea , qua:
nonmfiiismediantibus fpiritualiterdijudicantur ,cognolcenda. Quare omnis
etiameorumSapientiafuitvana, inlkbilis, peritura, ftulta , quippe con-
ftans ex adraodum inordinata congerie cogitationum & opinionum tumul-
tuarie coacervatarum , inter quas quidera aliquae bonx, ledpli.nm9e crro-
nea£,falf^, & peffima:, ideoque inter fe mimmecohaerentes. Qua dc caula
Paulus eamCololf.^: 8. njeritodixit manemdecepionem. Nam cum ex hac
nihil fcientes, mire tamen fibi fapcre videantur , mirerrime decipiuntur &

decipiunt. r • • . j-

i8. Horum Philofophorum muhi quidem fua dogmata knptis tradi-

derunt • fed plurimorum ad noftra tempora confiftere non potuerunt. Vi-
vunt qujEdam Platonis fcripta, Principis Academicorum. Viviintfcc Anfto-
telis, Peripatcticorum parentis. Et ex his utplunmum haufta tuerunt natu.
ralis cognitionis dogmata. Plato, fccutus veftigia Socratis, fu.Prxceptons,
viri modefti , nec opum , nec voluptatis, nec glori^ ^ippetentis, ftultitiam
Dogmaticorum omnia detcrminantium rifif, 8ccumahinihil ie nclcirepro.
fiteremur, nihil fe fcire faflbs eft. Quicquid tamen maxime probabilecen-
febat, dialogis quibufdam comprehenfum reliquit. Eum ante alios omnes
PhilofophosexcelluilTe, & revelatse Sapiemia; divmx prox.muin tuille, kte
demonftrat Auguftinus de civ.lib. 8. cap.4.. 10. Unde exejus fcholaad Ec
clefiam olim prjeftantiffimi viritranf.erunt, Juftinus, Ong.nes, Auguftinus,
aliique Ariftoteles, vir excellentis & admirabilis ingenn , qu.cquid vel ex
antiquioribus tanquam probabile didicerat, veliisprobabilius.nvenerat, mi-
noriingenuitate, tanquamverura & certum propofu.t , ac copioi.s dehnu
tionibus &divif.onibus, aflumptis&confiaisetiampluribus arorum natura
alienis principiis, in varia fyftemata redegit. Et fe femper ventatera ocuhs
prsefixam, actamPlatonis quam Socratis amicitiae prxpofitam habere viden
volens , antiquorum fententias non candide , fed facpiflime plane contra eorum
mentem & omnera veiitatem enarravit , immutavit , corrup.t fc conftupra-
vit Unde poftea natus fuit imraenfus difputationura Philofijphicarum nu-
merus, quitumindeperturpiflimam&iniquifljmam revelatorum m.fturam,
infra demonftrandam,fmenumeroadauausfuit. ^ r ir

& 1 Q Ultimo vero hoc fjeculo , vir Nobilifllmus Renatus Cartehus , ta-
tcnubus infeftiflimis ejus adverfariis , inter fumma noftri feculi ornamenta

1^1

iiiit'

^^trr/S/ ^/;^;2yra Theohgo-Poltticum Liher Singulans ,
jure mmto reponendus poft longas & diuturnas peregrinationes, obferva-
uones & meduationes plunmum de naturaliter cognita veritate meritus eft
& quantum potuit evitatis omnis generis confufionibus , ac fublato innu!
merabxhumd.fputat,onum numero denfiflimas difpuHt human^ mentis te-
n. iV', ' ^TT' '^'^" niultolatiusquaquaverfum difpergantur Nam
poft abfolutum ftudiorum curriculum quo decurfo, in Europeorum fcholis
mos e^, ni eruditorum numerum cooptari , obfcrvansfevixquicquam certi
K A '-u "^"^ "tramque partem difputetur , & quod a Scepticorum
obje6tiombus , omnem ventatem evertentibus , dubium & mcertum leddi non
pofTet Heroico & fua laude dignifiimo conatu , non tantum omnes quas 1
juventutefine legUimamquifitioneformaverat opinionesj fed etiam quasau-
diendo, legendo conferendocumahis, tanta diligentia\uam ullunile-
gerat & umverfim omnes dequibus aliqua tantum vel minima reftabat du-
buandi ratio quantum fummo ftudio potuit , ita fepofuit , quafi recept^
nunquam fuiffent. Etpoftquam fibi pra^fcripferat morum regulas, fecundum
quas mtenm dum ventatem inquireret , vit^ aftiones, quam tJoteiat 0"^
dentiflimemftuueret, profundiflima meditatione & attentione ad primas ab"
lolute certas, & mdubuatas, fibi innatas notiones Dei & Sui , pertinaciter
attendere propoluu^ Et ftatutocerto acimmutabih decreto, „M admitten-
di, mfi quod non fenfibus fed mnata^ Rationi adeo clarum, perfoicum &
certum foret, ut nulla reftaret incertitudinis fufpicio, vel minimadeiis du,
buandi ratio, fuani cognuionem ex primis iJlis notionibus gradatim promo-
vere conatus fuu. Quod propofitum ei tam feliciter ceflit , l, eius doCT
hoc modo demonftrata, faltem inpr^cipuis, aperitiflimis pluLis&maxV

SLmttV"! d"^' "°y"'T P"r^"^^'^ ^d-latisqu'.foIa Itr.
lidenuuntur, fedprovcriflimis demonftrationibus & v<.M..e..^r, «v.w« ha
bita fuerint. Ac per totam Europam ^ viris Doaiflimis eodTm ordme ex
nldem princip.is nontantumquotidiepluramagismagifque patefianf verum
*tiam mfinit^ qu^ftiones & dubitationes tolJantur I pr^fdndantur W

Z^^C""^ T""^ ^^"^^^^ ' Piurimi acinmlf/S^
luerint proteitus i ac infiniti deteai erroresj nec non innatum cognofcendi

xTarrobTrd-''" tenebris hberatum; ^c^ Deo nobis indita , ^tl^u
pLim redS fu2r \fl P'"""^^^ legitimumihum ufum non

DoS hic eir ^^"^5°«^f"^"t quorundamh^cnonprobantiumop.
lorem ' ^"^"^ J"vat infandum renovare do-

§. ao. Haec crgoNaturalis cognitionis human» prima corruptio Hac
ejus rehqui^ in homine. Hoc eas excolendi ftudium. H^c negli|ent a fui?
Sequ*.r ut tranfeamus ad hominis cognitionem per Scripturamivdatam:

E Ut

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

, 'B^gneri h Mansvelt

Ut ita tandem pateat , quomodo hx inter fe confufe fuerlnt & fecunda cor-
ruptione corruptx; atque a fe mutuo feparandx fint, & abfque confufione
vel mifturainterfe conjungendae.

C A P U T QJJ A R T U M.

J)e Divina ^evelatione per Scripturam Jeu
Tbeologia.

^ I ^Um notilTimum fit , omnem ignoti revelationem non nifi quan-
dam Cognitionem effe , ei quod nullam admittit cognofcendi
facultatem, nulla poteft fieri revelatio. Nec revelaripoteft, idquodcogno-
Crinequit. Et quod mhil cognofcit , nihil revelare poteft : namomnicogm-
tionisluminedeftitutum, nulli quicquam patefacerepoteft. Etquodorania
cosnofcit, quamvis ei nihil reveletur, nihil tamen abeo non revelan potelt.
Quod vero nihil abfolute per fecognofcit, neceffano quicquid cogno cit per
re^Telationem ab aUo cognofcit. Quod autem fibi cogmtum alten revdare ne-
quit, fruftracognofcit; nifi fibi fua cognitione plane fufhciat, & Deus ht.
Tuum fcirenihileft, nifitefcirehocfciataher.

S 2 Creaturam autem cognofcentem Deus creare non potuit, qum li-
mul cumelfentia dederit innatam cognitionem, feu cognofcendi facultatem,
quaei per fepateant & apertafint, ea , quibus ad tantam ulteriorem cogm-
tionem , quantam Deus concedere vokiit, perduci poffit , ut fupra manitelte
probatum eft. Quare haec omnia per naturam ei a Deo revclata diximus
cap X ^ ao Verum cumDeus fummafua perfeftione non modo haec, led
etiam infinitaplura, tamdefe, fuanaturaSc voluntate, quam operibus fuis ,
cognofcat , uhra id quod a creatura per naturam, hcet perfeaiflimam , co-
crnofcipoteft, fine fine plura revelare & patefacerepoteftignota. Imo taha
homini non pauca patefecit inScriptura. Quorum ommumcogmtioTheo-

logia dicitur. . ^ ^ t-w o j

& 2. Omnis quidem fermo de Deo, qui fit ex Deo, corana Deo, Sfad
gloriamejus, Theologia denominatur : fed cum primus de Deo fermocreatu-
rjenaturalisac quafiinnatusfit, nonnifiperfecundamRevelationem ei luper-
accedens , Theologia vulgo dicitur. Vetuftiffimi Grasciae fcnptores , qui de
Diis, eorumque natalibus , conjugiis , imperiis, cuhu, & rebusgeftis, m
fummistenebris, muUa fabulati funt , primi appeUati funt Theologi , & eo-
rum fcientia Theologia. Horum primi fuere Foeta , qui, ut mquit Cicero
Ub i.denat. Deor. &ira mpmmatos, & libidine fHrentestnduxerunt Deos:

Advcrfus Jnonymum Theologo-VoUticum Libcr Singularis .
feceruntque ut eorum heUa^ pugnas , pralia , 'vulnera 'videremus : Odia pra-
terea,MjJidia,adifcordias , ortus , mterttus , q,(erelas , lamentationes ,effufas in
omni intemper ntia lihidines , adulteria, vmcula, cumhumano genere concuhi-
tus ,mortakffte ex immortali procreatos ; judicia non Philofophorum , ied
hominum delirantium , & abfurdiora. Poctis fuccenturiati funt Legum la-
tores &i Philofophi. lUi, vulgi mente praejudiciis obfefTa, & abfurdillimis fa-
buhs omni fere veritate deleta , cumplebsfibi furores Poeticos eripi non pa-
teretur , ac civitate potius quam fcelerata de religione fententia dejici voluerit,
omnes antiquas fabulas in rem fuam airipuerunt , atque totam Theologiam
tt(».ivH>i» tanquam fabulam , ordini inter homines in vita civili lervando ac-
commodatam, habuerunt. Verum illis quafi fapientioresac oculatiores Phi-
lofophi , omnia circumfpe6Vantes ex intimis Atheifmi lacunis <pvcHi,y de-
prompferunt Theologiam. Cui Pythagoras adjecit nf,Cc>,Ki, &crypticam,
leu dniy-^j,T,Kif , quam ex praeceptore fuo Pherecyde Syrofertur haufifle. Apo-
ftolorumverodo^arinadiaafuit ^.iy®- verhttmvita Fliilz: 1 6. oxcjo^
JuvfS verhum crucis i Cor. i: i8. xc>®-TSf ©/n»? , 'verhum fidei , i Tim.^:^,
Cum autem in Apocalypfeos titulo Johannes dicatur h ^oK:y(^ , & Theolo-
giae nomen inScriptura cognatis quibufdam vocibus exprimatur, ut ^-jkt?
e«i, Ferhi Dei , Hebr. 4.: i%. rat tS iii 'verhorum Dei Kom.^: tan-
dem civitate Chriftiana donatum eft vocabulum hoc : jfed ipfum prcecife
tempus incertum eft.

§. 4. Hanc ergo praeter naturam per Scripturam a Deo revelatam cogni-
tionem, utdiftinaecognofcamus, primo fpe^landum, quomodo creaturx
Cbi mutuo quid revelentj & tum quomodo Deus Creaturse. Quamviscrea-
turam cognofcentem fibi folam fuarum cogitationum confciam effe , & non
nifi fibx apertum habere quod cognofcit, antequam alteri revelaverit, nemi-
ncmfugerepoteft. Verum etiamadeoconfciaeftfujE facultatis, fibi a natura
praefentis, qua fuas cogitationes alteri communicare poteft , utanulla, nifi
qux contra feteftimonium dixerit, negari poflit. Quomodo veroid prceftet
Creaturafeparatim a corpore exiftens, nullus hominumfibi naturalirercerto
confcius efl^epoteft, cumejus Mensdevitafeparatimacorporenonextirerit.
Sed cum ea non pertineat ad fcopum noftrum , fpedabimus cognofcentem
creaturam cum corpore unitam.

§. 5. Hic iterum certum eft hominem non nifi mediante corpore & cor-
poreis figms alteri quid revelare pofl-e. Idque pr^cipue per voces & literas.
Namhcet ahquaegentes realibus charaaeribus utantur, &aliaegeftibus, plu-
nmx tamen vocibus& literis , feu vel ore prolato vel fcriptis confignato fer-
mone utuntur. Et quocunque modo id praeftent , femper utuntur fignis
corporeis, fonis, figuns, vel motibus , quibus ex inftituto alligantur &fi-

E X gnifi-

Images reproduced by courtesy of Koninkhjke Bibhotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

^6 J{e^nen a Mansvelt

gnificantur certe quaedam cogitationes. Nam a natura nullum corporeum fi-
gnum cum aliqua cogitatione connexumeft. Utapparetexdiverfarumnatio-
num maxima vocum & literarum diverfitate : nam iis omnibus eadem forent
figna 5 fi non ex inftituto, fed natura fignificarent. Prgetcrea cum nuUum
fignum rem fignificatam producat, fed tantumfignificet : nuUus hominum
in alio per fermonem producit aliquamfuam cogitationem , fed ipfe acj figni
pcrceptionem in (e talesproducitcogitationes, quales ad taliafigna, excom-
muni inftituto formandas novit. Quocirca & in eo qui, & ineocuialiquid
fignificatur, non tantum requiritur cognofcendi facultas,iedctiamutcogno-
fcat tum fbnos & figuras, tum qux cogitationes ex inftituto communiiisan-
neftantur, id eftnoverit finguam &: literasquibusutitur. Namfialterutrum
in altcrutrodefit, impoflibilis eft aliqua cogitationum communicatio. Etfru-
ftra loquimur alicui, qui vel figna nonpercipitquibus utimur. Velcaret fa-
culrate, ad ea quafdam in feexcitandi cogitationes. Vel ignorat quae cogita-
tiones exinftitutocum talibus fignis perceptis fint connedendae. Negandum
tamen non eft, quin hifcefignismediantibus, per aliuminnoftracognitione
plurimum proficere poffimus. Non quidem ita, ut magisinnotefcat fignifi-
catio literarum & verborum : fed ut de re fignificata & cognita nobisdetur
diftin6tius, ordinatius, & perfe£lius cogitandi, ac in ea (emper plura notan-
di & obfervandi occafio : imo etiam per variam corum compofitionem , de
talibus cogitandi occafio praebeatur , de quibus alioquin cogitatum nunquam
fuiflet. Sicqui linguam latinamnovit, fcit vocem Animx humanaefignifica-
re illud per quod homo cogitat , vult, intelligit; ncc unquam illud magisdi-
fcit, poftquam femel latinam linguam novit. Verumtamenaliis figniseipo-
teftpraeberi occafio, de illoipfo, per quodconcipit hominem cogitare &:vel-
le, diftiniliorem formandi cogitationem , & ineo notandi plurimaquaspri-
mo obfervata non erant : atque ita plurimum in fua cognirione proficiendi.
Hincautemcontingit, quod in illorumhominumfbcietate, intcr quosaliqui
majore diligentia ftudio & attentione ad fuascogitationes attenderunt, atque
ita fuam cognitionem promoverunt , major etiam adfit vocum, vel talium
fignorum numeru? , quibus fuam quam acquifiverunt cognitionem aliis com-
municare poflunt, veloccafionem praebere, fuam cognitionem eodem modo
promovendi. Et praeterea , quo perfe6l:ior ab aliquo & copiofior obtineatur
cognitio eorum dequibus in aliquafocietate fermonesinftitui folent , eo etiam
intelligibilior ei &cIarior evadit lingua, quain eafocietate uticonfueverunt.
Non aliter quam cujufque artis periti, &: facilius intelligunt quae de ea fcri-
buntur aut dicuntur, & pluribus verbis clarius exprimunteaquaedeilla arte
noverunt. Verum quoniam l vulgo, antequam diftinctam rerum cognitio-
nem vel quxfivcrant, vel invcnerant, impofita fuerunt nomina, non alias,

quam

Jdverfus Jmnynum Theologo^Voliticum Liher Sinstdar.s. ; 7

r!?;'n? '7V^°r'!^"''°^^'^'^°"''' cumvocibus & literifconnecaere po-
tue unt, confufis fahcet , obfcuras &imperfeaas. Etideolinguarum vo-
cabulisnonramfigmficantur & patefiunt res fignificatx, quam ?ogitationes
quKVulgoabhomimbus, ns vocabuhs utentibus, de rebus formail confue-
verunt. Quare , cum res non nifi ex , & in cogitationibus noftris cognofca-
mus, mmimeveromvocibus, folaattentioneadcogitationes, occafioneper-
ceptarom v^um formatas, & earum dihgenti examine , proficimus in re-
rumcognuione. Hmcomnis quiaheri quidrevelaturus, abeo vult mtdJiei
nontalesquasipfe^cumrebusconvenirecenfct cogitationes , cum vocibusquil
bus utitur conneaere debet, fed tales, five eas rebus convenire cenfeat vel
non, hve etiam convemant vel non, quales ipfum cui loquitur conneftere
confuetum cognovit. Et fiillud velignoret , vel non faciat, mtelligi non po-
terit. Ut V.G.quamvisquis exiftimet, canemnihil cogitare, feucum con-
lcientia perapei;e , intelligere , velle, &c. Si tamen Ioquensaliis,id,quam-
vismale, exiftimantibus, velit intelligi , & rifum facere , velineptusvide-
ri noht, iildem vocibus de canetenetur loqui, qmbus tales de cane formata:
cogitationesabnsrumannexx; Scdicere, canem percipere quod videt • co-
gnofcere dommum & furem j velle quod proponitur nutriraentum , &c.'Nec
ideovelcontramentemfuam loquetur, feu falfumquiddicetj velproximum
tallet, autin errorem inducet. Nam ea locutione non exprimit an cenfeat
canemahquidcognofcerevelnon: fedtantum, illud in eo dari , quodvulgo
pro ejus perceptione , cognitione, & volitione habetur. Nec ullusahquam
habet rationem hinc exiftimandi illum cenfere quod canis percipiat vel coai-
tet, atque uaerrandi: fedquiidexiftimat, non nifi fua culpa 6c pra:cipitan.
naerrat. Sed fi quisexiftimans canemnihil cogitare, velle, intelligere, do-
dlurus quidmcanefitcum avulgo diciturcogitare, velle,intelhger?, diceret
&pro fuamenteexprnTieret, id elTe cogitationem , intelIeaion?m , volitio-
nem, jam & mentiretur, & falfum diceret, & aliis inevitabilem errandi oc-
cahonem pr^beret. Quareadreae intelligendum eum qui Ioquitur,neceffa-
no etiam dihgenter attendendum ad eas locutionis & loquentis circumftan-
tias, unde pateat, quis fitlocutionis velloquentisfcopus, & quidfibiperilla
figna patefacere propoluerit , & ipfe patefieri voluerit. An eas fcihcet quas

nr^;;n„rr''°'r "i.""' ''"'^"'^^ '■"^"^ ^^'■'"^^ cogitationes ? Du.bus autem
pr^cipue de caufis diamur his fignis ahquid vel clarevel obfcure.fignificare:
fahcet velquiaclans autobfcuris utimurfignis; velquia claraaut obfcura eft
res feupotius cogitatioderefignificata. Vocis vel figni claritas in eo confi-
Iht, quod fit diftmda, feu certam & determinatam habens fignificationem.
Quod fitpmpria & non figurata figura vulgari. Quod fitufitfta, & nonde
novo confida vclantiqua&obfoleta. Ita utomnis vocisambiguitas, nos in-

E 3 certos

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

s % ^g^^Ti a Mctnsvelt

certos relinquens quld fignificetur, cam obfcuram reddat. Ettot obfcuntatls
caufxfint, quotprsetervocumnovitatem&antiquitatem , ac plurimavulgo
icrnota Rhetoricorum ornamenta , infinitarum ambiguitatum cauix funti
quas hicomnescnumerare nihil attinct. Obfcuritatem reimagis abmtelleau,
&cogirarione noftradere, quam abipfa redependere, fupra cap. i. §. 5-. di-
aum fuit. Sed quia tamcn, ut ibid. §. 18. notatum,unumahopriuscogni.
tum, intantumetiamaHo clariusdicitur, quamvis minuspropne, cum po-
tius naturapriusdicendumforet; Hincetiamfitut aliquid clarius, velpotius
magis fccundum ordinem naturae exprlmatur, fi primoid quodpnuscogno-
fcitur , & deinde id quod fequitur , quam fi contra priora poftremis permifta ,
exprinvantur. Deinde quemadmodum etiam ex codem cap.i.§. j.majusex-
iftimatur cognofccntis lumen , fi vel plura cognofcat, vel de eo quod cogno-
fcitur plura pateant: fic&clarius exprimitur & fignificatur , quod vel pluri-
bus fignis idem fignificantibus exprimitur, veldequo plura fignificantur. Et
quemadmodum de multis rebus inter fe , &derebus multis modiscompofitis,
non nifi difficultcrclari fiunt conceptus : ita& eadem diflScuItas eftiniisclare
exprimendis. Infinira, quatenustalia, quidem obfcura dicuntur , fcd admo-
dum improprie : nam magis incomprehenfibiliaquam obfcura funt.

§.6'. Deumeriam,prxter revelationempernaturam, dequa fupracap.
§.20. &hujus §.2. iifdemfignishomini fuam voluntatem&cogitarioncs pa-
tefacere pofle, non eft quod dubitetur. Nam cumefflcaciirimafua voluntare
omniapoffit, proculdubio eofdem motus , fonos, &figuras, quibus homi-
nes fuasalUgarunt cogitationes , in aliquo corpore excitare poreft : nihilenirn
addivinam voluntatemnonmovetur. Etcumfit Omnifcius, noyit qux cogi-
tariones inter homines iis ipfis fignis alligatae fuerint, id eft novit omnes hu-
manarum vocum fignificationes inter ipfos. Atque adeo, fi modo voluent,
hominibus, eodem modo quo ipfi inter fe, feu iifdem fignis , quicquidpla-
cuerit fignificare poteft. Imo Deumhominibus ficquaedam revelafle, negari
a nullopoteft. Nec negat Anonymus, utpote qui cap. i. pag. 3. concedit,
Deum CMofi njera ^oce leges revelajje. Cum autemDeus inilla revelatione
proculdubio voluerit intelligi ab hominibus quibus loquebatur ; neccflario
vocesquasadhibuit in eadem fumpfit fignificatione, quainter ipfos crantno-
t3e*& ufitatxj ideft cum iis conneftere non potuit cogitationcs talcs,quales
ipfe de rebus quibus loquebatur, formandas noverat, fed qualeslllihomines
conne(!icre confueverant. Nam alioquin a nullo hominum. intelligi poruiflet ,
quid fignificare Deus voluiflet, & nova, nulli hominum nota, fuiflet for-
manda &adhibenda loquela; quaeplanefruftranea &inutilis fuiflet , nifi vei
aliis ufiraris verbis homines eam docerentur, vel alio inconceptibilimodoea
iisinfunderetur.

§. 7, Ve-

Advcrfus Anonymum rheologo-Voliticum Uher Singutaris. 3 ^
%. 7, Verum tamen inter hancDei patefaaionem fuae vduntatis per lo-
quelam, &mter eamquae ab hominibus per eandemfit, multiplex diverfi
tas eft. Nam cum Deus fit Omnifciusi & ob fummam fuam perfectionem
nec falli, nec fallere, nec quemquam velle fallere poffit, non tantum fer-
modivmus ab omni crrore libereft, &nihil flilfi continere acpatcfacere po-
teft: fedetiam quicquid eo, confideratis omnibusadeundem intelligendum
requifitis, fignificari poteft , eodem fignificatur. Nam alioquin Deus, ta-
lem adhibens loquelam , qua, ponderatis omnibus antecedentibusacconfe-
quentibus , aliifque neceffariisad expifcandam alicujus orationis mentem, non
unumfed plurafignificarentur, quorum unum tantum fignificari voluiffet,
hujus errons, quohomines, etiam hoc fignificari cenfentes^aberrarent.cau'
faforet. Nam homo hunc errorem , Deiculpa, evitarenonpotens, ineun-
dem, nulhus culpae reus, necefTario incideret. Quas omniadehumano fer-
mone nunmie dici pofllint. Nam cumhomoob finitudinemmutabihtati ob-
noxiusfitj & fa/ii & fallere poteft; aliud mente tenens quam eft in re , &
ahud verbis exprimens quam mente tenuit : nec omnia quae verbis fuis fignifi-
cantur mente perpendens. Ita ut de humano fermone minime dici poffit quod
de divino , omncm fcilicet verum ejus fenfum efle veritatem , & omnem veri-
tatem, quam falvisomnibus circumftantiis admittit, verum ejus fenfum ef^
fe; id eft quicquid eo fignificatur non nifi verum ^e, & quicquid veri iis
fignificari poteft, iis fignificare voluiffe. Poftquanvin humanolermone co-
gnofcitur vulgaris verborum fignificatio , videndumquid homo, vel ftudio,
vel per ignorantiam eam deferens , iis figuificare voluerit; & dcindeexami!
nandum, an idipfum fatis verum fit, & rebus conforme. Sed nullum ex his
de Deo cogitari poteft j Falleret enim hominem , fi ftudio aliam & hominibus
ignotam fignificationem verbis anneareret, &foIafua culpa intclligi nonpof-
fet. Falleretur, fi idper ignorantiam faceret, autaliquid lignificaretquodre-
busconforme& verumnon foret. Atque haec repugnant His decaufisetiam
Deusquicquid revelatpro fua complacentia clare, Vel obfcurepatcfacerepo-
teft , prout homines magis vel minus docere , vel ad diligentem inquifitio-
nem excitare voluerit. Cumhomines econtra fspius apertedicant, quseob-
fcuravolebant, &obfcure, qu^ vellentapertiffima.

§. 8. Praetereacumhomoalteri tantum pauca, tum quaicontinuoftudio
& attentione ad primas ideas; tum qujE ex aliorum reveiatione; tum quce
per experientias ; aut quovis alio modo novit , his fignis narrare & patefacere
poffit. Deus omnifcius, quicquid ex omnibus quse fcit, voluerit, revclare
poteft. Nontantumfciliceteaqujeprimis notionibus continentur& ex iisde-
duci poffimt, quamvis etiam faepe ab hominibus, in quibus multis tenebris
obfitae funt, necdeducantur, nec natur» viribus , fine divinoauxiliodcdu-

ceren-

^^^^

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

40 J{egneri a Idansvelt

cerentur unquam: fed & ea quxolim praeterita , ex omnlum hominum me-
moria deleta funt : Scquaefutura, eciamipfa libera voluntate humanainter-
cedente, anulloprorpicipoffunt: utSc omnia quaeipfe abhominibus pro fua
libertate fieri voluerit, talia prxfcribens & patefaciens eimandata fua, quse
fine tali revelatione nuUi patere potuiffent : nec non de fe & operibus fuis talia
quxomnemhumanum captum tranfcendunt. Nam Deo nihil tenebris invo-
lutum. Nulla prjeteritorum oblivio. Nullafuturorumoblcuritas aut ignoran-
tia: fed perfecliflima fui , voluntatis & operum fuorum praefentifTima cogni-
tio. Nec requiruntur hucinhomine novae cogitationes feu ideae , nec novae
voces 5 aut earum iignificationes , fed fufficiunt illae ideae quas homo per facul-
tatem fibi a nativitate divinitus conceffam formare poteft , & illae vocum fi-
gnificationes, quibus cumaliis hominibus uti confuevit, namDeuseas fine
finc diverfis modis conjungens, & inhominibus conjune;endas patefaciens,
fine fineplura quamhcmo naturaliter cognofcit, per eas illi revelarc poteft.
Sic V. G. ad revelandam Trinitatem , per unionem harum vocum , tres per-
fonas inunica infinita eflentia fubfiftere, non nova generatur autrequiritur
idea, fed tantum de novo patefit iis vocibus annexas ideas in mentefimiliter
uniendas efle ubi de Deo cogitatur. Ita ut nec ideae nec vocum fignificatio , (ed
fola earum conjun^tio in his arevelatione fit. Quod autem nos idquodper
talem idearum revelatam conjunftionem cognofcitur , non<:omprehendamus,
non oritur ex vocum dcfe6lu , fed mentis noftrae finitudine , & divinse natura^
infinitudine. UndequasPaulo fuerunt inejfabilia^ aCor. 12:4 nobis etiam
funt inco nceptibilia.

§. 9. CumautemHominisfenfus aliifintinterni, aliiexterni, Deus non
tanium his , fed etiam ilfis , fine hifce , per varia figna multa revelare poteft ,
licet homo alteri non nifi his quicquam revelet. Si quid enim alicui ex Memo-
ria exciderit, idei abaliohomine revocari nequit, nifi mediantibus lenfibus
externis. Necfine iifdemin alicujus Phantafia qu^damimagoexcitaripoteft.
SedDeus omnipotens, inhominibus tum vigilantibus , tum dormientibus,
non tantum refulcitare poteft Memoriam diu obliteratam , verum etiam in
Phantafia repraefentare plurimanunquam homini vifa vel audita: ita ut ex-
terni fenfus nuUo modo afficiantur. Sola fua voluntate commune fcnfuum
internorum organum cerebrum fcilicet, ita dilponendo, ut ineopraefentia
fint , diu deleta praeteritorum veftigia : uti Chriftus Difcipulis promittit.
Sp. S. qui u^ofxnret fuggeret, feuinmemoriam revocabit omniaquaeabipfo
difta fuerant Joh. 1^:16, Tales etiam motuum determinationes in cerebro
divina fua voluntate producendo , quales ad quafcunque viforum , audito-
rum, &c. Imagines ibidem requiruntur: ita ut fepe tanquam externisfen.
fibus , quibus tamen nihil ofFerebatur , vila , auditaque occurrant. Sic in

Scriptura

^ Adverjus AtionymumTheohgo-?oHticum Liber Smgularis, 4^
Scrlptura narratur varios diverfiffimas vidiflTe vifiones , & fola luaimaeina-
tione voces audiviffe, quorum exempla plurima dabimus infra ubi dePro-
phetis & Prophetus. Quoties autem Deus, iniiisperinternosfenfusfaaisre-
velationibus adhibuit voccs iisquibus easofFerebat ufitatas, & iifdem fianifi-
cavit eaquaevulgo fignificant, uti Petro contigit invifioneAa lo- lo'' i?
15-. tacile notum fuit id quod revelabatur. Mox enim intellexit Petrus hoc
mxnd-imm furgeTetn, maEla&cde. Sed fi prxterea tanquaminxnigma-
te ahud quidfignificabatur, neceffario rcquirebatur utipfe Deusin menteil-
Jius cui id revelare volebat , cogitationes eorum quae fic xnigmatice revelaban-
tur , excitaret vel poftea tales produceret efFeaus , quibus ea verba applican-
da eliemanifelle pateret. Quemadmodum Petrus ibid. ^^x\x^o Mitms auid-
nam ejfet ^^jio cjuam Mjjet , poftea ex iis c^uk contigerant, dicere potuit,
Deusmihi ojtendit nemmem communem autimmundum dicere hominem Simi-
hter fi adhibuit res & notasearumimagines, fubaaionibus &difpofitionibus
notis, facile cognitum fuit quod revelabatur. Sed fi vel reruniignotarum
imagines, vel nihil autignotumquid agentes,adhibuit, necefTariorerumre-
vclatarum notitia, feu cogitationes, ab ipfoDeo excitari debuerunt, in co
qui eas intelligeret. Hac unica rationcDanielcognovit &explicare potuit ea
qux Deus m vifione repra:fentaverat, & Nebucadnefari incognita , Danieli
vero nota recerat occurrere.

§. 10. Verumcumhomonon tantumper externos &internos fenfus,me-
mornm &imaginationem , fedetiam perpurum Intelleaum cognofcat: du-
bitan nequit , qum Deus etiam per intellec^um ei revelare poffit quicquid
voluenr. Namcumomnecognitionishuman^Iumen aDeofit, proculdubio
etiamDeofubeft &aDeodependet, ut tot & non pWa , velplura cogno-
lcat aut non Sed quomodo hoc fiat, nonadeoperfpicuum nobis eft, ?ura
non mfi mediante corpore cuiquam quid patefaciamus : Et ita vix nobis con-
lci. lumus , quomodo ab uno fpiritu alteri quicquam reveletur immediate

TJe^. ^ r- ''"l? ^^"^ mentemnoftraminfinita fua

potent^, tam intime, & fuaviter fecundum fuam voluntatem moveat, fle-
ctat, ecdirigat utnullam externam vim fentiensfiberrimafua fponte volun-
mtemdivinam fequatur. Attendentes tamen ad innatas nobis notiones Dei &
iNoitri, inmo mamfefte videmus non repugnare, Deum human^ mentis
fimpl^i intelleaui quid patefacere , perfe&ffima & efFicaciflima fua volun-
TaTT ' biliter inhaereat & intendatur iis , quas quocunque

modo hubet,cog.tarionibusj atque ita remotis omnis generis impedimentis in,
& ex iis videat feu cognofcat & cogitet , qux , cum propter mukiplicem fuan
imperfec^ionem nunquam talem attentionem in fe habuifl-et aut habere po-
tuiflct , nunquam vcl cognovifl-et vel cognofcere potuifl-et. Quare , cum

F homo

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

4^ T{egneri it Mansvelt

homo corruptusnullls ftudiis eoperveniflet, omniafic cognita, a Dcorevc..
latamerito dicendafunt. Talia ergofuntomnia, qux prxdifta yirtute divi-
na cognofcuntur fuper &pr3eterea, qux vel ex naturse principiis , yel exiis
quge externis aut internis fenfibus occurrunt, corruptx naturae ftudiis inno-
tefcunt. Certumenimeft, hominem corruptum, promajorevel minorcfux
mentis corruptione, continuis ftudiis cxiis multa cognofcere poffe. Sed cer-
tumetiam Deumex iis illi multoplura patefacere pofle, feu efficere ut eioc-
currant, quae abfque illa divina virtute nunquam in iisvidilTet, quamvis ia
iis contineantur. Nam tantum ex parte cognofcimus & ex parte Prophetamus
iCor. 13: 9. Hac divinx revelationis virtute Chriftus & Apoftoli multo
plura & ex natura & ex Scriptura aperta & manifefta viderunt , quam alii
quibus illadivina revelationon obtigerat. Nam&exnatura&Scriptura varia
probarunt aliis ignota plane. Idque non tantum argumentis in iis contentis
& cuique notis , fed etiam aliis ignotis plane. Unde merito in iis omnibus
^!^K7v) eu edoBi d Deo di£):i fuerunt Joh.(J:4f. fecundum Jef 54: ij.Deus
etiam hoc modo aperuit cor Lydia ut attenderet iis e^ua d Paulo dicebantur
Aft. 16: 14. Et David Pfalm 1 19: 18. Deum precabatur retege oculosmeos^
ut intuear mirabilia ex lege tua, Hic eft animus ille intelligens quem petcbat
Salomon ad dijudicanhim populum fuum difcernendo inter bonum & malum
iReg. 3:9. HT^Qti^Whimens ad cognofcendum^ oculi ad videndum ^ aures ad
audiendum , Ifraelitis olim in deferto denegata Deut. 19 : 4. Hac ratione Chri-
ftus fuorum mentem aperuit ^ ut intelligerent Scripturas , Luc. i^r^y. Hic
cft ille Spiritus ffipUs ^y^Kv^a»; Sapientia & Revelattonis , quem dat
• ^TjfV Tvf cTofnc P^^er ^/or/>,&undehomineshabent Tn^aTKr/uifHs r^s o<f)9Ax^jif 1»»$
J^dijtoU: illuminatos oculos inteUettus feumentis, ut loquitur ApoftoIusEph.i:
17. 18. Verum Secundo Deus etiam hoc modo intellcaui creato rcvelare
poteft qusevult, fi Divina fuavirtute fimplices ejus cogitationes &notiones
talibus modis conjungat & feparet , quibus nunquam conjun£lae fuiffent,
aut eas conjungendas efle naturaliter ullis ftudiis paterepotuifTet. Nam fic ei
patefiunteaquxnunquam cogitaffet; non aliter quam diverfimodalitcrafum
conftruftione , infinita diverfa dici &" exprimi poffunt. Sic mediantibus no-
tionibus, juftitix , fidei , vitae patefecit juftum ex fide vivere. Sic omnes
Hiftorix revelantur. Et plurima quse a Prophetis etiam per internos & ex-
tcrnos fenfus cognofcuntur , prgecipue fi per ignotx vel inufitatx fignificatio-
nis figna patefiant. Imo ctiam ipfa Myfteria fic revelari poffunt ; vel id quod
dcMyfteriis revelatum cognofcitur , hoc modo cognofcitur revelatum , ut de
fe teftatur Paulus Gal. i: 11. ix. &Eph.3:3.4. collatis A6t. 22: 17. ^i. &
16. 16. 17. Tertio nullomodo repugnat , Deum ,qui omnem creaturam in-
clHgente m continuo confervat j& ei talem dedit cognofcendi facultatem,

qualem

A dverfus Anonymum Theologo-VoUncum Liber Stngularis. 4 1
qualemdarepUcuit, qua pef fe tot, & eas ideas poffit excitare , quasipfe a
natura exdtari pofle voluit , efficere pofle , ut praeter eas efiam novas alias
excitet, vel faltem aliae ei occurrant adquas naturaliter creatursenulluspatet
aditus. Quales forte fueruntindit^ Paulo formandaead ilia imirt Hij^irt incf.
fabilia v^rb^, quse nefciebat ^ an in corpore, an vero extra iliud audiverac
aCor. 11.4. Namhocmodo patefa6la, propter naturalem earum idearum
in aliis abfentiam 5 cumiiscommunicari nonpoflent. Sed hanc revelationem
multisautfepiuscontigifle, noneftquod afleratur.

§. II. Qjiicquid autem hifcemodis revelatum cognofcitur, fiprobctur,
creditur & fide tenetur: fm minus, pro incredibili habetur. Fides enimeft
aflenfus alicui adhibitus ob dicentis vel revelantis auitoritatem. Quseaudlo-
ritas confiftit inpercepta &agnita ejusperfe61:ioneprobitatis& fapientise, un-
decrederis certusfit, dicentemabfqueerrore &:falfitate noviflre& dicerequae
novit. Nam prouteummagis velminusveracem, dolofum, fallibilem, &c.
cenfet, eo magis etiam vel minus fide dignum exiftimat. Et cumhocnun-
quam de ullohomine, indubitato certo cognofcamus, omnis humanafides
fallibilis eft. Sed cum Deus perfe£):iflimus abfque veracitate & omnifcientia
concipi non poflit, fides divina plane infallibilis eft , & fieri nequit, aflfen-
fum, quinititur teftimoniodivino, falfum auterroneum eflfe. Quodnatura
notum eft, etiam quidem ab eodem Deo revelatum dici poteft, &omnem
fuam certitudinem habet in divina veracitate , fed tamcn credi non dicitur aut
fide teneri , quia fides naturam fupponit , & ei quafi fuperacccdit. Veruili
quemadmodum mens tenebris obfita fepe pro natura notis habet quse talia
minime funt, & idcirco ad requifitam eorum certitudinem non fufficitfcirc
Deum omnia naturaliter nota revelafle , eaque indubitatse certitudinis efle :
fed etiam requiritur menti certum efle , quod naturaliter nota fint quge pro
talibus habet. Sicquoquenonfufficit adfidei certitudincm fciri, Deum eflTc
veracem , & falli ac fallere nefcium, ut & ab eo revelata indubitatse certitu-
dinis efle: fed fciendum etiam a Deo revelata eflfe , quse pro talibus haben-
tur ; nam ex eodem praedidlo mentis defeilu etiam faepe pto revelatis a Deo
habet, qu« talia non funt. llla autem innotefcunt ex fuo principio , natura
fcihcet & ordine quo ex ea fluunt & fequuntur. Hxc fuo, revelatione prseter
naturam, & modo ac ordine quo per eamcognita acpatefadlafunt. Quibus
re£te pcrpenfis 5 illa fciuntur , feu certo cognofcuntur ; hsec creduntur, &
indubitata fide tenentur. Illis Mathematica 5 his Moralis certitudo tribuitur.
Utraqueproobjea:! fiiinatura ceftiflima eft.

§. II. £t quemadmodum Cogniiia Naturalis aliquod Rationis ac Naturx
lumen cft , fic hoec eft tumen Revelafionis & Fidei. Quod ut diftinae cogno-
fcatur, nofteftconcipiendum quafi foret facultas ab ipfa rationediverfa, aut

F X alius

44 J{egneri a Mansveh

alius aliquis intelle£tus naturali veluti fuper induilus , qui novam Ipeciem
hominum efficiat : fed vis quaedam, nonprofluens a natura, fedcx divina
gratia, rationemita afficiens & perficiens , ut quod illaperfe naturaliter prx-
Iht m rebus naturalibus quae intelligi poffunt, illud praeftare poffit in rebus quae
naturx modum fuperant , quxque in verbo Dei revelantur. Atque adeo fi
Rationem feuCognofcendifacultatem refpiciamusRevelationis &Natur3elu.
men planeidem eft. Sietiam ad ipfam Cognitionem attendamus , eadem pla-
neeft formalis ratiocognitionisquaquid natura & praeter naturam revelatum
cognofcitur. Sedfi Rationemfeu naturalemcognofcendi facultatem confide-
remus fecundum perfecSlionem fuam, hoc lumen gratiofe revelationis divi-
nx, aliud a naturali, & longeperfeftiuseft. Nam mens naturah fua faculta-
te, ablque hac perfe^lione nonafcendit adcognitionemeorum qux fuperant
naturam: fed intra determinatos & limitatos naturalis luminisradioslecon-
tincre tenetur , ufque dum hac gratiofa vi divina magis illuftrata , longius
profpiccre queat. Praeterca cum naturx lumen inomnibus hominibus valde
denfis tenebris obfitum fit, &lucidiffimaefacisa Deo innatura accenfxpoft
hominis dcfeftum parvas tantum fuperfint fcintillulae , tenebris per hancdi-
vinae gratiae virtutem difpulfis, &naturalis luminis reliquiisper eandem re-
(Sle curatis , homini quafi de novo lumen obtingit , & naturae lumen fuos
radios divina gratia multo longius projicit , quam per corruptionem impe-
ditum poterat. Hac ergo vinute lic tllumimca Ratio y <hcifotA 7n<p(»Tirf4iyif ut in-
quit ApoftolusEph. i: i8. lumcn quod in fcriptura radiat , videre, &ineo
vivere , ac fide acquiefcere poteft. Sed omnibus ad quos verbi & Revelationis
Divinae notitia pervenit , non eadem hujus luminis menfura conceditur. Aliis
quafi per nebulam veritatem elonginquo videre datur. Aliis nitidiffima veri-
tatis facies affulgct. Nonnullis aliqui tantum patcnt veritatisradii. Aliisco-
piofiffimi. Quorundam menti veritas firmiter inhaeret. Aliorum quafi per
tranfennam tranfit, & lcviter modo ftringit. In unomentemita dilponit ut
fuget omnes alias vanas ratiocinationes , attentam revelatae veritatis contem-
plationem impedientes. In alioinfinitis appetitibus & defideriis acrerumcor-
porearum cogitationibus penitus obruitur. Alios conftanti & fblida Isetitia
perfundir. Aliis concedit gaudium nullo modo radicatum. In aliis fru6tus
profert falutiferos. In aliisvel nullos, vel externa tantum fpecie bonos. Vel
etiam aliorum corda quemadmodum fblutum, indurat. Cumalioruminftar
cerae diffolvat. Et quis enumeret omnes differentias quibus hoc divinaegra-
tiaelumen affecitnonmodo Prophetas, Apoftolos, Evangeliftas, Paftores&
Doftores Ecclefiae , fed etiam tot , tam multorum fcculorum ele6ta5 & fideles
Animas. Deumautemhac ratione, a primamundi exiftentiajPatribus, tum
defe& operibus fuis, tumde eorum officio, tam ergaDeum, quamproxi-

mum

Adverfus Anonymum rheologo-Politicum Liber Singularis. 45-
mum plurima revelafle, tam notum quam notiffimum eft. Ea\ic enumerare
prster fcopum, & immenfioperis foret. Deum ctiam quoddam hominum
genus ekgifle, cui fe ante multos alios copiofifllme rcvelavit, prcscipuepa-
tefaaens viam falutis, qua pateat aditus ad prapriorem cum DecTcomniu-
nionem,- ac leternam & immutabiliter confiftentem beatitudinem , negari
nequit, nifi omnium quarumcunque Hiftoriarum fides abnegetur.' Eas re-
velationes poftea , ne perirent , & aliis multis de caufis , divino inftinftu a vi-
ris Sandis literis mandatas, & Ecclefix traditas , acreceptasab ea fuifl^e, &
Judxorum & Chriftianorum continuo confenfu comprobatur. Et eas'has
ipHis efle, qux jam Sacrae Scripturae nomine nobis proponuntur, pliirimis
efficaciflimis argumentis aviris doitiflimis faepe probatum fuit. hicre-
petere nullo modo propofui : fed eadem defendere nunquam dcfucrio. Quem-
admodum circa failas patribus revelationes , & Ifraelitici popJli divinam
eledtionem , ac receptam inter Chriftianos facram Scripturam , in fequenti-
bus, Deo yolente, id fum praeftiturus. Hac unicadecaufa latius horumexa-
raen jam intermittens. Ita ut cxplicata , divinitus per Naturam & Scriptu-
ramfada, rcvelatione, nihil reftet, quam ut utriufque Conformitas , Dil
ftinaio &;mutuum interfe auxilium lpe6tetur ; & demonftretur^ qualis ex
earum iniqua miftura , tam hujus quam illius deteftabilis fitorta corruptio
Ut ita pateat quam necefl"ario diftinguanturi &quam iniquam earumiepa-
rationem, & mutilationem utriufquemiferrimam, inftituat Anonymus.

C A P U T QJJ I N T U M.

De utroque modo T{evelat(e Cognitioms Confpiratione , Diflinaione ,
^ mutuo interfe auxilio. ]S!ec non deutriufque Confufone
inde fecuta Corruptione.

§. I. Olutriufque Cognitionis tamper Naturamquam Scripturam revefa-
, yt^caufas &onginem fpeftemus, idem Deus eft. Qui homini non
mmus mdidit primasSc fimplices fui, Deique notiones, quam revclavit ea
qu^ foIanaturaU notionum illarum confideratione , innotefcerenon poflunt
Idem tons & fcaturigo luminis in natura & fcriptura fprendentis. Eadem pla-*
ne cognofcendi ratio qua cognofcuntur ea quae naturaliter , & quae pri^ter
naturam reve ata funt. ;Eadem Mens, & eadem ejus facultas qu^e percipit
per naturam & Scnpturam nota. Eadem utriufque certitudo, fumma fcilicet
quamadmittit renin, natura. Idem immutabile certitudinis fundamentum ,
fcihc^t fallere vel faUi nefcia pcrfeaiflimi entis veracitas. Iderautriufqueob!

3 jecluro,

^(j 7{egneri h Mansvelt

3e(5him, Dei, hominis, &ciivinorum openim, achumanorum erga Deuni
& proximum officiorum cognitio. Idem finis , vita fcilicetin unicam Deiglo-
riam cum & coram eo beate tranfigenda. Undeplane repugnat aliquamin-
ter eas dari poffe pugnam auc oppofitionem , & quicquam per naturam ve-
rum j falfum efle per fcripturam , aut contra. Non enim ex eodem fonte
emanat amarum (^dulce^ verum & falfum Jac. 3: 11. Atque adeo apertiffi-
mumeft, vel rationis errores proveritate, velhominum figmentaprodivinis
revelationibus haberi, quoties hic aHqua pugnae fpecies occurrir. Apertum
^tiam , quodiplaRatiofiimma cum ratione (e abnegandam fateri teneacur fi
quid poft legitimumexamenaDeo revelatum agnolcat, conCrariumei quod
per naturam clariflimum crediderat. Et erroneam vel non fatis examinatam
efle revelationem , quaeapertonaturge lumine contrariatur. Naminter veri-
tates quocunque modoa Deo retelatas , nuUus poteft dari diflenfus , aut um-
br:i difcordix.

1. Verum non adeo conveniunt , quin etiam multiplex inter eas oc-
currat diftin6lio & diverfitas, qux ubique (c prodit , five oculos conjicia-
musinearum PrincipiaSc fundamenta , five refpiciamus earum fubje£tum,
objefta & fincm. lUa fluit cxnotionibus aDeo cum natura conceflis. Hxc
non nifi ex revelatione naturac fijperaddita. Hxc non fineilla. lllavero ut
plurimum fine hac. Abfquc illa nullus poteft concipi homo. Hxc aurem ei non
nifi per Dei gratiam adeft. Illa per humanam corruptionem multis tenebris
obfita eft. Hxc vero adeo clare in Scriptura proponitur , ut quorumvis oculos
perftringat. Illa natura. Haec praeternaturali revelatione nititur. Nihil co-
gnofcitur natura, quod revelari non potuit. Multa vero fimt revelata, quac
natura detegi non pofllint. Naturae fcopus & ultimus finiseftDeiglorificatio,
in hominis vel obedientia ac operibus, & inde confequente falute velinobe-
dientis juftapoena. Revelationis vero, ejufdem glorificatio in hominis falutc
per vivam & frugiferam fidem in & per Chriftum a Deo ex fola fua mifcricor-
dia praeftanda, vel asterna infidelibus infligenda poena. Unde patetnechanc
ex illa i nec illam ex hac fuam haberc certitudinem ; nec illam huic , nec hanc
illi fubjeftam efle. Haec quidem altius afcendit g^uam illa , (ed nunquam in
cam dominium aflumic. Illa quidem hanc recipit ; (ed prout a Deopatefit.
Non adarbitdum fuum eam format, aut fe regulam & normam ejusftatuit,
led fumma cum veneratione recipit , & omni modo fe Deo fubjeilam a-
gnofcit.

3. Non parvum tamen fibi mutuo praebent auxilium , tamadpromo-
vendam hominum faluiemquam ad illuftrandam fummam Dei gloriam. Illa
cnim, fire^ie adhibeatur, non mododetegit univerfalem omniumerrorum
fontem 8c prima cujufvis certitudinis fundamenta i fed etiam claras & diftm-

<Stas

■6

Jdverjus Jmnymum Theologo.?oliticum Liber Singularis 47
«aas docet formare cogitationes ; mentem judicio maiuram a praecipitamia
retinct; & cautius accircumfpeitius judicaredocet ; ut& modumacmetho-
dum judicii recSte formandi , & quocunque modo comparatam cognitioneiu
humanam legitimepromovendi, pracfcribit. Quibus nonmodoTheoIqgisc,
fed etiam omnibus aliis Scientiis inefFabilem praeftat utilitatem. Rationis lumi-
ni imperviajfint fola praeternaturali revelatione cognita falutis Myfteria, &
eorum clara non habeatur ac diftincfta perceptio, non tamen fidcrecipi pof
funt, nifi clare & diftinde recipiatur quicquidde iis ^Deo rcvelatum fuerit.
Ita ut ne quidem eorum ulla poflit dari certitudo , nifi revelationis clara &
diftin6la perceptio prasceflerir. Deinde quid non docet de Deo , ejus Natura ,
Potentia, voluntate & operibus? Quid non de Horaine , ejus Anima, Cor-
pore, &exutriufque unione profluentibus paflionibus, ac totius ofiicio circa
Deum & proximum ? Ex aliquali fui notitia Dci exiftcntiam probat , qua
incerta , nulla poteft dari revelationls certitudo. Deinde patefacit Dci Poten-
tiam & veracitatem , quae quocunque modo revclatx cognitionis , unicum
fundamentum funt. Patefacit fui a Deo dependentiam , unicum fontem
omnium oflRciorum Deo & proximo praeftandorum. Et alia plurima detegit
attributa divina qugc hominem non modo impellunt ad Dei cultum &obe-
dientiam, fed etiam accendunt flagrantiflimo Dei amore. Dcum docet o-
mnium rerum Creatorem ac Confervatorem efficaciflimum , qui omnia
novit, omnibus adeft; omnia regit pro arbitrio; & in eumquera voluit fi-
nem, fuam fcilicet gloriam , fapientiflime dirigit. Tantam retegit operuny
divinorum amplitudinem & perfe6lionem , utea, quanracunquefibioficraty
nunquam tamenfatisampla, pulchra , & abfoluta imaginaripolTit, autquic-
quam in iis obfervare, quod ad fufpicicndam fumma cum admiratione Dei
Sapientiam & Bonitatem , ac maximas ei agendum gratias, non impcllat.
Quibus Theologum reddit aptiffimum, ad obturandum os ftolidiflSmoTum
illorum hominum, qui iifdem veritatibiis ^ a Deoper Scripturam^revelatis
impudenter & contra naturgc lumen obftrepcre nuUo modo vcrentur. Docet
praeterca Natura, vitaretampeflimamiUam & abfurdiflimam Deicum crea-
tura confufionem , quae non tantum omnis idololatrix , fed etiam ipfius Atheil-
mi ^igo fuit, quam omnibus hominibus peccatocorruptis ab mfaniia fami-
liariflimam illam Mentis cum Corpore confufionem , quae & eorundem &
infinitorum aliorum errorum per univerfam Theologiam & Philofophiam
quammaxime fruglfera fuit. Et fi folam hominis Mcntcmfpeaemus, qux
non de ea patefacit natura , fine quibus , ne quidem de pauciffimis corum qugc
Deus revelarepraeternaturam voluit, clari & diftinfti , qui ad certitudinem
fufficiant, poflimt formari conceptus ? E^dem hic cnumerare , nectempuj^
nec charta permittunt. Si refpiciamus Mentis unionem cum corpore , &

omncs

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

^jj T^gneri a Mansvclt

omnes fenfus, imaginationes, affcaus, appericus,& deCderiaindeprofluen-
tia, quid nonnatura detegit de Mentis officioineorumdireaione, &infini-
tis eius defe£tibus, mnato lumine cuique notiffimis? Ettandem (quis enim
omnia recenfeat ) ad complanandam fidei viam, docet naturaelunienmulta
reperiri in Dei Natura, Potentia, voluntate & operibus, humanointelleau
omnino mipenetrabilia , ut iranonmododifcamus deDeo&ejusoperibus fa-
tis magnifice , & de nobifmet ipfis non nimis fuperbe fentire , tanquam fi
vel vis noftrge cogitationisultraidquoda Deo revera faftum eft , ferripoffi?t,
vei fincs quos fibi Deuspropofuit in creando univerfo , ingenii noftri vicom-
prehendi ; fed etiam in rebus fidei rarionem captivare , & fupernaturali divinx
revelationi fubjicere, fiquid forte Deusdefeipfovelaliis, quodnaturalesin-
genii noftri vires excedir , revelare dignetur j eaque credere quamvis non
clare intelligamus , fi modo de revelatione fatis clare conftet ; nec uUisnos
unquam fatigare difputationibus de infinito , quod abfurde quis finire , ac
comprehendere conatur, nifi contra lumenNaturae Mentemfuam infinitam
arbitretur. Ultimo etiam , inditacuique fanctitatis & jufticiae , milcricordix-
que divinse notitia, naturaliterdi6i:at,neminemimpune delinquere, & poe-
nam infeparabilem culpae comitem effe. Atque ita peccatriccm animam tor-
quet, & horrentem & anxiam pertrahit ad oculatiffimi Dei , quem necoc-
cultiffima fcelera fugiunt , incorruptiffimum iribunal, eamque morti &ae-
ternx miferiae rradendam pronunciat. Nulla fafta fpe mifericordix divinae,
cum eam omni commiferatione prorfus indignam convincat. Nec uUum
huic tantse miferiae remedium natura parare potuit,aut ratiocinandoinnatas
rationis himine patefacere. Ita ut homo naturaUterquafi omni Rationecom-
parandae &obtinendx falutis deftitutus, pereat, nifi Deus ex incomprehen-
fibili fua , non fperatamifericordia gratiofe patefaciat viam , qua eum divina
fua virtute , cx tanta miferia , ad falutem perducere voluerit.

§. 4. Ex hac autem unica Deigratiatot homini faclxfueruntRevelaiio-
nes praster naturam, quibus Deusfuos, jam in fefe defperantes , prmioiUu-
ftriffimis promiffis de futuraper Chriftum falute , confolari voluic, & poft-
ea per filium fuum unigcnitum, in affumpta natura humana , pro fuorum
peccatis, crucifixum, morruum, fepultum, refurre£tum & in coelum fublatnm,
de eadcm ex graria perfidemvivam obtinenda falute , copiofiffime inftitue-
re ; Et Euangelium illud per conftitutos ab illo miniftros per totum tcrra-
rum orbem patefieri. Ut &ad confervandam eorum memoriam , &efficaci-
ter procurandam fuorum falutem , hxc omnia fingulari providentia hteris
mandari, &inELclefia fua confervari voluit. ita ut Scriptuva quafi comple-
mentumfitnaturae, eamnonmodogratiofe perficiens, fedetiam longe fupra
fe extollens, & patefaciens plurima , tam naturac lumini, multis & craffis

tenebris

Jd verfus Anonymum Theolog^o-PoUticum Liher Singularis 49
tenebris involuto , occulta , quam idipfum, licet perfeaiflimum , We
fuperantia. Nihil autem horum eft , quod innata Ratio revelatum reciperel
admittere non debear. Qu in & ipfa quoque celfuTima Myfteria Chriftian» Re
ligionis , non nifi cum Ratione recipienda veniunt. Imo fi quis divina provi-
dentia luamRationem reftius aliquantulum adhibeat , facile videbit infianem
per naturam & Scripturam revelatorum congruentiam , & divinx juftitis
milencordiseque veluti conjugium & harmoniam : nam Euangelii Mvfteria
per naturam cognitis adeoappofite fuperftruaa funt, ut multivaria Dei Sa-
pienna , circa pulchernmam grati^difpenfationem , vel cxcisquam maximc
rationahs affulgeat: necquicquam abullo, licet acutiffimo revektum cerni
polht, quod reaae rationi adverlum fit. Ita ut comportatis ommbusqu^ a
Katione prsitan poffunt , non parum illuftrentur ^ Deo revelata Myfteria
Qiucqmd itaque tenebris involuta Ratio, in.iis'qux naturam tranfcendunt
conrradiaonuni fufpicatur & vellicat , ipfa Ratione reftius adhibita manifefte
reklhtur. Quid autemgloriofiuseft, quamalmx veritatishoftes iifdemarmas
oppnniere, quibus ipfi vel maxime gloriantur, velplurimum confidere fo-
Jent.? l^raeterea ratiombus a naturah Jumine petitis non parumappofiteprs-
paraturanimus, ad recipiendam fplendidiffimam revelatae gratite lucem qu-
a.ioquin infolita fua claritate mentem facilius obrueret , quam illuminarct'
Et quamvis Fides non fitdifcurfus, non tamenfinedifcurfufides concipipo-'
teft Non enim Deus, qui aucloreft, &iiluftratorhumanaerationis, Eccle-
liae fuae locutus eft irrationaUter , hoc eft non convenienter inteiliffenti fcu
rationah naturae. Et irrationalis fides apertiflima repugnantiaeft. Ommafunt
exploranda , ut quod honum efi retineatur , i Teff ^ : 2 1 . Et probandi funt
Sptntus an ex Deofint , i Joh.4. : i. Scrutanda funt Scrmur^ Toh. cjq
^^W^ Pfalrn I : C.«/.rW^ i Cor. ^: 1 5. Luc. : z^. 4.^. Qjfod
nullus abfque difcurfuSc ratione pr^ftiterit. Hominem itaque exuant ojor.
tet, qui innatae ratiocinationis luce adhibita, nihil ex fcriptura concludi &
per confeqTientiam elici patiuntur. Nonenimeft quod metuant ne ficabhu-
mana mente dependens _fiat fupernaturalis Dei revelatio : namomnesconclu-
fiones nituntur pnncipi.s \ Deo revelatis, undetantum inftrumentah opera
tdTrri?'' ""T- I^^^^^^^P^-^PterRationem, fed per Rationem
.^^^ZL^"^ ff' cumextremisdilpofitio, non fit fidei principium
aut fundamemutn, fedmotivum&inftrumentum: Nec Rationis fit judica-
re deipfis fidei dogmatis , fed tantum de vi confequentiarum ex fidei princi-
pusperrationemdedudtarum. ,

§. 5. Veriim pr^Eter eundSm-tttilifllmi inftrumentiIocum,quemimpIec
Ratio m recipiendis rationem excedentibus \ Deo revelatis Myfteriis, & in
confequentns per pnncipia fcriptis \ Deo patefa6ta nedendis , acinomnium

^ (criptu-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

j-o J^gneri h Mansvelt

fcripturarum inftituendacollatione, earumquc tanquam teftimonii divinire-
ceptione, Ratio etiam tanquamprlncipium&argumentumadhibita nonpar-
vam Theologo praedet utilitatem in examinandis rationibus, propter quas
Deus fide dignus occurrit , & nos ci fidem tuto deferimus. Agensita quafi
propriis viribus pro fide, & eandcm , quantumin fe eft , confirmans; ejuf-
que certitudinem indubitatam oftendens j ac adverfusquafviscorrupteratio-
nis argutias defendensi addens etiam nonnunquam ex fuo penu rationes ad
Theoloaicas conclufiones probandas & confirmandas ; ut lic fimul fciantur
& credantur. Quod idem munus gloriole praeftat tam in inquirendis & demon-
ftrandis ex communi ufu vocum in fcriptura adhibitarum fignificationibus,
nifi adeo peculiares fcripturx fuerint, ut non nifi ex Scripturapeti poffit ea-
rum interpretatio ; quam inexaminandis & diftinfte proponendis naturalibus
& innaiis rerum fignificatarum ideis & notionibus. Quibus quo quis inftru-
aior S. Scripturam acccdat, quo majorem inde reportaverit utilitatem, &
in ejus fenfum ac faplentiam altius penetraverit. Hi funt ufus tam praelimi-
narcs, & inftrumentales, quam principales quos naturaUter innata cognitio
prjeftat cognofcendis iisquae per Scripturam aDeo revelatacognofcuntur.

§. 6. Scd etiam ab altera parte per Scripturam nonparumproficitNatu-
rafis cognitio. Non quod Scripturae fcopus fit Philofophiam docere , & ex-
plicare rerum naturas: fed expofitura falutisSf graiiae Myfteria, cum omni
eorum oeconomia , & fapientiifima Dei difpeniatione in iis revelandis ob-
fervata, Narurali Ratioiii plurimis tenebris obfitje , non tantura infinitas
praebcat occafioncs , cogttandi ea, quae rationi non adeo obnubilatae mani-
t-eftiflima^fuifTent, cumjam fint penitus occuha & ignota: fed etiam patefa-
ciat ea quae omnem Rationem tranfcendunt. Atque adeo iis quibus obtigit Re-
velatio, muho clariores, plures & perfeaiores obfervamus ex rehquo natu-
rae lumine occurriffe cogirationes, quam iis quos Deus in corruptis fnis defi-
deriis, appetitibus, voluptatibus & erroribus, tanquam vus fuis vivere per-
mifit, abfque omni Revclationis lumine , in fummis peccatorum tenebris
palantes. Iliis pafilm obvia fuifte videmus, quae his poene fuerant maccefra.
Quare fiquis veritatis adverfarius , vel Deum & divinam aeternitatem , fa-
pientiam , potcntiam , &c. negaverit, vel creaturis obnoxiam tribuerit vo-
hmtatem, vel mutabilia decreta , aut irrha defideria , vel ignorantiam futu-
rorum contingentium , aut conjeciuralemeorum fcientiam, & fimilia por-
tenta formavent errorum circa rerum omnium a Deo faftam creationem,
confervationem & direclionem ; ut & hominiscum omnibus fuis a£honibus ;
etiam liberrimis, a Dco dependentiam ; & officia quae Deo & Proximoprx-
ftare tenetur ; ac rationalis Animae fubfiftentiam , feparationem a corpore,
& immortalem exiftentiam j ac fuiura boni 6c mali praemk vcl poenas poft

ortura

Jdverftis Amnymtm Tlmlogo-ToUticum Liber Singularis.
ortum hujusrevelationislumen, nontantum duplicigladioprofternitur, fed
ctiam raulto majorem fentit vim rationum cjuas lic illuftratum lumen natu^
fuppeditat.

§. 7.^ Atque ita manifefte patet , nec hanc cognitionem illi , nec illam
huic fubjeftam effe ; fed coordinatas. Illa non fufficiens ad falutem, hanc requi-
rir. Haec autemillam fupponit. l Jtraquefibiinvicem auxilium prsebet& lu-
men aflFundit. Qimre fi velillahuic, velhascilli accommodetur, utraquc ne-
cefTario corrurapitur. Nam nulla veritas admittit aut egetaccommodatione
ut cum veritatcconveniar. Fiilafitrevelatiooporrct, cui efl: accommodanda
naturalis notiria. Cum impoflibile fit Deumquidfibi adverfum revelare. Ec
eadem de caufa nonnaturalis luminisdictata, fed errores funt, quxfefuper-
naturali revclationi opponunt, & fibi eamaccommodaridefiderant. Primus
homo revelatum a Deo mandatura non tranigrefTus eft, quin & a Ratione defe-
cerit. Et fi rectam fecutus fuiffct Rationem , revelato Dei mandato fenun-
quam oppofuiflTet. Adeo infeparabili vinculo hxc conjunguntur & inter fc
confpiranr. SemelveroperRevelationis negleclum&tranfgreflionem, a na-
riva fua recStitudine deficiente ratione, fiitas fme fine , &abfurdiflimas fibi
tubricavit revelationes , & poflea latens fub Iplendido divinarum revelationem
nominc, reliquum omnere6lxrationisIumen denfiflimis tenebris involvit,&
tantum non extinxitj falfis revelationibus accommodans quicquidipfeDeus
per naturam di6tabat. Nam abfurdiflima talis miftura non nifi denfifl^mam
nebulam veritati quocunque modo per Deum revelata^ obducere potuit, &
monftrofiflimam producere cognitionem ; quae non lux fed tenebr^ , nou
veritas fed falfitas , non bonum fed maximum hominis malumeft. Ubi na-
turalis veriras , fi cum veritate prgeter naturam divinitus revelata conjungatur,
nonnifi tantoraajus lumen accendant , tanto fplendidiorem reddant verita-
tem, tanto majus homini procurent bonura.

§. 8. Cumitaqueperprimurahorainis lapfum, eomodoquo fupraCap.
3. defcripfimus, naturaliterrevelata^ cognitionis lumen, inter maxiraamho-
mmum partem continuo magis magifque corrumperetur & tenebris involvere-
tur , idem contigit fplendidiflimis aDeofadis revelationibus. Nam corrupta
ratio, mmus exculta, eafdem fuis erroribus adeoinfecit, utrationis tenebras
nondiflipaverint, fed magis raagifquequotidieadauxerint. Undepoftea non
raodoaberrantis Rationis figraenta , fed etiam ipfius Diaboli refponfaprodi.
vmis, adpnmi hominisexemplum , recepta revelationibus, iifquc pr^pofi.
ta fuerunt. Quicquid enim Deus auxilii peccatoribusindulfitadobtinendam
fui, recti,^ venque cognitionem , id omneinpropriam perniciem torfit cor-
dis humani ca^ciras ; atque ita ipfum morbi remcdiura , & contra mortem ae-
ternam antidotum, inlethalevirusconverfumeft.Quomodoveroabipfapri-

G X raa

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

5 ^ J{egneri a Mansvelt

na origine talis fa6ta fuerit utroque modo revelatae cognitionis millura , &
mutuacorruptio, immenrioperis& non minorisdifficultatis forct hic enarra-
re. NamPoetaequi primiinrerGentilesdifperfas, vagantes , &hincindere-
ceptas revelationes & traditiones colligere & exponere fulcepere, ad captan.
das hominum aures & animas , non nifi omnis generis fabulis refertiflimas can-
tiunculastradiderunt. QLubusuntiquas femper, ab immortalibus faftas , tra-
ditiones praetexentes , eaquce audiverant, vcl in fenfus peregrinos & fabulo-
fbsdetorferunt, vel adutis figmentis auxerunt, velingeniofis excogitatis al-
legoriis exornarunt, & adeo confuderunt omnia, ut quid, unde, & a qui-
bus acceperint, qua fama , traditione, occafionibus , & rationibus du£li,plu-
rima amplexi fint, conjefturis affequi cuiquam vix pofi^ibile fit. Reliqui na-
turales luminis fcintillulam ,quamvis parvam,cum creaturarum viventium,
mortuorum & irrationalium, imo ipfius diaboli cultu, adeo mifcuerunti &
quas habebant obfcuras patrum de revelationibus divinis traditiones ; quas
naturalis theologicE reliquias ; iifdem verbis & eadem figmentorum farcina,
qua fuas fabulas & cultum fathanicum, exibentes, tantam pepereruntconfu-
fionem, ut nullusfaciledifcernat quidextraditionibusperverfis, quidexora-
culis diabolicis, quid ex vulgi ufu, quid ex proprio cerebrohauferint. Idem
eratipfisSoI, Noachus, Saturnus, imojupiter, PIaneta,Heros,Coelum,
/Ether & ipfe Sathan. Major autem divinarum revelationum curafuit habira
inter dileilum a Deopopulum. Quare fapientiflimi Grxcorum difficillimas
fufceperunt peregrinationes ad Chaldasos & yEgyptios , aliafque nationes
orienrales, inter quas vixerat populusDeo dileftus, ut ex iismagiselevatam
fibi compararent icientiam. Quicquid autem exantiquiffimis eorum monu-
mentis, & vivis magiftris ullo modo addifcerepotuerunt , nontantum inter
Groscos viva voce, & fcriptisPhilofophias infignitis, quafi fua venditarunt :
fed etiam infrunitis fuis fabulis & ftudio quaefitis obfcuritatibus , adeo deturpa-
runt & corruperunt , ut mens humana , nativa caecitate fabularum , errorum-
que avida & tenax, naturali luminetantistenebrisremovendisimpar, plane
fuccubuerit,& extricare fefenullomodopotuerit. Ufquedum tandemomni-
bus gentibus & nationibus major affiilfit lux Evangelicas Gratiae. Quanon
modogentes, (ed etiam ipfi Judaei, infinitorum errorum rei, de abfurdiffi-
mis iuis ratiociniis , & faftarum a Deo revelationum negligentia , ac falfis in-
tepretamentis apertiffime convi6ti fuere.

9. Verum cumiterum poftea primam fuam puritatemamitteretEccle-
fia Chriftiana, tandcm ex eadem iniquiffima miftura corruptorum ratioci-
niorum naturalium cum revelaris a Deo naturam tranfcendentibusmyfteriis
natumeft illud monftrofiffimum monftrum Scholafticas Theologiae , de quo
toties, tam graves, primi Ecclefias Reformatores, inftitueruntquerelas,hic

non

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

•fnars.

lccii

»32

Jdvcrfus Anonymum Theologo-Politicum LiberSingularis.
non reperendas: Et, ut Capite Primodiximus, primorum inter Chriftianos
LJodtorum voce clamarunt , ejiciatur Ancilla. Quare faniores in Ecclefia Chri-
Ihana Philofophantes nihil antiquius habuerunt, quam propter rationes prse.
didtas, & modojam explicato Philofophiam , feu naturje lumine quxfitam
cognmonem, a Revelata per Scripturam notitia , adeo diftinguere , utabfque
ulla miftura mutuum fibi prgebeant auxilium minime contemnendum &
quam maxime optatum. Quod ipfum cum praetexerit Anonymus , ut ita
tutius deteftabiles fuos errores & ipfum Atheifmum publice propugnaret & pro-
pagaret, hancmateriamhaaenus,quambreviter fieripotuit, nullomodota-
men pro fuo merito&dignitatediduaam, prxmittendamjudicavi, quo fa-
cilius cuique pateat, quuntum & abhisPhilofophis&averodifcedat Anony-
mus. Cujus veftigia jamprelTe fequipropofui.

• I- pRophetia, fi nomen fpedes, originem trahit a Propheta
1 nominatur apud Hebroeos «^?^ , dedu^rum a Propbe^

CAPUT SEXTUM.
De Prophctia.

Qui de- A„o.

fbetamegit. Nonautem, ut contra R. Salom. demonllravit Aben-Efia a
313 eloqm: quafi fit Orator , Praeco, vel Interpres. Nam x hic eft radica-^ '-^'
le. ItautPropheta proprienontantum fit Dei Interpres , ut vult Anonymus
Cap. i.pag. I. fed is cui Deus arcana fua revelar. Nam qui hodie Propheta
I Sam. 9: 9. anti^uitus 'uocabatur ^^""^ viJens. Qiiod profluit a ^?:" vi-
dit , pravidit. Nec tantum oculorum , fed dc animi & aliorum fenfuum eft. Et
idemvalet, quod experiri , animadvertere , percipere, frui. Hinc Bileam
fe defcripturus, dicit quod fir audiens eloquia Dei, 6- vifwnem ftbi fuffi.
cientisvidet. Num.x^:^. Ercum Aharon Exod. 7: i. conftiruercrur Mofls
Propheta, etiam is fuitcui Mofis divina mandata ipfe revelarer. Sed rranfea-
musadremipfam.

§. X. Anoymus, ut fcopumquem fibi praefixiffe videtur, omnia fcilicet
everterc, & a naturali & irrationali quadam neceffitate dependentia facere,
i-acilius obtinear, hocprimo Capire conarur adftruere Prophcriam nil nifi cor-
poream Fropherarum imaginarionem fuiflTe , & eum in finem primo traditr
hancPropheriaedefinitionem. Quod fit rei alicujus certa cogmtio ^Deohomi.
mbus revelata. Propheta autem is efl, inquit, qui Dei revelata iis interpreta-
tur , c^m rerum a Deorevelatarum certam cognitionem habere nequeunt , qui.
que adeo mera fide res revelatas ampleBi tantum pojfunt. Prophericam Retre-
larionem efle cerram alicujus cognitionem, quamDeushominibusconcedit,

dubio

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

J^emeri h Matisvelt
dubio caret. Sed etlam revelatiopernaturam talis efl: , ut fupraCap. 15.
18. 2o. probatum. Cum vero dicit, eos qui certam rerum a Deo revelata-
rum cognitionem habere nequeunt, eafdem mera fide tantum ampledli pof-
lc; aperte ftatuit, Prophetasrevelatanon tam fide ample6li, quamcerioco-
gnofcere : & in aliis , Prophetas audientibus , fidem effe fine certa cognitionc.
Quibus nihil abfurdius. Nam fi per certam cognitionem intelligat cognitio-
nem ex naturx principiisprofluenteni ; nullus hominumeft, quieamhabere
non poflit; & talis in Prophetisdari nequiteorumqux prxter naturam reve-
lantur: nam fic non revelata, fed natura cognita fuiflent. Si verointelligat
cognitionem alicujus quod ex naturx principiis innotefcere non poteft ; ea finc
fide dari nequit; imononnifi fidei eft. Namfemper nititur teftimonio pate-
fiicientis. Et ubicunque fides efl , neceflario reperitur : nam fides fine cogni-
tione, de qua Anonymusinfra mira nugatur, aut cum incerta cognitionc,
Chinieraeft, nonfides: cum enim fidesrationalis fit , certum aflenfum non
prsebet , nifi cognitis, & quidem ccrto. Nec magis poteft efle in Prophetis ,
quam in iis quibusProphetge patefiKiunt fibi a Deoreve]ata. Nnm inhisnon
minusrequiriturutcertocognofcant a Dco Prophetis revelatum eflequodcrc-
dunt, quam ut Prophetis certo conftet idfibi aDeo revelatum tuifle, quod
aliis tanquam a Deo revelatum proponunt. In Prophetis quidem eacertitudo
conftat partim cx interna quadam gratiofa perfuahone, quas mentes eorum
inftar potentiflTimx lucis colluftrat ; partim ex peculiaribus argumentis & indi-
ciifi revelationi adjun6lis, Cum in ahis conftet , fignis &notisexterni3, ab
ipfo Deo per probatiflimos Prophetas patefa£tis. Sed tamen idco his non deeft
certa cognitio revelationis divinae per Prophetas tafta: : nam ex iUisfignisori-
tur tanta cerritudo, quanta quis ulla cum ratione detalibus rebus defiderarc
poflet; prseterquam quod Deus infuis fimiliter ad-iciat gratiofam perfuafio-
iiem internam. PraetereaPetrus Apoftolus,quoad firmitatem refpeLlu noftri,
voci quam ipfe de coclo audiverat, exprefle praefert teftimonium Scriptura:
teftantis deChrifto, dicensEpift. i.cap. i. comm. 17. 18. 19. Et hanc ^o^
cem audivimusj & habemus /i.UtoT^es^ firmiorem fermonem Propheticum. Uc
&ipfe Chriftus Joh. 5-: 46.47. teftatur^ quod divini.'; ejus verbisfidem habe-
re non poflent , qui Mofis fcriptis non crederent.

§. 5. Cognitionem naturalem Prophetiam vocari fojfe , concedimus , fi
nomen laiius fumatur quam quidem folet. Namcum Deusetiamillamnobis
conceflTerit, quicquid per eam cognofcitur , aDeorevelatum eft. Verumcum
ca revelatio fit prima luminis in mente conftitutio, quse omnibus creaturis
ratlonalibus communis eft ; & ad praeternaturalem revclationem praerequi-
titur 8c fupponitur; imo creatura rationalis fine ea dari nequeat ; nomen
Reyclationi3 Prophcticx , non huic , fed ei , qux huic fuperaccedit a Deo

prxter

Advcrfus Anonymum Theologo-Volittcum IJber Smgularis. ;y
praeter naturam communicatx cognitioni , tantum tribui folet. Non quod
illa velincertior vel minus divina cognitio habeatur; nam utraque ex eodem
fonte , Deo , fluit, & eadem Dei veracitate nititur , ut fupra probatum.
Sed quod perhanc homini patefiant talia, quas per illam tum propter ejus fi-
nitudinem, tumpropter tenebras a nativitatepraefentes, & naturaliter infu-
perabiles , cognofci nunquam potuilTent. Ita ut prxter naturam Revelata co-
gnitio a Naturali, non folo errore "vulgij ad rara femper (j^ dnatura altena
anhelantis^ donanaturalia fpernentts y diftinguatur. Sed vera & manifefta
ratione abea diflingui debeat, etiam apudeosqui dona naturalia, ut decet,
magni faciunt, & a Deo profluxiffe fatentur. Nampraeter ea quxnaturalis
luminis reliquiisinnotefcunt, plurima patefacit naturaliter ignota. Imo ip(e
Anonymusidconcederevidctur, cumdicit, ^uod ultralimites cognitionisna-
turalis fe extendat , quod humana natura leges in fc eonfid^rata; , non pojjlnt
ejus efjt caufa. Nifi aliud hic lateat iniquitatis Myfterium , quod paflim fe
prodic in hoc Anony mi fcripto. Deum fcilicet ab univerfo diftincl:um non efle;
& ejus decreta nonnifi naturaelegeselfe; hominem , quatenusuniverfi pars^
de Divina Natura parricipare ; & fic Dei Naturam^ quatenus deeapartici-
pat, Deiquc decreta , homini di^tare , feu revera effe, naturalemcognitio-
nem. Et illam , quam omnes vulgo divinam vocant cognitionem , fub qua
etiam comprehendere videtur eamquaeipfi Dco tribuitur, abeanon differre,
nifi quod ultra limites illius ieextendat. Et quod (olachumanae naturgcleges,
in feconfideratae, non poflum ejus efle cauf^ , quamvisejusnonfitcaufa ab
univerfo diftiuLla , & naturalis cognitio non aliunde, quamex totius uni-
verfe naturx legibus , in Deofeu in univerfo, & in homine, quatcnus eft
parsuniverfi , detur. Quod ipfum non tantum manifeftilTimam Dei abnega-^
tionem continet* federiamhominem pure corporeum & brutumreddit ; nec
non omncm^ rationem , virtutem , pieratem , &c. tollit ; ac inftar peftis in Repu-
blica deftruit omnem pacem & tranquillitatem , &calamitofiflimas introdu-
cit confufiones. Imo totum univerfum inftar xterni automatis perfeabfque
artifice creatore , confervatore & direaore confiderat. Quod omniabfurdi-
tate abfurdius efle , ex fundamentis fupra Cap. §. 6".— i o. adftru^is, in*
fra ubi deLegibus & Miraculis, circa qux Anonymus maximeexhoc My-
fterio agit, iatius demonftrabimus Qu^amvis alioquin propria fua abfurdi-
tate ruat, fimodo recenfeatur & detegatur. Ad praedi(£l:am itaquediftinaio-;-^^-!'
nem mter cognitionem per , & praeternaturam a Dco revelatam, nullo mo-
do requiritur, ut , quemadmodum infert Anonymus , fomniemus, Pro^
phctas habutjfe mentem nonhumanam^ adeoejue coriimfenfatio7jes c^ confcien-
tiam, atterius prorfus natura^ fiuam nojira funt , ftajje, Sed fufliciteos Hu-
manamente, acejufdem naturae perceptionibus&confcientia, per revelatio-

nem

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

^6 I{egneri a Mansvelt

nem variis modis inter fe "compcfitis &:digefl:is5 atque ita varia patefacienti-
bus, quemadmodum in diverfa literarum permutatione orationes ac {entcn-
tix variantur, fibiconfcios fuiffe, eorum quse nullo modo exinnata notitiu
cognofci&patefieripotuiffent. Etcum Naturalis Scienti^ propagatores etiam
ea quge cognofcunt, certa cognitione, & a Deo revelata , cognofcent; ac
ea qux prseter naturam revelara creduntur, eodem modo ab omnibus aqui-
bus creduntur, certa cognitione revelata cognofcentur ; quemadmodum ea
quas naturali fcientianota flint, abomnibuscerto cognofcuntur; Anonymo
nulla ratio fupereft, curetiam eos jfimili vocis abufu , Prophetasvocari pojfe

neget.

§. 4. Qua ratione Adens (jr ejus natura prima divina Revelationis caufa
fiatui poffit^ fupra Capite Secundolate demonftravimus. Verum ne Anony-
mus proedictum fjum Myfterium nimis maturedetegere cogerctur, deNatu-
rali lumine non nifi admodum pauca dicit , fatis f])eciofa. Quamvis ad fcopum
quem proetendit, Theologix fcilicet & Philofbphiac, vel Rationis & Revela-
tionis diftinftionem , plura de eo dici plane neceflarium fucrir. Quare nos
coadli fumus, veram naturalis luminis, & per illud naturaliter fa^lx revela-
tionis 5 rationem latius & apertius deducere. Utitapraefcinderemus eamquam
captat Anonymus occafionem , fub veri fpecie pudendum fuum Atheifmum
adftruendi &propagandi. Nam quomodo patefieret ea diftinclio, fi non u-
triu{quenaturaproponeretur& explicaretur ? Undepateret, fuccedente Re-
velationeProphcticanon abjiciendamefle Rationem, nifiRationis natura &
certitudo exponatur ?

§. 5-. Pr^eterita itaque Natura , qu^ foJamScripturamfpeclantloc^i

aggreditur: Tradirurus alias ^ u naturalibus , caufas media quibus Deus
ea hominibus revelat , qu^e limites naturalis cognitionis excedunt , etiam
qu-x non excedunt , primo aflerit , quicquid de its dici pote^t , ex fola fcriptura
peti debere. Quod concedimus, fi quaeratur, quomodo Deus ea revelaverit.
Negamus autem , fi quaeratur quomodo Deus ea revelare pofllit. Nam homo
naturaliter etiam , ex innata fibi Dei & Sui notitia , fcire poteft , Deum pluri-
ma fibi pev externos & internos fenfus , vel intelleftum , fi modo velit ,
revelare facile pofle, quemadmodum id fupra Cap. 4. late demonftravimus.
Sed quomodo id praeftiterit, & quae fic revelaverit , cum hodie^ quod fcia-
mus^ nullos novos habeamus Trophetas ^ fatemur , ex fola Scriptura peten-
dum efle. Deinde hanc addit cautionem , ut nihil de fimilibus rebus fiatuamus^
aut ipfis Prophetis aliquid tribuamus , quod ipfi non clare diBaverunt. Quam
admittimus, fiaddat ea,dequibus, exiisquaedi^tavcrunt, apertiflimum eft,
quod Prophetis conveniant & convenerint. Non probamus etiameorum te-
meritatem & negligentiam , qui omnium caufarum mediarum ^ ^particula-

num

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfus Anonymum rheolo^o-Polkicum L?ber Smgulariu S7
num curam abjiciunt , &inomnibusitairamediate ad Deum recurrunt , auzd
exiihmarent eum nunquam facere, ut unum peraiiudfit; atque itaperver-
hllmium ommum mediorum negleaum introduccntes , homines imraediate^
Ueoommaonofe expeaare faciunt. Verum etiam ab altera parte non minus
reprobamuseos, quineglefto, vd etiam abnegato, fcunominetenus tan-
tum admilioDeo, quahsmtcrcaeteroshic Anonymus eft, omnia tribuunt je-
tcrnjs quibufdam Naturae legibus &regulisi atqueira tolluntomnera Dei&
creaturarum rationahum libertatem ; ut & omnem Dei cognitionem, cultum
&pietatem, Jntrodu6taquadam fatali ncceffitate, evertunt. Nam prioribus
non mmus abfurdi funt. Nec alia de caufa, quamut hocfuum Myfterium
occu.te introducatAnonymus, prioresoppugnat j &nullo verboabiisdiftin-
guit eos , qui & Deum , & medias caufas a Deo creatas & dependentes admit
tunt, & attentiflime, fuoloco& ordine confiderant ; fed eoscum prioribus
conhundit,&fubtahpraetextu oppugnar. Confequenter, non, utfacit, ob-
lcure & ambigue concludere debuiffet, non omne td auod Scriptura aitDeum *
alicmdixijfe proVrofhetiahabendum. Quafi Scriptura, vel Deus in eadem ^^^"
taHumquidafferuiffet. Sedconcludendum fuiffet, nonomneid, quod Scr;'
pturaait, hommes, quimcdiascaufas abfurdenegligunt, pro fupernaturali-
ter di<ito habuifl^ , pro fupernaturali cognitione feu Prophetiahabendum efl^e
Verum iJ tantum pro tali habendum, quod vel Scriptura exprefledicit vel
quod ex circumftantiis narrationis aperte patet Prophetiam feu fupernatura-
lemrevelationem fuilfe. Nam dicit Deus etiam per ordinaria naturae media
(^alia dida , li quis pro fupernaturalibus habeat, aberrat.

§. 6. Wxncfacra^volumina, fed fatis negligenter, ut patebit ,
affent omma ^u^ Deus Prophetis revela^vit , u^evelata futfe.Jn^erbtsXd
fguns.^velutrocjuehocmodo, 'verbtsfctltcet & figuris. Verbavero , & ettam
figuras, velverasfmffe, & extra imagtnattonem Propheta audtentis feuvi-
ItTJk '^f'"''^'"^'''/f. '^f^^^^^irumProphetatmagtnatto, etiam 'vtgtlaudo,
tta dtfponebatur , ut fibt clare 'vtderetur 'verba audire , aut aliautd vtdere Ve-
rum quis miretur, hominem pure corporeum, & adeo c^cum , cui prjeter
umverfum corpus nullus Deus eft, non nifi corporeum revelationis modum
m Scriptura mvemre & Dicat itaque, fi poflit , quibus

veibis vel %uns inScnptura narretur Deum Jolepho patefeciffe fignifJcatio-
nem fomnn, tum Pincern^ & Piftoris Gen.40. tum Pharaonis , de futura-
maxima abundantia & penuria in regno fuoGen.41. Dicat quibus narretur
Danieli patmffe rem fignificatam fomnio Nebucadnefaris , Dan. a. Quibus
ea quae nonintellexit Dan. 1^:4.8.9. An alicubi narratur, quod fortefom-
niabit Anonymus, Deumipfius foranii & vifionis intelligentiam novofom-
njopatefacere, & hc minfinitumprocedi, ac nihil revelatura cognofci Ex-

H plicet

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

jrg 7{e^neri a Mansvelt

plicet nabis quomodo Danieli a Deo datum fit intelllgere fomnia , Dan. 1:17.
cum alios lateret fenfus vocum & fignificatio figuriirum in fomnio occurren-
tiura. Quomodo viri Sanftiper Spiritum San6lum a6li locuti fint x Pet. i:
^i. Quis fuerit ille Spiritus Sapientias & Revelationis in agnitioneDei. Qui
illuminati oculimentis, dequibusPauftis Eph.i: 17. 18. Verba proferat aut
figuras quibus in Scriptura narretur Petro revelatum 5 quod ipfe Chriftus te-
ftatur, nec carnem, necfanguinem revelaife Matt. 16: 16. 17. QuibusPau-
I05 Gal. 1 : 15:. 16. Quibus verbis Deus patefaciat Sapientiam occultam,
oculis, auribus, cordibus , i Cor.a:^ — 10. Abfurde itaque concludit , nuUa
prseter haec media reperiri in Scriptura , quibus fe Deus revelaverit Pro-
phetis.

7. Hositaque revelandi modos, quos folos inScriptura reperiridicit,
fingulatim examinaturus , initium facit a revelatione quse verbis l:a£ta fuit,
& afferit wra%;oce CMofi leges a Deo revelatas fuijje , idque conftare ex
Exod. x^: XX. Cujusprobationis efficaciam, quivis , locum infpiciens, agno-
fccre poterit. Verum hanc folam^ qua fcilicet lex ^rolata fuit, veramvocem
fmffe.^ mox fe ofienfurum promittit. Poterit interim Le6l:orfi placuerit atten-
te confiderare vocem quam fecundum Scripturam audivit Adamus Gen. 3 :
8. 10. ly. 16. 17.&C. Noe, Gen.6: 15.&7. 1. &8. 15.&9. I. Abraham,
Gcn. itl: i.Jacob, Gen. 3 i: & ?5r- i - i?- Mofes , Exod. 6: i.^.Miriam,
Num. 1^:4. Jofua, Jof I : I.&4-. 1.&7. 10. Gideon , Jud. 7 : x. David,
iSam.xj;^. x Sam. ^: i. Salomon, i Reg. 1 1: 1 1. Semaja, i Reg. ii: X2.
Nathan, xSam.7:4.5r. Ahia, iReg.i^rj. Elia, i Reg. 17: 2. 8.9. & 1 8.
I. & 19.9. i^. & XI. 18. Efaia , Efa. 7: 3. & 38.4. Jeremia , Jerm. 1:4.
Ezechiel, Ezech. 1:3. Et examinarenum ex iis nuUus veram vocemaudi-
verir. Vocem o^a Deus Samuelem vocavit i Sam. 3 : 4. 7. xi, fufpicareturve-
ramfuijfe , nifi cogeretur difiinguere inter Prophetiam Mofis reliquo-rum
Prophetarumj Quafi nonfuiffet fufficiens diftinftionis ratio, fi non hxc fin-
geretur. la fequentibus eam fuo loco ex profelfo dabimus. Et idem ex eo
colligere y quad ipfavocem Heli , quam Samuel maxime audire folebat , refere-
bat^ non minus ineptum eft. Nani quidni potuilfet Deusformare ycram vo-
cem qux voei HeU fimilis erat? Etpraetereaunde novit eam vociHehfimi-
lem fuiffe? fufpicatus quidem eft Samuel fe ab Heli vocari: fedidmagis ex
fimilitudine vocis conrigifle , quam ex eo quod ignorans cu jus effet vox , & cer-
tus nullum prsetcr Hch adeffe, eamabHeh prolatam exiftimaverit , probarc
nuUo modopoteriL Nam& HeU, Deum SamueU locutum elfe, conclufit,
quod nuUum alium prcEter fe & Samuelem adeffe novilfet. Etipfetextuste-
^ ftatur Deumfe Samueli maniffiaffe inverbo Domini. Imaginariam fuiffevO"^
cem mamAbimekch audivit Gen, lo: 6. utpote infomnis perceptam , negari

nequit

J dverfus A nonymum Theologo-Voliticum Liber Singularis, y 9
nequit. Sed tamen cumex imaginariK vocis perceptione in cerebro reperia-
tur, quicquid ex verae perceptione in eo datur , vox imaginaria co relpe«£lu
etiam vera cft. Nec imaginaria dici poteft , quam quatenus cerebrum , feu
internum lenforiumjnon abexterni corporis motu , led iiiterne ab ipfbjDeo
determinetur. Verum eum imaginari fotuijfe -voluntatem Dei^ plane abfur-
dum eft. Nam ea non nifi intelligi poterf. Qualis enim ejus imago foret ? Sed
purum corpus, fine intelle£tu, non nifi corporeas imagines admitterepotefl:.

§. 8. Jam videamusquidinmediumadducat de illa voce quamfblam ha-
betprovera. Narrat fe aliquando ex opinione quorundam JuLeorum fufpica-
tumfuijfe, 'verba Decalogi non a Deo prolata ,fed Ifraelitas ftrepitumtantum
auMviffe , nul/a quidem verba proferentem , at^ue eo durante leges decalogipura
mente perceptjfe. Quia videbat 'verba Decalogi Exodi variare ab iis Decalogi
Deut. Cum Deus femel tantum locutusjit. Jamvero melius edo^flus , dicit,
nifi Scriptura vim inferre 'velmus, omnino concedendum ejl , Ifraelitas^veram
'vocem audivife. J<Jam Scriptura Deut. y . 4. exprejfe dicit , defacie adfaciem lo-
cutuseji Deusvobifcum. Quas olimfoverit abfurdas fententias, noneftquod
exammemus, hoc tempore {atis copiofas habet. Ip(e Deus Exod. lo.x^.di-
cit eos vidijje feu clare percepilfe : nam unus fenfus pro alio ponitur ; c^uod
cum illis de ccelo locutus fit. Quod autem in Exodo & Deut. varient verba De-
calogi , mirum non eft. Nam iliic ipfius Dei verba proponuntur : hic vero Mo-
lis eadem memoriter referentis; & quidem ealibertate, ut voces tranfponat
interdum j quafdam.cum idem fignificantibus commutet; omittat quaedam
fatis nota ex prioribusi addat alia interpretamenti vice. Eft enim Deuterono-
mium nihil aliud quam lex & Hiftoria fummatim repetita , in eorum gratiam,
qui promulgationi legis , rebufque illis non interfuerant. Praeterea fimilis
verbamutandilibertas etiam aliis in locis S.Scripturge occurrit, utGen. 17:4.
coll.com. 7. Gen.i4: 17. coll.com. 4^. Exod. 1 1:4. 5. coli.cap. iz.com. ^9.'
Exod. 3x: I i.&c. coll. Deut.9: t.j. 8cc. CMagis ei cum Scriptura eonvenire
*videtur, quodDeus aliquam •vocem vere creavit^ quaipfe Decalogumrevela-
-vtt. Verum cum voxnonfit Res aliqua, fed certus rei corporese modus&
motus, cogitari nequit , quomodo vox illa crearetur. Si enim novum cor-
pus, &novummotum requirat; figmentum erit, quod nulla nititur ratio-
ne; imo quod multis modis repugnat & contradiaionem involvit. Si vero
novam , tantum motus determinationem ; ea creatio dici nequit , nifia^Tera-
tur hommem , qui rerum corporearum motus fua cogitatione quotidie de no-
vo determmat , etiam creare. Sed nec hoc inconceptibili fuo figmento fibi
latisJ-aceve potuit. Nam, inquit , non parum d ratione alienum videtur , fia-
tuere, quod res creata, d Deo, eodemmodo ac reliqua , dependens , efentiam ,
aut Exijlentiam Det^reaut verbis exprimere, aut explicare per fuamperfonam

H z poff^t\

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

o T^^nBri a Mansvelt

fojfet j nempe dtcendo in primaper/ona ego fum Jehova Deustuus^&cc, Fateor
nullam creaturam, quippe finitam , Dei eflentiam infinitam exprimercpof-
fe. Aut verbis veredicere, in prima perfona , Ego fum Jehova Deus tuus.
Sed Deus id homini quidem mediante creatura dicere poteft jideftjcxtemis
corporeis fignis, quibus homines fuacogitatafibimutuointer fepat efaciunt,
exhibitis, fignificare, fe qui ea fignaprxbet, cfle Deum ejus cui talia figna
facit occurrcre. Ita ut hominibus fignificativus corporeus motus immedTate
aDeodetcrminatus, non nifi rationemfigni habeat ; nuUomodo veroexpri-
mat divinam eflcntiam , aut de le in prima perfona loquatur. Quemadmo-
dum fi quis alteri dicat , ego intellexi, vel fum intelligens , ei quidem illum
fignificat, & per externum illum fonum occafionem prsebet, cogitandi de
illo 6c intelleilu illius , qui fonum illum per corporis alicujus direitionem
excitat: fednuUo modocogitandi vel os &linguam, aut fonum illum velin
prima perfona loqui , vel aliquid intellexifle : fed id quod os & mocum fua
voluntate determinando, fonum excitat. Veruminquit, quia os ad naturam
hominis id dtcentis refertur , etiam is cui id dicitur , naturam intelleBus
perceperat , mentem hominis loquentis per comparationem fui facile intelltgit.
Hominem fibi fimilem ex comparationc fui cognofcere, negari non poteft.
Sed fe non nifi ex comparatione Dei cognofcit. Namimperfeaumnon nifi
ex perfe^liore innoiefcit : non contra. Cognofcens ergo hominem mentem
fuam non patefacere , nifi per corpus eflentialiter fecum unitum , ignorare
nequit, Deum perfecliflimum, omnium dominum, nulli corporialligatum,
eamquoviscorpore, noii icafecum unito, patetacere pofle. Namut motus ,
foliuscorporis cum menteuniti , adejus voluntatem rcguntur &determinan.
tur: fic cujufvis corporis motus Divinavoluntate determinari poflunt. At,
.inquit, Hebrxi 7nl prater Dei nomenantea noverant^ ^ ipfum alloqui cupie-
,hant ^ utdeejHs exifentia certi ferent. Quae omnia falfa funt. lis enim inerat
naturalis facultas formandi notionem Dei , feu entis perfectiflimi. Et mani-
feftumtuitiniis, non minus quam in gentibus, to >yarcy 0i« quod de Deo
cognofcibile eft Rom. i: 19. Nec cognofcitur nomen cujusfignificatio velres
fignificata non innotefcit. Eft enim brutus fonus j & ne quidem Dei nomen
dicipoteft. Necde Exiftentia Dei incerti fuerunt, & certi reddi voluerunt,
nam eam multismodis noverant, &iEgyptiorum lervirute prefli , auxilium
Dei alta voce inclamaverant Exod. 3: 7.9. ac de futuro ejusauxilioplurimis
miraculis certi redditi fuerant. Sed cum ipfe DeusMofiad majorem certitu-
dinem de obtinenda divina graiia Exod. 3 : i hoc dediflet fignum , quod cuni
Hebrxis ex ^gypto edu£l:is in eodem monte Horeb Deum coliturus , feu cul-
tufn ad divinam voluntatem reftituturus & ampliaturuseflet , nonadfuerunt
Mifi ut divina mandata reciperent; & Deum fibi notiflimum advoluntatem

ejus

Images reprocluced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Advcrfus Anonymum Theologo-Toliticum Liber Singuhms

K '

ejus colerent j atque ita de promiflfa gratia plane certi redderentur. Quare in-
eptumeftquodqu^nt, ^uUj^Deus labia Mofts , moaluujus hefiia contorftcJ'''^---
jet ad eadem tronunciandum, ^ duendum, ego fum Deus , an inde Deiexi.
jkntiam mtelhgerent? Nam fi homini ex circumftantiis puteret , eam labio-
rum contorfionem, non nifi ad exiftentis Dei voluntatem dari , commodiffi-
mam haberet occafionem deexiftente Deo cogitandi, & ficaauejus exiften-
tiam hbiproponendi. Sed qui naturaliter non cognoflrir, feu Deinotionem
exatare non poteft, qualis nuUus hominum datur, fateorindetalemnonac
qmret not.onem aut facultatem eam excitandi. Nameanon nifi immediatea
Deo mdi poteft. Et Ifraehtis cum omnibus hominibus indita fuir. Nonhoc
modoindidemumdebuit: nam fic nunquamindi potuiffet; cumomnisreve-
latio Dei naturalemnoiitiamfupponat. Imohancinditam fuiffe,abipfo Ano-
nymo iuppom debuit , cum dicit, quod Deum cupiebant alloaut , ut de ejus
Extfientta certt fierent. Nam proculdubio concipiebant, & exiftere coenove-
rant id quod c-upiebant alloqui. Non etiam eos ipfum nomen ailoqui defideraf-
le ci-eui potcft : nam irrationalesnonfuerunt. Atqueadeopetitionieorum fa-
tistaaum tuit, cum Deuspermotum alicujus creaturxfignificavit &patefe-
cit, le non tantum exiftere, fed etiam divinam fuam gratiam iisabundantif-
fimelargiturum. Vcrurnuthac occafionefuum Myfterium,deDeocorporeo,
ted^e fuo traclatu, fubftrueret , inquit , Scrtpura ommm indicare iidcttir
Deum tpfum locutt^m fuife , ^ Jud^os non tantumeumloquentemaudtvilTe,
fed Magnates eumetiamvtdtfe , Exod. 14.. Nec lex, Mofi revelata, cttt nthtl
addcre nthtl adtmere Itcebat un^uam p^ceftt ut credamus, Deum efe incorpo^
reum. Nc ettam eumnttllamhabere tmaginemffuefiguram , fedtanLm DeL
ejfe, et^ue credere, eumque folum adorare, d cujus culttt ne dtfiederent , pr^ce-
ptneetaltquam tmagtnem affingerent , nec ullamfacerent. Deum ipfum locu-
tuni efl-e fupra conceflKBus, & certiffimum eft. Quamvis etiam verum fit
Hebr^oslegemaccepifre ■u^A.ru^u.a.u. in difpofitiones Angelorum AcSi: y
Gd f';"";,^'-^'"^^^^"^ ^•■-V^'-' per Angelos in manu Mediatons,'

mi, A;.a?i; '^^'^'""'^'^'^"Selus illeFoederis , Dei Filius, pluri-

Zlrfnf ^ '"^^''^"^ ^daugendamlegiQatorisMaieftatem, tumad
muhiplicandum audientium terrorem , ftipatusT utpatetexcoll. Deut. 3 5-. '
Et Exod. zo: io. Qu, jam tum in Ecclefia verfari , & cum Patriarchis col o-
qui, ac omnia qu^ ,Iluftri(fimam Dei prxfentiam requirere videbantur p
«gere confueverat. Quique Mofi in rubo apparuerat Exod. 3: i. z & it d

("'"'''''T^^^^ Sed Deumfukcorpusiilud;

quo mediante formata fuit loquela : nullo modo indicare videtur Srriptura
Imo aperte repugnat ratio & omnis loquendi modus. Loquitur enim qui cor-
pusfua voluntateregit; atisDeuseft. Loquentemaudimils&videmus^cujus

^ 3 Gogica-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

6 % J^gneri a Mansvelt |

cogltata & prsefentiam percipimus per figna corporea. Atque ita Deum lo-
quentem audimus & videmus. Ipfum loquentem itaquenonnifi corpuscflTe,
plane repugnat : cum corpus nihil cogitet. Corpus cum eo eflentialiter unitum
nulla requirit necefTitas, cum fufficiat id ejus voluntati fubjeftumeffe. Non
prseceperit Lex Mofis utDeum credamusincorporeumefle. Omnibusinnata
DeiNotioidprxcipit; nec admittit aliumdeDeoformariconceptum. Deum
enim non Deum concipit, qui eumcorporeumcogitat. Perfe£l:um imperfe-
clum. Ens primum , & apartibus fc prioribus dependens. Sibi omni modo
in fe fufficiens , &tamen non nifi Extenfio. Quae fi nonrepugnent, nonre-
pugnabit qulcquam. Sed hxc latius fupra Cap. z:^.^. lo. NecNaturanota
Mofis legi fuperadduntur: (ed ad earp prgefupponuntur&inea continentur.
ItautLexid, quamvis non revelct , ramen nonrelinquat liberum , fedcer-
tiffimum fupponat. Chriftus id manifefte docuit Joh. 4: 24-. dice
Spiritus Deus, & adorantes eum in fpiritu & veritateoportetadorare. Sed ut
non tantum ncgative , verum etiam pofitive , fuum Deum corporeum ad-
ftruat, dicit, imo Scriptura clare indtcat Deum habere figuram^ Mo-
fen eam adfpexijje , nec tamen ^videre contigijfe nifi Dei pofieriora. ^iuare non du-
bito o^uin hic lateat aliquodC^jfierium. Refpicit hic locum Exod. 33:18 — 13.
Ubi Mofes , ad majorem fiduciam & quo partes fuas alacrius obiret , Dei
Gloriamfibi propius &evidentius manifeflraridefiderat. Et non prorfusrepu-
diatur ejus oratio, fed quantum fas eratexauditur. Exhibeturoculisejusfpe-
ftanda Dei Gloria : led ita ut vifio vigorem & animam quafi receperit a voce.
Etneoculi excxcarentur divinge glorige fplendore, quafiinfiffura rupis col-
locatus , ita fuit conteftus a Deo , ut oculos longius quam fas effetad curio-
fum nimis afpeftum intendi eo non potuerint. Atque ita quafi ex loco pro-
fundo & obfcuro fplendentis divinse glorige radiosquofdam percepit. Solem
ipfumnonvidit. Sed luminequafi prgetereunte& fugiente divinje gloriaepo-
fterioravidit j nonfummamejus claritatem, & omnicreaturaeincomprehen-
fibilem fulgorem. Nullam itaque Mofes hicvidit figuram. Nullius fcriptura
meminit. Nam pofteriora Dei , nonnifipraetereuntis divinae Gloriae remiffio-
res radii fuerunt. Quodnam ergo hic laterepoteft Myfterium , fi non fingat
fibi AnonymusCorporeum Deum; qui nonnifi iniquitatis, &minimedivi-
num, Myfterium eft; & monftrum corruptiffimae mentismonftrofiflimum.
Quge autem de hac Dei vocelatiusdicitCap. i+.pag. 165-, ibidemexamina-
bimus.

§. 9. A Revelatione verbisfa<?ta tranfitad eam quaperfolas imagines conti-
git. Verum fi imaginum res fignificatge, nec immediate , nec mediantibus
verbis revelentur intelle£lui , non nifi frigidae & inanes vifiones funt , qux
nihil revelant. Et fi ipfoe imagines mente non percipiantur , non nifi vanaj:

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A dverfus Anonymum Theologo-Voliticum Liber Singularis. 6 3
U umbratiles pi^urx funt, nulliquid fignificantes. Si quis enim non videat
imagmem, quid revelabit ? Et fi videat, quidpatefacietignotafignificatio-
ne? Videbant Pharao, Nebucadnezar , Belzazar & aliiimagines: fed quid
intelligebant per eas, quamdiu Deus eorum mentibus nonrevelabatquodfi-
gnificabant. Sitetiam rei notximago , uthominis, bovis, ollx,&c. Unde
patebitquid pereas fignificatum voluerit Deus? DavUx Paralip.xi: 16. vi-
dens Angelum manu gladium prehendentem , noverat quid fignificaret,
quia Gad Propheta jam inter tres poenaspropofuerat Angelum Domini vafian-
tem omnia. Quare Anonymus hanc male profert tanquam revelationem per
folamimaginem. Nec Btleam fohmvidkimzginem Angeli , & ex ea Dei iram
cognovit Num.i2: 31. gx. Sed & audivitverba Angelidicentis, feexiviffe
in adverfarium ejus; & illaintellexit. Itautper imaginesfolasnullafiatreve-
latio, nifi velmediantibusverbis, velimmediatepatefiatintellcitui res fio-ni-
ficata. ^

§. To. Qu^ntum zutem ad ipfis ^ngelorumapparitiones. Nec exiftiman-
dum cum Maimonide eas femperin fomnis contigi^lfe: nec apertis oculis ipfos
Angelos ■videri poffe. Priori enim manifefle repugnat Scriptura. Nam appa-
ruerunt AbrahamoGen. 18: i. x.cuminoftio tabernacuH federet & dies inca-
lefceret. Lotho circa vefperam cum federet inporta Sodoma: Gen. 19: i . z.
Gideoni cumexcutcret frumentain torculari Jud.6: 1 1 . Elifx &timidoeju3
puero cum ab exercitu circumdarentur ^ Reg. 6: 17. Cum quibus conferri
poffunt apparitiones qux contigerunt Matt. 28: i. 5-. Luc. i : 1 1. x8. & x. 9.
Aa. i: 10.& 5-. 19. Omnes vigilantibus faax. Necpofterius Scriptursemi-
nus repugnat. Nam Hebr. i: 7. i 4. expreflTe Spiritus dicuntur. EtChriftus
Luc. 24: 57 — 59. probat fe non efle Spiritum , quia corpiis erat , & vifu ac
tadtu fentin poterat. Aperte innuens Spiritumnec manibus, necoculis per-
cipi pofle: Itaut ineptiflimusfit Anonymus, cumdicit, quod garriant , d)-
mhil curent quam nugas Arifiotehcas ^ fua propria figmentaex Scripturaex-
torquere, quiid nobifcum fecundum Scripturam negant. Verum aliuddicere
non potuit hic homo. Eft enim haecpars Myfterii quod fovet deDeocorpo-
reo. Nam fi Deus corpus fit , nec Angelus , nec humana Mens aliud quid efle
poteft. Sed parumfibiconftare videtur, nam cap. 4. pag. yo. Angelos pro ipfa
'vocecreata fumit; quamcerte nullusapertisoculisviderepoteft. Prierexitau-
tem has nugas Ariftotelicas efl^e, & ut tales a fe rejici , quo magis videretur
accedere recentioribus Philofophis, Ariftotelis dogmatibus nonadeoalligatis.
bed toto coelo ab ns diftat, nam fpiritus feu Dei , Angeli & Mentis i corpore
diltmetio, pnmum "stotiusPhilofophia: fiindamentum eft. Cui p!ane con-
tranum hic ftruit Anonymus. Quantum autem ex Scriptura petita Chriftia-
norum do(51:nna de Angelis, & Spiritibus creatis, diftet ab Ariftotells nucris

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

^4 l{egneri a Mansvelt

de Intelligentiis, unicuique patebit, qui modo ulrimos Metaphyficorura li-
bros inlpexerit.

§. II. Praeter Revelationes fer imagines reales , ftatuit etiam multa reVe-
, lariper nonreales^ feu a folaimaginatione Propheta de^endentes Verum credi-
denm eum fenonintellexifle. Nam licet per illas inteiligat , quaeexcitantura
vcris obje6tis extra cerebrum exiftentibus : perhas vero, quae m cerebrofor-
mantur abfque veris obje6tis externis; nullo modohastamen aProphetarum
imaginatione fola dependere dici pollunt. Nam fi imaginationem fumat
pro facultate formandi , fibi , ex fe , in fuo cerebro talcs imagines , & abea dicat
imagines dependere. Jam non Deus, fed ipfe Propheta fibi fua figna formaret ,
& fibi fignificaret quod per ea revelaretur. Quod abliirdum eft. Siveropcr
imaginationcm inielligat ipfam formationem imaginum , ea non nifi a Deo
dependet. Et imagines a Deo immediate fine objcfto externo in cerebro forma-
tx non minus reales funt, quam quge mediate per externum obje^lum for-
mantur. Ncchis quicquam revelari poteft, nifipraeter eas intellcitui patefiat
res fignificata. In Jofepln cerebroaDeoformabanturimagines Solis, Lunx,
& Stellarum Gen.xj:^), Has percipiebat mentefua. Sed /ntelligebat prceterca
fignificatum. Non vi illarum imaginum qux fi Deus voluiflret aliud fifcrnificare
potuilfent : fedipfius mentis& intelleitus illuminatione divina ; qua"doceba-
tur a Deo tales cogitationes ad illas imagines formare. Hasc enim a femutuo
feparari poflTe, patetin Nebucadnelare, & aHis nonintelligentibusfuas vifio-
nes. Imo ipfePetrus A£l. lo: ic. ii. 17. aliquandiu h?efitavit, quidnam et
fctvifioquam vidcrat. Quomodovero Jofua fa£la i?eW^//^?cap. 5. com.i 5.
14. 15. poflitdici coniigiffQ per imagines non realesc^- verba^ nequit intelli-
gi. Nifiidquodextrinfecus ejus oculis occurrebat, habeatur profolaimagine
ilHus quod videbatur efle : cum revera nihil adfit , unde concludatur quod non
fuerit id quod videbatur, fcilicet verumcorpus,inftarhumaniformatum, &
manu verum gladium tenens. Imo fi ejustantumimago fuiflet , revelatiota-
men fafta dici non poflet per imaginem non realem : nam ea nullum admittit
obje6lum externum. Etverborum eadem ratio eft. Revelata Efaia cap. 6:
i:x.4. nonnifiper imagines aDeoincerebroformatas, imaginariaverha^
perraotum etiam a fbloDeo incerebrodeterminatum, abfqucullaintel1e6ius
illuminatione & perfeftione, occurrifle, dici nequit,nifi quis Prophetam vel
pro automato habeat, velnonaliam cen(eat ei contigiflereveIationem,quam
Pharaoni & aliis , re velata non intelligentibus.

§.12. Hacomnia^ fcilicet DeumProphetis velvcrbisvelfiguris, velutrit
que revelaflTe quae revelavit: & non nifiMofem vera verbaaudiviflc, ceteras
vero imaginaria tantum, clarius^ inquit , confirmantur ex textu Num. 12: 6,
7.8. ubihxcverba; Si fuerit Propheta vefier ^ feu inter vos , ego Dominus

tn-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus Anonymumrheologo^Vollticum Liher Singularis.
m -vifiom ei mtus fiam , feu me revelabo , in fomnio loquar in % , vel ei vel
cumeo: Non fc fervus meits Mofes. Ore ados loquar m eo, ^ 'viCione '
nonmamgmanhus, & fimilitudmem, ideam vel imaginem -Domini contem.
flabnur, feualpicict. UbiMofes ^ceterisProphetisdiftinguitur, iifque Dra;
ferturmhis tnbus. i QLiodDeuseiloquaturoread os. ii. Quod einon inno
tefcat^nigmatibus. 1 1 1. Quod Domini fimiiitudinem afpiciat. Cum cxteris
innotelcat m vifione, & aenigmatibus & fomniis. Quarum phrafium verafi
gnihcatio fi obfervetur, patebit omnem Mofis pr^ferentiamineoconfiftere
quod Deus fe ei famiharius, clarius, & majore cum fplendore revelaverit'
I\ullo modovero, quodcxteris nonfuerit locutus vera voce. Multominus
qiiod Deus eorum mentibus nihil immediate revelaverit. Qiiod tamenDro-
bandum f-umet. ^ ^

§. 15. Ut autem ex hoc loco diftindius pateatdifferentia Mofis & cjetero-
rumi Prophetarum, fingulas has phrafes aliquanto penitius infpiciamus , &
quid in Scnptura valeant , diligentius examinemus. De ore ad os lomi , in
bcnpturanihil ahud eft, quam inftar amici familiariter , & coram, quafi in
prcEfentia loqui , ut patet Jerem. 3 2: 4.. & x Joh. i x. feu fine intermedio alio •
nam hmc omnes cxten Prophetx Mofis Prophetias ab ipfo tenebanturrecipe-
re; & iis multa per Mofen , non contra , revelabantur. Quare cum Miriam
hanc Mofaicae Prophetix dignitatem diminuere tentaret , quafi Mofes cum
Cuhticam duxiffet uxorem patefecifTet fenoninomnibusfuis Revelationibus
a Dco duci; & ideo ahorum revelationesejus revelationibuscederenondebe-
rc; ac confequcnrenpfum Mofen non minusteneri abaliisdivina revelatare-
apere quam aliiab ipfo; Deus eam Mofis dignitatem manifefto hoc oracu-
lo confirmavit , & pronunciavit eum efl-e fidelem fervum in tota domo fua
Num. 12:7. ac Miriam ob eam feditionem jufta poena publice multavir*
Quandocunque vellet Deum adibat Mofes , & divina refponfa referebac
Mum.7: 89 loquebatur eiDeusficut folet loqui homoadamicum fuum Exod
33:1 1; Vidensvigilanfquecomiter&benigne, fine terroredivinas haurieba^
revelationes. Cumalii nonnifi certis temporibus compotes fuerint doni Pro-
phetici; & multismodisidipfumexcitare, & aDeo flagitare debuerint; ac
tremebund. faepius & metu profligati divina refponfa reccperint , ut patet
uan. 10: 7. «. In^ifione vero, quod Graece u ut^ . non in amgmatds lo-
^«;, eft apertc & fine figuris, quibus aliud videtur , aliud fignfecatur, uc
ahbicurrus, offa,olIa,fpic^, boves,&c. aliquid revelare. Non legitur au-
tem Mofi tales figuras unquam propofitas fuifl-e. Hinc etiam Exod%3: 1 1
dicitur , quod Deus ^ofi lo^uebatur facie ad faciem. Et Deut. 34: i o quod
eumDeus noverttde facie ad faciem , fefcilicet, & fuam voluntatem, eipate-
hciens fine uUa figura. Nam licet notiflima fit figura , fempertamcneftob-

1 fcurum

Images reproduced by courtesy of Koninkhjke Bibhotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

^6 'Regneri a yLansvelt

fcurum allquo modoquod per eam patefit. Ita ut l^ofl iJHofennon furrexerit
Vropheta faai Mofes exceptoChrifto quiMofe major &dignior fuit; &de
quo ipfe Mofes Deut. i8: 15. 16. Nulli enlm omnia fmefiguris tam aperte
patefa6la fuerunt. Eft etiam hoc infigne populi Judaici inter caetera privile-
quod Deus inter eos vifus fit , & cognita voluntas ejus , non tantum in

zmm

senigmatibus, fed & oculo ad oculum Num. 14. 14. Tertia autem phrafis,
fcilicet afpicere fimilttudmem Domini^ eft lummam afpicere Dei gloriam , Fi-
lium Dei, Deo fimillimum & ipfum Deum apparentemextcrno &gloriofif-
fimo Iplendore divino. Quem nuUus majorem afpexit ac MofesExod. 35:18.
ao. ^2.25. & 34-. 5.^-7. quamvis tantumejuspofteriora, &vcluti abeuntis
remiffiores radios, oculis hauferit. Facies ejus, cum de monte defcenderet,
hinc adeo fplendebat, ut ipfum accederc metuerent lfi*aelitae Exod. 54:29.
3 o. & ipfe faciei velum , dc quo Paulus a Cor. 3 : 7. imponere debuerit. Un-
de fed inepte latis, Rabbini dicunt Mofen vidiffeper unicum fpeculum pu-
rum & clarum j reliquos per plura ; ut & per obfcura , & commaculata figuris.
Nam ip{e Mofes reftius abfquc figuris , ablque Ipeculo vidiffe dicirur , cum vi-
derit de facie ad fixcicm , de oculo adoculum. Aliisautem Prophetis , nec tam
familiariter , nectam aperte, nectanta cum gloria Deumfe patefeciffc, non
mododocent terror&trepidatio eorum , quibus inter recipiendas revelationes
correpti fuerunt , ut & ftata vel incerto determinata Prophetandi tempora ,
cum Mofi nunquam non pateretaditusad Deum , led & infinitas figurse & aeni-
gmata, quibus Deus k iis revelavit. Docent hoc Scala Jacobi, Gen. ^8: la.
Fafcesjoiephi Gen.37.7. Panis fubcinericius Gideonis fud. 7: 13. Jeremiae
calarhi ficuum Jerm. 24: i. EzechielisoflTa, & lignacuminfcriptisnominibus
Judae & Jofephi Ezech. 37. Quatuor animalia Danielis cap. 7. com. i. 3.
Amofi parofcuridas Amos^: i. ut& ficus aeftivorum fru6luum ibid. cap. 8.
com. I. Zachariag candelabrum & volumen volans cap.4. com. a. &cap. 5^.
com. X. Ut nihil dicam deplurimis aliis. De Efaia dicitur Joh. i2:4i.quod
videriCjGloriam Dei : fed non ut Mofes de oculo ad oculum, verum in, vifione ,
ut patet Jef 6: i. Vidit eamEzechiel led fimiliternondefaciead faciem^ut
liquet Ezech. 10 : i. ^.4. & 1 1. a^. ^^.^&^f. Vidit eandem etiam Daniel
cap, 7. com. 9. 10. Vidit Micha i Reg. : 19. Vidit Amos cap. 9. com. i.
fed utca^teri, non ut Mofes, cui nuUus fimilis furrexit poft eum , quamvis
cjus prae casteris praerogati va (emper etiam locum reliquerit, huic Dei refponfb,
quod homo vivus Deifaciem videre nonpoffit Exod. 33:18.20. Praeterea Mo-
fi non nifi vigilanti fe patefecit Deus , caeteris ut plurimum in fomnis , ut patet
in Jacobo , Gen. z 8: i a. & 46. 2. Samuele , i Sam. 3:3.4. Nathane , 2 Sam.
7:4. 17. Salomone, i Reg. 3: 5:. & 9. 1.2. ^.Ella, i Reg. 19: 9. lo.Danicle
cap. i.com. 19.& 7.1.1.13. Paulo, Ad.i^;^. & 18.9.& 23.11. aliifque

Cne

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

J dverfus J nonymum Theologo-P oliHcum Libcr Singularis . 67
fme fine pluribus notiffimis. Hinc dicuntur haevifiones nocftisjob.^: ij.fic
35. i jr. Dan.i: 19. & 7. 13. feu vifiones capitisalicujus, cuminJeao jacen-
u & fomnum capienti infomnioexhibeantur,Dan. z:x8.&'4. 5-. 10. 13. &7.
1.5-. Ita ut ex hoclocoNum.ia;().7. 8. nuUo modo probari poflit , Deum*
non nifi Mofi vera voce locutum efle, Nam in piane aliis , jam defignatis, con-
ftituitur MofispTxferentia pras ca^teris. Multo minushincpatet, DeuniPro-
phetarum mcntibus nihil immediate revclafle. Namfineeonihilexuilisima-
ginibus fignificatum cognofcere potuiiTcnt. Nec ulla fubefl: ratio, cur illud
quod Deut.34,. 10. dicitur, Mofem Deum novifle facie ad fadem , cen-
lcat magis intdUgendttmejfe, perfolam 'vocem, quam cum idemdiciturExod.
3 3 : 1 1. ubi candcm Phrafin defacie adfaciem explicat quodcumDeo locu-
tusfuerit, ut focius , non vero perterritus ; quemadmodum etiam ipfe Moles
eam phrafin ibidemfic explicat, diccnsDeum fibi locutum fuifle ttt <vir cum
amico. Nam locus Exod. 33:20. ubi dicitur quod ^fofes Deifaciew non-ui-
dent , quem hic adducit Anonymus ut probet Deut. 3 4; 10. de facie ad facietn
novifle, intelligendum eiTe per folam -vocem , multo magis fuifl"et aptandus
Exod. 33; II. ubitamen &ipfe textus, & Anonymus, eamphrafin , non de
fola voce, fed de patefaciendi faiiiiliaritate fumunt. Ita ut maniteflium fit,
eum non nifi ex praejudicio fuo, hunc locum Deut. 34: 10. ad folam vocem
retrahere. Patet etiam quam infirmo tibicine nitaturtotum hoc Anonymifi-
gmentum de Revelatione perveramvocemfoliMofifaara.

§. 14. Adftruaa abfurda fuafententia defoloMofe veram Dei vocem au-
diente , jam conatur defl:ruere omnem immediatam menti failam a Deore-
velationem. Utitanihil fibi reliquum maneat in omnireveIatione,quam illi
cerebn motus, qmadformandas imagincs reales vel nonreales, ut loquitur,
vel ad extrmfece formatam vocem in cerebro reperiuntur. Quod reveraeft
omnem tollere revelationem, &hominemconfiderare inflar corporese tabulje
& ftatuas omm mente deflritutx. Primo concedit Deum pofe immediatefe homi-
mbus commtmicare; nam, inquit, nullis medtts corporeis adhibitis Mentinolir^
juam ejfenttam communicat. Optime profe^o. Sed ne fub bonis his verbis
lateat ejusimquitatis Myllerium, admodum fcire defiderarem , quem habeat
hicnotionem Dei, quemhominis, quem communicationis illius , & qualem
conapiatMentemnoftram, ejufqueefl-entiam. Non Deus univerfum cor-
pus elt , & homo ejus immediata pars, cujus mens nullis corporeis mcdii^-
etiam commumcatarn ^ Deo habet efl-entiam , fed non nifi corpoiSam. Veruni
Deus cft ensperfeaiflimum ; a corpore plane diverfumj Univerfum cornus -
ex mhilocreans &confervans; Et exnihilo creatam mentem acorpore plane
I diverlam cum eodem re£te ^ fe difpofito immediare & efl-entialiter uniens ; At-
pie ita & menti, & homini, & omnibus pro fua voluntate communicans

I 2, eam

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

M-7

<58 l{egneri aMansvelt

eam quam habent elTentiam intcr fe omnino divcrfam. Attamett^ pereit, ut
homo ali^uisfila mmtealiquaperciperet , f-tatnfrimisnofiracogmioms funda-
mentts non contmentur, nec ab tis deduci pofunt, ejusmens frafianttor neceffa.
rioy atque humana longe excellentior ejje deberet. Quod ipfum eft omnem re-
velatorum cognitionera ex homine tollere. Sive enimperea, quaeinprimis
noftrac cognitionis fundamentis continentur, proratione fui Myfterii, intel-
Jigiveht, ea, quorum imagines ordinariis & nobis notis in naturareguhsmo-
tus &quietjs m nobis daripommt: fiveea, quae exnotionibusaDeomentia
corpore planediverfx innatis deduci poflTunt; nunquam aham quam natura-
lem cogmtionem habebit homo; nunquam vel ex aho homine, velex Deo
quid poterit mtelhgere, quam quod ipfa natura diftat. Prxtereaquicquid in
pnmis noftrae cognuioms fundamentis continetur , & ab iis deduci poteft
omnes hommes squah certitudine & dignitate percipere polfunt atque am-
pledti; & idarco fecundum Anonymum nihil eorum fide revelatum recipi
poteft; quare confequenter etiam fecundum ipfum Anonymum hinc fequi-
tur , nemmem mera fide quicquam revelatum amplefti polfe. Ita ut hic &
redbe ratiom , & omnibus notiifimx experientiae , & fibi, apertiffiraus ad-
verfarius fit. Demde falfa eft quam reddit ratio. Quod mens , fi cognofcat
quxmpnmis notiombus noncontinentur, neceffario prxftantior, & huma-
nalonge excellentior effe debeat. Namadca cognofcenda, non requiritur w
novae mdantur notiones primx, fed ut inditae variis inter femodisuniantur
bicenimper eas aha&aha, nonaliter quam per hteras &fonos diverfimode
inter fe umta, mnotefcunt, quxfinetaH unionerevelata, ex iis per fe cocno-
la nonpotuiffent. Et talem unionem fola mente fieri polfe, abfquecorpore
per fe pater. Nam uti notiones iUac per fe abfque corporc rcperiuntur in mente:
fic etiam m ea fine illo , variis raodis uniri poffunt. Quemadmodum id fem-
per fit cum Deus menti ahquid naturahter ignotum revelat. Seddehislatius
fupracap.4. §.a. lo.

• §• ^5- Q"od ergo hincconcludat , nuUum altum ad tantam perfeSlionem ,
fahcetut fola.mente quid cognofcat , quod in primisnotionibusnoncontine-
tur, fupra alios fervenijje frater Chrifium , mera fraus eft. Sic enim Chri-
ftum , quem, ut denionftrabimus, omnino abnegat , & vix nomine tcnus
admittit , fupra homines extollere videri voluit , ne aperte pateret A-Chri-
ftianus: fed nimium pelhicet. Nam fi Chriftum confideremus fecundum na^
turam humanam , non aliam quam humanam mentem habuit ; Angelos enim
fpintus humana mente longe excellentiores , non affumpfit, ut inquitApo-
ttolus , Heb. i: 1 6. fed feraen Abrahami ; & per omnia fratribus fimilisfaaus,
tormamfervi accepit Phil. 2: 7. infirmitaribus affeaus , & in omnibus tenta-
t'4s ut nos Heb. 4: ly. Quidemabf^ue peccato fuitejus mens; fed nonidco

ninus

Advcrfus Anonymum rheologo-Poltticum LiberSingulans. 69
minus humana. AtqueadeonecChrifto,quatenushomoeft, fecundumAno-
nymum , quicquam revelari poffet ; nec ab eo quid ultra cognofci, quam
in primis humanaicogmtionisfundamentiscontinctur. Si vero divinam Chri-
fti naturam rcfpiciamus, ipfe Deus eft, utpatet Joh. i: i.&zo x8 i Tim
3:16 Aa zo: i8. Jud.com.4. Rom. 1: 3 4- & 9. ^r. Etfic Dei placka
hommes adfalutem ductmt , per fe , & divina fua natura , fine revelationeco
gnolcit. Praeterea fi concederetur Chriftum quocunque modo aliqua cogno-
vUle, quacmpnmis noftrae cognitionis fundamentis non continentur, &id-
arco percipi non polfent nifi ^ mente praeftantiore , & humana lonee excellen-
nore; ea nobis revelare non potuifTef. Nam cum ^ Deo non nifi humanam
habeamus mentem, ea pei-cipere nobis datum non fuiffet; nifi fortehomini-
bus prxttantiores & excellentiores alicunde redderemur. Quod omnino ab-

. ^^^^"^'"^'l^^J? cumdicit, Deum per mcntem

Cj>ripje Apofiohs manifeftaffe, ut olim Mofi mediante -voce aerea. Nam ab
Apoftohs, cum nonnifihominesfuerint, percipi non potuiffet. Prxrerquam
quodhicnuIJa fitfimilitudointer fpiritualem Chrifti mentem , &aeream feu
corpoream vocem a Mofe auditam. Deinde formatam Dei vocem audiebat
Mofes & lenfu percipiebat. Sed mentem Chrifti non fenfibus percipiebant
Apottoli : ied mediannbus verbis fenfu perceptis fignificatam intelle&u co-
gnofcebant Et ita non fentiebant, fed intelhgebant. Ifa ut Deuslonge alio
modo fe Mofi per vocem aeream , & Apoftolis per Chrifti mentem revelave-
nt. Ibi emm nil mfi corpons alicujus motum, feu fonumhominibusfiraifi-
cativum excitavit. Hic primo mentem Chrifti talidonavit cognitione, qua
paterent ei plurima qu^ in primis humance cognitionis fundamentisnon con-
tinentur, fed tamen humano cognofcendi lumine , fi revelarentur, fatisco-
gnofci poterant ; & deinde fecit ut Chriftus ea libere , verbis a fe prolatis, Apo-
ftohs fignificaret & mtelleau percipienda proponeret. ^re^o^, Chrip,
Jtcut tUa quam Mofes audtebat , 'vox Dei vocari non potef. Nam illaimme
diate a Deo in tali corpore fuit excitata : h^c in Chrifti corpore humano , non
nifi mediante Chnftx mente. Undehxc, fi fonusrefpiciatur, nonnifih^ma-"
na vox dicendaeft, cum aChrifto bominefiat. Si vero refpiciatur resfignifi-
cata , &per eam revelata, fateor , non minusDci vox,quamea quamMo-
fes audiebat , appellari poteft. Nam non minus divinaeft, quam illa, feu
non magis continetur inprimis noftr^ cognitionis fundamentilquamiHa. Et
idcirco, fihomo, mhilquamquodinprimisfuaecognitionis fundamentis con-
tinetur, luamente, nifihumana longe excellentiorfit, percipcre poffit : nul-
us, veliper eam vocem quam Mofes audivit,veIquaChriftusapud Apofto-
os ufus fu.t, quicquam revelatum, feu ultra id quod in primis humani co-
gnuioms tundamenns continctur, cognofcere potuiffet. Nullus enim habet

I 3 mentent

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

7 o IR^gnen h Mansvclt

mentem humana longe excellentiorem» Et confequenter Anonymns tollic
omnem qua vci Deus homini, vel Chriftoquatenus homoeft , velipfeChri-
ftus uUiex fuis Apoftolis 5 quicquam ultraea, quas ex naturaeprincipiisinno-
teicunt, ideft, fecundum Anonymi Myfterium, quorum imaginesordinariis
d<, nobis occurrentibus in natura regulis motus & quietis in cerebro dari pot
funt , revelare poflet , notitiam.

§. i6. Ut autem Anonymus pro Chriftiano habeatur, minime fufficit,
eum hoc fuo fenfu dicere, Sapientiam Dei^ hoc efi^ ^iapientiamejua fuprahu^
manam efi , naturam humanam in Chrifio ^JJumpfiffe. Nam cum id in Scriptu-
ra dicitur, non fignificatur^ Sapienciara Dei, leu lapientiam vel cognitio-
nemquxin primis humanae cognitionis fundamentis non continetur , inhu-
manaChrifti natura fuiffe, quemadmodumolim fuitinaerea voce quam Mo-
ies audivit. QuaHs hic eftfenfus Anonymi ; quippe qui dicit, Deum le , feu
fapicntiam fuam , non aliter per mentem Chrifti Apoftolis revelafle , quam
oHm Mofi mediante voce aerea. Hoc enim non foret afllimerenaturam hu-
manam : fed per cam , fignificari. Nec fic Chriftus ex di vina & humana natu-
raconftaret, ut totiesprobatum , &plurimis ScripturaelocisabomnibusChri-
ftianis confirmatum eft. Sedut Deusolim per vocem inaere formatamMofi
revelavit fuam vokmtatem, jam per fimiliter formatam Chrifti mentcm eo-
dem modo Apoftolis eam revelaret. Chrifius^ inquit cap. 4. pag. 5*0. nontam
Fropheta cjuam os Deifuit, Cum eum Prophetamfuturum praedixerit Mo(es
Deut. 1 8 ; 1 5-. &■ id Chrifto non tantum applicaverit Petrus ASt, 5 : 21. Sed
etiam ipfe Chriftus fibi Luc. 4: 1 8. Deus enim , ait ibid. per mentem Chrifii , //-
cuti ante per ^vocem creatam , vifiones , {^c. 'cju^^dam humano gtneri revelavit,
Quod praeter abfurditates jam aflignatas univerfam Chriftianam fidem , ejull
que fundamentum , Chriftumevertit. Namnonnifieodemfenfudicit,C/6r/- •
fium viam falutis fuijje , fcihcet quatenus iapientia falutaris a Deo per mentem
Chrifti, ut olim pev vocem aeream Mofi, Apoftolis fuit revelata. Et hanc
ineptiflimam fuam fententiam necdum certo habet Anonymus : led tantum
per conjeiluram. Nam,inquit, ijUc€ modoaffirmavi^deChnf^ofcilicct^ ex
iffaScripturaconjicio, Quidenim huichomini certumeflepoteft. Etquantum
ad remipfam. Monere hic necejfe e/?, ait, me de iis e^u^ qu^dam Ecclefi^ de
Chrifto fiatuunt ^prorfus nonloqui^ neque eanegare, nam lihenter fateor meea>
mmapere. Verum cur hic non exprimit de quibusloquatur Ecclefiis.^^ &d(-*
quibusearumdogmatibus? fic fcilicet nimis aperte pateret quantumabomni-
bus Chriftianis diftet. Quantum a Scriptura. Quantumu veritate. Nam ex
diftis luce meridiana clarius eft,cum per Chriftum nihii aliud intelligere, quam
hominem, donatum mente , humanalonge excellentiore , quaDeus fuamfa-
picntiam , hominibus falutarem , Apoftolis, non aliter quam Mofiper vocem

aeream ^

A dverfus Jnommum rheoIogQ-Voliticum Liber Singularis . j r
aeream revelavk; & quHichomimbus falutis viafuit. Decxteris autem oux
mteralias Reformatae Ecclefix de Cbriftodocent, tum circadiviiuim ejJsNa-
turam 6cpropiietates, ac unioneracumhumana, tum circa nativitatem, vi-
|tam, officia, merita, paffionem, fatistacaionem , refurrcarionem ,2lorifica-
^Ta'^^' ^ ^°""""a"^P''o ^"is interceffioneraincoelis, aliaqueScripTurisraa-
mteftiffima, monet fe porfus mn loqui. Addens tamen , fe neque ea ntzare
Nomme tenus laltem, nam de iis plane tacct. Sedinterim tahallruit funda-
raenta, quibus haec, Scfimilia quaede iis docet Scriptura , plane dcftruuntur
& evcrtuntur, fi fieripoffiterrorem triumphare veritatem. Sicenim Atheam
& A-Chnftianam fjam mentemoccultare nonpotuit,utnonundiquepellu-
ceret ; & de fa^o negaret , quae fe negare noUe verbis exprcffis monuerar Ut
autem conftaret, cur deiisnec loquatur, neceaneget,hancreddit rationem,
quod lcilicet non capat; nam exejusfententia requirunt hisc mentera humana
longe excellentiorem. Sed mirura profe<Sl:o , eura hic ufum non fuiffie fua me-
thodo interpretandi Scripturam , de qua Cap.j. pag. lox. adeo gloriatur,
quod per eam tndemonfirabdut plimma cxplicare, & Je ttsfecureJtfererepo/Jit
Aha procul dubio hic latetratioi nonpotuit hsecfcilicet aptare fuo Myfterio
de Deo corporeo. Sed hoc apeite dici non debuir. Fundaraentura vero earum
conjeaurarum hoceft, quod nulltht legertt Deum Chrtfio apparutffe, autlocu.
tnrnfutfie; fid Deum per Cbrtfium Apoftolis revektum futjfe-. eumatte vtam
Jahmsejje. Et demque Veterem Legem per Ang^lum non-vero d Deoimmediatc
traditamfmjje , &C. Ethacdecaufa , deChrifti Natura, divinitate,caeterifque
jarn di61:is , in Ecclefiis Chriftianis fine dubio admiffis , non loquitur nec
eadem negat, fed tantura, ut dixerat , de Chrifto conjicit , quod non tam
divinus Propheta, vel Deus ipfe, quam os, & vox Dei fit; & Deusper eius
mentem lele Apoftohs manifeftavcrit ut olim Mofi mediante voceaerea Et
quod hoc fenfu, non autem alio fcilicet, dicerepoffiraus Sapientiam Dei na
turam huraanam in Chrifto affiirapfiffie. Ac Chriftura viam filutis fuiffe Cur
vero pro hac incerta fua conjeftura non potius , uti debuit , conclufit, Chriftum
divint^natur^ participem,& ipfum Deum efle, quam corporeum Dei inftru-
raentum? Ha.c eram vera caufafuit cur Deus ei nonapparuerir, & externa
voce locutus non fit Demde , qualis eft h^c confequentia , Deus per Chriftum
Apoftohs revelatm fuit, ergo Chnftus Apoftolis fuit, quod Mofivox aerea?
Deum raediante Chrifti natura huraana, fe Apoftolis revelaffi., dubio caret.
Sed quishmc, nifiabfurdiffiraus, conciufentinChrifto divinara naturara non
ahter cura huraana unitam fuilfe , quara vox aerea qua fe Mofi re velavit Deus,
vel cumre figmficata, velcumDeofignificante? Pr^etereafuprapag. c ScrL
ftura omntno ei tndtcare rvtdehatur Det<m ipftm locutum futjfe. Hic aurem
pag.7. legem per AngelHmnonverod Deoimmdfa^etradkamfuifi-e. Quishaec

conci-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

7 2 J^egneri h Mansvelt

conciliet ? Quomodo vero per Angeloruni minifterium ipfo Deo loquente tra-
dita fuerit lex , fupra diximus§. 8. Nam Angelus ille fuit ipfeDeus, Filius
lcilicer, Angelus ille Foedcris. Cum Angelus huic Anonymo non nifi vox aerea
fit, quam Deus formavit ut Mofi fuam patefaceret voluntatem; ut patet ex
Cap.4 pag. 5*0, ubi ncgat Deum fuas revelationes opinionibus Angelorum^
hocefi ^ inquit, ^vocis creata ^ ^ ^vifionum , accommodalTe. Ita ut necalio
fenfu Chriftum falutis viam dicat , quam quatenus olim Angelus iile , fcu
vox aMofe audita, fuit via, feumedium falutarem cognitionem acquiren-
di. Quid autem per Salutem intelligat, in lequentibus patebit. Saltemeam
ultrahancvitam extendi, nequidem minimalitera fignificat. Imo nulla con-
je6l:ura ex integro ejus tra6tatu colligi poteft. Exiftimate,quomododeChri-
fto & qux quxdam Ecclefiae deeo ftatuunt, nonloquatur, nequeetiam ea-
dem neget. Hoc tamen ftatuit difcrimen inter Mofen & Chriftum ( quamvis
ut fibi conftaret , non Mofcn cum Chrifto, fed Mofen cum Apoftolis , & Chri-
ftum cum voce aerea conferre debuiflet) quod fi Mofes (fub condicione lo-
quitur: nam rem ipfam negat pag.6. contra expreflaScripturae verba Exod.
35:11. quge plane invertit , & nobis vindicata fuerunt §.13.) cum Deo de fa-
cieadfaciem^ ut vir cum fociofolet (^hoc efi mediantibus duohus ^ Angelo fcilicec
(euvoceaerea &Mofis, cor^ortbus) loquebatur: Chrtfius quidem dementead
mentem cum Deo communicanjit, Mofen mediantibus corporibus Dei volunta-
tem percepiffe , negari nonpoteft. Sedqua ratione Chriftusex Anonymifen-
tentia poflitdicicommunicafle cumDeo dementeadmentemequidem expli-
catum defiderarem. Nobis illud notiflimum &certiffimum eft. Namhuma-
Chriftimenti, exhypoftatica Divinx6c Humanaenaturae unione, multa
fupra casteras immediate revelata fuifle, tota docetHiftoriaEuangelica. Sed
Anonymus mentem Chrifti confiderat inter Dcum & Apoftolos, nonaliter
quam vocem acream inter Deum & Mofen. Itautexejus lententia Chrifti
mens non alitercum Deo communicaverit, quam vox aerea, Mofi audita.
Deinde cum requirat mentemnon humanam, fed humanalongeexcelientio-
rem uipercipiat quae inprimis noftras cognitionisfundamentisnoncontinen-
tur , nec ab iis deduci poflunt , & Chriftus non nifi humanam habuerit men-
tem , nec Chriftus , fecundum Anonymum in aliis cum Deo communicarc
potuit, quam quas inprimis noftraecognitionis fundamentiscontinentur. Et
fiftatuat, quod tamenfalfumeft,Chriftumhabuifle mentemnonhumanam,
Chriftocommunicata nonpotuiflent pateficri Apoftolis , md forte intelltgere
'vel potius fomniare "velit , ut^ipfis Anonymi verbis ineptis utar , Apoftolos
corfus quidem humanum , mentem vero non humanam habuiffe. Quibus omni-
bus quod unquam in ullius perverfa mente deteftabilius monftrum natum
fuit? Quid magis alogon, repugnans & contradidtorium ? Quid omnibus

Scriptu-

^dverjus AnonymttmTheohgo-VoUticumUherSingtdaris.
Scripturis magls adverfum ? Quid plurimorum abfurditatum mams frugi.
terum ? Quam quod hic ab hoc impuro animaii , de facratiffimo noftro ^le.
diatore Chrifto, cui omnis noftra falus innititur , eru^atum audivimus
Chnftum Deum ipfum efle, qui naturam humanam aifumpfit , non inftar
vocis aut ligni quo fe patefaceret, fed ut tanquam divino-humana Perfona
fuis indicaret & pararet viam liiutis, ac Divinaejuftitise prd mundi peccatis
fatisfaceret , ut quifque credens in eum non pereat, fed vitam jEternam obti-
neat, adeo manifeftum cft in Scripturis &a noftris toties probatum, ut de-
ftruais abfurdiflimis Anonymi figmcntis , iis adverfis, nos iislatiusproban-
dis inhaerere minime videatur neceflllirium. Aflerimus itaque , Neminem
imaginationis ope , videHcet ope verborum aut imaginum Dei revelata ac-
cepifl"e cujus menti a Deo quid patefaftum non fuerit. Et plurimis menti-
bus immediate non pauca patefafta fuiflfe , qux hullis imaginibus in imagi-
natione occurrerant. In quo Chrifti mentem cseteras omnes excclluilft,
teftante Scriptura, extradubium cenfemus. Atque adeoad Prophetizandum
nec requifitam fuifle mcntem nonhumanam; nec fuffecifle vividiorem ima-
ginationem , fed neceflariam fuifle mentis humanac divinitus faa^am illumi-
nationem divinam, cujus naturam & rationem expofuimus cap. 4. §. 6.iz.

§.17. Verum cum haec humanas mentis illuminatio pafllim in Sacris
Literis faara dicatur per Sfnitum Dei Profhtis infufum^ 'vel quodPropheta
€x Dei Spiritu locjuehantur cum Anonymo haec tria funt inquirenda i. Quid
m Scriptura fignificet vox Hebrsea nn ruagb, quam, inquit, 'vukur Spiri-
tum wf erpretatur? 1. Quomodo aliquid in Scriptura referatur ad Deum
& Deicfle dicatur? 3. Quomodo explicanda fint Scripturx loca in qui-
bus de Dei Spiritu fit mentio ? ^

§. 18. Quantum ad Primum. Septem diverfas enumerat hujus vocis
Iigmfacationes. Quibus ex indicibus & concordantiis aliae plurimje fuper-
addi poflbnt. Pofl^et etiam demonftrari , quod eafdem non fatis rede non-
nunquam affumat. Sed cum id parum ad fcopum noftrum faciat, quiaplu-
nmae non pertinent ad rem praefentem, fingulatim eas examinare, ne nimis
operohhmus , fuperfedebimus. Solummodo in fcquentibus attendentes , . «
quid, & exquibus aliquid concludat, &■ quam refte. "

§. 19' Circafecundum, adducit quinque modos, quibus res aliqua re-
fertur ad Deum , & Dei dicitur eff-e. Eorum ultimus nobis prsecipue fpe-
dhndus eft , cum e, innitatur univerfus ti-aftatus. Quinto itaque, rem Dei '"^
elie, dici affent, ad eandem m fuperlati^vo gradu exprimendum. Ut Montes
Vet, Fialm ^6: 7. hoc efi montes alttfimi. Somnus Dei, i Sam. x6 : ri. id
^efl profundijfimus. SubverfioDei, Amos^.: 11. id eft memorabilis. Salomonis
YcHntta euam Dei vocatur , Reg.j: ig. id eft fupra communem. Cedn Dei

K Piilm.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

7 4 T^gneri a Mansveh

Plalm 80: 1 1. exprimendam infoUtam magnitudinem. iJHetus Dei i Sam.
11:7. id ejl admodummagnm, Et hoc fenfu, inquit, omnia qu^e ca^tumjH^
dteorum fuperabant , (^^ quorum caufas naturales tum temporis ignorabant ^
adDeum referri folebant, Ad quae refpondemus , i , Quod negari non
poflit, ea quse nobis occurrunt fupravulgaria, fepe divina dici , ut patet
I Chron. 1 1: 22. Jon. 3:3. & plurimis aliis locis. Deus enim excellit omnia,
& nihil noneft infra eum. 1 1. Quod id tamen nonfiat , quafi vulgaria mi-
nus a Deo, vel divina forent: fed tantum quod in iis fplendens Deigloria,
nonnullis hominibus , proprio fuo vitio , minus occurrat , qui idcirco eadem
non nifi per errorem pro minus divinis habentes , non nifi excellentia divina
dicunt. III. Quod ex hac unica caufa, nec omnes, nec iidem , nec eodem
modo, (emper eadem ^que pro divinis habuerint; fed prodiverfis cognitio-
nis & errorum gradibus , diverfis temporibus diverfa. Qui olim , & etiam
hodie, per media a Deo fuppeditata perfe6tiorem fibi compararunt rerum
divinarum & humanarum cognitionem , ubique fplendidiflimam Dei glo-
riam, etiam in vulgatiflimis & minimis, vident. Sed qui minorem feu
minus perfeftam , habent cognitionem , minima & vulgaria neghgentes,
eam folum in maximis obfervarunt. Nam propter innatam confcien-
tix vim, fieri non potuit, eam in nulHs obfervari, nifi lumen naturale,
quo Dei invifibilia d creatione mundi^ ex creaturis intelliguntur ferfp-
ciuntur^ Rom. i: 20. fumma malitia tantis tcncbris involveretur , ut nullos
veritatis ininjuflitia detenta radios patefacerepoffet. i v. Quodhinc quidem
infcium & fux cognitionis fecurum vulgus , nuUi , vel quibufcunque aliis
caufis potius, quamDeo, adfcribens miiiima & vulgaria, nonnifi fupervul-
garia, quorum naturalcs caufas, ut caeterorum , fcire fibi non videbatur, pro
divinis habuerit & ad Deum retulerit. Sed quod tamen ideo non omnium
qux a fudaeis ad Deum relata funt, & Dei di61:a , naturales caufe reddipot
fint. Nam inter ea qux ad Deum retulerunt , etiam talia fuerunt, quac
omnemhumanum captum fuperabant. Ita ut illiper error^m Deodenegave-
rint, quae ei conveniebant ; & adfcripferint quae conveniebant, quamvis ex
alia caula. Nam omnia quorum caufas & cognofcimus, &ignoramus Divi-
na funt: Sed cutn inter illa reperiantur etiam quae nullas admirtunt caufas
naturales, non quidem erramus, fi omniaprodivinis habeamus, &adDeum
referamus: verum crramus, fi omnia , quorum caufas ignoramus, tales ad-
mittere ncgemus; id enim foret Deo noftros adfcribere defecSus , & creatam
noftram mentem divinorum operum regulam facere. Quem errcrcm erra-
runt Judaei , qui temfefiates ^ tonitrua^ fulmina ^ aliaque , fic retulerunt ad
Deum, quafi nullas naturales caufas admitterentj ideotantimi, quiaipfi,ni-
hil inquirentes, eas ignorabant. Verum cum ad Deum referrent miracula,

quae

Adverfus Anonymum Theologo^Vohticum Liher Sin^ularis.
quae revera nullas caufas naturales admittebant ea quidem rtStt dixerunt
effc Dei opera nonnaturalia : fed tamen id non afferuerunt ex vera caufa.
Nam id non ftatuebant ex eoquod viderent, quemadmodum videre potuif-
lent, fi a Deo communicatis cognofcendi mediis re61:e ufi fuiffentjea nuUP^^S-
las caufas naturales admittere , fed tantumquodexignorantia fua, nonincul- ^^*
pabili, nullas eorum caufas cognofcerent. Itaut Anonymus errorem huicdi-
re6te oppofitum errct, cum cenfeat , nujla dari Deiopera quse caufas natu-
rales non admittunt licet nos multorum ignoremus; & idcirco qucevis mira-
cula vclit haberi pro naturalibus Dei operibus. Quod eft Deumintra naturse
terminos & limites coar6lare, & ex infinito finitum reddere. Ut itaque 6c
, hunc & iilum evitemus errorem , ad Deum referenda cenlemus omnia qu^
poft legitimum examen nullascaufas naturales admitterefcimus, ut&omnia
qu3e tales admittere videmus. Et illa pro miraculofis , haic proordinariis &
naturahbus Dei operibus habemus. Atque iilis accenfemusomnia qujEnobis
lcriptura refert miracula. Inter haec autem eminere cenfemus ea quse in fu-
perlativo gradu per denominationem Dei exprefla voluit Scriptura. Quod
vero in Geneji homines fortijjimi^ ^ njagnafiatura ^qt^amvisimpi raptores^
& fcortatoresy Filii Dei vocati fuerint, defideraremus aliquo loco probari.
Namincap.^.com.^.nihiltale quid occurrere, cuivisinfpicienti patebir.

§. 2o. His quafi munitus , tranfit ad explicationem locorum Scripura^
quilus de DeiSpiritu mentio fit, Varias etiam hicenumeratfignificationes vo-
cum Spiritus Dei ^, quas omnes a nobis examinarinihil attinet. Obfervamus
prxcipue duo furama capita fignificationum quas profert; omnesenim non
notavir. Primo fignificant creatum quid. SecundoDeum, vel Dei quid. In-
ter creata fignificant 'ventum 'vehementifiimum ^ficcifi[imum^fatalemEk 40;
7. cui addere potuiffet Exod. 15-; 10. Pfalm 147: 18. Efa. 11: 15-. SedGen.
i: 2.nihilaliud fignificari, probandum fuiffet. Significant animum magnum^
ut Gideonis , Sampfonis, Bezaleelis Exod. ^1:5. caeteraquedonadivina , uc
patet ex coll. Efa 1 1: a. Quomodo Saulis Spiritus malus Dei Spiritus dica- far,
tur I Sam. 16: 16. non eft quod hic late difquiramus. Significanr etium
tJMentem homtnis utjobi^: 3. Ezech. 57: 14. Sed idem fignificari Gen. 6:
3. & Pfalm 51: 12. 1 3. falfum e{fe patet cuivis infpicienti tantum. Neculla
ratione probabit , Davidem exiftimaffe , feccata ex fola carne oriri. Nam ipfi
appetitus , quos hic per Spiritum fignificari fatetur , mentis funt; utpore
quas vohtiones & defideria funt. Quantum ad Deum, propter vulgi imbe^
cillitatem^ SpiritusDei^ inquit, infacrisf^peufurpaturpro mente^fctlicet ani-
mo^ afjeclu^vi^ halitu oris Dei. SkmentemDei fignificat Efa.^c: 13. ut
patet excoU. Rom. 11:34. &iCor.2:i(S. ItemEfa. 63. 10. quamvis non
adeo direde. Sed quod pro Jege ^ofis ufurpari foleat^ ^uia Deiquafi men^

K z tem

T{e^nm a Mansvelt

tem explicat^ nullo modo patet ex eo quemadducit locoEfa.^g: ii. Nam
fi conferatur com. 14-. manifefte patet , non legem, fed gratiofam Dei vel
Spiritus divini operationem intelligi. Quam eandemetiam intelligi JSIehem,
P^^' 9: 2o. patebit excoll. Deut. z: 7. & 8.4. & 29. JT- Inio ipfo loco De/^/. 4: 6.
ad cfuem Nehemiam alludere dicit Anonymus , nihil afferitur , quam quod
obfervatio legis habenda fit pro Judaeorum unica Sapientia : Et quod gentiles
exilla obfervantia Judaeorum gentem unice Sapientem fint prxdicaturae. Ac
quod lex eam fapientiam doceat, quatenus eam prxfcriptam continet. Nec
ultra lex hic pro Dei Spiritu vel Sapientia (umiiux, Pfalm 143: io,Davidre-
fpicit magis eandem gratio(am Dei dire^lioncm , qua Deuspopulumin de-
ferto duxit Deut.i: 7. &c. Scadeam alludens , fimili gratia duci vult , quam
legem fecundum quam a Deo ducendus eflet. Tfalm 35:6. non Dei halitum^
led mandatum & voluntatem fignificari, patet&excoU. Gen. i :2. & Apoc.
4: II. Potentiam Dei Prafentiam fignificari Job 33:4. Pfalmi-^c) : 7.
negari non poteft. Iram Dei fignificari patet infpicienti Zach. 6: 8. coll. Ezech.
y: 13. ut&Efa. 30:28.30.3 I. 33. necnon Job 4:9. & if.^o. StdMicb.
2:7. fignificari Dei Mifericordtam , nullo modopatet. Namrogatur, anad
prophetandum minor jam tum tempore Michae fit Deipotentiaquam olimi
feu an donum jam conceffum non aeque divinum fit , ac olim ? & Deus non
aeque Deus ? Ita ut potius Potentia Dei , 'quam Mifericordia fignificetur.
Quemadmodum id exprefle fit Num. 11: 23. Sicgc Zach.^: 6, non Miferi-
cordia, fed virtus ac fortitudo, a Deo gtatiofe concefla, & exnaturae viri-
busprofluenti oppofita, fignificatur. Et ihid, cap. 7. com. 12. fignificari ip(a
Prophetiae dona, quibus Deus legem & mandata populo fuo tradidit , non
pag. mi^ericordiam , ad oculum infpicienti patebit. Hagaicap.x.com. ^.6. figni-
^3- ficari quafvis gratiofas Dei operationes , meridiana luce clarius eft. Sed
Efa. 48: 16. vel animum &c mi(ericordiam Dei, vel mentemin legerevela-
tam fignificari, nL'!o modo afleri poteft. Nam ea nonpoflunt dici mittere
Prophetam, quod hic deDeo& Spiritu in eadem ratione& perfonaliter dici-
tur. Ita uthicvera perfona divinafignificetur, cui miflio Prophetarum, quse
nonnifi Deiopuseft, paflim in Scriptura tribuitur, utpatet ex coU. Efa. 6i:
i.z. cum Luc.4:i8. A61. 28:15'. cumEfa. (3:9. Matt.^.-jS. cum Aft. ij--^
1.4.. & 10. 18. I Cot. ii.'^'"! I. Sed quomodo- admitteret tertiam Deitatis
Perfbnam, qui nec primam, nec fecundam admittens, non nifi Atheifinum
fovet in finu. Dicere quidem poterat Efiias , fecundum praefcriptam mentcm
legis Levit. 19: 17. hic adfum ; fed ideo nullo modo poterat aflerereDomi-
numDcum&Spiritumejus ipfum mififle. Nam non legis, fedDominiDei
virtute , (ecundum legis didlatum aderat.

II. Poft haslpngas , & ts^diofas , ac (pinofas ambages , jam tandem re-

dit

Jdverfus AnonymumTheoIogo-PoUticum Liber Singurant. 77
dit ad propoficum , relaturus fruaum tam laboriofe fcilicet quxfitarum fi.
gmficationum vocis Spiritus Dei. Ex hts omnibus , inquic , ha Scriptur^
fhrafes terfficuafiunt , nem^e, Propheta Spiritus, Deifuit. Deus Spiritum fuum
hommibus mfudtt. Homines Spiritu Dei, SpiritH SanSfo repkti funt , &:c
Nthtl enm aliud fgnificare y quam quod Propheta virtutem finfrularem ^ ftf^
i fracommunem habebant , quodque petatem eximia animi conftantia cokbant.
Bona verba profefto : fed penitius eorum mentem infpiciamus. Virtus illa
fingularis & fupracommunis, fluitne ex cuique communibus naturx prin-
cipiisjan veroexfingularibus&: Prophetis propriis ? Si illud, fupracommu-
nis dici nequit, cum omnibus naturaliter adfit. Si hoc, ex ipfa tua fententia
fomnias Prophetas corpus quidem humanum mentem vero non humanam ha-
buijfie, utaispag.z. Deinde qualisefl: haecvirtus? inquoconfiftit ? undeori-
tur ? circa quae verfatur ? quo ufque fe extendit ? in lucem prodeat qusefo. Nos
fupra cap.4. noftramfententiambreviterexpofuimus. Eximiaillaanimicon-
ftancia auapietatem coluerunt, undenata? cur magisin illisquamaliishomi-
nibus, h ex communibus naturae principiis prodierit ? Si vero prseter natu-
ram aDeogratiofeconcefl"am credas , cur totquxfiviftiambages Anonyme ?
Nam non diflentis ab iis quos fomniare dicis. Deinde dicis quod Dei mentem fi'.
ve fententiam percipiebant. Verum cft. Sed cam ctiam naturaliter,utfateris,
percipiunt omnes. Siautem regerasid quod pag. i. dixeras, cognitionem Prol
pheticam a naturali non differre , nifi eiuod ea ultra limites hujus fe extendat ,
^uod humananatura kges,infeconfiderata , nonpofunt ejus ejfe caufa. 0*pti-
me, fitita. Scd quaenam ergo eft ejus caufa? procul dubioleges univerfxna
turae. Si mfpiciatur Anonymi fententia. Et confequenter quantumcumque
fupracommunis hxc cognirio fit, non tamennaturam tranfcendit,& ex alio
quam naturae principio profluit. Unde crgo illa magis in Prophetis quamin
aliis hommibus? cum omnes aequaliter univerfas naturx partesfint. Sedina-
nia funt omnia, nam quod fupra§. -lo. refutatum fuit, hiciterum aflbmens
^vixuLegem, Sptritum ffve mentem Dei 'vocari, & inde, quodineptius ad'
huc elt , infert , tmagmationem Prophetarum mentem Dei 'vocari poJJ'e , quk fcu
hcet , peream Dei Decreta, quaepoftea pro naturse necefl"arix regulishabet
revelantur. Atque itapereunt&evanefcuntomnia, qux tam fpeciofe de Pro.
phetarum virtute.pietate,& cognitione fupracommuni protulerat. Nam
ultra naturxleges &Prophetarum imaginationem , feu corporeas eorum ima-
gmes non afcendunt. Quod enimaddit, Prophetas Dei Spintum habere Maos
futjfe, quiahommes caufas Prophetica cognitionu ignorabant , ideociue eam Dei
cognittonem vocarefokbant, eft in hominum ignorantia & errore , Divin;^
Gognitionis fundamentumlocare. Nam homineseam ideo divinamdixerint^
an idcirco non alia de caufi divina ftiit? an non alia datur caufa cureaPro-

K j, phetarum:

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

7 8 J^egneri a Mansvelt

phetarum cognlrio, quam homines ex mala caufa divinam dixerunt, reve-
ra divina fueric ? & ua non propter eam ab omnibusdivinadicidebet& de-
buit ? Cur ergo eam cx illa potius , quam ex hac divinam dicis. Sed ut vidctur,
prxtcr illam nullam novit.
lig. §. 21. Tandem itaque, poft tot fruftra confumptos & perditos labores,
H- quibus omnem menti Eictam revelationem evertere, &Prophetas omnidi-
vino Spiritu privatos, fola quadam imaginatione corporea voluit exornatos,
concludir, fe fine fcrnpulo afjirmare pojje , Prophetas non nifi ope imaginationis ,
Dei reuclata percepijje , id efi medianttbus 'verhis , 'vel imagimhus , iifo^ue ueris
sutimagmariis. Nam^ rationem redditurus, inquit, cum nulla alta media in
Scriptura prater hac reperiamus , nulla etiam alia , nohisfingere licet. Sed nos
ex hailenus diclis conrrariam pofTemus formare conclufionem , Prophetas
plurima revclata percepifle folo intellectu immediate ; multa mcdiante ima-
ginatione: multa medianiibus fenfibus, fed itaut&haec, &illamentereve-
lata percepta fucrint ; imo omnia per imagines fignificata raenti immediate
revelari debuerint. Et-cum horum omnium exemplaplurima reperiamus in
Scriptura, &exeaproduxerimus, concludimus abfurdumeffe Anonymum,
qui abfque ratione non nifi imaginariam fingit Prophetarum cognitionem &
rcvclationem Propheticam, nonnifierrore &ignorantia vulgi divinam&fu-
pranaturalem.

§. aj. Explicaturus tamen hanc imaginariamProphetarumcognitionem,
quxnequidem imago cognitionis eft: Fateturfe ignorare (juihusnatura legi-
bus id faBum fuerit^ quod fcilicet talia revelata perimaginationem percepe-
rint. Sed unde novitquodhxc, ut fingit,naturxiegibus fafta fuerint. Pro-
bandum hoc fulflet, non fupponendum. Verumcumejus probationem ten-
tare non potucrit, quinapertum fieret, & omnium oculisexponeretur quod
fovetpudendum Myfterium de Deo corporeo xternae necelTitati fubje£l:o,id
fupponere quam probare maluit. Nos infra contrarium demonftrabimus ex
fundamentis jam fupra cap. a. adftructis. Fotuijfem quidem ^ inquit , utalii^
dicere per Dei fotenttam faBum fuijfe'^ attamengarrireviderer. Namidemef
fet ^ ac fi termino alit^uo tranfcendtntali , formam alicujus rei fingularis velim
explicare. Scd hic iterumprobandum fuiffet , hanc remfingularem aliunde
quam immediate a Deo formam fuam habere. Vel a Deo nihil immediate fie-
ri pofle; & omnium fingularium fingularem a Deo diftindtam caufamafli-
gnari poflTe. Prsetercanecipfe fingularemcaufamaflignat: nam univerfena-
turse leges, quas adducit, etiam tranfcendentalcs funt; ita ut ipfefibietiam
garrire videri debeat, nifi ex prgejudicio de fe ftatuat. Quod omnia per Dei
Fotentiam faBa fint , certiflTimum eft. Sed id non obeft , quin etiam fingula
per illam ra^tarmt. Deinde fiunt alia fecundum ordinariujn&nobisnotum

^dverfizs Anonymum TheoIogo^PoIiticum Uher Siimdaris
mnaturaconftitutum^Deocurfum & ordincm ; alia pmc/ iilum Omni.
qu,dem perDcx Potentiam: fcdh.citautDa Polcntiam ex no I^^^^^
veroordinano modopatefkiant. Nonquod h^.c deftrunnt De o dmem ' vel
contra eum fiant; hoc enim repugnat:\cd quod natur.ordo In his ad De
voluntatcm, qua omnis ordo conftitutus eft, ab ^terno extraordinario moda
hbere deterrmnatus fic Quarc etiam extraordinario modo per Potentiam Dei
faaadKipoffunr. Quahs autemfitillemodus , urqucdum-fDcorupernatura-
1 er reveletur neceffarioignoraturj tum quodexordinario in naturaconfti-
uto a Deo ordine, & nobis tantum i naturacognito, inhotefcerenequeat:
tum quod finita noftra mente potentiam Dei infinitam comprehendere non

N h,i emm al quid eft , aut potcft. hneDeo. ScdDeum , natur^ auLrem ,
nil nifi naturaha poITe ; & Dei potcntiam non ultra naturam corpoream auj
quamvis crcatam patere; vel eam non quovis modo dctcrminareproarbitrio
luopoire&potuiflfe, ommabfurditateabfurdiuseft. NamhoceftDeumcum
creaturaconfundere. Creaturam acciperc pro Creatore. Imo hoc eft Creatio-
nem & Creatorem nbnegare. Ac fatalem introducere caufarum concatena-
tionem , quam expreirc affent cap. 4. pag. 44.. Et unlverfitatis corpore^
ernam & fibi fufficicntcm ftatuere exiftcntiam. Quod cft iDfiffimum iliud
niquiutisMyftenum, quod adeo te6tefovet Anonymus. Cert.r^ eji nos ea.
tenus Deipotentiamnonmemgere,quatenus caufas naturaks i^noramus. Nam
omms earum vmus a Deo , & Dci eft : nihilenimpercaufas naturalesfit, nifx
potenna Dei. Sed tamcn, cumfciamus etiam, Deum, totius natur^ auao-
rem hberrima & efficaciffima fua voluntate res creata'3 ita determlnai po.
luamtir Vli-' ordmanum ab eo conftitutum natur^ curfum nun-

deter^;; ^^""f "'^^^' ^?^^ natura non ncccLiofluente,

determmato commum ordme natur^, fiunt & exiftunt. xNon A/r.aai„n,s

fluenl . "^"^ ordnunum curfum ^ Deo in natura conftitutum pro-

Tl^^nf ^ x^" r'' 'g"°i-2ntes , immediate aJ ipfam Dei potenttam
afcendamus. Nam ex fola Dei voluntate : non autem oVdmano pfr Deum

frrrHdiTe"'"VT;^V°-^"°^^'P°^^- EHdarco eo^um^L"
n turSe. ^uf ^ -^'^ ^"H^g'^ Anonymusquandoairent omniafieri
hSirfn, ntrfl ""V T^^^^"^-^"^ fatcri fcignorare quibus. Nam
Z£ T "f''' ^"^"^""^ ^^' nonahquafianrpr^terleges

ceffare-' '^T' ' ^^g^^ ^''^"^"^0 & inqmbufdL

cefl-are &falvisqu.demnatura.legibus, fed tamenpr^tereas , quidam cxi-
fterevolu,t,qu«nullisnatur,eIegibus, fed fola ejus volunta^e eocifterent.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Re(jnien a Mansvelt
SiveroDivinam voluntatemipfamNaturxlegemeflre dicat , fed abfquereve-
latione nobis ignotam , cum ordinarie per naturam non occurrat ; jam quseftio-
nem de nomine facit; & folis terminis, tantumdilTentirevidetur. Nam nul-
lus negat ea qux fiunt, etiam miracula, per Dei voluntatem & ordinem a
Deo conftitutum , feu Divinac voluntatis decretum fieri : Hucenim refpicit
Theologorum diliinftio voluntatis Divinx in Ordinariam & Ordinatam.
Sed tantum negatur quod fiant fecundum ordinarium in natura per Deum
conftitutum, & homini exeacognofcibilem, curfum. Verumquomodohgec
conveniat cum Anonymi Univerfali conftderatione de Fato ^ concatenatione
caufarum dequacap 4.pag 44. & ahbi, hadenus non videmus. Quodau-
tem homo curfum illum ordinarium ignorans ,pro miraculis habeat, & im-
mediate ad Deum recurrat , quoties tantum nefcit caufasnaturales , crror 5c
prxcipitantia eft. Quod tamen etiam cognofci polTit, alicujuseffeclusnullam
elTe caufam naturalem, patet, quia poft adhibitum examen legitimuminno-
tefcere poteft, nuUum effe nexum inter illum efFe6lum & aliquam in natura
caufam naturalem , unde ad eam neceflario fequl&exifteredeberet. Sedcum
hsec latius infra ubi dc Miraculis, deducenda veniant, hic fubfiftemus. Proe-
cipue cum nec nobis magis opus fit Prophetica cognitionis caufamfeu rationem
qua Deus eam caufet ^ fctre ^ quam Anonymo: quippe c^ui non minus quam
ille, Scriptura documenta in^vefligare conamur^ ^ nofira e;c/7/rationaliter feu
intelligentes concludere ; fatentes nos multum quidcm curare documentorum
caufas^ fed agnofcere cas effc nobis imperveftigabiles& foli Deonotas, cum
eas nihil c/^r^r Anonymus. Atque itaconcidituniverfacapitis hujusconclufio.
Scilicet Deum non nifi ope imaginationis , & nihil immediate menti Prophe-
tarum revelaffe ex iis qux revelavit. Et cognitionem Propheticam , divi-
nam vel a Dei Spiritu profe6lam tantum dici &dicendamefle,quodexcedat
hominum communem cognitionem, &hominesejuscaufasignorent eamque
admirentur. Cum demonftraverimus plurima menti revelata abfque ulla ima-
ginatione , imo omncm rcvelationem per imagines eam ncceffario requirere
probaverimus; Et veram caufam cur divinafitdicenda cognitio Prophetica ,
non ex vulgi errore petendam effe , fed e perfe£lione Dei , & ejufdem cognitio-
nis gratiofa donatione divina.

§. ^4. Reftant quaedam annexa quge ex falfa fua Thefideducit, diilis a
nobisfpontecollabentia. Primo non dubium eft ^ inquir, Prophetas multa^ cum
imaginationis ope Dei reuelata perceperint , extra inte/leBus Itmites percipere
pojje. An ergo datur imaginatio abfque intelieclu percipiens? Anperceptio
quae non fit intelleftuspercipientis ? An imaginatio fe ultra intellcctum ex-
tendit , & percipit quae intelleclus limites excedunt ? An ergo percipitur quod
«lon intelligitur ? Quisia his tenebris & abfurdis quicquam lucisaut veritatis

videat.

# ■

J dverfus A nonymum Theologo-PoUticum Liher Singularis, 8 ,
videat. Nam cum imaginari fit ad praecedentem imaginemin ccrebroquid
mente percipere & inteliigere, nihil imaginationis opc percipi poteft, quod
nonmtelhgatur. Multo minus ahquid percipitur quodeftextra intelkausli-
jr mites, feu quod percipinon poteft. Sed rationem reddit , namex^verbis /m'.
quit , (^imaginibus longe plures idea componi pojjunt , quamexfolis iisprinci.
piis ^ notionibus quibus tota nofira naturalis cognitio fuperfiruitur. Quam in-
epte ! Nam cum verba & imagmesnihil fignificent, nili iis annedtanturcoo^i-
tationes , nunquam plures ideae ex verbis&: imaginibus in cerebro fieri poffunt,
quam in mente cogitationes. Et cum Propheta: , ut & omneshomines longe
plura cognoverint , quam velverbis vel imaginatione patefa^tafunt, ex foHs
prmapiis &notionibus, quibus naturahs noftra cognitio nititur, iongeplures
ideas tormarepotuerunt, quamverbis &imaginibus hauferunt. Naoimulta
cognoverunt de quibus nihil unquam audiverant ; aut ullae poterant fieri
imagines. Talia fuerunt enim quae Deus immediate menti patefecit , fupra §. 6.
a hobis enumerata,&-alia,ut &:eaquxmenseorum,diiigente attentione,in-
cognitaex cognitisdeduxit.

§. aj. Secundo , patet deinde , inquit ^ Cur Propbeta omnia fere parabolice
& anigmatice perceperint ^ docuerint , omnia fpiritualia corporaliter expref
fertnt. Non profe£to quod ea fpintuali mente non perceperint , & tantum eo-
rum imagines in cerebro habuerint. Sed quod Deus voluerit fe accommodare
eorum captui , & intelle^lum eorum , tanquam minus firmum in divinis , cor-
poreis figuris &imaginibus aenigmatice inftituere. Tumetiamquod Mofem
voluerit m co caeteros excellere , quippe qui finefiguris& aenigmatibusacpa-
rabohsDeimentempercepit & intellexit, &popuIumaIIoquensfaciemconte-
gere coaaus fuit. Oww^/rc dicit Anonymus, quaedam excipiens , cum
antea nihil excipiens, omnia diceret per imaginationem revelata fuiffe. Prx-
terea, quid hoc e{{,omniafpirttualiacorporaliterexprimi aProphetis. Abfque
corporeis fignis nullushominumfuacogltata poteftaltericommunicare, vide
fX&^r^'^- ''^'"""^ fpirituahumimago corporea nulla daripoteft. Nec
adhibita fuerunt aenigmata &: parabolce quam uthominesiniis res fpirituales
mente & fpiritualiter quodammodo cognofcerent.

§. x^. Tertio, nec jam mirabimur , inc^xiit, cur Scriptura vel Propheta
adeo tmproprie obfcure de Dei Spiritu ftve mente loquantur. Ut Num. 11:17.
& I . Reg. rx-.-Li. ^c. Verum fi hic 'Spiritum Deipro ipfa Dei mente vel fen-
tentiafumat; de ea nonobfcurius locuti fuerunt, quam Deus eamrevelave-
rat. PrcEterea non femperaeque obfcure, nec aeque clare de ea locuti funt; ut
nos & omnes exerceremur ejus attenta inquifitione. Si vero fumatpro donis
a Deo Ipintuaiiter hominibuscommunicatis, etiamdeiis Scriptura valde clare
locuta fuit; nam eaplurimismodis exprimit; jamdicens Spiricum adeffe , &:

L effe

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

82 'Regneri a Mansvelt

efle in eo cul conceduntur , ut in lofepho Gen. 4-1:3 8 Jofua Num. 17:18. Da-
niele Cap. jr. com. 14. jam eflefupra eum, utEfa. 61 .i.Luc.i^ij.&^. 18.
jamponiineum, Matt. ii: 18. Ela.4-x: i.jam efFundi fuper eum, Efa. ^x:
1 5^. & 44-. 3. Ezech. 3 9: 29. Aa. 2:17. 18.33. jam illabiin eum, A£t. 8:16.
& 10.4-4. & I 1^. jam fuper eum quicfcere xReg.x: iJ.Efa. 1 1:2. i Pet.
4: 14. Imo ipfe dicitur ungi , repleri , & plenus efle Spiriru , pro copia , effica-
cia , & diverfis donorum Spiritualium gradibus. Omnia tantum ut facilius in-
telligerentur. Quintum vero adproduila Anonymiloca,eanon tam per fe
obfcura funt, quam ab ip(b ex propriis praejudiciis ei obfcura fiunt. Nam
Num, 11:17. Deus Mofi dicit , & defcendam , lo^uar tecum ibi , & refer-
'vabo de Spirituciuifuperte^ ^ponam fuper eos^ Septuaginta feniores fcilicet,^^
jortabunt^ &c. id efta mulris & copiofis donis quoe tibi conjunctim concel-
ii, qusedam (eparabo & refervabo & ipfis tantum daboquaedam : fcihcet da-
bo iis, uttibi, dona Juftitix, Sapientios, Modeftiar, &c. imo etiam Prophe-
tice : nam prophetabant , Dei magnalia fapienter eloquentes; fcd , ut patet
com. xy. illo tantum tempore ; nonenim pofteadonum illudipfis utMod ad-
fuit. Itaut iis manifefte tantum quxdamex iis donis qux Mofi conccfla fue-
rant, concederentur , quibufdam ab iis feparatis &a Deo relervatis. Sed hic
locus obfcurus eftAnonymo, quiaper Spiritum^ nonnifiex fuoprxjudicio,
Mofis imaginationem intellexit, & de illius (eparatione hic agi crcdidit, at-
que ita nae intelligendo fecit, ut nihil intelligeret. Similitcr locus i Reg. xi:
C2. obfcurus dici nequit , nifi vel quatenus non revelatur , quomodo illi
Spiritus apparuerint Propheta: ; quod tamcn ad diftindam Scripturx cogni-
tionem non requiritur : nam eos revelatos fuifle fcire fufficit: vel quia negat
AnonymusSpirituales quafdam eflentias a corpore diftinclasexiftere, & per
hoc aut illud corpus alicuihominiapparere pofle : ideft fibi tenebrasfuff^undit.
Nam hoc conceflb, nihil obfcuritatishiceft.

§. 17. Qu2Sto non mirabimur ^ mc^mi ^ quod LMicheas Deum fedentem^
Vaniel autem ut fenem ^uejiibus albis indutum , Ezechiel wro <veluti ignem ,
^c^ui Chrifio aderant^ Spiritum Sancium ^ ut columbam defcendentem^ Apofioli
^ero ut linguas igneas , Paulns denique , cumprius converteretur lucem ma-
gnam^viderit. Sed ex his quidem patefit, Deum fepercorporea fignamedian-
te imaginatione revelafle : nullo modo vero rem fignificatam menti non oc-
currifle : & non plurima menti revelata fuifle qux per imaginationem cogno/ci
non poteranr. Non etiam hxc omnia vi temperamenti humani, aut corpo-
rex naturx regulis quibufdam contigerunt , led fola Divina voluntate. Ita
uthic Anonymopro abfurditatefua nihil praefidiifit.

§. 28. Quinto , quoniam , inquit , imaginatio vaga efij & inconfians ^
ideo Provhetia Prophctis non diu h^rebat , nec €tiam frequens , fed admodum

rara

Jdverfus JmnymumTheologo-Politicum Liher Singularis,
rara erat , in faucijjimis fcilicet hominibus , in iis etiam admodum raro.
Iplbs revelationum a6lus nulli continuos fuilTe,quis aflereret j namtalisPro-
plieta nuncjuam ahis comniunicaret ifibi revelata, fed tantum reciperet Vc-
rum hocnonper hberrimam & ejfficaciflimam Dei voluntatem , ied tantum
ex eorum inconftanti & vaga imaginatione contiglfle , Anonymi prsejudi-
cium eft. Praeterea Deus fe quibufdam per totam vitam revelavit , ut patet
in Samuele 5 Jeremia & ahis, quamvis (uccefljve, diverfis revelationum acti-
bus ; uti & cmnes noftrae cogitationes fibi mutuo fuccedunt. Et Prophetia, feu
lemel revelata veritas , multis per omnem vitam inhaefit. Quod id autem pau-
cis obtigerit , ita fola prudentiflGma Dei difpenfatione fa6tum putamus , ut
ejus nullaecaufx fecundx (juaeri autinveniripoflint. Ha^lenusdeProphetia.

CAPUTSEPTIMUM.
De Prophetis.

§. I. rjOftProphetiasad Prophetas tranfit, inquifiturus , XJnde iis oriripO' An»'
J. tmrit certitudo eoru?n , ^«^ tantum per imaginationem , ^ non ex ^J*»-
certis mentis principiisy ut loquitur in fine Cap. i. pag. 15-, fercipiebant. Et '^'^^'^'
V ibidem magno hiatu promittit , fe nihil , nifi quod ex Scriptura petitum fuerit , ^^f'
^ propofiturum. Periculum faciamus , & fequamur hominem. Ex fuperiori
Capite, inquit , fet^uitur Prophetas non fuijfe perfeEliore mente praditos , fedqui-
dem potentia vividius imaginandi. Verum & nos demonfl:ravimus,nequi.
dem rcquiri mentem elTeniialiter perfeaiorem. Conferatur Czp.6. §. 3. &
Cap. 4. §. 6 — 1 1 . Sed tamen ex diiiis patet , & negari non poteft , Propheta-
rum mentes intantumperfeaioresfuifle caeteris, in quantum Deus iisimme-
diate patefaciebat casteris incognita. Nifi fortenomenmentis Anonymobru-
cus fonus fit, aut literae nihil fignificantes, quodvidetur ex plurimislocisto-
tius Difcurfus. Vividam etiam in Prophetis imaginationemfuiffe, facilecon-
cedimus. Sed inagisvividamquaminaliis, probandum fuiflfet Anonymo. Id
enim non lequiturex eoquod addivinam voluntatem, qusedamfibi fuerint
imaginati quae non alii : nam & illi forte alia longe clarius, facilius & diflin-
aius imaginati fuerunt : & omnibus , fi modo voluiflet Deus ,. eadcm occur-
rere potuilTent. Salomonem fumma Sapientia donatum a Deo fuifl^e , patet
iReg. 3: la. &4.X9— 34.. &alibi. Quatenus autem,utaIiiProphetjE,inter
quos Elaias , Jeremias, Ofeas, &c. munere Prophetico publice & ordinarie
funiaus non tuit; & non tam copiofas habuit revelationes acquidem alii ; fx-
cile concedoeum nondonoTropheticocateros e.xcellmjfe. Sedprobandum Ano-

L X nyrao

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

84 l{egneri aMansvelt

fiymo fuiffet , Id proceffiflTe ex defeftu potentias vividius imaginandi : noa
autem ex fola Dei libertate, fua donaproarbitriodiftribuentis. Sapientiffimi
etiam &prudentiffimi fuerunt Heman^Chalcol &c DardaQn Maholis,utpa-
tet I Reg.4: 5 I. Sed unde patet eos non fuifle Prophetas ex defeftu poten-
tix vividius imaginandi ? Nullus afferit omnes Sapientes fuiffe Prophetasj
aut fummam Sapientiam ad Prophetiae donum in hominibus praerequifitam
fuiffe. Sedetiam SapientiaProphetiaedonumnondeftruit; nec ProphetiaSa-
pientiam minuit : namutramqueDeusdonavit. Ipfe i Chron. 25^:5'.

dicitur ^idcns regis m ^erbis Dei, Et qui olim ^idens jam Fropheta dicitur
I Sam. 9: 9. Homines rujlicos c^- extra omnem difciplinam^imo mulierculasdo'
no Prophetico praditas fuiffe , quis negabit } Docet hoc aperte Scripturade
Maria Mofis & Aharonis Sorore Exod.- i^-^ao. coll. Num. ii:2.deDebora
Jud.4: 4. de Hulda, i Reg. 2x ^4. Amoscap. i. com. i. fuit inter pecua-
rios , &c. Sed an Hagar Ahrahami Ancilla Prophetiffa dici poffit , non adeo
patet , fi fatis attendatur ad loca , Gen. 16 : 9. 10. &c. & zi. 17. Quicquid
lit, concedemus addonum Propheticum nonmagnamprxrequirifapientiam?
Deus enim fua revelare poteft quibufcunque , etiam minimis , ut patet
Matt. 1 1 : x^*. I Cor. i: 25-. 26. 27. Sed tamen inde non fequitur, omnes,
quibus conccffit donum Propheticum , Sapientia deftitutos fuiffe ; aut Sa-
.pientia praeditos effe non potuiffe. Nam Deus fua nonminusSapientiffimis
quam omni Sapientia deftitutis patefacere poteft. Cum alia longe fit Dei
quam hominum Sapientia, ut Paulus teftatur i Cor.%:^,y. &intelligenti2e
divinx nulla fit inveftigatio Efa.4.0 :2 8. Et nugatoriumeft,quodhicaddit
Anonymus, tosqui maxtme imaginatione pollent , minus aptos ejje ad respure
intelUgendum^ (^contra. Nam quamvis id concederemus : quod tamenabt
que hmitatione & explicatione didufta facere nonpoffumus. Deusanullius
intelleftus excellenti fapientia, vel imaginatione minus vivida poteft impedi-
ri in revelandis iisqux vult , & quibus vult : nam operatur in omnibus omnia
Rom. 11:35. A£t. 1 7: 2. 8. Phil .i; i Huic enim per Spiritum datur fermo
Sapientia , alii autem fermo Scientia , aJn autem Prophetia , &c. Omnia autem
hac operatur unus atque idem Spintus , dividens privatim finguUs pro ut vuh
I Cor. iz:6. 8. 10. 1 1. Imoipfe Mofo, cujus Prophetiae donum omnes an-
tecelluit, ut dcmonftratum Cap. 6. §. 13. teftante Apoftolo, A£t. 7: xz.Eru-
ditus futt orrmi Sapientia t^^gjptiorum j qui tunc temporis Philolbphorum
antiftites fuerunt, & a quibus omnis fipientia in Graeciam tranflata fuir.

§. 2. Hinc toto coelo aberrat Anonymus , qui putat, Sapientiam re-
rum naturaUum ^ fpirituaUum cognitionem , ex Prophetarum Ubris invejli*
gantes^ tota errare 'via. Hac fcilicet de caufa , quod Prophetae Sapientia de-
ttituti, folavividius imagiiiandi potentia praediti fuerint.Nam quantum ad

res

Adverfus Jnonymum Theologo-Politicum LiberSingidaris.
res naturales Earum accurata feu PhilofophicacognitioexProphetarum li-
bns haunenda noneft Quia Scriptur^ fcopus &finisnoneft,nosinnatura-
Jibus, led ad falutem fapkntes reddere, xTim. i^s.uttUsefiaddo^inamdt
vialaluns,&eam obtmendimednsnaturaliterignotis; ad redarmtmem erro-
"""^J^f^^^^^^^^^^^^^comva^i^^orum; ad forrc(??ywewvitae&morumpravorum-
addtjmUnammjujlma, docens quid inftum & injuftum, quid honeftum&
turpefit. Nonautemadacquirendamrerumnaturaiium notitiam Philofophi-
cam leuaccuratam. Quippequaenonnunquam incidenter, indire£te, & non
propter le, de rebus naturalibus Ioquens,iniisultracommunem,vulgaribus
cognolcendi mediis, per fenfus & experientiam , comparabilem cognitionem
non afcendit. Etexpreffe teftatur, fe non doc^xt Sapientiam fecuU zmGr^co-
rum mterquostunc temporis Philofophiae feu rerum naturaliumftudiumflo-
rebat, ied haptemtamDeiin Mjfierio , quam mundus& homines feculi natu-
rah perlpicacia mdagare non poffunt i Cor. i : zx. & i: (J. 7. i x. Chrifium
iciHcet Cruafixum, ad quem omnia referri, patet ex collatione locorum Joh.
ao: 3 I xCor. i;xo. Rom. i j;^. i Cor.x; z. ImoipfeDeus, fpeciali Provi-
dentia Scripturam confervans, egregios procul dubio & accuratiffimos Salomo-
ms iapientiffim, difcurfus , quos habuit de plantis , jumentis , volucribus , repti-
hbus&pifabus, I Reg.4;35. aliifque rebus naturalibus , nontantum facris
volumimbus intermifceri , fed etiam ab iis feparatim confervari noluit. Et
Mofen Creatioms opus explicaturum , non pro fua, quam obtinebat rerum
naturahum fapientia naturah 6c Philofophica , fubtiliter de divinis operibus
dillerere,acintimaseorumnaturas & effentiasexplicarepermifit. Sed tantum
breviter ab eo recenferi voluit & 4 Deo creatas narrari prsecipuas eorumfpe-
cies, omniumhominumoculisobvias; pr^teritis iis qua: fenfibus nonoccur-
runt, & vel a corporibus remota feu feparata, vel in altiffimis coelis , aut inti-
mis terrae vilceribus recondita funt. Ita utratiocurex Scripturis petendanon
litrerumnaturahum accurata notitia, nullomodofit, Prophetarum defeaus
bapientiae & potentia vividiusimaginandi, ut fingit Anonvmus ; fedipfe
bcnptur^ fcopus &finis, quem Deusin tradenda Scriptura fibi propofitum
docet, aPhilorophiarerumnaturahumnotitialongediverfum. Ouantum ve-
road res Spirituales non nifi Spiritualiter dijudicandas , ut Pauki^Ioquitur ,
1 Uor.z: 14. 15-^ Profedto non video unde petenda fitearum cognitio, fi ex
Prophetarum hbnsfeu Sacra Scripturanequeatinveftigari. Sedcum Anony-
mus omnem earum notitiam aperte negare non auderet , id ipfum occulte pri-
itat, eam a S. Scriptura removens , & fubftituta quadamimaginationenude
corporea. ad naturam ablegans , in qua , tamen, tcftanre Scriptura i Cor.2:
5.7^&alibi mhil hujus fpiritualis cognitionis reperiredatur. Conferatur fu-
pra Cap. 3 . §. 1 1 . C^tera qu» hic addit de quibufdam , qui apertefatentur /i

L 3 Dei

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

pag.
i6.

•g (j J{egneri a Mansvelt

Dei ideam non habere^ (j^ Deumnon nifi fer res creatas [e^uarum caufasigno-
rant)cognofcere^ non eruhefcunt Fhtlofoftoos Atheifmi accufare, Nihil ad nos.
Cum idcam Dei in nobis apertiffimam agnofcamus. Et Generalisomnium
Reformatorum Theologorumdo6lrina fit, innatamdari Deinotitiam , prac-
ter &anteeam, quam excreaturis acquirimus. Et fi fortc quidam fingulares,
fingulari vel affectu vel error^, negaverint fe Dei ideamhabere, id vel qui-
bufdam eorum prgejudiciis , vel partiumftudiis adfcribendum exiftimo, vel
faltem termini illius Idea> ignorantiae aut detorfioni. Sed admodum aveo fci-
re, An, &qualemhic Anonymus, qui oculis mala lippus injunftis, inalio-
rum vitiis tam cernit acutum , in fe habeat Ideam Dei ? & quorhodo ipfe
notam Atheifmi effugere poffit , cum Deum ab univerfo non diftinguat. Tur-
pe eft Doclori, fi culpa redarguat ipfum.

§. 5. Cceteris de ProphetarumDoilrina fufiusexplicandapromiflis,^nW,
inquit, de certitudme Prophetarum hic agendum. Ubi concedimus id quod
fupponit. Imaginationem ex fua natura non invohere certitudmem ,ficuti omnis
clara di/iinila idea , fed imaginationi , ut de rebus e^uas imaginamur certiejfe
fojjimus ^ aliquid necejjario accedere , nempe ratiocinium, Nam cum a corpore
dependeant imagines, & quoviscorporeo motu ,de reperimaginesrepraelen-
tata per fe nihil certumeffe poffit. Quare Prophetis femperetiam aliquidad-
fuit , unde certi erant , ea qux revelabantur , ^ Deo revelari. Sed tamen binc
fequi nonputamus, Prophetiam per fenonpoffe involvere certitudtnem. Nam
prseterquam quod falfum fit , &nobis confutatum Anonymifundamentum,
icilicet omnem Prophetiam non nifi imaginationemfuiffe , nulladaturratio,
cur in ipfaProphetia contineri non poffit, id, unde cognofcatur, revelata,
a Dco revelari. Certum cft, eaqux revelantur, non neceffario ex noftra vel
Dei natura fluere & innotefcere: fed tamen ideodicendum non eft , ea per (e
nuUam involvere poffe certitudinem. Quidni enimpoffet Dcusnobisaliquid
revclans , ita revelare , ut ex ea revelatione & revelatis , certiffime conftarec
Deum id revelafle? Potuitnoscumideis innatis creans, tantamiisinderecer-
titudinem. Quidni &nobis aliquid revelans , cum ideis revelatis, feu aDeo
Variismodis unitis, eandem concedere poffet? Defiderarunt quidem nonnun»
quam Viri Sanfti fignum alic^uod divinum^ fed ut patet in Abrahamo Gen.
15: 6. 8. fepe poftquam jam crediderunt & fide certi funt. Utineacertitu-
dine, contra carnis tentationes & infirmitates, facilius fefe tueantur. Nam
fidei certitudo fepe non aliter quodad nos per easadeo debilitatur, ut nobis
ejus vix confcii fimus, quaminnataecognitionis ccrtitudo, a recurrentibus, &
nos invitos obruentibus praqj udiciis , debilitari (olet. Sed tamen ideo vel res na-
turanotas, vel revelatas, minime redduntincertas. Deindefignum defidera.
runt, ut fecumaliosdefuisrevelationibus iis enarratiscertosreddcrent, utpa-

tet

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfus Jmnymum Theologo-Polttictmi Liher Singularis. 8 7
tet in fJ?.i:ofe Exod. 5 : 1 1 . i x. 1 5 . & 4. i . 8. 9 . Cui Deus refpondit , Hebraeos
ei fidem habituros, ii hanc lolam enarraret revelationem , confer , Exod. 3:
18. Eadem certitudo relpicirur Df^f. 18: 22. Quod autem Ez.echias ^ qui y
fatente Anonymo , dudum noverat EfaiameJ^e Prophetam , tamen 2 Reg. zo:
8. fignum petieritj quidem arguit ejus fidei defe6tum ; minime verorevela-
tionis incertitudinem per fefe. Gideon etiam fignum petiit, quiaper errorem
Angelum non nifipro homine ProphetahabebatjUtpatetJud.d: 17. 18. zz.
a quo jure fignum petere poterat. Tandem cum Deus non omnibus eodem
modoreveletqusereveIat,fignuminquibu{cJam tantum requirimr, fi (cilicet
per imaginationem & externas figuras quid revelaverit: non fi menti imme-
diate. Imo cujufvis figni res fignificata menti tanquam divinapatefitfine fi-
gno: nam alioquin ininfinitum fignorum fignarcquirerentur ; & nunquam
ex aliquo figno quid innotefceret. Quod abfurdam , Scipfi Anonymo ad-
verfum eft. Ab imaginatione dependeant imagines & figurae, quibus me-
diantibus Prophetisaliquid revelatur: ftd res fignificata pereasimagines ,ab
imaginatione dependere nequit. Nam ejusnullapotefi: dari imaginatio, cum
imago ejus fingi nonpoffit. Et fi polfet, lemperalia&aliafinefine require-
retur, ut homodealiquapofletefTe certus. Cumautemnonilla figura&ima-
go Prophetia fit: led id quodpeream revelatur; quod imaginari non polTu-
mus, fed tantum intelligere; ineptus eft Anonymus, cumhicdicit, Omnem
Prophetiam d fola imaginatione pendere ; eique fundamento cxteras fuas ineptias
fuperftruit. Non enim Pharo, & Nebucadnezar , qui viderantimagines: led
Jofeph &Daniel,quiremfignificatam noverant, Prophetaefuerunt , & Pro*
phetias habuerunt. Verumh^ecdiftmguerenonpotuit Anonymus. Quianul-
libi admittir in homine fubilantiam a corpore diftinitam. UtnecDeum ab
univerfb diftm6lum. Quod Atheumplane, & omninodeteftandum eius fun-
damentum eftomniumerrorum.

§. 4. Aliam elTe Certirudinem eorum quaenaturaliter cognofcuntur , &
eorum quas revelantur, ac revelata creduntur , extra dubium eft. Nam u-
triufquealia &alia natura eft. lllaenim folisprimis notionibus, inquibusevi-
dentcr continentur, nituntur. Hgecfola revelantis au6loritate. Et idcircoilla
per fe cognofcuntur : Haec folo ratiocinio, quo certo admittitur, a Deo fa-
iftamefle, quam habemus revelationem. Sed tamen ideononminorhorum,
quam illorum certitudo. Cum omnia fimul eadem nitantur Dei veracitate,
Et tanta revelatorum certitudofit, utpro eorumnatura majordari, autcon-
cipi nonpoffit. llla ^JMathematica dicatur, quia fluit ex ipfa rerum natura
per Deum^ conftituta. Haec ^oralis eft, quia fluit ex ejufdcm Dei infalli.
bili auaoritate. Et ideohaecilli, ratione firmitatis, nullo modo cedit. Legi«
tur quidem D^^r. 1 3 : i . &c. Prophetam novos Deos docentera , & ideo mortis

dain-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

88 IR^gneri a Mansvelt

damnandum, nonnunquam fuam doftrinam etiam confirmare fignis & mi-
raculis quss veniunt. Sed cum illa figna fiant in fedu61:ionem a vero Deo , ma-
nifeftum eft, ea non effe vera , fed [igna& frodigiamendacii^ ut Paulus lo-
quitur, aThell 2:9. quibusacquiekendum&ftandumnoneiTejnotiffimum
crat. Haecenim vel a falfis Prophetis conficla fuerunt, & ab iis ipfis dolole
pera6la ^ vel contingenter praeter eorum opinionem venerunt ; vel tantum eve-
nir6 apparuerunt vel folis caufis naturalibus extiterunt. Et Deus quidem per ta-
lia fallbrum Prophetarum fpuria figna, populum fuum , quem primum plu-
rimis fignis de (e & voluntate fua plane certum reddidit , ac verbo fuo divinitus
munivit, tentat, an fibi & verbofuo certiflimo fatis adhaereant , &adahenos
Deos feduci nolint. Sed tamen ipfe Deusfalfiifigna facere ad tentandum po-
pulum dici non poteft. Nam id culpa non careret ; & homincs excufabiles
redderet. Et veva figna fieri non poflunt ad confirmandam fedudlionem a
vero Deo: nam fic Deus fibi adverfus eflet. Utitur ergo Deus falfis Prophe-
tarum mendacium fignis ; vel fignisafalfis Prophetis per mendacium adcon-
firmandam defe6lionem adhibitis ; & fic populum, qui hsec difcernere po-
teftfi veht, tentat. Atqueadeohincnullomodo incerra redditur fides divina,
vehs 6c divinis fignls nitens : fed temeraria fidcs, habita falfis Prophetarum
fignis , inde notis, quod ad feduftionem fuadeant a vero Deo. Deiifdem
ctiam Chrtfius difcipulos monutt CMatt. 24; 24. x6. &c. Nec Ez^ech. 14: 8. 9.
ullo mododocetur, Deum homines , utloquitur Anoaymus , /^jj^j revelatio^
nibus decipere. Quod aperte repugnaret veracitati divinae. Sed quod , fi quis
Propheta ex propria malitia, adaliorum perfuafiones, velquafvis aliasoccur-
rentes occafiones, feducatur, ad Prophetandum aliquid quodex Deononeft,
Deus ipfe illi fecerit occurrere tales homines & occafiones, quibus occurren-
tibus , ita per propriam malitiam feduceretur. Ita ut Deus hic non aliter fe ha-
beat (fialiqua fimilitudine liceat uti, inrebus adeo diflimihbus) quam belli
duces qui hoftibus curfu prxbent occafionem opinandi quod fugiant , &: fic
in fuumcommodum abfque culpa, imocumlaude,culpabiIihoftibumigno.
rantia &errore praetereorum opinionem utuntur. Dat Deus eos viderequic-
quid ad fallaciam & fophifma faciendum idoneum eft ; fed ipfi fallacia non ni-
fi ex eorum defe6i:u fluit. Negat quidem Deusdonum quo videantquod (b.
phifma faciant & decipiant : fed tamen non nifi proprio errore decipiunt. At-
que adeodecipiuntur quidem homines falfis revelationibus ; fed nonnifi fua
culpa & errore , quo falfas proveris accipiunt , licet easdifcernere facile po-
tuiflent. Et non a Deo; fed exfalforum Prophetarum malitia profluit omnis
revelationum lalfitas. Idem dicendum eft de Spiritu mendacii i Reg. zz:zi.
QuoDeustantum utitur, &quideiFe6lurusfit,perfuamomnifcientiam prx-
dicic.

§. Omnem

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverftis Anonymum Theoiogo^ToUticum Liher Singularis. 8 9
§. 5-. Omnem tamen Prophetiae certitudinem , utiapparet, hinc tolli,ne.
gat. JVWw, inquit, Deus pios & eleBos nunquam decipn. Quafiimpiosdeci-
peret. Et quall Deus non aeque verax forethis , ac illis. Nec & hi^ & illis ea-
dem foretcertitudoomniumeorumquxaProphetis revelata proponuncur, li
modo , ut decet , accipiantur. Sed^ inquit , Deus utitur piis , tanquam fu^ pie-
tatis infinmentis ^ impiis tanquam fuce ir^ executorihus mediis ^juxta tllud
antiquum proverbium^ i Sam.x^: 14. Verumquid inde? totum concedinius.
Et in adductis exemplis etiam patet. Sed an inde probatur , Deum impiis uii
tanquam inftrumentis fuasdeceptionis, quafupra dixerat Anon^ mus, Deum
homines decipere ? Non dirc6tam hic facitoppofitionem. Dixifle debuilTct ;
Deumpiis uti tanquam pietatis fuae inftrumentis : impiis tanquam deceprio-
nis feu impietatis executoribus. Nam dehoc verba ficbant ; nondeillo. Dicit
enim Deum decrevijfe Achabum decipere per Prophetas. Dei iram Davidem
feduxifje, Ita ut ipfi Deo deceptionem &: fedu£tioncm tribuat. Praeterea pro-
verbium illud , quod profert , ipfi plane adverfum eft. N^mfiabimprobisim-
probitas-j quomodo a Deoprobiffimodeceptioimproborum? Curnonabiplb
improbo , propria fibi improbitate , quod decipiatur ? Attamen^ inquit,
e^uianemo fe jufiificare ^ coram Deopotefi ^ omnisjetiam pii Prophet^^certitudo
moralis tantum erat. Verum fi per moralem certitudinem intelligat eamquce
nititur audtoritate, & non fluit ex natura rei. Haec nihil faciunt ad rhom-
bum. Namcumeafitindubitato certa; &homo, licetfecoramDeojuftifica-
re non poffit, ei tuto & abfque culpa fidemhabeat &innitatur, quidobefl,
quod hacc moralis tantum fit certitudo > Si vero per moralem certitudinem in-
telligat , probabilitatem , qua quis coUigit quidem fe non a Deo decipi : fed ta-
men id certo fcire non poteft , quia fe plane pium dicere , feu coram Deo ju-
ftificare non poteft. Nulli Prophetae relinquit aliquam certitudinem , de fua
Prophetia, fed tantumincertam aliquamconje6turam. Nechujusconjcclurse
probabilitas tam erit fundata in Dei veracitate, quam in cujufque Prophet^
confcientia, licet errante , de fua pietate. Atque ita , quamvis aliud dicere
videri velit , omnem revera tollit Prophetias certitudinem. Cum nonnifi
conjefturalem probabihtatem concedat. Tria quidem alTignatquafi /W^.
menta Prophetica certitudmis ^ fednonnifi, pracdictopofterioremodo, mora-
lis, id eft incert^. Nam cum nullus Prophetarum fe juftificare coram Deo
poffit, fecundum Anonymum, nunquam certus eft, Deum, qui non nifi
pios &eIea:os non decipit, fe non decipere. Cum nobis certifl^mum fit,
Deumneminem decipere poffe , & idcirco indubitata certitudine moraliter,
\^ eft ob Dci revclantis auftoritatem infallibilem recipiamus quicquid revelut.

fFundatur primo, inquit, ineo, giuod r,es revelatas vtvidilfime , ut nos vigi^
landoabobjeBis affeclifumus^ imaginabantur. Verumcumjamfupradcmon-

I' M ftrave-

Imoges reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

i8.

5^0 J{egneri a Mansvelt

ftravcrimus, nos folafigna, figuras, &imagines imaginari pofle; & fignifi-
catas, perea, revelatlones tantum intelligere j ut&c, fatente Anbnymo,fim-
plcx imaginatio nuUam involvat ex fua natura certitudinem j haec imagina-
tionis vividitas non poteft effe fundamentum Propheticse certitudinis. Nam
licet maxime vivida fit imaginatio fignorum &figurarum, fi non adfitclara
& diftin^ta perceptio revelationis , feu vivida in mente pr^fentia ejus quod re-
velaturper illa figna; nulla fiet revelatio vel Prophetia : ut fupraperPharao-
nem, Nebucadnez. & alios probavimus. Secundo fundatur , inquit, Signo,
Anonymo fcilicet non nifi moraliter feu per conjeiluram certo. Nobis au-
tcm fcmper nititur aUquo , unde moraU, fedindubitato certa,certitudinecer-
to innotefcat, id quod revelatum occurrit, non ahundequam a Deopatefie-
ri. Tertio^ inquit, (i;* pr<ecipuo fundaturineo quod animum ad folum acfuum
^ honum inclinatum habeant. Sed cum tamen ideo(ecoram Deojuftificare
non poterant , (ecundum Anonymum nonultra conjedturalemcertitudinem
hinc obtinere potuerunt. Cumnos cenfeamus, Prophetas,fibiconfciosquod
non nifi aequum &bonum fc^larentur, &clarequid intelleitui praefens ob-
fervantes, per aliquod fignum divina gratia plane certos elfe po^fe , id ipfum a
Deo revelatum & patetaitum fuilTe. Semper autem aliquid Prophetis adfuifle,
underevelationis divinitatem colligerent, licet Scriptura nonfemper ejus men^
tionem faciat , facillime conceditur. Nam finc eo non potuit fieri revelatio.
Conceditur etiameos Prophetas ^ qui nihil novi ^nifi quod in Lege Mofts conti-
netur , prophetabant , non indiguijfe figno \ cum ex Lege confirmarentur.

§. 6. Sed ut videamus quo tendathxc Anonymi certitudo moralis, quae
nonnifi incerta conje£lura eft, ex eadicit fequi, Signa pro opinionibus ca-
pacitate Vropheta data frijfe, id eft talia , quae non per fe vera & certa erant ;
led quae Prophetae tanium exopinione fuapro veris & certishabebant; atque
ita ex iismorali feu conjefturali certitudine, de rcvelatorum divinitate, pro
fuaopinione, judicabant. Quod eft abfurdumex abfurdodeducere. Namfic
omnis eorum fignorum veritas & certitudo niteretur Prophetarum opinioni-
bus. Et certae non forent ac verae , nifi quia ficopinarentur homines. Et fi hi
in fuis opinionibus fallerentur, etiam fignis nuUomodoefficacibus, federro-
neisconvifti fuiffent. Imo ipfaconvi6lioillaforeterronea: nam elfetconclu.
fio ex falfis prxmiflis formata ; continens quidem forte veritatem : fed non
nifi per errorem. Atque adeo incerta & dubiaomnis Prophetia j vel ad fum-
mum , non nifi forre , & fophiftice , per errorem vcra & certa. Non negamus
lamen Prophetis talia figna , & fic propofita fuilfe , ut illi pro fuis opinionibus
& capacitate iis optime convincerentur : leu a fuis opinionibus ineorum ap-
probatione non impedirentur. Namcum Dei fcopus elTet, iisquid revelare
tanquam divinum, necelFario talibus fignisuti debuit, quibus illi, qtii tales

habebant

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

-0

.5 !

Adverfus Anon^jmum Theologo-Politicum Liber Si??gularts. 9 1

habebant opiniones , & capacitatem talem qualem ipfe Deus in iis rcmanere
voluit 5 a6tu convincerentur ; nihil enim alioquin iis ur a Deo revelatum occur-
rere potuiflet. Ec ideo, fi eadem rcvelata, aliis, plane diverfis opinionibus
&capacicace praeditis, hominibus, eodem modo proponerentur j fateor, eos
non convincerent. Sed fi proponerentur aHo , iis conveniente modo & fi-
gno, convincerent & illos. lcaut per le fuamhabeant a Deocertitudinem(5c
vcricatem : Sed tantum ab hisautiUis accipiantur , prout lecundum corum
opiniones & capacitatem , quasDeus exiis tollere noluit , ea ad{picerenc,pro-
ponerentur & occurrerent aut non. Atque adeo falfumeft, quod etiam ipja
rcjelatio njariabat in unoquoqffe Propheta pro {lifpofittone temperamenti corporis^
imaginationis ^ C^ pro ratione opinionum c^uas antea amplexus fuerat. Potue-
runt enim pluribus, diverfiflimis temperamentisprxditis, & etiam contrariis
opinionibus imbutis , eadem revelari, feu eaedem fieri revelationes ; fi pro
opinionum diverfitate, alio & aUo modo occurrant; & pro temperamento-
rumdifcrepantia, aliis & aliis figuris & imaginibus proponantur. Quisenim
credat omnes Prophetas a mundi principio eodem temperamento & opinio-
nibus iifiJem prseditos fuiffe , quieademhabuerunt revelata de Chrifto, Hie-
rofolyma, ahifque poftea futuris? vel quis,nifi Quxftionem denomine fa-
ciat, hinc concluferit, eos diveCis habuiffe revelationes , ideo quia eudemdi-
verfis modis, figuris, & imaginibus revelabantur ? Hoc enim fi velit, nihil
repugnamus, & totum concedimus. Utpote quod in Scriptura manifeftif-
fimum eft. Deus enim zi;oxfA>fpa^s (c ^owTopTrmc locutus ejl Patribus in Prophetis
Heb. i: I. Nonnegamusitaque Deuminfuis revelationibus proponendis ra-
tionem habuifle temperamenti , imaginationis , & opinionum eorum homi-
numquibus fua revelare voluit. Itaut hilaribus hilaria, Sctriftia triftibuspa-
tefeceritj elegantibus elegantia,& confufaconfufisjrufticis propofueritbouni
& vaccarum ; mifitibus exercituum & ducum ; aulicis regis&regii fbliiima-
gines & figuras. Sed negamus ipfim revelationum , & revelatorum veritatem,
& quam in fecontinebant certitudinem , in unoquoque Propheta variafle pro
difpofitione temperamenti, &c. Nam fic Prophetia non a Deo, fedab homi-
num temperamento & corpore dependeret. Quodtendit ad Myfterium Ano-
nymideDeoab univerfb nondiftin6to. Idemdicendumdcu^r/^^/^^^^^^Pri?^^^-
ttarumpro diverfitateopinionum in Prophetis. Af^^/Vquidem,qui nugisaftro-
logiae credebant , Deus ftellam occurrerefecit : iedtamen remrevelatameorum
nugis non accommodavit , aut variavit , pro earum varitate. Vafvationem Hie- P^S-
rofol)ma Nebucadnez^aris Auguribus a Deo in extis , oracuUs , direBione fagit- ^
tarumrevelatam fuijfe, minimepatet Ez^ch. zi: zi\z.z6. Namibiquidem
ab Ezechiele pra^dicitur, Regem Babyloni^, ab Auguribus&falfisfuis ora-
culis eo deteiminandum efle, ut vaftec Hierofolymam : fednullomododici-

M z

tur.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

92. 7{egneri h Mansveh

tur , eam augurum & oraculorum praediaionem feu determinationem ulterius
dmnam feu a Deoefle, quam omnia hominum peccata , qua; Deusproarbi-
trioregit&dmgit, \ Deo funt. Imo expreffe revelationi divin^ opponitur •
nam Ezcchiel fibi a Deo revelatum nunciat, hoc futurum falfis & diabolicis
augurus acoracuhs Rabyloniorum, plane praster opinioncm fuamaeentium
id quod Deus divma revelatione, fuis Prophetis futurum revelaverat. Ita ut
Deus hic fuara Prophetiam non variaverit aut conftituerit, fecundumaugu-
rum & oraculorum gentilium nugas ; fed eas pro fumma fua Sapientia direxerit
ad arbitnum fuum, ut idem per eas innotefccret Regi gentili, iis per cr-
roremadhaerenti,quodfuispcrveram &divinam revelationem fignificaverat
Eju fdem ordmis eft quod addit , Vro^heUs qui credebant hontlnes ex Ibera ekaio'.
ne&propriapotentiaagere, Deusut indifferens re^velabatur , ut futurarum
humanarum aBtonum mjaus. Cenfet enim Prophetis , qui falfas fovebant
opmiones & aventate declinantes, fimiles etiam^Dcofaaasfuiffe revelatio-
nes. Cujus abiurduatem nemo potcft ignorarc, qui Dcum optimum maxi-
mum novent.

§. 7. Haec omnia ex tpfa Scriptura ftngulatim jam , inquit , demonjlrabi-
mus. Nos itaquevideamus.qusnamhicproferat. Primum, fcilicet , Revcla-
tiones divinas vanare pro difpofitionc temperamenti corporis in Propheta
confiat,zM,exillo cafuEhfa -LRtg.y. ij. Scdhunc cafum attcntius exami!
nanti, manifeftum fiet, in eo nullum Anonymo prxfidium effe. Nam cum
Elilam accederent trcs Reges, ut Joram Ifi-aelis, Jofaphat Judae , &pro-rex
Edomi, eum confultun; & ipfe rcfpondiifet , fe eos ne quidem afpcLrum
hnlTe, nifi adfuifTet pius Jofaphat ; MuficumfibipetiitElifa modulantem in-
Itrumentis. Tumaditatemperandum&fiftendummotum fpirituum, ex iu-
Ita m Joramum ira & acri fatis ejus reprehcnfionc , in fe vehementius motorum
uti eum antea mfe temperatum ut plurimum fuilfe noverat , cum fierent fibi
divmx revelationes: ad quod proculdubio novcrat per expcrientiam , pluri-
mum valeremuficam. Tum etiam aditadifponcndumanimum, feuinmen-
tc, piallendo de memorabilibus Dci operibus, &admixtisuna Iaudibus,prc-
cibus, & gratiarum aaionibus, tales excitandum cogitationes & notiones
qutbus contmuo Prophetandi ufu noverat Deum fibi occulta revclare con!
luevifle. Tum ut ita fimul etiam adftantes , pio carmine mentem utcunquc
lemtam , a prsfenti moleftia tollerent ad Deum. Non aliterquam olim in
templo cantores facns inftrumentis & carminibus adftantem multitudincm
ad divmas laudes , gratiarum aftiones , & preces provocabant. Aut quam Da-
mel foctosjufllt fecum mifericordias i Deo peterc , & ita divinas expeaare re-
vdationes Dan. i: 17. 18. Cum autem hoc ageretur , legimus Dci manum
luperapfumfuiirei & ita revelatum effe, quodDeus decrevcratipfisconce-

dere

Jdverftis Anonymum Theologo-Toliticum Liber SinfTularis. o ■>
dere vidtoriam. Non, quafi, utputat Anonymus, jam pofitahacmentis &
corporis difpofitione, non potuiflet etiam mala nunciare, fi Deus revelalTer ;
vel quafi ex vi hujus difpofitionis bonanunciafTet; velquafiDeus jam tunc
mala revelare non potuiflet. Namfic non Deus revelaflet , fedmufica6c or-
ganum. NonDeohberum foret cuicunquercvelare quicquid placuerit. Imo
in hominis dilpofitione & voluntate qua fe ita per inftrumenta difponeret,
confifteret, bona vel mala prophetare. Et confequenter non Prophetise , fed
velhumanaforent di£lata,vel impetus& motus irrationales in corpore,quod
pro fuo Myfterio voluifle videtur Anonymus. Ita ut hgec corporis & animi
difpofitio in Elila, qua fe prceparabat ad quamcunque revelationem a Deo
accipiendam, nullo modo probet Prophetias variafle prodifpofitionetempe-
ramenti in Propheta. Quod autem Deus non reveletur iratis c^trifiibus^
refte pro nugis & fomniis habet Anony mus. N am in homine nulla poteft efle
difpofitio quas Deo fitimpedimento, nequid cirevelare poflit. Utitur enim
hominummotibus, irac , triftitiae, Ixtitix, &c. prout voluerit. In Exodo ta-
men cap. i i.com. 8. quem locum adducit Anonymus, nontam patet Deum
(JHoft irato quid re^elafie, quam Mofem iratum aliis fuas revelationes pro-
pofuifle; vcl potius ira accenfum fuifle, cumeasabhominibus negligi vide-
ret. Kamo furenti Deum revelatum fuiffe^ patet Gen.4: 5-. 6, Cui addi pof-
fet Jonas cap.^.com. 1.4.9. Jt^d^orum contumaciam cj^ miferias etiam im-
patienti Ez,echieli revelata fuifie liquet Ezech. 3 : 14. Legitur x Reg. zz:
^5. &c. X Chron. 34: ^x.&c. Jofiam Regem invento Hbro Legis Huldam
Prophetiflam de eo confuluifle, praterito non t^ntum Prophetajeremia , fed
& Sophonia, cumfiHo , tunc viventibus& prophetantibus Soph. i.^ i.Zach.
6:10. 14. Verum ipfum id egifle, quia Jeremiam moefiifiimum ob calami-
tates [udaeorum ineptum^ ^ fxminam ex ingenio muliehn magis aptam exi^
fiimahat cui Dei mifericordia revelaretur , Anonymi figmentum eft. Nam
nullibi occurrit. Etfiintali errore fuerit jofias non refpondit eventus. Nam
quamvis ei ahqua nunciaretur mifericordia , populo tamen , cujus nomine
etiam rogabatur foemina, magnae praedicebantur calamirates. Prseterea con-
temporanei reftabant Sophonias & Fihus ejus. Cur illos non adiiflet Jofias ?
An&ilh perfeineptierant? Quodautem Michaasnunquam Achabo aliquid
boni propheta^ent , ut dicitur i Reg. zz: 7. & 2 Chron. 1 8: 7. Si nonfuerit
mjufta Achabi quereia; non ideo magis certsecuidam corporis difpofitioni in
Michaea tribui poteft , quam Deo qui illi non nifi mala de Achabo revelare vo-
luit: namutpatet iReg.zx:!^. Michaeas per fe indiff^erenserat ad nuncian-
dum tam bonum quam malum. Et honum quod alius Propheta nunciavit
Achabo , homini peflimo , non tam ipfius bonum , quam hoftium malum erat,
ut liquet x Reg. 20: 13.21. z8. Imo in ipfius Achabi fummuni malum cef-

M 3 fit

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

94 ^^^^^^ ^ Mansvelt

fit 5 ibid .com. 41. Ita ut Achabi malitia caufa fuerit Ingratae Prophetiae a Deo
patcfactse perProphetam : nonProphetae difpofitio, quamagis adhancquam
fag' aliam Prophetiam aptus erat. Quod Deus etiam pro doc^uentia cujufqne Pro-
^^- fheta revelationum Jiylum temperarepotuerit , & aibu temperaverit, non eft
cjuod dubitetur. Maximam enimin Prophetiarum collatione notamiisearum
difcrepantiam ftyli & elegantiae, pro hominum diverfitate, & vitaeinftituto
diverlo. Sedtamenin omnibus illis diverfitatibus divinus aliquis eminetcha-
railer; qui, in quo confiftat, non minus aut magis dici poteft , quam quis
fithujus autillius Auftoris ftylus & charafter; vel hujus aut alreriuspi6]:o.
ris pictura. Et eo refpeftu non inepte dici putem , Deum feculiarem habere
dicendi fljlum, Sed aliud eft ftylum variari* aliud ipfas revelationes & reve-
lata. Rep-^fentatwnes ^ t teroglyfhtca Prophetica , quamurs iclem fignifica-
rent^ ^ar/ajfe tamen^ abfurdus eft qui negaverit. Sed inde non fequirur va-
rialfe pro temperamento Proplietarum revelationcs Propheticas feu Prophe-
tice reveiata, ut voluit Anonymus. Concedcndum ctiam Prophetarum re^
^elatiofies perfpicuitate ^variafe : fic ut vel res lignificata nonnunquam
obfcurius occurrerit, vel ipfe figurae minus clarae fuerint. Sed utrumque
prout Deus voluerit revelare , non vero ut debuerit pro temperamento
Prophcrarum. ha m Yatio cur Da^iiel nonintellexertt illud quod fignificaba-
21. tur verbis quae audiebat, ab imaginattonts imhecillttate fola peti non debue-
rit. Nam inde ad fummum oriri potuit obfcuritas fignorum &verborum;
qua ablata, necdum innotefcit res revelata. Turbatum etiam quidem legimus
Danielem^ fimul cum fuis, vocem audieniibus Dan. 10:7. 8. Sed & vide-
mus eum fucceflive multismodis corroboratum ibid. com. 10. 11. j6, 18.
19. Quae in ipfo Deo quaerenda eft ratio, cur Daniel pluradehis revelatis
non intellexei*it. Is enim voluit haec abfcondita&obfignata ufque adtempus
finis. Ethocipfum Danieli refpondit , cum clariorem horum intelleitum de-
fideraretDan. 1^: 9. Etcomm. 10. additur ratio, cur haccevidentius non pa-
t€fierent,&quodintelIigentibusleuattendcntibus & inquirentibus hsec fuflfi.
cerent ad intelligendum. Quibus, ut objicit Anonymus , minimerepugnat
idquoddicitur Dan 10: 14. Angelum "venijfe ut Da?mlem inteliigere facere^
&c. Nam id ipfumfacit; (ad taligraduquali Deo placet ; non ultra. Mani-
feftum €tiam eft Prophetas feu filios Prophetarum , ejuibus forte vel per fe, vel
i^tY zWum revelatum erat ^ Deum Eliam abrepturum , &c qui Elifce perfuadere
^uokbant , eum alibilocorum delatum ejfcj x Reg. z:^.6.non fatis recleintellexiflfe
revelationem Dei : vel eam erroneis fuis ratiociniis corrupilfe. Namadhucin-
ftituebantur in Scholis Prophetarum. Ita ut ex his quidem- manifeftumfit,
Deum unum Prophetam longe majore gratia ad Prophetiz,andum do?tajfequam
alium, Nullomodo vero Revelationes & revelatadivinavariaflcprodilpofitio-
netemperamentiinPropheta. §. 8.

Jdverjus Anonymum Theolo^o-PoUticum Liher Singularis. 9 5-
§. 8. Jam tx^vi[\l^dremcjuammajorismomenUeff^
fiHs &pro!ixii!s oftendendam dicit. Prophetas fcilket varias imocontrarias ha-
buijje opiniones & varia prajudicia^ ut & Prophetiasfi vereprafentatwnes pro
opinionibus Prophetarum^ quas amplexi fuerint ^ etiam variajfe. Undepoftea
concludet Prophctiam nunquam Prophetas doBiores reddidiffe : fedeos in fuis pra^
conceptis opinionibus reliquijje , ac propterea N. nos iis cirea res mere fpecula^
tivas minime teneri credere. Quam conclufionem fuo loco videbimus. Pro-
phetas ab infantia , circa res de quibus nihil habebant revelatum , fme fufficien-
ti examine, varias & faepe fibimutuo contrariasadmififTeopiniones , nongra-
vate concecjimus. Homines enim fuerunt, in iis non minus fallibiles quam
allii. Sed varias & contrariasopiniones , ut&erroneapraejudiciaa Deoreve-
latafuilTe, repugnat. Deum tamen in revelationibus fuiseorum pr^Ejudicio-
rum&opinionumrationem habuiffe, dubiocaret. Nameanovit; neci^no-
raviteaquammaximeobeffe afTenfuiprgebendorevelatis. Quo relpeclu etiam
dicipoteft, reprsefentationes feu figuras & imagines Prophetarum (quas fb-
las Anonymus pro Prophetiis habere videtur) pro eorum opinionibus quas
Deus ex iis tollere nolebat variaffe. Sed Prophetias, id eft res revelatas , pro
opinionibus Prophetarum variaife , & iis contraria revelata fuiffe , pro' con-
trariis eorum pra^judiciis , eft Deo tribuere & adfcribere hominum errores , &
ex eodem fonte falfam & dulcem aquam educere, Jac. i: 11. ix. Verum
ut quemadmodum loquitur , curioftus & prolixius oftendat , primo dicit Omnes
mira practpitantia fibi perfuafife, Prophetas omnia, qua humanus intelkaus
affequipoteji ^fcivijfe. Sed oportuilfet dixifle quinam omnes illilint.^ Etqui-
j cunquetuerint, fi modo aliqui eo ftupiditatis pervenerint , quod vix credi-
l ^ mus. Nos faltemiisaflentire non poflumus. Idque multis decaufis^quarum
non infimaefti quod homines fuerint & manferint, ulcra alios non nifi in
Revelationibus a Deo dire^ai. Sienim Sapientia^donum Prophetiae fuperaddi-
tum fuerit, id a Prophetia diftinguendum exiftimo, cum abfque eo Prophe-
tapofliceflePropheta. Quamvis etiam non negem fa^peres magncsSapientiae
revelanpoflb, & revelatas fuiflb. Sed tamen indeminimefcquitur, eosideo
quia Prophetas, omnia quse humanusinftelleausaflTequi poreft , fcivifl^e. Ita
utmalehuc torqueantur qu^damlocaScriptura^. Si verum fitid fieri, utnar-
ratAnonymus, cui vix fidem habemus , cum de tahbus auditum non fuerit
His prsmiffis profert exemplum Jofuae ob cujus prxjudicium cenfet Solis quie-'
teracontigiflb, mhd in Scriptura clanus , inquit, quam quod Jofua putave^ p^.
rn Solem circa Terram moveri, terram autem qmejcere & quodfol per altqtiod zt
tempusimmotusjtettt. Joh. 10: Verum fi textuminfpiciamus, qui.

demobfervamus, eum tah phrafiuti, quafeexprimerentiili quiid putarent,
fi fuam fententiam de ea re docerent. Sed cum ipfe hic non propofueric docere ^

quid

9 6 jR^gneri a Mansvell

qulddeeo fcnriiic; ledtantum fa61:um narrare : concludi hincnullomodopo-
teft, qux fuerit ejus de illarefententia. Hanc enim exprimere non propofue-
rar. Ita ut etiam contrarium, terram fcilicet circa Solem deferri , hinc ex-
fculpi non debeat. Nam folummodo docet , illius diei lucem tandiu protra6l:am
fuifle. Et quia fplcndore Solis, ejufque orru & occafu^dies fic & nox, op-
timeillud, id elt ut quam facilhme intelligeretur , expreffit permotum &
quictcm Solis. Nam cum hasc vulgatiflima fit hominum vulgarium (ententia y
lenfuum apparentiisquammaximeconformis, non tamintellexiflent Jofuam ,
fiaccuratam & Philofophicam , quam jam cum adhominum vulgarium cap-
tum accommodatam phrafin adhibuir. Quam vero habuerit fententiam de
caufa protra6li diei, feu motu vel quieteSolis,cumidnonexpreflcrit, hinc
concludi pofle non putamus. Itaut nec Anonymum, neceoscjuosoppugnat
probemus. Jofuam enim veram cau{am, five fuerit SoHs aut Terrge quies,
fi ve quxvis alia miraculofa , ignoravifle , non impoflibile. Nec etiam necefla«
rium. Quamvis non improbabile nec impoflibile eum illam fcivifle. Quic.
quid fit , neutrum ex textu certo probari pofle cenfemus. Nec probavit Ano-
nymus. An autem conringere potuerit ^er refraHionem folito majorem , ex
nimiaglacie inaere exiftente^ quod non putamus, cum Anonymo, jam non
inquirimus, Vulgarem etiam & receptam adhibitam fuiffeEla. 3 8: S.locutio-
nem de figno umbra retrograda , negari non poteft:. Sed vulgi errorem ea
phrafifignificari, aut revelationem fecundumerroneamopinionem conrigifle
plancfalfum efl:. Non enim nifi verum efl:, quod hacphrafi fignificavitSpi-
ritus S.miraculofum fcilicet umbrx folaris retrogradum motum per decem
gradus in folario Achazi. Quid autem Prophetacognoverir & cenfuerit decau-
fahujusretrogradi motus, nec hic dicitur, nec uUomodohinc colligi poteft;
cum de eo fuam (ententiam hicexplicare minime propofuerit. Ita ut nonni-
fi inepra Anonymi conje6lura fit quam facit de Propheta^ ignorantia , & ei at-
temperatarevelatione. Idem dicendum de iis quge per fuum forte^ ineptitde
Parheliis. Quantum ad fahricam Salomonis i Reg. 7:23. nonputamusinde
quicquam concludendum de Salomonis ignorantia velcognirionemathemati-
ca; cum ejus fpecimen hicdarenon propofuerit; necmarhcmaricam&accu-
ratam det menfurationem , led mechanicam & popularem. Et fi dicat Anony-
mus hac ratione nihil aliud fieriquamtotius Scriptur^e omnimodamever(ionem,
Refpondebimus nobisimputarequodipfecommittitcrimcn. Nos enim omne
quodrevelatur accipimus; & id de quonihilrevelaturindererminarumrelin-
quimus. Arque ira nos ab errore , quantum poflumus , prasfcrvamus ; & Scrip-
turse dignirarem omnino confervamus. Verum id quod Anonymus aflcrit,
Scripturam reddit incertam , vagam, erroneam, & omnis impietatis fons &
origo eft, Nam fi revelationes variuverint pro erroncis & contrariis Propheta-

rum

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfus Amnymum TheQlogo-PoHticim Liher Singularis. 9 7
rum opinionibus 81 priejudidis, nihil certi in Scriptura: nccminus in Deo
revelante, quaminhominibus omnis generis errores forent; imo Dcus ip{&
torcterrorum do£l:or, auclor & fiiutor. Quid eft Scripturam &:omniaever-
tere, fi hoc non fit. Homines quidem fiicrunt Pr^pbet^ ^ nec hunianum quid
tihipfis alicnumexiflimandum^ li abique revelarione confiderentur. Sed Deus
& reveIationesdivina2aberroneis hominum cpinionibus&prjejudiciis, remo-
tilfimafunt. Noachum futajye mundum cxtra Talefiinam non inhabitari ante
diluviura. Et ad capum ejus illirevelatum fuiljeDeum humanum genus dckr^.
Nonnifi Anonymi fomniumefl:> omnifundamentodelHtutum.

§. 9. Sed in abfurditate fua majores progrdfusfacit Anonymus, cumdi-
cit 5 nec tantum hujufmodi rcs , fed etiam alias ?najoris momentiPropket^ falva
ptetateignorare potuerunt^ revera ignoraverunt, Fateor no3 5quilimites&
terminos divinas mifericordigeattingerenonpofiiimus, nonadeofaciiedeter-
minarepofTe, quantum, quanti momentires, tam Prophet2e quam quilibcc
alii, falvapietareignorarepoflint, & ignoraverint revera. SedFrophetas adeo
vulgares de Deo habuijfe opmio?ies , ad quas etiam eorum revelationes accomynoda-
tafuntut nihil ftngulare de Divinis attributis docuerint^ nimisabjecte de Pro-
phetis dictum putem. Nam quam vis de Deo &: natura divina nihil docuiflent ,
quodcx innatis naturae principiis innotefcere non pofler; plurima tamen
docuerunt quae homines , vulgo to' >vf.^^FT« 0«« negligentes , ex iis non de-
ducebant. Varios correxerunt etiam vulgarium iiominnm errores circa Dei
Scientiam , Sapientiam , Prudeniiam , Voluntatcm, Juftitiam, San^lita-
tem, &c. Imo eos nullis erroneis vulgi opinionibus in fuodocendi muncre
adhaefifle , a quibus Anonymus tamen eos non cxcipit, fed contra, eafdera
fovifle cenfet, patebit in examinc eorum qua^profert Anonymus. Itauc, fi
per ingentifublimitatem praftantiam , inteliigat Anonymus , longiflime ab-
llraclas cogitationes Philofophicas , facile concedamus tamen , Prophetas
qua tales , ea fublimitate, quippe qua abfolute non egebant, prseditas non
fuifle. Licet alioquin a Deo elevati tam fublimes faspehabuerintcooitationes,
ut ne quidem fapientiflimus Philofophorumeasattingerepoflit; SrProphet^
iic nullis Philofophorum fecundi fuerint. Nec fuit eorum pietas ^ animi
confiantia.zhQiUG intel!ecl:u &cognitione, impetus & pertinaciaqui^edamin
iliis praejudicatis, &:erroneis f^peopinionibus. Sedeflicax & conftans animi
pcrfuafio, ex fufficiente cognitione profluens. Et ideo digniflima quiab ca
laudarentur & commendarentur. Adamum ignoraviffe Dettm ejfe omntpr^^
fentem omni(cium^ abfurde concludit Anonymus ex ejus fuga &peccato^
K.rum excufatione, Nam illi tantum fueruntaclus irrationales ; & erronei pec-
catorum efteaus vel defe61:us ; ac turbatx confcientise convictioncs de Dei
prxfentia & fcientia. Niliil enimfciens,quofe abfcondereac excufarepofll^t,

N abfque

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

9 g J{egneri a Mansvelt

abfque oninirationc aflumpfit ea, qux nec contegere , necexcufare poterant.
Ipfe demonftrat conviftus quam fit inexcufabilis & indignus Dei praefentia :
nec non pra^ter opinionem id palam facit. Nec tamen etiam impoffibilc , men-
rcm ejus adeo turhatam & obrutam fuifle peccato, uthxc notiflima ei non
occurrerint. Atque ita in hos errores inciderit , & aliquamdiu haeferit. Et
Deus eum ex iis nondum extricare volens ,{e tali modo,quo fecitjci revela-
verit. Sed inde nonmagis concludipoteft,eumignorafleDeiOmni{cientiam
& Omnipraefentiam ; quam furem ignorare furtum efle prohibitum , cum a6tu
furtum committens non cogirat id efle malum & prohibitum. Quod mox poft
commiflum furtum clariflime videt , & (ero dolet. Uri & Adamus ad le & fua
rediens cognitionis principia , fimilitcr ilatim fuam notare potuit abfurdita-
tem. Deus etiam quidem rogavit, quafiinfcius foret, &interimfe in(cium
non efle, manifefte patefecit. Et fi Adamus non aluid cognov\^tX. Dei attru
hutum^ quemadmodum nugarur Anonymus, cjuam c[uod omnium rerumfuit
vpifex: Ignorataomni Dei Scientia, Prxfentia , Juftitia , San6titate, &'c. cur
quaifo fugiflet , & excufaflet (e? Et iple Anonymus haecCap. 14. pag. 165.
inter fundamentalia recenlct. Similiter Deus Kaino rewlatus quidem fuit ro-
gando ut infcius ^ fcd fimul etiam narrando ut con(cius Gen. 4: 6. 7. g. 10.
Necadpeccati pocnitcntiam ullomodo fufiiciebat eum cognofcere Deum,ut
infcium vel confcium rerumhumanarum , fineahisattributis divinis, Sapien-
tia, Juftitia, Potentia, Immutabilitate , &c. Nam fine hisde peccati poena
certus efle nonpotuit. Labanum^ idololatram, quem idcirco nullus , utinec
Kainum, Prophetis annumeraverit , in eo crrore verfatum fuifle, quod una-
t^uaque natio fuum habeat Deum peculiarem ^ ab ejus idololatrico cultu Gen.
5 i: 19. 30. alienum non eft. SedDeum eirevelatum fuifle tanquam talem,
minime patet ex Scriptura. NamGen. 5 i. 24. fimplicirer dicitur Deum ei
apparuiffe in (bmnio, & monuiflc nequidboni vel mali Jacobo loqueretur.
Quodautem hinc Laban ibid.com, z^, vero Deo fuum errorem applicans di-
cat, fibi apparuifle Deum Patrum Jacobi, & eum proilliuspeculiari Deo ha-
beat, non nifi idoiolatrici liominiserroreft. Vel forte etiamablqueerrore illo
fie locutus eft , & eorum Deum dixit propter promifliones quas a Deo Patribus
ipfbrum fa^las audiverat. Saltcm nuUomodo patefit, Deum (e, aderroneam
Labani opinionem de peculiari cujulquenationisDeo , revelafle , nifi refpeftu
excellentis gratiae erga unam nationem fupra aliam; dequotamen nihiiinre-
Velatione quae conti-nc Lal^ano. Abrahamum , Patrem omnium fidelium 9
ignoravijfe Deum ejfe ubi^ue^ refcfue omnes pracognofcere^ minime patet Gen. 18:
24. NamdeSedomitis dicens, forteerunt quinquaginta jufti incivitate, ma-
nifeftefuam, de numcro fidelium, non Dciignorantiamexprimit. Nam (ub
conditione relpondens, Deus, conditionem prxfciebat. Nec comm. ii. fe

Abra-

Jdverfus Anommum Theologo-Volittcum Liher Singularts . 99
Abrahamopatefecit Deus tanquam defcenlurus & inquifiturus, nifiutitahu-
mano more fignificaret , le non puniturum , nifi poft plenam caufa; cognitio-
nem , quam effentiah fua perfedione jam modo obtinebat ; nullo modo
verout fe accommodaret praejudiciis AbrahamideDeiabfentia& ignorantia;
quae nulla ratione probari pofTunt in Abrahamo fuilTe. Prs^terea nihiUontineat
di^vimm de Abrahamo tefiirtjonium Gen.iS: 19. praterfilamohedientiam , (j;-
^uod domefiicosfuosadaquMmc^hnummoneret, id non potuitfineinftitutio-
ne. Omnes autem fublimes cognitationes quae huc non tehdunt , & idcirco
Abrahamo non tribuuntur, nuUa laude dignae funt. Et omnes qux eo tendunt ,
fubiiscontinenturac comprehenduntur. Imo ipfe Anonymus Cap. 14: pag.
i&^. i.ircrfundamentaha dogmata ad obedientiam neceffaria , docetcognof-
cendum , Deum ubique ejjfe frafentem , 'vel omnia ipfi patere ; & hic putat
Abrahamurn patrem omnium fideHum, qui paflSm in Scriptura honorificen-
tiflimistituhsdicitur Amicus Dei, unSlusDei, ProphetaDei ,&c. imoquem
ipfefatetur divinum habere tcftimonium deobedientia, ignorafleid finequo
ut fatetur nulla poteft dari obedientia. Quis tanram ferat abliirditatem ? CJ7/o-
fen Exod.^ 1. non fatis percepffe Deum omnifcium , humanafa^ue aBiones om^
ncsexfolo decreto dirigi, non minus falfum eft. Nam apertifllmum eft Mofen
deomnifcientiaDei, & divini decreti certitudine plane certum , a Deotan-
tum doceri voluifle , qua ratione fe gefturus eflfet ad diverfos gradus infidelita-
tuminlfraelitis. Cui Mofis defiderio Deus etiamabunde fatisfecit, eum mu-
niens variis miraculofis fignis fucceflive peragendis ut patet Exod. 4: i. 5". g.
.9. &c. Iffi (lux^em- dixerat Deus Exod 5:18. Ifraelitas ei , quoadeventum ,'
obtemperaturos , nec de eovideturdubitafleMofes; fed tantumaptaquxfivit
media, quibus ad eam obtemperantiam , fub Dei aufpiciisducercntur. Nec
Deusfe Mofi revelavit ut infcium, fed utprobe confcitim eorum qusefutura
forent, quippe Mofem ad omnem eventum abundantiflTimeinftruxit, muni-
vit. Caetera qux prolixe narrat , tanquam dMofis fententias , non tantum
plurima falfi veris, & bonamalis permifta continent ; fed&, ut arenafine
calce, cohasrent. Mofiautem imputanturab eo,utitaluxeturomnisMofaica
certitudoj & confequenter omnis Prophetatum revelatio & divinitas. Videa-
musitaque. Certum eft, eum exiftimafl^e, Deumefe ens, quodfemperexifiit,
extittt & exifiet. Verum quod de ejus Natura nihil aliud docuit , auam^uod
fit Mtfericors, Benignus , &c. & ftimme z.elotypus, omnio falfum eft. Nifi
perillud, &c. rehqua plurima Dei attributaintelligat. Docuitenim (utnihil
dicam deTrimtate fatis manifefte exprcfl~a Gen. i; x. 2.6. & 5 : xi. &■ 1 1; t.
cum quibus conjungi poflbnt Gen. 18 : ubiduoDomini aDominomifli ; ut
& Gen. 19:14. & triplex benedidtio Num.(^. 15 —16. nec nonipfa Le^i^
ttraditio Deut. 6:^. & omniumJudjEorum agnitio , quodChriftum , cum Tri-

N % nitatem

Early European Books, Copyrlght © 201 1 ProQuest LLC.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

iGo T^egneri a Mansvelt

nitatem doceret , u Mofe & Patrum Deo defeciffe , nunquam cenfuerint)
Unitatem Dei Deut. 6 : 4. & 4.: 5 5-. & 3 1: 3 9. yEternitatem Gen. %i: 33.
Sanititatem, feu puritatem ab omni macula & imperfeftione Lev. 1 1 : 44.
45". & 19. X. Omnipotentiam Gen. 17: i. Deut. 10: 17.8c7.x1. fuftitiam
Exod. 34:7. Gen. 18:25:. Veracitatem & fidelitatem Exod. 34:6. Prxter-
quam quod non potuerit docere Deum efTe benignum, mifericordem , 5cc.
nifi docuerit eum mtelligentem, volentem, potentem, juftum,Iiberum,&c.
Nam illa abfque his concipi non pofliint ; quam vis id in Scriptura expreffe non
narretur. Quod etiam crediderit Deum , non tam propter rei repugnantiam y
quam humanam imbecillitatem ^ nuUa tmagine rei ^vifa pojje e^^primr, exScri-
ptura nunquam probabit Anonymus, qui haec tantumfingitadadftruendum
iuum Myfterium deDeocorporeo.Mofesquidemabhumana imbecillitate ar-
giimentum fumit. Sed rei non repugnantiam nunquam afferit; autfc credi-
diflb fignificat. Ncc tantum ratione potentia ; fed & Eflentix Deum unicum
exiflimavit, utpatetexlocis jam addu£i:is. Entia quihus DeuslegituvauBori'
tatem^ jus^ potentiam dedtjje ad dtrigendas nationes ^ iis providendum
curandum^ miniftratorias cfcaturas humanas velangelicasefle,patet,fiExod.
4: 16.&7. 1.&2I.6.&XX. 8.i8. Deut. lo: 17. Pklm 82 : 1.6. &95'. 3. &
97.7.9.& 13 S'. i.eonferanturcumRom. 13: 1.4. Hebr. 1:13: 14. Joh. 10:
34. 35r. 36. Nec ex ullo Scripturge loco patec Mofis aliam opinionem fuifle.
Dicitur quidem Exod. 15: 11. Mofcncantafle , (^s inter Deos tuifimilisje'
hova^ Sed manifefte patet eum loqui de iis quaeab^gyptiis & aliis nationi-
bus fallb proDiishabebantur. Quod idempatetExo^. 18: 1 1. in Jetrone. Et
quamvis (JMofes de horum entium creatione principionihil dixerit ^ inde ta-
men concludi non poteft, quod ea non crediderit ejfe creata. Naniunde con-
cludet eum fcripfifle quicquid credidit : Praeterquam quod Gen.2: i.dicat,
Deum creajfc Coelum Ttrram cum omni exercitu eorum. Quo Angelorum
creationem exprimi, non eft quod negetur : Etpatet, ficonferantur Luc.ii:
13. i Reg. xx: 1 1. ubi denominantur Exercitus Dei, Etjob. 38 :4: 7. tan-
quam Filii Dei^ dicuntur acclamajfe Deoin creatione univerfi. Et quod non
tantum crediderit Mofes Deummundum hunc vifibilem ex Chao in ordmemre-
degifje. Sedhuncipfum creafle, feuex nihilo produxifle, patetexGen. 1:1.
ubi dicit, inprincipiocreavit Deus coclum & terram. Crcdidifle, quod Deus
pro fummo fuo jure ^potcntia inomnia^ fibi foli Hebraam nationem elegerit ^
certamque mundt plagam , reliquas autem nationes regiones curis reliquorum
Deorum a fe fubjlttutorum rtliquerit'^ ^ ideo Ifraelis Hterofoljma ^ reliquos
mtem reliquarum nationum Deos , vocatos ejfe , abfurdiflimum Anonymi fi-
gmentum eft , ex Rabbinicis nugis in eo reliquum^ Nam , ut illi fomniant, non
dicit Deus Detit,^: 19. fe omnibuspopulisCoeluip,Sol€m3i& Stellasdgdifle,

Adverpu Anonymum TheologO''Politimm Liber Sinfrul

ad ea invocandum ; aut adeos lumine fuo regendum : leduteaafpicientesjcx
iisDeumagnofcerent&glorificarent: cumlfraelitas, quosin fpecialigratia ha-
bebat, etiam per fapientiffimam fuam legemdoceret ,&ex^gyptiorum fer-
vitute educcret, uteos fapientiffimis a ferevelandis legibus, tanquameorum
Rex, regeret. Quare If?ael JeYtm, lo: i6. (Xicitur ^irgahareditatis ejus, Nec
Deut.^z: 8.9. ii Moledicitur , Deum reliquarum nationuracuram Diis fub-
ftitutiscommififTc ; fed Ifraelitas mgratitudinis & rebeliionis convicturus, in-
ter beneficia, Patribus a Deoconceffa, primo loco ponit; quodDeus, cum
primum nationum pofTeffiones diftribueret , quorundam populorum termims
fiatuerit pro mmero filiorum Ifrael ; id eft,quibus contineretur , poft ilLirum
gentium exftirpationem , numcrofiflimus populus Iftaeliticus j Nam ut, inquit,
farsDominitopulus ejus ^ Jacob funiculus hareditatis ejus. Necquicquam pro
Anonymo hicic locus r Chron.-^^r: 19. cum ibi tantum referatur AflTyriorum
& idololatrarum {ententia& loquendi modus. Uti & 2 Reg. iy:z^.z6. tantum
narratur opinio hominum Babylonicorum , in Samariamintroduilorum , uc
patet ex collatione com. 24. Gen.^^y. z. 3. 7^t:^^,poftinjuftiflimam Siche-
mitarum vaftationem, ab ejus filiis pra^ftitam , omnium vicinarum gentium
potentiam , iram , & ferociam perpendens , & fic ad ultimas anguftias redaftus ,
divinis aufpiciis fretus , propere fefe accingit aditer, &ad Deipetitionemprse-
ftiturus fuum quod fecerat votum Gen. z8; 19.20. de ftruendo altari in Bc-
thel fan6tam fuam domum, peffima contagione infe£l:am, repurgavit omni
idololatrico cultu ; & aperte profefllis eft , male admiflbs fuifle gentilium Deos,
vel Syriacos, vel ex Sichemi vaftatione reliquos. Atque itaexpuro&admo-
dum laudabili zelo divino hanc inftituit fuac familias reformationem. Nullo
modo vero, ut Anonymusex fuisRabbinisnugatur , ob folam rerrsemutatio-
nem. D av id ctkm 1 Sam. z6 : i^. conqueritur , (e , expulfum e Patria, ab
iis qui hocagerent, a vero Deo repelli , & quantum poflent ad aliospopulos,
ac cum iis ad eorum idololatricos Deos propelli. Sed inde non patet Davidem ,
niulto minus Mofen, dequohic fermo eft, credidiflTe , Deum illisnationibus
aliosDeos fubftitutos affignaflc. Nam eospro idolis habuerunt j & oi</UfAiv i-n SJiy pfig..
(fJ-uxof fcimus quod idolum nihil fit in mundo, iCor. 8: 4. Mofen autem
Eth?ncouim opinione credidijje ^Deumincoslis domicilium fuumhahere.Bhfphe-
iiiumeft. Necper millefimam confequentiam probari potcftex addu6toloco
Deut. 3 3: 2.7. utvcl infpicienti patebit. Namexprefle Deum Ifraelabiraagi-
nariafalforura Deorum turbaeximit,& negatei fimilem ufquam inveniri pot
fe. Imo potentiam ejus extollit fupra cundlos gentium Deos tutelares&ido-
lolatricos ,acinanem &fiivoIam dicit omnemfiduciaminiislocatam. Quibus
omnibusfic demonftratis , concidunt quxcunque fi6tis his Mofis opinionibus
accommodatim revelata fuifle narrat. Falfiim eft DeumC^^ofibenignum

N 3 mifi'

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

I02

^7-

T{egneri a Mansvelt
mifericordem ap^aruijfe , tantum quia i^feeum pro tali habebat, Nam contra
eum pro tali habuit ^ quia& anatura& cx revciatione.ut talisoccurrebat. Fal-
fumquod Deus Mofi nuUa imagine apparuerit ^qum ipfe nuUam incerebro fuo
formaverat. Nam fi fieri potuiflet , Deus talem in Mofis cerebro facile formaf-
fet. Non enim homo, fedDeusformat imagines in cerebro hominis cuiquid
revelat. Quemadmodum etiam Deus in aliorum cerebro quafdam formavic
imagines, non effentiae divingc, quod repugnat , fed externx gloriae, quo-
dammodo pro divina voluntate repras(entativas. Falfum efl: Exod. 55:18.

!)atere, Mofen credidiffe Deumejfe vtfibilem^ feuexparte dvvina natura nuU
am implicare contradtthonem ^ S' ideo id petiijfe. Namnon petiir. Gloriam
Dei tantum vidcre voluit. Etvidit com. 18: 19.&C. Refpondit etiam Deus,
{q gloriam fuam patefatiurum : idquepro fua mifericordia tanto^quanto pla-
ceret, gradu; elfcntiam vero fcufaciem, patefieri nonpojfe. Et rcdditejus ra-
tioncm, Mofimaxime accommodatam , nemovidebit vivet : vitam autem
admodum amabat Mofcs. Et quafi dixiffct , ncmo qui vivit videbit. Itaut
Deus non tantum humanam imbccillitatcm : fed & exccUentiam fuam fupra
eam alleget, & exca difcrepantia,caulam reddat , cur a Mofe videri nonpof
fit. Prxterca fibi contradicit Anonymus, cumait, Mofen nuUam Deiimagi-
nem in cerebro formalfe, & tamenexiftimaffeDeum cffe vifibilem , & eum
videre voluiffe ; Nam id fine imagine fieri non potuit Falfum eft Deum
Exod. 55 :x. 3. i^. fignificare , fe, abjcfta Ifraelitarum cura , eam Angelo
tradidiffe qui vice fupremi entis Jfraelitarum curam haberet, Nam tantum
Mofi revelat fe cxternoprxfentiaefigno tali modointer eosnolle adelfcjquo
nullis aliis nationibus aderat. Et inde Mofo re6le colligebat ; hoc figno abla-
to, nihil externum reftare, uride & Ifraelitae &aliipopuli dilcernere poffcnt,
hunc populum Ifracliticum,Deo ,reliquis nationibus dile£l:iorem efle. Non
etiam Deus e coelis Mofi^ apparuit^ quia eum ubique ac^ue facile imaginaripoterat,
NamnuUus imaginari poteft Deum ubiqueeffe : cum repugnct imago infini-
ta. Scdutfic innorefceret quantumDcus a tcrrenis diftet, eaque tranlcendat
& fuperet infinita fua perfc6lione. Ifraelitas eriam & ^Egyptios tam irratio-
nalesfuiffe, ut crediderint Vitulum efje Deum , cuiprobabit Anonymus? No-
verant enim quid cflTct ? undeconftaret?& feipfosejusauitores cxiftere.Con-
cedimus tamen populum illum rudem , & hailcnus in ^gy priaca (ervirute con-
tinuo labore fuppreffjm, valde diminutam & obfcuratam in fe habuiflena-
turalem Dei notitiam. An vero eo ufque, ut nihil fani de Deo inteUexerint?
Nullum videmus argumcntum. Concedimusetiam (L;j/i?/^;ieosnon^//^P/?/-
lofophumdocuife, quae de Deo cognofci potcrant; & per naturam erant mani-
feftaj aut exiis vivendi modum praefcripfifle, quopopulus libcre, foIodu£l:u
rationis viram ageret. Sed eum tanquam extcrna revelatione per Deum confti-

tutum,

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverjus Anonymum Theologo.?olitkum Liber Singularis. 103
tutum , confirmatum , Scapopuloacceptum , Dei miniftrum', quem Anony-
musmale Legijlatorem diat, populo,cujus naturalisnotitiaplurimustenebris
erat mvoluta, non tantum enarraffe multa quasnaturalitercognofci poterant ■
& naturacognofcibilem vivendi modum prjelcripfiffe : fed etiam taliadocuiffe'
qux nullis naturx vn-ibus patebanr ; & talem diaalTe vivendi modum , quem*
nulla docet natura, fcd folamandatlibera Deivoluntas prxter naturam pate-
fafta; 6cquem libere fequi poterant, poftquam eum l Deo revelatum co^no-
verant; quamvis etiam vereyJrwV»^ dicipoffit^quatenusomniseorum r?tio-
cmatiofeei fubmitteretenebatur, &tamftri(aaacrigidarequirebatur eiusob-
lervatio, ut vix a fervili differret. Fuittamen& Gfatia Dei& Donum, quia
jine hac revelatione, in fuis ratiocinationibus evanuilTent , & effatuati fuif-
fent,utaliaenationes, quas Deusreliquitfuis ratiociniis & viis corruptis vitam
agere; qui/«.Z)eodicuntur in mundo^ixif eEph. i: ix. ideft Deumignoran-
tesi Teff 4-:5r. obtenebrati cogitatione, & alienati^^vita Det fer tgnorantiam
Eph. 4-: 1 8. Hac etiam de caula Deus voluit iis a Mofe proponi & narrari ab u-
m partc praeterita beneficia a Deo accepta , ut iis ad gratiarum aaionemSc
obedientiam excitarentur : ab altera parte , pcenas horribiles , fi a Deb prje-
fcnptum&revelatum vivendimodumdefererent, & plurima bona,fi obfer-
varent. Itaut Deus revera populum illum eodem moh docuerit ^ptt Mokxi &
& legem, ut pacdagogum , ac parentes pueros folent. Nam ur pueri non co-
gnofcunt ea quae per innatas notiones, multis adhuc cogitationibus carnali-
bus obrutas, cognofci poffunt, & pofteaperlegitimamattentionem ex iisco-
gnofcentur; ac nelciunt quomodo vitam , vel inftituant , vel inftituendamdi-
dlet natura. Ita & populus ille. Ut pasdagogus ex arbitrio Parentumeleaus
& puens praepofitus, ad eorum mandatum & voluntatem puerosdocet& re
git, eofque mims & proraiflis , acperfuafione, captui puerorum accommoda-
ta, hedtit quo parentes voluerint. Ita & Lex & Mofes Ifraelitas Etutpueri
poftea maturae statis , vident quam falutaria fuerintilla mandata, & cumin-
natis ideis conformia. Sic etiam ad majorem &firmiorem xtatem perdu£la
Dei Ecclefia, per Chnftum didicit , quam jufta, prudens, & gratiofa fuerit
Oubernatio divina , qua fuam Ecclefiam inter Ifi-aelitas, quamvis h^redem
ommum tamcn ad tempus d fe prudentiffime definitum ut fervam exiftere
voluit fub tutonbus & curatonbus Gal. + : i . z. Sed in omnibus hifce nihil
Anonymo prxfidu eft cum Deus populo fuo, etiam infantili, non nifi ju-
ftiffimas leges pr^fcnpfent, nihil depuerilibus eorumerroribusparticipantes.
pna fuga nuUo modoprobat ejus opinionem de cura aliarum rep-ionum fub-
ftitms Dus a Deo Ifraelts commijfa. Sed abfurdam ejus rariocinationem & ac-
culantisconfcientixvim; conantis effugere, quem fe effugere non poffe co-
gnoverat. Magnam{\A^x^ cxteros i^j^i^^^^Salomonis Sapientiam, dubiura non

eft.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

104 Tiegneri a Mansvelt

eft. Sed eum ideo etiam fe fupra legemexifiimajfe. Nec patct in Scriptura. Nec
rationi aut ejus Sapieniix confenraneum foret. Nam cum Innata cuique noti-
tiadoceat, quemvis hominem, in omnibus qux Deus fe veJlerevclat, fub-
ditum efle Deo , ut patet fupra Cap. 2. 2? . Quid non doceret tantus naturalis
Scdivinx Sapientise gradus acinSalomonereperitur ? Quod etiam & Sapien-
liafua parv^ fefenderit leges omnes (ju^ Regcm fpeclant ^ & qua trihus potif
fimumcofijiabant^ ut patetZ)^///. ij:i6. .imoeas plane%;wla^jerit. Similiter
exScripturanonliquet. Divitias cnim & honores nondefideratoscopiofiflime
conceflerateiDeus, 1 Reg. 515. Ncc appareteuminiisfiduciamcoliocafle,
quod prima lex regia praedi6ti loci prohibet. Mtiitiplica^vit , fateor, uxores ^
quod prohibetfecundalexregia. Sed cum ipfe Anonymusaflcrat Salomoncm
ineoerrajfe^ nec quod Philofopho dignumeji^ ^^#5 dicere nequit , eumidcx
fumma fua Sapientia fecifle ; nifi iibi contradixerit. Contra terciam.autem
legem , nihil peccafle certum efl:. Quid in his itaque prodefl: Anonymo Sa-
pientia Salomonis. Fana docuit Salomon homtntbus ejfe forttma bona. Sed
quid inde ? fi abfolute fpeftentur , id certiflTmium eft. Concedatur etiam,
ex Tro^. 16. ^^. p^itcrc ^ cum docui ffc^tjuod homines intelleflunihtlpra^antius
habeant. Nihil facitad fcopum , fcil. Prophetias variaffepro variis& contra-
riis praejudiciis & opinlonibus Prophetarutn. Nam h^c non fuerunt revelata
Salomonisdogmata; fed concluftoncs poft longam inquifitionem faftse. Ncc
praejudicatse velerroncx fuerunt opiniones Salomonis , quibus accommodatas
f uerunt revelationes divinx.Sed naturales veritatum determinationes. Tandem
legem tantum iis traditam ejfe ^ cjui ratione c^ naturalis intelleBus documentts ^
carent. Quod hic per parenthefininjicit Anonymus, tantumabefta vero, ut
contraiis ne quidem tradipoflit. Nam rationedefticutisnullalex praefcnbi po-
tcft. Et iis quibus tradita fuit lex, ideo eft tradita, ut documentis divinis,
naturali intelleau afllimptis, regerentur & ducerencur. Non verout folis na-
turalibusdocumentis vitam inftituerent. SeddehisubideLege. Hadenus pa-
tetquam abfurdcdicat Anonymus, Prophetas pr^judicacas&erroneasOpi-
nioneshabuiflei & iisaccommodatasfuiflerevelationesdivinas; Qt&quam
parum c«r;«9/^, quamvis perquam/^rc^/ix^ , ad ex Scriptura , ut promiferat , pro-
baverit.

§. 10. Videamus ctlam Prophetarum dtfcrcpantcs opi-ntones , cjuas le notaflle
ja6lat Anonymus , & quibus Prophetias accommodatas afleruit. Talmudi-
cam fubulam , quam ex trait. Sabbati narrat , de Editione & cxplicatione
Ezciiielis Prophciae, nihii morabimun Cum ipfe ei non multum tribucre
videatur. Sed quod Ez^ecbielis caput OBavttm decimtim , ?7onvideatur con-
w?iirecu7n Exodi capite quarto fupra trigcfimum , commate feptimo ^ cuique
conferenti falfura patebit. Imo huuc locum ex illo confirmari, maniftftifli-

mum

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfus Anonymum Theolo^o-PoUticum Liher Singulans. i cf
mum fiet. Hic enim Deus filios etiam punire dicitur ob parentum peccata;
praecipue reos idoloktriae 5 quos hicrefpici, patetexcoll. Exod. ic; 5-. i.
quofque Deus , quia peccatum illud dire£le ad verlatur fumma^ glorise divin^ ,
tanquamfeDeum odio profequentes Exod. 20: 5-. coU.Deut. 12: 31. pu-
nirefolet, eos comprehendendo fubpatrum inobedientia Rom. 11: 51. leu
inidcm peccatum incidere permittendo ; atque adeoejufdemculpse reoscum
parentibus. Cum jam fimiliter a Prophetis graves afflictiones Ifraelitis denun-
ciarenturpropter majorum delifta, quorum & ipfi rei erant ; & illihocinju-
ftum exiftimantes, & fe ab iilis parentum peccatis excufantes&liberospro^
clamantes, atque ideo Prophetarum minasnegligentes , creparent illudPro.
verbium, Patres comederunt uvas , &c. Propheta Ezechiel hbri fui Capite
o£tavo & decimo clare demonftrat , Deum non punire filios ob parentum pec-
cata, nifi eorundem etiam rei fuerint, Sc fic ctiam obpropria fuapuniantur
peccata. Atque adeo non pugnat cum Mofe, fed eum defendit & explicat.
Sic &ceadem quxMofiseft6c Jeremia fententia, libri ejus Capte oBavo ^
decimo , com, % 1 : xx, Necpugnant Samuellib. i. cap, 1 5': com. xp; cum Jerem,
cap. 1 8. com. 8. i o. Nam ille de ipfa Dei natura 6c eflentia loquitur. Et fic ne-
gateumpcenitere. Quod eft fecundum Molen Num. 19. Hicautemlo-
quiturdc effeftu Dei. Et fic afferit eum poenitere. Quod (ecundum eundem
Mofeneft Gen.6; 6. 7. Atque adeo non pugnant ; nifi velit & ipfum Mofen
fecum pugnare. Eofdem effe£lus etiam re^pexit Joel cap. x: com. 1 3 . ut vel in-
fpicienti patebit. Tandem, NecG^w. 4; /.Nec J^r^w. 18; 8. lo.quicquam
dicitur de hominis viribus ad domandas peccati tentationes ; fed tantum fit
mentio de hominis officio, & praemiis acpoenis, fi id prseftet vel neo-lio-ar.
Ita ut hic nulla poflit fingi pugna cum Vaulo , (quem Anonymus hic inter Pro-
phetas numerat) quando docet homines non nifi fingulari Dei gratia , imperium
in carnis tentationcs habere.

§. II. Atque ita evanefcuntetiam omnesProphetarum difcrepantige fimul
cumomnibuseorum praejudiciis, affe^tibus, & erroribus, quibus aDeodi-
cit accommodatas fuiffe revelationes. In Prophetisprssjudiciafuiffe, nonne-
gamus. Et concedimus Deum ea cognofcentem illorum intantuni rationem
habuiffeut affenfui revelationi prs^bendo non obRierint. Sed iis accommodatas
dicere revelationes ; ita ut ipfa reve]atapr3ejudiciis& erroribus Prophetaruni
conformia forent, eft hominum errores Deo tribuere. Et haftenus demon-
ftratum in nullo ex prolatis ab Anonymo cxemplis id contigiffe. Non nega-
mus etiam Prophetas multa fpeculative potuiffe ignorare. Imo contrarias in
quibufdamhabereopiniones, fi taliamodofuerint, qu^ revelationibusfidem
adhibere non impedirent. Sed quaenam & quanti momenti illa fuerint, aut
effe potuerint, diximus determinatu facile non effe. Confequenter fatemur

O fpe.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

29.

106 T^gneri a Mansvelt

fpeculativam & Philofophicam cognitionem rerum naturalium ^ fpiritualium
natura cognofcibilium fcilicet , ex Trophettis Scripturis hauriendam non ejfe,
Namea fupponunturin Scripturis anaturacognita. Proebetur quidemcuique
per revelationem occafio naturalem notitiam promovendi; fed tamen e^us
profe£lus non nifi notionibus innatis niti poffunt. Si vero per res fpirituales in-
telligantur falutis media, per naturam ignota, ea non nifi ex Scriptura &c
fupernaturali revelatione cognofci poiTunt. Nec omnino rejicimusquamfor-
iTiat Anonymus conclufionem. Nos Prophetis nihil altudteneri credere ^prater
idquodfinis (j^fubfiantiarevelationisefi, Id folum enim eft , quod revelatum
exprimere valuerunt. Et quodadaudientiumcaptumfaepiustalibusexpreiTe-
runtverbis, quibus illi ad exprimenda fua praejudiciaadhibere confucverant.
Etquod Deus ipfis revelare voluit. Ettalifaspe modorevelavit , qualiabipfis
facillime revelatum reciperetur , & tanquam divinum probaretur. Quod uni-
cum intendebat Deus. Qui idcirco omnia revelationis figna & media fic di-
rexit , ut fingulis Prophetis pro temperamenti , imaginationis , & pr^ejudicio-
rum ratione, quac Deus in iis relinqui volebat, ad certiffimumalTenfumiis
praebendum aptiffime occurrerent. Ipfa revelata vero nunquam ullis hominum
imperfeftionibus accommodavit , ut Anonymus pertotum hoccaput unice,
fed fruftra, nititur probare. Sed qu« fcilicet ad finem & fubftan-

tiam revelationis non pertinent, prout unicuique ^ derebus naturalibus 6c fpiri-
tualibus, lilpet^ liberum efii credere. Falfum eft. Nam quifque tenetur iniis
fuaratione,quammaximere6tepoteft, uti. Et tantam adhiberediligentiam
utomnem negligentiae culpam evitaverit; & ea per naturae principia , quan-,
tum poteft , reiiiffime cognofcat. Deum enim etiam ex naturalibus refte
cognitis & perpenfis glorificari , paret Rom. 1:19.20. Quanta vero , & quan-
raeperfeciionis cognitio requiratur, ut hoc fatis re^te prseftetur ? Etan non
fufficiat vulgaris ? 6cquae? &qualis? pro multiplici fubjeitorumdiverfitate
diverfimodedeterminandum exiftimo. Quod hujusloci noneft. Exempligra-
tia, in revelatione Kainofa^a , certum eft tantum doceri , Deumeummonuif
fead^veramvttam. Delibertate voluntatisnihil. Et idcircodehactenendum,
quoddocet re6la ratio. Non quod cuique placet. Sic etiam Michaa^revelatio
tantum docere zfult, ^verum exitum pugna Achabi, Nam eo fpeilant omnes
ejuscircumftantiae. Nihil autem derebus , & naturisrerumomnium,dequi.
bus in illa revelatione mentio fit.Sed id rationi deierminandum relinquit.-^//^?^?-
rem libri Job^ Hifioriam narrare^non autem fuos tantum conceptus ornarefiu-
duifie^ de quo dubitat Anonymus, latius videbimus ad AnonymiCap. 10 :
pag. 130. Chrifii rationes, quibus Vharifaos contumacia ignorantia: con-
'vincit'^ dtfctpulofque adveramvitamhortatur^ iis accommodatas fuiffe, con-
cedimus. Sedtamen ideo non minus ver^ fuerunt. Exempligratia, Ratio,

qua

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A dverftu A nonymum Theologo^Tolitictim Liber Sin^ularis . 107
qua Matt. ii:z6. probat adverfus Pharifaeos , renonejicere diabolosperdia-
bolum , per fe veriffima eft ; licet accommodata Pharifeorum opinionibus
dediabolis. Nec fateor, eo loco Chriftus docere volnit ^ Dari D^mones^ aut
aliquod Damonum regnum: fed id tanquam, vel ex alia revelatione, velex
naturanotum ^fupponit. Verum, An ideo ratio quam adhibuit, non fuit
univerfalitervera? Similiter CHatt. 18: 10. non eft Chrifti animus docere
Angelos tutelares ; fed prohibere quorundam faftum , quo fe aliis pufillis me-
liores exiftimabant ; idque argumento defumpto a fpeciali cura, quam Deus
deiisgerebat; & honore, quo eos dignabatur. De cujusrationisveritate ni-
hileftquoddubitetur. Id^m dictndum de rationibus fignis c^uihus Apofioli
ufifuerunt. Etconfequenterredit noftraConcIufio. Rerum naturahum accu-
ratam (eu Philofbphicam cognitionem ex Scriptura petendam non efTe. Non
proptereaquodProphetae plurimum valentes imaginatione, deftituti fuerint
aptitudine res naturales intelligendi j & quodrevelatafmtaccommodataprse-
judicatis, contrariis, & erroneis Prophetarumopinionibus; ut abfurde vuk
Anonymus; (ed propterea quod finis , intentum & fcopus Prophetarum non fit
rerum naturalium Philolbphicam notitiam tradere : fed Sapentiam Dei
in Myfierio 1 Cor. i: 7. Cbrifium fcilicet, inquoomnes Dei promijjionesfunt
IV vAt ^ T^dfj.h^, ut loquitur idem Apoftolus ^Cor. i: 20. Verumhseclatiusfu-
pra §. x.hujuscapitits. Quamvisalioquincertum/it, Scripturam incidenter,
indirede, & propter aliud, non pauca tradere de naturavel rebus naturali-
bus,dequorumcertitudinedubitarinonpoteft; fed nonalia, quamquse vui-
go a plebeis fimul& eruditis , vulgari & minime Philofophica (eu accurataco-
gnitionefinemagna diligentia cognofcuntur cuiqueobviain patentiffimo libro
natur^; quasque idcirco Philofbphiceper Scripturam cognita veltraditanul-
lo modo dici poflunt. Unde jam manifefte patet, Cur , & quomodo vera
Philofophia fit difcernenda a Theologia, feu Cur ex Scripturapetendanon;,^^.
ht accurata feu Philofophica cognitio eorum qux cognofcibilia funt. Verum 3o-
cum Anonymus, praeter eaquaeha£tenus, & cju^tantum ad fcopum, utin-
quit, quem intendit pracipue pertinent , nempe adfeparandam Philofophiam a
Theologta ex occafione quodhac de Prophetis univerfalitur attigerit etiam inqui-
rat, num donum Propheticum , Hebrais tantum pecuUare fuerit ? An ^ero
omnibus nationibus commune ? Ut 6c, ^uidde ^ocatione Hebr^orum fiatuen-
Nos,quieumdefererenon propofuimus, eadem veftigia fequemur.

O a

C A.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

1^%

J{egneri a Mansvelt

f ■
30.

pag.
% I.

CAPUT OCTAVUM.

Ve Hebrceorum Vocatione. Et, An Donum Tropheticum
Hebrceis peculiare fuerit

§. I. \TEram Felkitatem & Beatitudinemuniufcujuf^uein

V confifiere^ nonwroeaglona^quodfolusfcilicet^ (j^ reliquis exclujis^
bonofruatur. Omnidubiocaret. Et tantum abeft, ex ea gloria felicitatem au-
geri: ut cxeoquodaliosbonifruitione videamusexclufos, per compaflionem
& mifericordiam potius diminueretur noftragloriofa boni fruitio. Nifi inilla
cxclufione juftiffima , meridiana luce clarius eluccret eminentiffima divinae
Juftitise Sanftitatifque gloria. Nec malo animo caret , aut 'veramfelicitatem &
beatitudinem cognofctt ^ c^ui fe ^roperea heatiorem afitmat , (]tml iffifoli^cate^
ris nonitem^ bene fit . Nam ipfum noftrumbeneefle.- non vero aliorum male
cfle;noftrabeatitudoeft. An autemomne noftrum bene efle , in fola Sapien^
tia W^vert cognitione confiftat ; ut videtur innuere Anonymus (quamvis id
neo-emus, cum etiam, & prxcipue, in voluntatis acquiefcentia & compla-
ccntia confiftere, exiftimemus ) hic prxter fcopum dilputarc non propofui-
mus. Non etiam nifi animo depravatus, fibi placet in alterius malo qua tali.
Non quidem hsec eft invidta. Quippe quae circa bonum alterius, quo cenle-
tur indignus, verfatur: fed tamen vitium non minus malumeft. Cumahos,
fe non dcteriores, dignoscenfeatillo malo, & fe prge aUisdignumbono. Ita
ut ad injuftam Superbiam potius , quam ad Invidiam accedat. Sed tamen, fi ex
muitisaeque malis, & bono acque indignis , quibufdamconcedatur fraitiobo-
ni; refte, ad illuftrandam & patefaciendam boni gloriam , inftituiturillacom-
paratio boni cum aUorum malis j quamvis boni fruitio inde non augeatur. Et
hocunicum eft, quod in Scriptura fit, cum Ifraelitae ad obedientiam & gra-
titudinem Deo praeftandam excitantur , iUuftrata gratiae acceptae gloria, per
modos loquendi , quibus Deus dicitur eos fra c^terts nattombus fibi elegtfe
Deut. 10: ly. ipfis propinquum effe^ aliis non item Deut.^: 4. 7. itstantum le-
ges jufias pr^fmpfifi^e Deut. 4.: 8. ipfis denique tantum innotmfie tbtd. com. 5 2.
Atque adeo nullo modo dici poteft Scripturamin iis kqui adcaptumeorum qui
<veram beatitudinem non noverant. Nam ad obtinendum propofitum , enani
iis , qui veram beatitudincm optirae noverant , fic loqui tenebatur. Non diffi-
teraur, quofdara inter Ifi-aeUtas verambeatitudinemignorafle; & eofuperbio:
devenifle. Quamvisidminime pateatexadducto loco Deut. 9: 6. /.SedScri-
pturam ineorura gratiara ficlocutam fuifle , nuUlbi patet j & Anonymi fom-
nium eft. AUam enim dediraus rationem , cur omnibus , etiam veram beati-

tudi-

^'^^«i^

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

A dverfus A mnymum Theologo-VoUticum Liher Sin^ularis . i o 9
tudinem reae cognofcentibus , fic loqui debuerir. Non quidemhaeconinia
dona mmus fuiffentm Ifi-aelitis', fifimulcum iis enamaliisnationibuscontigtf
fent.^ Sedline tali comparatione , eorumglorianon adeoemicuifTet, & eos ad
confufionem, deingratitudineconvincerenonpotuiffet. Et in tantum conce-
dipoffetj Scripturam le accommodaffe ad captum corumquibusloquebatur.
Nullo modo vero , quod ad erroneam quoriindam Ifi'aelitarum opinionem tan-
tum dixerit, eosprae caeteris ele^los efTe, cumid reveranoncontigiffet. Sic
enimerraffet cum errantibus^Sc eosinerrore confirmaffet. Cumetiam i Reg.

IX. Deus in Scriptura dicit Salomcni^ neminem cum aque Sapentem ac
ipfiim futurum: non nifi Salomonis excellentiam in Sapientia fignificare vo-
luit. Et hac unica de cauia comparationem inftituit cum aliorum Sapientia
Glinore. Utita fimul per eam comparationem patefafta Sapientise Salomonis
dignitate, ipfe ad agendas Deo gratias magis excitaretur. Ab ipla Sapientix
excellentia defumpta ratione : nullo modo veroabaliorumin Sapientia defe-
ctu. Verumenimvero , non obftante jam confutata Anonymi abfurditate,
de Mofis locutionead Hebra^orum captum fa6la, non negat, quod Deus ipfis
foUs legesillas Pentateuchi pr^fcrifferit, ^^4od tantum lis locutus fuerit. ^iuod tot
miranda^viderint ^ cjualia nuUi aliinationi contigerunt . Sed ^mmo^uxi^idtantum
volumus^ ^JMofentalimodo^ iifiuepri^cipueratwmbus Hebraos monere^volutffe^
ut eos ex tpforum puerili ca^tu adDei cultum magis devinciret. Quod totum con-
cedi poteft. Sicum granofalis accipiatur. Nam neceffario talibus rationibus
^ (femper veris, nunquamerroneisaut falfis) uti debuit ,quae maximeconvin-
cerent Ifi-aehtas. Et intereas noninfimafuit illa comparatiocum afiis nationi-
bus, quibus ipfi per fe nullo modo meliores aut magisdigni erant, ea, qua
gaudebant gratia. Quod tamen non fupponit eos putaffe ^ vel Mofen fic locu-
tumfuiffe, quafi cenferet eos putaffe; fe minus beatos futuros fuiffe, fiomni-
bus eadem obtigiffent dona. Nam eadem loquendi ratio quaeper fenonnifi
veritatem exprimit, fuiffet utiliflEma, imo neceffaria, ad eos convincendos,
& obhgandos ad cultum divinum, licet tam erroneam opinionem nunquam
foviffent Si modohomines fuerint, quemadmodum fuerunt, quiexcontra-
riis oppofitis oppofita clarius vident. Deinde^ inquit , ofiendere vohimus He-
br^eos nonfcientia , nec^ue pietate , fed plane alia re c^teras nationes excelluiffe : f-
z^e ( ut cum Scripturaad eorumcaptumloquar) Hebr^os nonadveram vitam ^
C^fublimes fpeculationes , quanquam fape monitos , fed ad aliam plane rem ek-
cios a Deo pra reliquis fuiffe. ^anam autcm ea fuerit^ ordine hic oHendcm.
Quid fiat , videbimus & examinabimus.

§. X. Antequam rem ipfim aggrediatur, terminosahquos explicat, in fe-
quentibus adhibendos. Primo, quid intelligatper J^^ii/Wi^/c^^^c^w?. Fixum il-
hm fcilicet immutabiicm nntur.c ordimm , ftve rerum naturalium coir^atena-

O 5 tio-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

3^-

iio '^egneri a Mansvelt

tionem, Qua , fi intelligat , ut in fequentibus vult videri , fixum & immutabi-
le Dei decretum , quo de ordine & connexione omnium quae fiunt &futura
funt, liberrime (ecumabaeterno fummacum fapientiaftatuit, rem iplam non
improbamus. Sedeam DeiDire^lionemdici, minusaccuratum videtur. Nam
potiuseftdecretumdeDire6tione quam Deus exfuo decreto habet. Nonqui-
dem haec in Deo realiter diftinguuntur, fed tamen diftinctis conceptibus &
nominibus exprimi folent. Praeterea , cur non potius dicit , effe fixum & im-
mutabilem ordinem a Deo interres creatas conftitutum ? quamordinem na-
turge, & rerum naturalium concatenationem , fine ulla mentione procreantis
& dirigentis caufx ? Cur non explicatum quid intelJigatur per res naturales ;
Spiritus, an Corpora? Nifi quod foveat Myfterium de mente a corpore , &
Deo abuniverfo Corporeo, non diftinftis. Deum ^terna fuavolunfate , &:
fixo ac immutabili decreto , tam Spiritualia quam Corporea , & univerfim nul-
lis exceptis fine reftri£tione omnia ordinare, clare afferimus, &a{rertumac-
cipimus. Sed omnia fecundum leges naturae fieri , ambiguum eft, &ob{cu-
rum. Vel faltem effepoteft. Ut jamdemonftratum. Quisvero fitlocus, ubi
dicit fe oftendiffe, leges natura uni^erfales ^ fecundum quasomniafiunt de-
terminantur ^ nihil ejfenifi Dei aterna decreta^ c^ua fiem^er cettrnam ^veritatem
neceffitatem invohnnt ^ fatemur nosignorare. Necvidemus idlongapro-
batione indigcre: cum ex notione Dei immediate fluatj vel ex ea faltem in-
notefcat proxime. Si modo in iis non ftatuatur aliqua veritas aut NeceflStas
quxDeonon fubeft, & ab eo non dependet. Sccundo, eademratione dicit,
le merito Dei auxilium internum vocare pofle , quicquid natura humana , ex
fola fua potentia fraftare potefi ad fiuum ejfe confer^andum, Et Dei auxilium
externum^ c^uiccjuid praterea ex potentia caufiarum externarumintpfius utile ce^
dit, Quia fcilicet , Omnium rerum naturalium fotentia , nihd efi nifi tpfia Dei
Totentia, Et ipfe Dcus non aliud quam naturalia. Sed fc. teflum hoc eflfevo-
luit Anonymus. Huc tamen omnia redeunt; quamvis occulte. Itautomnia
falfo nitantur hoc fundamento. Rerum naturalium potentia quidemDeieft,
& iis a Deo conceflTa. Sed ut Deus EflTentiam habet a rerum naturalium eflfen-
tiis creatis realiter diverfiim; ita&cumeflfentiaidentificatam habetpotentiam;
fimiliter a communicatacreaturispotentia realiterdiftin£tam.Nec Anonymus
hoc negarepoteft, nifi Deumcum rebus naturalibus abfurdiflGme confundat.
Atque adeo, quicquid homo fibi fua potenria praeftat, quidem etiam aDeo
eipraeftari dicipoteft, tum quatenus ejus potentia a Deo conceflTa &conler.
vata eft, tum quatenus ea potentianihil fieripoteft, nifi concurrente&prse-
currente Deo: quodidemetiamdicendumde caufis externis. Sed tamenideo
nonpotefthoc diciauxiliumDei internum vel externum: nam haec naturalia
funt, &ad auxilium Dei fupponuntur&prserequiruntur. Si verodixerit et

~ ^

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adveffus Anonymum rimlogo-Toliticum Uhcr Sinaulnris i r -
fe auxihum naturale. Ineptam qu^ftionem de nomine facic. N^^ ,^^^1^^^.
dmnum quafi hberale, adnaturam a Deo conftitutam, augmentum &
ceffio eft. Verum cum Anonymus cenfeat rerum naturdium pot ndam ml
nifi D« potentaam effe. Et confequenter Deum non ahum ^ rebu^s naturaUbu
Aux:humDeamternum&externum,imo&ipfeDeus,nonnifinom^^^^^^^^
rebusnaturahbusabeo apphcata. Subquibuslatens, pudendum fovet Atheif
murn^ Tertio exeodemfundamentoatheiftico, per £^^;^,«,;« D.i , intelli-
git, hunc ad hoc opus, vel ad hanc vivendi rationem fingulari Dei vocatione
pr^ a iisehgi fi ex pr^determinato natura ordinefih, altmam^oivendt ratio-
nem ehgat vela^Hid e§aat. NamcumDeus einaturafit;nonnifiordona.
tur.potsftd.aDe:EIeaio. (^arto per nihil aliud intelligir ^u^^^^

Deidtreaionem^c^uatenuspr caufas externas & tnoptnatas, res humanas dtri.
gtt. bed quae res mopmatae dici poITunt , cum univerfales naturse leges , fecun-
dum quas omnia fiunt , jEternam veritatem & neceffitatem involvanti • &
iixusacimmutabihsfitordonaturae, &rerumnaturahumconcatenatio Nec
hoc hominem fugiat Multapr^terhominumopinionemfieri, nonnegamus
Sed mde Fortunam fabncare, eft error Gentilium , talem ^ta-nam veritatem
& necelhtatem fatalem qualem alii cum Anonymo noftro afl-eruerunt vel
agnorantium^ , vel negantium. Non autem eorumqui afferunt Deum perfe-
chffimum , a corpore diverfum , a quo dependent omnia. ^

§. 3. Hispr3Ehbatis,tranfitadintentum. Demonftraturus , 0«;,/;,//-«,w>
froperqmdHebraa»atiodi£fafuerH dDeofr^re^msele£ta. Sic autem prc
cedit. Omnta ^u^ honefte cupimus , feuadqu«,utfecundumAnonymumIo.
quar a Deo fingulari vocatione c\\gxv,Xiv .adtriapotijfimumreferuntur.Nem.
fe I Res per prtmas caufas intelligere. II Pajfiones domare. lll Secure & fano
corporevtvere CHedtae^u^adprtmum ^-fecundum dtreBe infervtunt,d^iu^

''^y^^cauUproxtm^&efficientesconfiderartpofunt.inipfahuma
^^^^nentur^ tta ut eorum ac^utfitto d fola noftra potentia, /ied folis human^
natur^ kgthts pr^ctpue pendeat : ^ hac decaufa omninoftatueridumeft hac
dona nuUt nattont pecultarta , fed toti httmano genert comLnta femper kti-
mfi fommare ^eltmus , naturam oltm diverfahomtnumgeneraprocreavik Fa- M..
teor, naturam ohmnon diverfa procreaviffie hominum genera : fed £mcx ^t
uno fanguine omnegenus hominum feciffe Aft. iy:z6^. Et idcirco natuXs
facultates, tum res perprimas caufas intelligendi, &naturalem ruTcom^
parandi cognitionemj tum paffiones domandi , & virtutis habitum ahquem
acquirendi omnibus adeflej & nulli nationi peculiares efl^e. Sed cum etian
ipfie tacultatesill^&omnisearumufus dependeanta Deo, putoabfurdeS?
quod eorum a fola noftra potentia pendeant. Verum qui cum Anonvmo ■
Deumacreatura, & ilhus potemiam ab hujusnondiftinguit, aliter loquinoa

poteft.

Images reproduced by courtesy of Koninkhjke Bibhotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

J{egnericLMansvelt
poteft. Et prseterea non omnibus adeft aequalis gratia facultatibus illis recSe
utendi. AliosenimDeus iisplurimum abuti permittit. Aliosa tali abufumul-
tis modis retinet. Alios tanta donat perfeaione ut iis admodum perfefte utan-
rur. Ethxcdonanonfunthumanogeneri communia: fedhngulishommibus,
& nationibus, fi Deus voluerit, peculiaria. Nec adea requiritur fomnian ,
Deum, quem Anonymus naturam dicit, diverfa hominum genera procrea-
viffe. Sed concedendum , quod Anonymus nulla ratione poterit negare, Deum
diverfis ejufdem naturxhominibus, diftin^aa concefTiffe dona. Atmedta, qua
ad fecure ojivendum & corpus confervandum inferviunt ^ inrehus externis fra-
cipuefnaep'j atque ideo donafortunavocari^ quia nimirummaxime d diretlione
caufarumexternarum, quam ignoramus , pendent quamvis humanadireBio&
vtgilantia circailla multumjuvarepoffit, Et rationem ac experientiam nullum
certtus medium docere^ quam Societatem certis legibusformare. Sano fenfu con-
cedimus. Si modo nulla ftatuatur caufarum externarum dire6tio , quge non
dependeat a Deo. Securiorem^tv^im^ icmagis confiantem^ ac Fortunaminus
ohnoxiam Societatem , fi non Deum , fed res humanas refpiciamus , qu^ maxi-
we ah homtnihus ^rudentihus (jr vigilantihus fundatur & dirigitur , concedi-
mus. SedfiDeum&nonres humanas afpiciamus j etiam qu^ aprudentiflimis
& vigilantilfimis conftituta funt , evanefcunt & peffime fucccdunt. Cum,
quantacunque fuerit , finita tantum fit humana Sapientia. Et Deus faepius
hominum Sapientia , proarbitrio fuo, prgeter eorum opinionem utatur , eam-
que dirigat in finemhominibus nullo modo prxvifumautpropofitum. Ut8c
abaheraparte, Soctetas , c^ua ex hominibus rudis ingenii confiat^ , faepe magis
conftans eft, quam qux ex Sapientiffimis. Dcus enimeft , qui dominium te-
net in hominumimperia i & eaconcedit cui voluerit Dan.4: ^5^.32. Quique
nonminus hominum fapientia quam ruditate poteft utiproarbitrio fuo, tam
ad deftruendam , quam ftabiliendam Societatem aliquam. Quocirca f^pe
non minus mirandum, Deum aUcui focietati perfapientesinteritum, quam
per rudiores falutem & conftantiam largiri. Solus enim Deus eft , qui m omni-
bus operatur omnia; & a quo procedit omne bonum, Hcet vel ex peffimo
malo , fapientiffima ejus direaione fluat , iis quibus deftinavit.

§. 4. Atque adeonon eft neceffarium , omnem difiinBtonem nationum ab
invtcem ratione focietatis tantum ejje, Poteft enim Deus aUcui nationi , utdi-
ximus, taUadare gratis dona, quibus intelleftu fuo, prx aUis re£l:e utatur ;
quibusetiam fuis paffionibus re6lius imperet; & perfeftiorem acquiratvir-
tutis habitum ; acuniverfim Ubera fua voluntate minusabutatur. Qijaratio-
ne Deus folos Hebrgeos habetpro populoaUquo, gentes autem quia ignoran-
tes & rtVu^JiTc/ infipientes , pro iis qui populus non funt , ut patet Deut. 3 x : ^ i .
coU. Rom. 10:19. Quique idcirco non fola ratione focietatis diftinguuntur.

mmm

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfus Amnymum Theolo^o-Politicum Liber Stngularis. i r 3
Et in fpecie Nationem Hebraamnonratione intellecfus ^ nec^ue animitran(juiVu^
tatis ^ra cateris eletlam fuij[e, Falfiflimum exiftimanus. Deus enim copio-
fiflimis & clariflimisfuis revelationibus , quibus eam divina gratia fua fidem
habere tecit, anteomnesalias nationes nonmodo pra^fervavit, necum illisin
fuis cupiditatibus & vanis ratiociniis evanefcerent j quamvis Hebrxorum
multi duriore corde fe diverfmiode obfirmaverunt adverfus Deum,&eagra-
tia reddiderint indignos ; fed etiam tales prasfcripfit leges, quibus fi^fe obe-
dientes pra^ftarent, multorectius utercntur fuaratione ,quamulIanatiototius
univerfi, ut patet Deut.4:6.8. ubi Mofes praedicir, omnes qui audiverint
Hebrgeorumleges, di£turos , illum tantum fo^ulum Sapientem InteUi^ren^
temeffe. Conterjob 1 2: i. 2. Cum gentesjerem. 1 6: 19 . dicantur cum Patri.
bus fuis pofledifle falfitatem & ^amtatem qua uttlis non ejl, Et Deut. 52:21.
Infiftens fopulus non-populus. Poteft etiam ratione tranquillttatis animi eletla
dtct. QuiaDeus ipfitalia patefecit tranquillitatis media, qusenulli nationi aut
exnatura, autrevelatione unquam innotuerunt, aut innotefcerc pofienc fine'
tali eIe£tione. Multiexipfis haecf^pius quidem rejecerunt: fed tamen iJeo
non minusdici poteftDeumillamgentem elegifle. Nam malos multis modis
fapientifl[ime correxit & punivit , & bonos incomprehenfibili cura & gratia
confervavit ExScriptura quidem clariflime conftat , Hebraos cateras natio^
nes excelluijfe ratione Societatis, quod resfuas feliciter gejferint ^magnaque pe^
ricula exjupera^ertnt , &c. Deus enim eam immediata revelatione pcr fuos
miniftros collegerat & inftituerat, & pro arbitriofuomaxime rationaliter or-
dinaverat , eique fpeciali gratia & auxilio aderat. Cum gentium focietates,
non nifi ex obtenebrata ratione abfque tam copiofa Sapientia& Intelligentia
conftitutae & initae, tanta firmitudine & profperitate caruerint, & gaudere
non potuerint. Sed nullibi inScriptura patet, Hebrseos poft tot revelationes
divinas, tamexilem &depravatamhabuifledeDeo notitiam, ut nihil fani de
€0 intellexerint ^ quemadmodum Anonymus loquitur Cap.2.pag. ^/.aut, ut
hic dicit,nullas habuerint de Deo cogitationes , quarum refpe£i-u a Deo pr^
caterts natiombus (quae ambularunt in vanitate mentis fuae ; obtenebratum
habentes intclleftum , & alienatae a vitaDei, perignorantiam &cordisobdu-
rationem Eph.4: 1(3. 17. Deum nonglorificarunt,auteigratiasegerunt : fed p^g.
evanuerunt in ratiocinationibus fuis; & dicentes fe efle Sapientes, ftult^ fa- 34-
ilae funt, & mutarunt gloriam incorruptibilis Dei,&c. ac idcircoper Deum
traditae fuerunt defideriis cordium ad impuritatem , atque ita veriratem Dei
in mendacium commutaverunr , Rom. i : 21. 22. 23.) elcBi dicipotuerint.
Imo contrarium liquet in loco jam addudto Deut.4-:6. 8. Nec ullibi patet,'
quod Gentibus a^tiales fuerint rattone -uirtutis (^^vera^ita. Ssepius quidem
graviflime peccarunt, & defecerunt : fed etiam per poenitentiam ad Deum

P fuum

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

1 liegneri a Isiansvelt

fuu m redier unt , polr poenas Prophetarum admonitiones. Quales cum Deus
iplis, & nonaliis nationibus concederet : merico dicitur , Deumeosprae aliis ,
ratione virtutis & verx vitas , ad qux hacc erant utlliffima media , elegiflTc.
Fateor non nifi paucos verae virtuti operam dediflc. Verura ramen uc cum
Apofi:ololoquarRom.9:6. non omnes Ifracl ^ qni funt cx Ifraele. Etnonquiin
propatulo eft^ Judauseft^ fedquiinocculto Rom.a: 28.29. Quare cum Deus
huicnationipraecaeteris tantam largitus fueric exercendae virtutisoccafionem;
tot praefcripferit mandata juftiffima , caeteris per mentis tenebras incognita;
tamque gratiofe patefeceric omnibus naturaliter imperveftigabilem falutis
viam; aliaque plurimaeo fpeftantia. Abfurdiffimus eft Anonymus , cumdi-
cit, Deumcateris nationibus ratione intelleBus^ virtutis ac veravita aque
propitium fuijje. Et quod confequenter Hebraorum eleHio <vocatio in fola .
imperii temporanea felicitate & commodts confiftat. An acqualis omnibus eft ^
Deus , fi huic dederit optimam , fipientilTimamque virtutis & verae vitas regu-
lam: illos vero fuis cupiditatibus tradiderit & reliquerit ? Sihuncplurimis do.
naverit verse virtutis mediis & auxiliis ; caeteros verointenebrisdelerueric? Si
hos 8c fua voce , plurimifque miraculis & miniftris ad fe vocaveric : caeteros au-
tem, alienatos a vita Dei, non item? Si his revelaverit fua Gratiseconfilia ;
ciEteris imperveftigabilia. Si his patefecerit & concelTeritaditum adfe, quem
cum caetcri fibi praecluferant ? Si ex his fibi nafci volueric eum finequo nulli
ialus obtingere potuit j non autem exillis? Sihuicnationifua credideritora-
cula, nonalteri cuidam? Jacobo indicaverit ^uerba fua^ftatuta ^juralfrae-
U: nec ita fecerit ulli genti ^ quxideo^W^ iftanonnoveruntVhlm 14-7: 19.10.
An haec refpiciunt fehcitatem imperii & temporaneacommoda? Non autem
virtutem? non veram vitam? non intelle6i:um ? NuUus intelleitcj prccditus
hoc admiferit. Et ficui hsecnon fufFecerint Flebraeorum prae caeteris nationi-
nibus privilegia, Paulum adeat Rom. 9: 4. 6. Et plurima videbit enumcrata
firailia. Eorura enim eft Adoptio , Gloria, Teftamenta , Legiftatio , Cuhus^
Fromiftiones^ Patres ^ Chriftus quodad carnem. Conferatur & totum Caput
iindecimum: ut & quintum decimum commate oftavo. Et tandem , cum
etiamaliae nationes, pr^ster Hebraeos , maximis commodis gavifx fuerunt,
&minoribus faeplus incommodis externaque miferia fubje6tae jnon nili Ano-
nymi prxjudicium eft ; Hebraeorumeleaionem & vocationem infolaimpefii
temporanca felicitate& cornmodis confiftere.

§. 5-. Utautem tantam abfurditatem aliquaprobationis fpecie, licetmen-
daci, muniret,dicit, fe non^videre^ Deum Fatriarchis^ aut eorum fuccejfori-
hus ^ aliud pr^ter hoc promtfijfe. Verum id fuis praejudiciis&c erroribusimpu-
tet. N am cuique non pra:judicato , vel ex unico capite undecimo Epift. ad He-
braeos , manifeftiffimum eft. Quis enimnon videatDeum Abrahamopraeter

im-

ill

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

J dverfus J nonymum Theolcgo-Pohticum Liher Singularis .
impeni commoda , felicitatemquc temporaneam , asterna promiffiffe beneficia,
cum fponderet Gen. ly.y.fe fore ipfi in Deum^c^femmiejuspoJieMm. Nam
in Deum alicui non eft, nifiquiex amplitudine nominis talia prsefrat bcnefi-
cia , quae nemo nifi Deus 'praeftare poteft , immortalia fcilicet & seterna. Qu2c
expeclavit Abraham Hebr. 1 1: lo. 14. Quae data docet Chriftus Matt. zz:
31.52. ut & Apoftolus facobus z: . Eadem promiffio poft Abrahamum in
Ifaacumdevolutafuit. Dkitcmm Deus ^ prafaho juramentum tUud^ faod ju-^
ravi Ahrahamo patri tuo Gen.26: 3.4. Ifaac autem interveniente lingulari
Deiconfilio eadem benediftionebencdixit Jacobum, dicens, Dettibil^ehova
henediBionem Ahrahami Gen. 28: 3 . 4. Duodecim autem filios paternae bene-
diilionis participes fecit Jacobus : fed ita ut prsecipua pars illius hseredit^tis
Judx fuerit alTignata, cui principatus & veri Principis Melfige nativitasex lcr
mine Judaico promittitur Gen. 49 : 10, Etperhos duodecim Patriarchas ea-
dem promiffio ad pofteros propagata per ^gyptum , &:poftexitumax\Iofe
fsepius repetitaconfirmataquefuit. Hcecenimerat illa remuneratio qud.mMo-
fes afpiciebat , cum improperium ChrijH {^£gypti thefauris majores Mvitias
seftimabat Heb. 1 1; 26. Hac unica de caufa multi Frophetce ^Reges (^JuJii
defiderarunt videre audire ^ qua^ poftea pr^ftitis promi{risaudiebant&: vi-
debant Apoftoli Matt. 13:17. Ha^c eft ea vita aterna^ qu^e antetempora f^.
cularia promijja fuit,& fuotempore manifefiata ^praconiata Tit. i: z. Hsec
civitas illa qua fundamenta hahet^ quam cum Abrahamo exfpectavit Ifaacus
Heb. 11:9. Haec falus quam ex pe£tabat Jacobu? Gen.49. ^^- ^^^^ g!oria
in quam eos ut fiUos fuos introduxit Frinceps falutis eorum Hebr. 2: 10. Ad
quos tanquam fpiritus jufiorum confummatorum accedunt omnes N. T. fide-
les Hebr. 12:23. Cum quibuspoftea multi ^enturi ahorientedr occidenteac^
cuhituri dicuntur regno coelorum Matt. 8: i i.Caecusfitoportetjquihicnon
nifi temporaneam fehcitatem& imperiicommodapromiffa videat. Sed &fc.
cundum addit argumentum. Inlegepro ohedientia nihtl aliud promitti ^ quam
imperii continuam felicitatem , & reltqua hujus ^tta commoda , c^ contra pro
contumacta pa^iique ruptione^ imperii ruinam , maximaque incommoda. Qiiod
velex ipfa foederis&: legis formula manifefte falfitatis convincitur. Sicenim
femper pepigit Deus cum populo fuo , Ego ^ohtsero inDeum , d^voserit^s
mihi tn populum Gen.i/:/. Exod. ^: (). &: i 9. 5-. 6. Lev. 2(3 :i2.quibus ver-
bis & vitam, & falutem , &: omnem fummam beatitudiniscomprehendi, to-
ta teftatur Scriptura. Quare Pauluseandem formulam N. T.ampfilTimispro.
miflis applicavit 2 Con 6 : 16—18. David beatum pronunciat populumcu-
jus Dominus Deus eft Pfalm^^: ix. & 144. i^, Beatam gentem , quam in
hi^reditatem fibi elegit. Tu Deus nofter, non moriemur , inquit Propheta
Habac. cap. i. com. 12. Dominus Rex nofter , Legiflator nofter,ipfe falvabit

P 2

nos

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

I i(j T^entnen a Mansvelt

nos Jor^^rix. non terrena folum fellclrate: fedxterna mifericordia. Nam
fi terrena refpicias, talis injun61:a fuit divinitus primis Patribus vivendi con-
ditio , quse afliduum erat exercitium quo admonercntur fe omnium elTemi.
fcrrimos, fi in hac modo vita felices elfent i Cor. 15: 19. HofpitesfeSc in-
quilinos effe faffi fuerunt in Terra , teftantes fe patrlam qu^rere coeleftem.
Undc Dei4s non erubuit ^ocari eorum Deus Heb. i i: i 3 — 16. Ita utmanife-
ftiflimumfit, longius fpeftare promiflama Dominohxreditatem , quamex-
ternam hanc felicitatem & terrae pofleflionem j in qua pedem non acquifive-
runtniflin fepulchrum ; quo teftabantur fefperare fru£tum promifllonis non
nifi poftmortem percepturos. Praetereaquid illa Legi annexa (ententia,
fecerit illa ^ivet in iis. Et malediBus omnis , qui non manet in omnihus Lev. 1 8:
5-. Deut.a7:a6. fi non^ternam vitam figniflcet? Qui dubitat, ipfumChri-
ftum inrerpretemaudiat Marc. 10: 17 — lo.&Luc. 10:25: — 28. ImoEvan-
gelium , quod hominum corda non in prxfentis vitae laetitia detinet , fed ad
fpem immortalitatis evehit : nec homines terrenis dehciis afiigit , fedfpemin
coelo repofitam annuncians, illuc quodammodo tranfportat , nullam docet
hominis juftitiam, nifi quse teftimoniumhabet a lege& prophetis, utPaulus
teftatur Rom. 3 : xi. Et finis legis eft Chriftus ad juftitiam omni credenti
Rom. 10:4. Sed cum hinc fatis pateat falfitas ejus argumenti, quodprofert
Anonymus, non eftquod hxc latiusprofcquamur. Tertiumaddit aSocieta-
ris & imperii fine defumptum , quem ^vita fecuritatem commoda dicit , & in-
de concludit, Hehraorum Societati nihil altud pro confianti legum obfervatione
promittt potuiffe. Qiiod fua fponteruit, quoniamin eo contunditur finisDei
Societatem erigentis inter homines, & ipfius humanae focietatis. Humanus&
corporea commoda fpe6tans fitfinishumanae Societatis ; quamvisetiam alium
indicet re6ta ratio. Ahior tamen eft finis eleftionis divinae , qua populum hunc
clegit fibi proprium ; feque Deum ilHus prx ahis pronunciavit.

§. 6. Leges 'veteris Tefiamenti Judais tantum revelatas prafcriptas
futjje^ concedit. Negare quippenon poteft. Sed utaltera manu tollat, quod
concefferat; non tantum non obfervat , leges illas, prxomnibusgentihumle-
gibus, quas corrupta fuaratiocinatione fibi formarunt & prxfcrip(erunt,Ion-
ge juftiflimas & fapientiflimas fuifle : fed contra dicit , Sibi non fatis confiare^
Analiisetiamnationtbus Deus leges peculiares prafcripferit ^ & earumLegifla-
tonbus fefe Propheticerevelaverit ^nempefub iis attributisquibus Detm imagi-
nari folebant. Quod idem eft , ac fi dixerit , leignorare. An non omnesabfur-
dx gentiUum ratiocinationes, & errores graviffimi , divinx fuerint revelatio-
nes. Quod refutatione dignum non eft. Nec ahud afferi potuit abhomine,
qui omnia cenfet fieri fixa rerum naturahum concatenatione : qua Deus non
minus maU quam boni auftor ftatuiturj fi ex illa hypothefi difcrimen maU

Images reproduceci by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A dvcrfus A nonymum Theoloao-Politicum Liher Singularis. 1 1 7
& boni admim pofllr. Sed quicquidfit; nonfufficit hoc Anonymo non fatis
conftare. Nam id fi conftaret , forte patefieret cxteras nationes prje Judseis
electas fuiiTe. Prascipue cum putet ex Scriptura patere , alias etiam nationes ex
Deidtre^tone externa, imperium legefque ftngulares habuijfe. Omnia fieri ex
dire£tione Dei , negari non poteft. Nec tamen recae conceditur ab Anonymo ,
cum per eam direcaionem non nifi fixam intelligat rerum naturalium conca-
tenationem. Sed direc1:ione Dei, cxteras gentes, qujE proinfipienti popuio
non-populo habentur Deut.3x.x1. & ambularunt invanirate mentisfux, &
obtenebratum habentes intelkaum, evanuerunt infuis ratiociniis, acftult^
faa^funt; Deique veritatem commutaveruni in mendacium, non habuifle
leges tam juftas & fapientes acjudasi, Mofes expreffeteftaturDeut.^.: 6. ubi
prsdicit gentes ipfas teftaturas , Hebraeum tantum populum gentem fapien-
tem & intelhgentem elfe. Singularem autem gentium malitiam a Deodire-
aameffe, quis negaverit? Sed an ideo donis Scgratia fudseis non funtpoft-
ponendae ? Quis ferat tantam ineptiam > Ex duobus"Scripturje locis, qux
profert , prior eft Gen. 14,: 18. 19. 20. ubi de CHelchifedecho agitur. De
cujus perfona fi quid ftatuendumfit, quod tamen admodum difficile, ut pa-
tet Heb.7: i.x. 3. &c. cenfendumvidetur fuilfe virum pium , interCanaani-
tas admodum corruptos, a Deo, fpeciah fine & direarione ex primaPatrum 3/.
Ecclefia, refcrvatum, ut fieret Chrifti typus, quod apparet ex collatione to-
tius capitis feptimi ad Hebraeos. Rex erat & Sacerdos , quem Pontificem dicit
Anonymus. Rex Salem. Sacerdos; quippe jui per preces & oblationes ad Deum
accedebat. Tale regnum autem & pontificatum omnibusnationibuspatuiffe
concedimus. Hic Abrahamo benedixit, non tamen ex jure pontificis utvult
Anonymus Num. 6:%^. dato , quippe multis imo ultra 400 annis hoc faao po-
fteriore. Sed tanquam Rex pius, ac probus;&gratusDeoSacerdos. Necde-
cimam dedit Abrahamus exlegepoftea lata. Sed urpracfiguraretChriftum ibi
le oblarurum, 6f fpirituale fuum regnum inchoarurum Zach 9 .- 9. Joh. ix:
^ y ~~J- •. E*"^- ^= 3 • Acl:. X. &c. omnia quidem fatis ofiendunt ; Deum di-
vina fua direaione, & fixo acimmurabiH volunraris decxeto fecifi},ut ,ante-
^uam gentemlfraeliticam inyEgypro condiderit , in Hierofoijma fuerint reges
&pontifices, ut plurimum idololarrici. Inrerquostamen fpecialigratia fuitu-
nus DeiSacerdosabiisplanediverfus, Melchifedech , Rex Salem , cui nullus
prxterChriftumfimilis. Jif^ue ritus & legesfuife. Quod proculdubio etiam
aliis nariombus conngit, Ucetindenfiffimismentistenebris, &fummi3vanira-
ribus a Deoremoraevixerint. Sed nullomodooftendunr; Deum aliquam ele-
gilfe narionem, cm fe, ur Judaeis parefaceret , & rot prsefcriberet leges juftif-
limas,tanquam optima media, fuo intelleau & voluntate , reare, feu ex Dei
mandato utendi; ut & revelaret tam gloriofae , certse & immutabilis,compa-

P 3 ran-

Images reproduced by courtesy of Koninkhjke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

1 1 8 l{egneri a M ansvelt

randoe tranquillitatis internse vias. Imo contrarium manifefte patet Pfalm
147 : 19. ro. ubi yacobo dicitur annunciaffe verba fua , (tatuta judicia
Ifraeli'^ Et fic non fecifj^e omni genti, Et ASt. 14: 16. ubi prateritis atatibus
dicitur omnes gentes permifjje proprias vias ingredi. Non dubito , Abrahamusy
dum inter Canaanitas ageret, linonalias fecerit pacis&confoederationiscon-
ditiones, quantumrefla ratio&c divina mandata permittebant , fecundumillo'
rum leges 'vixifje. Et fi ultra procefferit , errafle. Ita ut Anon) mus hincnu!-
lum habeat argumentum pro Canaaniticarum lcgum & rituum divinitate.
Abrahamum ahos planc ritus circa cultum divinum, tum a parentibus , tum ab
ipfo Deo edoclum fuifle, & adhibuifle, quam idololatrici Canaanitae obfcr-
vtirunt, plane probabile fiet, fi modo refpiciamus prxfcriptam circumcifio-
nem , fihi mactationem & peregrinationes varias. Nec e(tquoddubitcmus ,
eum circ:^ ritus in cultu obfcrvandos & admittcndos, fiiaratione minusrcfte,
quam circa cultumipfum ufum fuifle. Quare nullarationeprobabit Anony-
mus Gen,x6: intelllgi Canaanitarum idololatricas & eiToneas leges^aut
per Melchifedechum iis divino infl:in£l:u revelatas , prxfcriptas & obfervatas.
Nam ibi exprefle refpicitur obedicntia legum & mandatorum quae Dcus
ipfi Abrahamo privative dederat. Unde & ipfe Pater fidelium diilus tuit Rom.
4: II. & ^;^/V//iDe/ Jac. 2: ^5.Pofl:erior Scripturxlocuseft i: 10.

1 1. Ubi Propheta demonftrans Judasorum contemptum nominis Dei in fii-
crificiis; provocat audaciam efferentium, &afleriteos reftiustemplumclau-
dere; ut&neque Deo placere,nequeDeummunusexeorum manuacceptare
velle , dicens. eft inter vos , (j^ claudat "valuas : ^ ne accendatis ignem

altaris mei frufira, Non efi mihi ^uoluptas in ^vobis , &c. Ejufque rationem
redditurus addit com. 1 1. Nam ah ortu folis ufque ad occafum ejusy magnum
eft nomen meum ingentibus , in omni loco hofiia offertur nomini meo mumis
purum. Nam magnum eft nomen meum in gentibm: dixit Jehova Dtusexerci-
tuum, Quafi diceret, non vosj fed gentes placent j & reftius quam vos me
colunt. Unde concludit Anonymus Jud^os illo tempore Deo non magis dileclos
fuifie j quam alias nationes. Sed quis ignorat , quod Prophetarum mos fit , fu -
tura, proptercertitudinem, narrare tanquam prxfcntia. Prxcipue fi fuerint
adco propinqua vel brevi futura. Venit hora , imo jam efi^ inquit Chriftus
10^.4:23.24. Etomnes folemus, quaeimminent, jam fieri , dicere. Praete-
rea in textu Hebraeo non legitur verbum efi, Quare fcA?.«4/? nonminus per
erit quam per efi fiippleri poteft. Sunt autem N. T. oblationes & jfacrificia
preces, eleemofynx Heb. 15: i^r. i^. & alia quoe Rom. 12: i. & 15-. 16. &
alibi, in doftrina Apoftolica facrificii nomine veniunt. Quare hincnullomo-
do concludi potcft, Judxos illotemporeDeonon magis dile£l:ostuifle,quam
alias nationcs. Sed tantum, fub inftanti temporenovi Teftamenti,omnibus

gen.

Adverfus Jnonymum Theologo-VQliticumLiherSin^ulans. np
gentibus aditum ad Deumgratiofe patefieri, & \ fidelibus gentibus purama-
gis oflFerri facrificia, quamtunc a judaeis ofFerebantur. C^^ippc fidepunfica-
tis eorum cordibus Aa. 15-: 8.9. & prgatocorde per afferfionemaquamunda,
id efli fangumis ChriftiHeb. 10; 19 — aa. Nihilhic occurrit, de plu^ibus mi~
racults aliarum nationumc^mm Judaeorum. Multo minus narrantur ritus
ceremonia aliarum nationum, quibus Deo accepta erant. Et idcirco ab Anony-
mo hmc abfiirde afleruntur. Verumcum haecmiflTa faciat, tanquam ad fco-
pum minus fpeftantia , nos etiam ad fequentia tranfituri fumus. Cum ex
didlis latis pateat , vanas gentilium ratiocinationes & vias , ac ftultas leges ,
cum HebrjEorum fapientiflimis , comparari non poflTe. Necquicquam in
fcnptura dici undeconftet Gentesetiam imperium , non aliter quam Jud^i,
a Deo , & fingulares divinas leges , habuiflTe.

§. 7. Jam Scripturam aggreditur • tum ut quicquid in ea de fudxorum
ekaione dicitur , ad fuam temporaneam corporis felicitatem flcaat & tor-
queat; tumutcorradat omniaquaepro gentiumjequaiitatecumjudceis aliquo
modo facere videntur. Locum Deut.^: 6—8. fibi maxime adverfum , ineptze
fu^ fententias fimpliciter tantum applicat, nulla reddita ratione. Eumautem
nihil pro Anonymo facere , patet quia Mofes ibidem clare dicit, Deum [u-
dxis ante omnes nationes admodum propinquum efle ; non ratione imperii 3T
tantum, aut iWo folo tempore ^ quo tot contigerunt miracula : fed ratione Do-
c5lrinx, feulegis & vis falutaris ad vitam; atqueira ratione intelle&us , iis, uc
fupra diftiim, prxbens gratiofam occafionem fuum intellecflum anteomnes
ahas nationes perficiedi. Et rationevirtutis feu beatitudims , pateEicienstutif-
fimam viam aeternae falutis & multis modis , ante nationcs alias , ad eam Juda:o.<5
invitans &compellens: Idque tamdiu, quam eadoftrina falutaris, totmira-
cuhs confirmata, intereospropterdefe£tus eoruminveniri potuit, & inventa
fuit. Necquicquam Anonymo praefidiieftiniis, qusadducit pro fuafenten-
tia, Scnpturae locis.- Nam non dicitur Deum omnibusnationibusratione beati-
tudinis ac^ue propitium ejfe: fed tantum vere fidelibus , & vera fideeum colen-
tibus. Nam fine fide Deo placere impoflTibile eft Heb. 11:6. Et propinqms e/i
Deusomnibus, qui eum verefeu inveritate&c Mein-jocant , dicit David Pfa/m
145:. iS. NamquiDeuminvocatvel fincfide, velex opinionefulfa, is Deum
non honorat. Cum eum vocet ad minifterium fuarum cupiditatum ; aut tefti-
monium vanx SapientiiE & falfa: juftitije , fuperftitionis , idololatri^ , blaf-
phemiae, injuftitise, &c. Gentibusautem patefaita non fuit viafalutis Pfalm
147: 19.10, Nec adeft Deus fide deftitutis , nec auditeos, ut patet Pfalm
1 8:4z. Magnitudo bonitatis & gratiaedivinxfinediftinaione ex amplitudi-
ne iubje61:i celebratur in Pfalm i^^ ; 9. ubi mifericordia Domini dicitur cfl^e
fuper omnia ejus opera, Et in regno Chrifti , nec eft JudseusjnecGraecus, nec

Barba-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

120 I{egneri a Mansvelt

Barbarus , nec Scyta Col. 3: 1 1. i Cor. 7: 19. Gal. jT: 6. Et Yiommu^omni'
bus bonus efi. Ne quidem exceptis iis, quos inviis fuisincedere permittit. Ut
docet Paulus Act. 14: 16, 17. collat. Matt. 5^:4^- Sed hinc nuUomodocon-
clu<Ji poteft, eum omnibus aeque propitium effe. Sunt enim gradus divinae
bonitacis. Pariter dicitur Deus Tfalm 33: i^. formare cor omnium homi-
num 3 quia nullus fuis cogitationibus & eflentia non dependet aDeo. Non
vero quod omnibusparia dederit intelle£lus & intelligendi dona, utomnibus
notiffimum eft. Par quidem intelleftus in omnibus eft : Sed non par ufus ejus
in omnibus; necparia eo utendi dona. Dicitur quidem Joh.xS:z8. inquo
confiftat vera hominis Sapientia : Scd nihil minus , quam cam omnibus aequa-
liter conceflam efle. Et quamvis in primoparente concefla fuerit, poft cor-
ruptionem tamen non omnibus adeft: fcd multismodisobruta , ([:)ecialigra-
tia Dei , in aliis magis aut minus excitatur. Jobum autem fuifle virum probum,
pium, & acceptum Deo^patetjob^: 3. Sed cum illelpeciali Dci gratiafor-
te etiam ante le^rem Hebrxis aDeodatam fufcitatus fuerit inldumxa, parce
Arabige, uti Jetliro inter Midianitas, & poft legem inter Jebufxos Arauna,
Naaman interSyrio3,aliique, uteffent typi futurae vocationis gentium, Ju-
dxorum prge cxteris nationibus eleftio, inde magisconfirmatur : quam dc-
ftruitur. Jona 4: 2. tantum patet, Deumetiam a gentibus retinuifleplagas ,
fj moniti abftinerent a peccatis. Quod omni dubiocaret. Sed Anonymoni-
hil prodeft. Nam hinc nuUo modoevertitur fpecialis gratia ; qua Deuselefto
populo Judaicomulto plura converfionis media conceflit, quamulli nationi.
Concludimus iraque Hebr^os ^ fupranationes alias ^ non tantum rationeimperii
focietatis : fed prgecipue ratione donorum intelleBus , ^irtutis ^ beatitudints
eleBos fuifje. Et o^uem^vis Judaum , etiam extra focietatem confideratum agen-
tilt flurimum dtfiare. Cum huic talia conceflli non fuerint falutis media , acilli.
Quamvis illeeafaepe rejecerint, & fua culpa neglexerit. Confequenteraper^
te falfumeft, & ha£lenus ab Anonymo non iptoh^tum , Deum omnibus aque
benignum ejje

§. 8. Pergittamen Anonymus, &exabfurdafuafententia deducit. O;»;;^'^
nationes Prophetas hahuife. Et donum Propheticum Jud^ps peculiarenonfuife.
P^^. Negari non poteft, Prophetas Hebraeorum, gentibus; & de iis , multa pro-
37^ phetafle. Idpatctm Ez^echiele , ciui libri fui Capp. 26— 39.de variisgentibus
plurima prophetavit. Injona, ciui Ninivitis prxdicavit. £/;?/^,quigentium
calamitates deplorat cap. 16. com.g. 10. eafque praedicit ^Egyptiis cap. 19.

com. 19 25'. addens etiam futuram vocationem ad Ecclefiam ; & multa

promittens, poftplurimos annos obtinenda. Jeremias populorumProphetadi-
citur a Deo Jerem. 1:5. Etcap.48. 3 i. 36.&C. Moabitarum calamitatcs&
vocationemadChriftumprsedicit. Obadias autem , quem praedi6iisannume^

rat

Images reproduceci by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A dverfus A nonymum Tbeologo-Politicum Liber Singularu 121
rat Anonymus, non tam Idumats quam fub Edomi nomine fudjEis, Efavi
filiis in profanitatefimilibus vel Idumaeis permixtis vel iis fubjeclis vel inftar
eorum fratres profequentibus , prophetavit. Qn^m. rt£kc Noach , Chanoch,
Ahimdech, Btleam , interV.T. prophetas numerentur, nonexaminabo.Fa-
teor etiameosqui alieni fimt a vera religione , &extra Deipopulum , vatici-
nandi dono prxditos efle poffe j eofque ab ipfo Deo fe iis revelante , oracula ac-
cepilTe. Nam utgentesmagisredderentur inexcufabiles, Deusinterduminter
eos, quofdam ex ipfis fufcitavit Prophetas. Sedtantam puramusfuiffedifcre-
: pantiam inter gentium & Judaeorum Prophetas , ut illi non nifi admodum
aequivoce Prophetx dici poffint. Nam eorum Vocatio adeo certa non fuit ac
horum ; tot , & tam illuftribus miraculisconfirmata. Nec eorum vaticinia tam
univerfalia fuerunt, ac horum. Non nifi in particularibus quibufdam faclisSc
occafionibus Deus fe iliis revelavit; his inomnis generis. Illi nuda duntaxat
vaticinia protulcrunt ; Hi plurimum condita falutari do(5brina. In iilis vatici-
nandidonumfanitificationis fpiritu deftitutumfuit, multifque vitiis & fuper-
ftitiombus commaculatum ; in hisautem comitem habuit fincerum Deicul-
tum & pietatem fingularem. Quae omnia patent in Bilhamo, de quo«wico Scrtp-
tura mentionem facit , utfatetur Anonymus. Hic non tantum Num. 24: 3.4,.
if. 16. fibi tribuit titulos, quibus Prophetae a Deo infigniuntur : fedetiam
zPet. a: 16. Propheta denominatur. Verum de nulla ejusProphetialecrinir
ante eam quam occafione confultationis Balacifailam invenimus. Dicit^qui-
dem Balac Num. ix: (^. cuibenedicu , benediBum&zc. abutens verbis, P^j-.

quibus Deusad Abrahamumufusfuit Gen. ix: 3. Sed bsecnonnifi impudens ^^'
aflentatio eftj ut hominem impiuminfuifavoremmoveat&adfcopum fuum
alliciat. Ipfe BiJeam etiam Num. 24:3.4.15'. fegerit,quafi fspiusplurima
relata recepiflet. Sed inanis ejus eft fuperbia, qua fibi fidem parare conabatur.
Vjdetur quidem in maledicendo exercitatus fuiflfe : nam ideo conducebatur.
Sed yeram a Deo fa(ftam ei revelationem ante hanc nullibi patet. Eum non
habuifle animum ad folum aquum & bonum inclinatum patetexeoquodin-
hiabat praemio injuftitiae, ut dicitur 2 Pet. 2: i^. Ut &quod feduaionem
qu^fivit, Judx com. 1 1. Nec non ad maledicendum fe conduci pafl^us erat
& ibat. Proteftatur quidem Num. rLi: i8.fc nihil nifi quodDeusdicita6tu-
rum & didurum. Sed nonacquiefcensinprimaDeirevelatione, qux prohi-
bebat ire, praedam captans , iterum rogat: & Deo iniraconcedente,pergit j
magis ex fua quam Dei voluntate, utpatetexNum. 22: 22. Itauteafuerit
fafto contraria proteftatio. Fateor, De//j ikfo/? 4; 24. etiam
iratus occurrit. Sed huic Deus 'non irafcitur , ideo quod contra voluntatem ejus
iter fufcepent : Verum ob fpeciale deliaum; negligentiamfcilicetcircumci-
fioms in filio Eliezaro. Atquc adeo haec refiftentia nihil pro Bileamo. DeSau-

Q_ le

Images reproduced by courtesy of Koninkhjke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

121 I{cgneri a Mansvelt

le quidem legltur i Sam. 9; 8. Qaod Samuelem Tro^hetamz^itnxm, qua;.
fiverh & tandemmveneritmunus, five ut eo,non fatisattendensad difcrimen
interProphetam& Ariolum, fibiconciliaret ejus favorem 5 fivene,quemad-
modum de Deo prohibebat lex, praecipuo ejus miniftro, fe fifteret vacuus.
Sed Samuelem accepifle , non legitur. Saulem contra fplendidoconvivioex-
ceptum narratur. Et facito dedifle. UndeconftabitinufumProphetge&non
in fabricam Sanftuarii, aliumve fanftum ufum collatum fuifle ? Et fibi habuc-
rit Propheta. Quis enim Prophetx cenfeat illicitumaUquidaccipere? Jere-
mias quotidie tortam panis accepit a Rege. Elizseus etiam ab off^erentibus acce-
cepit viginti panes : Et conftruftum ei fuit coenaculum , cum Ie6to & cande-
labro. Quis enim militat fuis ftipendlis?quisobturat osbovitrituranti? NuU
libi patet tam avarusejusanimus& prxda^ cupidus, acBileami. NuUibi patet
eum nummis conduftum fuifle ad maledicendum. Ut de Bileamo dicitur
Deut. 23: 6. Nehem. 13.2. Hoc autem eft de quo Mich. 3: 1 1. Culpantur
'Propheta qui pro argento ^aticinantur. Hoc unicumevitavitElizgeuscumre-
culavit Naamani Syri munera. Qux Gehazi accepit & leprapercufluseft.
Ita ut nec hoc SamueUs exemplum quicquam faciat pro liileamo , & ejus patro-
no Anonymo. Nectam repetitur Deut. 23: 6.Jof 24 : 10. Nehem. 1 3; x. hoc
crimen Bileami , ut quemadmodum vult Anonymus demonftretur ejus
orationes multum apudDeumvalmJfc, icmagnam Deierga Ifraelitasmifericor^
diam fuifle , ^uod Bileami , tanquam viri gratiflimi , malediBionem noluerit au-
dire ; quam ut pateat iniqua Bileami profecutio Ifraelitarum , ut & ftudium [u-
dceos delendi; nec nonilluftris Deimifericordia&potentia, tamindeftruendo
falfi Prophetx ftudio , quam inbenediftiones vertendisejus malediitis. Ita ut
hinc minime pateat eum fuifle Deo acceptifimum: Sedavarum , impium,in-
juftum & iniquum Prophetam. Qui fua iniquitate & injuftitia Balacum ,
hoftem Dei, adjuvare conabatur. Et in quo Deusprxter impii hominisopi-
nionem, gloriam fux potentix, veracitatis, juftitix & mifericordixclarifli-
me patefacere voluit. Vere tamen a Deo hxc ei patefa6ta fuifle , non negamus.
Nam ipfe Deusdicitur ejusmalediftionem convertifl^e Dcut. 23: ^.Jof 24: 10.
f^g' Sed an ideo verus Propheta dici poflit , admodum dubitamus. Nam non habuit
3^- animum ad juftum & sequum inclinatum : fed ad avacitiam. Nec ullam , quod
patet, anteaveramhabuitProphetiam. Necfignumdcditconfirmans. Quare
cum hic Bileam dicatur Augur five divinus Jof 1 3 : xi. magis ex eoconfir-
matur, eum non verum, fedfalfum fuifle Prophetam (utpotequi cum ipfis
codem infignitur namine in Scriptura ) quam quod gentiUum augures veri
fuerint Prophet^e, Nam inde concludi non poflet illos ultra hunc veros
Imo ne hoc quidem fequeretur : nam ex eo quod aliquis verus Prophetadicatur
Augur , non fequitur, omnes qui augures dicuntur, veros (uiffe Prophetas.
^ Nomen

A dverfiis A nonymum Theologo-Voliticum Liber Singularis . 12:;
Nomen illud aliquando fumatur in bonam partem , non ideo fcmperficfumi-
tur. Epimenides Poeta , qui Tit. i : ix. Tropheta dicitur , huic Anonymo
proculdubio verus & divinus erit Propheta. Scriptura enim illum non accufat :
led citat , & probat in eo quod citat. Quare concludimus Donum Propheticum
in Ifraelitis adeo excelluifle, & aliisnationibustamparcecommunicatumfuiC.
le, utjure merito iis^ec/^//^r^ dici debeat & poflit.

§. 9. Sed videamus quid refpondeat ad Scripturge loca , probantia donum hoc
divinum, praedi6lomodo, JudaiispecuHarefuifle;. PrimuSjquem proferri dicit,
€ft Exod. 55: 1 6. V ult Mofcn ibi non aliter de Hebraorum eleSlione agere, quam
ratione felicitatis corporea^^ (j^ imperiitemporanei. Scd fi locus infpiciatur j mani-
feftum fiet; Mofem externam Dei prxfentiam defiderafle; tum ut Ifraelit^ ad
obedientiamomnium mandatorum divinorum, fupra nationes alias a Deoiis
prxfcriptorum , tam de colendo Deo , quam de adminiftrando imperio, inftiga-
rentur, & obftinatum eorum cor emolliretur, ut patet Exod. 3 4: 9 . tum ut ex ea
praefentia, & illorum obedientia, cun^lisgentibuspatefieret quantum Deus He-
brxos caeteris terrae nationibus pr^ferrct. Nec folum externum petit auxiiiumikd
etiam interne patefa6lam cognitionem viarum Dei Exod. 53:13. quam fe mira-
culisadeoconfirmaturum promittit Deus Exod. 34.* 10. utintota terrafimilia
faftanonfuerint, &omnespopuli de Hebraeorum fupracaeteras nationesele-
£tione plane convincerentur. Ita ut nugatorium fit, quod Anonymus hic habet,
de Mojis invidia ; & abfurdum quod de fblo auxilio externo dicit. Sccundus lo-: p^^^
cus Scripturaeeft Rom. 3:2. Ubi dicit Pauli do^rinam ^ juam pracipue docet , 40^.
eandem ejje , cum ea quam ipfe hic tradit ; Deum fcilicet omnibus nationibus aque
propitium effe. Quia nempe com. ^9. Deumetiam gentium Deum dicit. Et
cap. 2. 25-. z6. Circumciftonem fine lege praputium fore. Et cap. 1.9. J-uditos
Gentes fub peccatofmjje. Etcap. 2. 14. 15^. Legem omnibus abfolute reve-
latamfuijje. Sed ineptae fallaciae funt. Nam gentium Deus noneft,nifipoft
Hebraeos, &iniisj fecundum promiflionem Abrahamo £a£tam, in feminetuo
benedtcentur omnes gentes terr^ Gen. i x : 3 . & 1 8 . 1 8. & 2^. 1 8. cujus expli-
cationem& applicationem habemus A6t. 3:25^. Gal. 3:8. Deinde circumci-
fio fine legis obfervantia praeputium fit , quia non alio locoquam praeputiati
apud Deum funt, qui in veftigiis fidei Abrahamicui primo dataeftcircunici-
fio, nonambulant : namillisnoneftfignum focderis, fed chara6ter tranlgref
fionis& infidcUtatis, & inftrumentum bla^phemationis. Contra fi prasputia-
tus imitetur fidcm Abrahami , & integer fit cura Deo , & coram ipfo ambuler ,
quahs gratia gentibus poft Hebrxos promifla , fuo tempore praeftita fuit a Deo,
praeputium ejus circumcifio reputatur , ideft , non minus Dei amicus eft,
quam circumcifus Hebraeus cui haec gratia diu ante gentes obtigit. Praeterea
quamvis Judaci multum in multis haberent prae gentibus, nonideominusfi-

z mul

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

1^4 ^gneri a Mansvelt

mul cum ils erant fub peccato, id eft non tantumadjacens fibi peccatum habe^
bant I Joh. 1:8.9. etiam erant obnoxtt judicio ^ utloquitur PaulusRom. 3:
19. Omnibuslegem naturahter revelatam fuiffe, certumeft. Sed inter Ju-
daeos per revelationem ex plurimis tenebris , quibus inrer gentes erat & ma-
nebat involuta, fuiteruta, & omnibus propofita. Etprxterlegemetiam Gra-
ria Judxis patefa£ta fuit , caeteris gcntibus illo tempore incognita. Ita ut in hac
tota Pauli doctrina nihii occurrat quod pro& cum Anonymo obftet plurimis
Judseorum praerogativis. Sed expreife ea aiferuntur cumdicit nro ^iejtfftrli Ju-
daorum utilitatemcircumcifionis ^ fupragentesahas, multum ejjeferomnem
modum. Etprimo quidem^ initialiter unumaUquod indicans , acinnuensprge-
ter illud alia plurima dari , de quibus Rom. 4: 11. & 9. 4. 6. & cap. 1 1 . &
ly. 8. ^uod credita iis funt eloquia Dei. Quo nomine hicexprimuotur eaqux
Plam 147. 19.10. dicuntur , Sermones^ definitiones ^ judicia Dei gentibus
denegata. Seu omnia qux Deus iisad falutem haburt diccnda: namhaccelo-
quia poffunt homincm fafientem reddere ad falutum , ut Paulus loquitur
aTim. 3: 15. Hxcautem Judaei nondicuntur tantum audiviffe : nequetan-
tum accepiflb mandatum eaconfervandi Deut.31: 10 — 13.25. Pfalm 78: ^r*
Sed etiamdicitur Deum voluilTe eorum opera fua oraculainmundoconlerva-
re, Deut.4: 6. 8. & 3 I. 18. 19. 2o. Gen.49: 10. Efa. i: ^.Zach. 8:23. Ex
Juda prodit Silo , & omncs populi obcdiunt. Mons domini in capite montium
collocatur, & elevatur prxcoUibus, &confluuntad eumomnesgentes. Ac
fecundum Zacharix Prophetiam omnium Unguarum&gentiumhominesju-
dxos accedunt&dicunt, iblmus vobifcum, quiaaudivimusDeum vobifcuni.
Unde manifefte patet quam magnum hoc fit Judxorum privilegium fupra
gentes cxteras ; quod omnes folo eorum minift:erio habeant oracula Dei in
mundo; qux omni tempore fidem mcrentur; habentque aucfloritatem ora-
culorum Dei. Ita ut non nifi abfurda & prxjudicata Anonymi detorfio fit ,
cum dicit hoc vel intelligendum , fiodjudd^xs tantum leges fcripto , reliquis
autem gentibm folatantum revelatione ^conceftu concreditafuerunt. Feldicen-
dum Paulum ex captu fecundum opiniones Jud^orum^ tumtemports receptas
refiondere. Nam prxterquam quod non probaverit gentes abfurdas fuas leges
nunquam fcripfiffe; & contrarium verum fit; nuUa ratione probat, hic tan-
tum refpici fcriptionemlegumjudxistraditorum. NihUenim Paulusdefcrip-
tione: Sed de loquela, feu revelatione abfolute loquitur. Nec adjudxorum
captum id ait: Sed ipfe fuam exponit lententiam adverfus vulgaremJuda:o-
rum objeftionem. Nam plurimum gloriabantur incircumcifione; cuigloria^
opponebat fuam doftrinam eam corrigens, & docebat, praecipuum in quo
corum gloria fita erat, efle quod concredita iis fuerinteloquiaDei. Atqueita
evaneleunt omnes Anonymi corruptiones hujus textus &do6lrinx PauUnx j
& Anony mo adverfa do6lrina PauH manet in concufla. . §. i o. Tan-

Jdverjus AnojiymtimTheologQ^VoliticumLiber Singulan 125^
§. 10. Tandem examinemus, quid refpondeat Anonymusad Probationes
& Scripturas probantes iEternam Jud^orum EIe6tionem. Duo tantum protert
Scripturx loca. Quamvis extent alia plurima non minusefficacia. Quse paf-
fim affignantur ab iis qui de futura converfione Jud^orum agunt. Prior quem 4»
adducitjeft jfer^;^. 31:36. Vhi Propheta femen Ifraelisinaternumgentem Dei
manfuram teflatur , com^arando nimirum eos cumfixo coelorum natur^ ordme.
Pofterior efl: Ez.ech. zo: 32. Uhi ^idetur 'u^Z^^jinquit, quod Dezfsjudaos ex
omnibm regionibns , quibm difperfi erant , recolUget , &:c. His levi 7iegotio fe
refponderi dicit, fofiquam ex ipfaScripturaofienderit ^ Deum Hebr^ostantum
elegilfe eadem conditione qua ante Canaanitaselegerit ^ o^ui^ ut fupraofiendimm ^
inquit , Pontifices habuerunt , c^- Deum religiofe colebant. Sed quam falfum hoc
fit, nos fupra §. 6&8 demonftrvimus. Hos \t2LC\utDmsrejecerit propterlux-
rr um focordiam malum cultum^ non ideojuda^os. Qu^odautemCj^^?/^i-
Lez/. iSizj, zS.moneat Ifraelitas ^ne incefits poUuantur^^uelutiCanaafiit^ y ut
ipfos terra evomat ^ ficuti evomuit illas gentes, Optimecum Hebrseorumele-
' (Slione coh^ret , & manifeftus ejus efFe6tus eft. Nam ele6ti crant ad bona , non
mala opera. Et non nifi ex gratia proponitur hgecexeraplaris malitisepcena,
ut ab ea praeferventur . Non enim Deus impunitos volebatdimitterejud^os,
quia erant ele£ti ; Sed multis modis a peccatis retinere. Et inftar patris tanquam
filios , yel ahorum malis docere , vel etiam promerita poena punire , fed interim
pro filiis habere j femper recordaturus foederis fui , & ex eo nunquam eos totali-
ter & finaliter rejecturus & perditurus. Eadem eft ratio poensecomminat^
Deut, 8; 19, xo. PLfjAiufMhtiiA-^^Td^^^a-i^s^A^t^ ii ilk^ inquit Pauius Rom.

I I : ^9. Et femper f uerunt Hebrxi dyiTmWi ^«f :r«Tia«f, com. 28. Alia vero quse
dicit Anonymus in kge reperiri, indicantia^ Deum non abfolute^ mque in aternum
Hebraamnationem ^/(^^///^^demonftrare&proferrcdebuiflet. Fateor Ezech.zo:
3 7. 3 8. a Propheta praedici Deum Ifraelitas in Chriftopromiffx gratix partici-
pes futuros , fub virga traduHurum , id eft inftar boni paftoris numeraturum &
curaturum [oh. 10: 14-. Et eos adduthrum in vinculumfcederrs^ ideftperfi^
dem fecum uniturum, ut habeantfoedus&amicitiamcumDeo, &ipfiuspo.
pulus fint; atque in eo foedere fintcoIHgatiinter fe vinculoindilfolubihSpiri.
tus & Charitatis. Separaturum etiam rebelles (jr deficientes , ac neminem eorum
participes futuros & confortes regni Dei , & Chrifti, & Ecclefix in gentibus ,
fed inftar makdi£i:orum in mundo extra fbcietatem fanftorum vi6turos. Cer-
tum enim eft , Deum non nifi retentos Ifraelts reducere & con vertere Efa. 49; 6".
Neque/^wew Abrahamifunt , omnes filii ; hoc efi , nonfilti carms hi filii Dei : Sed
filit promiffionts reputantur in femen Rom.9: 7. 8. Concedoetiam piisjudxis
hancgratiam non obtingeregentibusc^^er^' exclufis, Sed cum non nifi in Abra^
harai ferainebenedidlaefintGentesGen. la: j. Et Deusfilium fuum Jefum.,

<i^3 noa

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

4^-

126 J{e^neri a Mansvelt

nontantumexjudxlsnafdvolueritjfedetiamprimoadeosmirerit, A£t. 3: r6.
Ut & verbum falutis abfoluteipfis mifTum dicatur A£t. 13:^6. NecadGen.
tes-predicatum fuerit verbum Dei , nifi poftquam a Judgeis, qui quidem ex Ifrac-
le, fed non Ifrael: & in propatulo ac in carneJudgeierant,noninfpiritu,rc.
je^lum fuerat A6t. 13: 46. EtChriftus fuos difpulosamandaverit mepnd^r^^-^
ad ovesperditasdomuslfrael, prohibensingentium yiasabire,
aut uUam intrarecivitatcm Samaritanorum Matt. 10: 6. Nihilhicoccurrit
contra Judxorum elecStionem prae caeteris gentibus ; aut pro harum aequalitate
cum illis ; ac certo manet futurum quod Deus promifit Ezech. 1 o: 3 Sem Ju-
dats regnum babiturum manu valida ^ brachto extenfo , & fic illos edutiurum ex
populis ^ coUeifurum ex terris tn c^uas dijperfi erant. Ovx om ^ o-n UTriTr-mxiy 0 >.ty(^
rrS nam fieri non potefi , quod exciderit verbum Dei ut multisargumentis 9
huc plurimum facientibus, probat Paulus Rom.9: 6. Cum quibus conferri
poteft ejufdem Epiftolx Caput tertium. Quod autem hic addit Anonymus
de Gemilium verjs Prophetis, qualesdicit ( fedfalfo, utfuprademonftratum)
omnes nationes habuifie , eos fcil. eandem falutcm & eleBionem divinam etiam
fuarum Nationum fidelibus promififie^ eofque eadem folatosfutffe. Non nifice-
rebrinum Anonymifigmentumeft, nullofundamcntonitens. Nccquicquam
pro Anonymo facit Gentium converfio promilTa Zoph. 3: 10. 11. Nam ea
non obftante , plurima fupra defignavimus & probavimus Judaeorum fupra
gentesprivilegia.Et fi quis illuftriflimam cjusprobationem defideret,Paulus eam
deditinEpift: AdRomanosCap. i i.com. 13 — 36. Quam hic pro fuo merito
deducere , locus non permittit. Gentes enim aflumptas tantum fuifle dicit ,
occafione lapfus quorundam Judxorum juftitiam ex opere quaerenrium, &
non obtinentium; qua rationc non eft confecutus Ifi*ael quod quaefivit. Sed
tamen non ita offenderunt ut caderent, & nuUa fupereflet aflumptionis fpes.
Nam funt pars maflae fanftae & rami arboris fanftaej & confequenter fanfti
propter primirias & radiccm. Cum Gentes eflcnt oleafter, arbor filveftris;
nuUius divinac benediftionis fcu pingucdinis particeps; fine Deo & gratiofx
cura divina in mundo; infitus poftea in ramis arboris Ifraeliticae , &parriceps
radicis & pinguedinis illius olex divinae ; cui nuUo modo gloriandum contrara-
mos, quafi vel propria fapientia, vel propriis viribus & juftiria, Judaeis me-
llores vel ad fummum, pares forent; Nam non ille radicem, fedradixillum
portat: id eft ab illo non pendet Abraham & femen ejus, fed a benediilione
Abrahami omnis hujusfides&falus. Ex Hierofolyma exire debuit lex. Ifraeli-
tarum eft haereditas. Et fi ramus ex oleaftro naturali excifus , prxter naturam m
bonam oleam infertusfit , quanto magis ii, qui lecundumnaturam funt , in-
ferentur fuae oleae. Imo myfterium hoc, quod obduratio ex parte contigit
Ifi-aeli, ufquequo plenitudo gcntium intraretj & fic omnis Ifraelfervabitur;

que-

Jdverfus Anonymum Theologo-V oliticum Liber Shigularis. 1 2 7
quemadmodum fcriptum eft, 'vtniet ex Sion qui eripiet evertet impiefates d
Jacob. Ex quibus aliifque plurimis apud Apoftolum Paulum prsediao loco
videndis , manifefte patet,Gentium converfjonem eas nuUo modo Judxos pares
conftituere; & ea non obftantCj multiplex efle Trpilipn^jcL Judccorum , c|uo cseteris
gentibus potiores funt; ut & deJudaeorumpromiffaconverfionequodadrJi-
^tiias cxiftentes fecundum eletUonem gratia^ ut Paulus loquitur Rom. 11:5-.
nullo modo dubitandum efle. Quodautem nosnonfinefpecialiDefJ2i*oviden-
tia contingere cenfemus, Judaosfcil Pertot annos MJperfos ah/cjueimperwper^
fiitijje^ quod nuUi alii nationi contigit ; id totum Annonymus minimo mirum
dicit , & tribuit Ibli odio aliarum natiojuim in fe converfo per fefarationem ab
lis ; Et rit us extemos , ritihus caterarum nationum contrarios ; Et ftgnum circum-
cifionts quod religiojtffime fervant, Verum odium illud magisineoruminteri-
tum & ruinam quam confervationem tenderedebuifle videretur: quumgen-
tes in totalem Judasorum extirpationem armaflet , quam obtinerefacile potuif.
fent, poft Jud^eorum difperfionem. Praeterea quofdam habuerint ritus, qui-
bufdam gentibus contrariosj Non habcrunt omnibus contrarios, necomnes.
Quis autem facile demonftret gentes in omnibus ritibus, & cum omnibus,
confpirantes? Et tamen in aliis non occurrit illud odium. Jud^i etiam fxpe
per defe6tiones aliarum nationum ritus imitati fuere : Etah^ nationesjudseo-
rum multos ritus aflumpfere. Sed non ideo velillihis, velhseillismagisgrat^
extiterunt. Tandem & Circumcifionem , & quofvis alios ritus, a Deo^prse-/»^^
fcriptos habuerunt ; cum interim gentes non nifi malis & depravaris fuis ratioci- 43^
nationibus inventos & excogitatos,ac idcircoplurimum diftin6]:os& diverfos
obfervavcrint. Atque adeo non nifi Deus eft, quijudxosillis voluit difcerne-
re , & difcretos fervare ab omnibus aliis nationibus, quibus talcm o-ratiam&
fui communicationem non conceflerat. Alias Nationes, ui Cbinenfes y fimiXi'^
ter fubftitifle, nihil arguit: Nifi Politicaeorum ad fubfiftendum inventa , ea-
dem ratione pro divinis mandatishabeantur. A Deo quidem funt& reguntur :
Sed non aliter quam hominum omnialicetpeflima cogitata. Verum &ipfum
taclum ex Hiftoria Chinenfium latius deducere jam non vacat. Plurimas putem
pofle demonftrari diverfirates , huc facientes , inter [ud^os & illos. Concludit
itaque Anonymus, fenon repugnante, Judaos hac , <vel alia decaufa.dDeo
tn aternum ele^os dici pofle, modo fiatuatur eleBionem eam non refpicere nifi
tmperium & corporis commoditates. Sed quam ineptum hoceft ? Namfihac
ratione fuermt m aeternum elefti ; quodnamjamefteorumimperium, quae
corporis commoditatcs ? Qua ratione probabitur Apoftolus , qui dicitquod
h^xX),'meW;^e,WTteTi'3,^ fint dfM-m^kx^^ Rom. 1 1 : 29 ? & quod ficri non pof-
tfit , ut exciderit verbum Dei Rom. 9: 6. Multo reftius ergo concludimus ex •
ai^lis, & per Scripturam probatis, eosaonyci/^ ratione imperii commodita^

tum

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

128 J^egneri a Mansvelt

tum corporis : fed etiam ratione intelleBus , wrtutis , tranquillitatis animi
eleBosefe. Quatenus fcilicet Deiis ipfis prae aliis nationibus dedit leges juftiffi-
mas & fiipicntiffimas, atque adeo commodiffimam occafionem intellcaufuo
refte utendi , & Deum ad voluntatem fuam colendi. Quatenus eos ad virtutem
ante nationes alias gratiofemultis modis inftigavit. Quatenus illuftriffimasiis
dedit coeleftium bonorum promiffiones. Et quatenus iis veram , unicam , ac
certiffiimam patcfecit viam pervenicndi ad fummam animi tranquillitatem ,
per Chriftum ex iis oriturum obtinendam. Aliaque plurima conceffit per totum
boc Caput anobis probata. Atqueadeoconcidunt jomniaquaehoccapite ad-
fl:ruere conabatur Anonymus.

CAPUT NONUM.
De Lege Divwa.

jfno' I. T Egem Anonymus prlus AhfoIute-yD^ndG Particularius confiderat.
ztym. LEteam Abfolute confideratam dicitvel a necejjitatenatura : vel ab

^^f '^' hominum placito dependere, Legis nomen abfolute fumptum , inquir , fignificat
4^. id^fecufJum quod unumquodque individuum , 'velomnia^ vel aliquot ejufdem
fpeciei una eademque eertaac determinata rationeagunt. Qux fcrupulofius non
excutiemus: quamvis curge fatisiniis defideremus. Lex qua d necejfttate natu-
ra pendet^ iUa eft^ inquit, qua ex ipfa rei natura^ Jtve\,defimtione necejfariofe-
^uitur. Quod fano fenfu admitti potcft ; fi non alia fcilicet ftatuatur naturae ne-
ceffiitas, quam ipfe Deus in natura conftituit. Omnem rerumnaturamaDeo
libere , fapientiffimeque conftitutam effe , tum ex fupra di£tis , tum ex ipfa Dei
notione manifeftiffinnum eft. Sed hic fenfus cum Anonymi fententiaquam in
pr^cedente Capite § & alibi confutavimus, parum convenit. Ahamenim,
p^g. ut mox patebit, ftatuit naturx neceffitatem : Sed perquamabfurdam.^^^(?-
44- minum plactto autem^ & qu^ magis proprie Jus utinciun ^appellatur , eftea^
^uam hommes ad tutttu & commodius vivendum^ velob alias caufas ,fibi
altts prafcnbunt, De nomine Juris , ut inutiles difficultates evitemus , jam non
difputabimus, majora feclantes. Quantum ad rem ipfam , videns Anonymus,
has leges non facile convenire , cum ea quam ftatuitomnium rerumnaturah
neceffiitate & immutabih concatenatione ; duas reddit rationes, C^rcumcen-
feat, omnta ex legibm unvverfalibus w^f//r^ quam nulhbi aham ab univerfovi-
detur agnofccre , diftin6tam , determinari adexiftendum & operandum , dicat ta-
men has leges ex placito hominum pendere. Nam revera id tantum^ic/V: Cum
hominum hbertas & arbitrium eorum, ipfi non nifi purum nomenfit. Nul-
lum enim placitum effe poteft, fi omnia fiant naturahneceffitate, &exip(a

rerum

Adverfns Jmnynvim Iheohgo-Volitkum Liher Singularis. 1 29
reruni natura neaffario fequantur. Imonulla ratio, nec ullus intelle<aus aut
voluntas, mli lolo nomine tenus, feu, ut loquuntur, fecundum dici Prior
ratio quam reddu hxc efr. Gl^a homo , cjuatenus pars eji natur^ , eatenus par-
tempotentta natura conftitmt. Sed quid hic Anonymus vuItperN^f«r^wcu.
jus partem afTent hominem elfe? Si rerum corporearum univerfitatcm velit
& hommem non nifi ejus partem dicat; hxc ratio nulla eft: Kamfichomo
non magis quam ulla res corporea operabitur explacito. Eaenimnonminus
quam homo, ell pars naturx & eatenus partem potcntia; naturx conaituit.Si ve-
ro rerum creatarumuniverfitatcmlcuquicquidcreatumeft, intellisat ; Fateor
hommem efle partem ejus, & cum omnibus aliis ab immutabili &liberrima
Dei volunrate determmariad exiftendum &■ operandum; fed non nifi ad ope-
.rar.dura per mtrmlecam libertatera, cujus quifque fibi intime confcius ell. Qua-
re dici non poteft, ejusoperationesulla naturali neceflitate fieri , feue.x ipfTl^a-
• tura neceflkno fequi. Sed cura Anonymus nihil de Creatione, quod memini ,
muflet: qujppe qui totius univerfitatis, feu rerumomniumut videtur , seter-
nam fommat E.xiftentiam, nuUo modo videtur hocvoluifl^e. Sieraoconfera
musea quae dicit Cap. i. pag. i^. & Cap. 6. pag. ^g. & Cap. 3. pag. ?i Vi-
debimus eum per naturamintelligere Deumidennficatum , feu non diverfum
ab umverfitate rerum corporearum. Quodeftabfurdiflimumillud fundamen-
tum cui totus hic tra^atus mnititur. Dicit enim pag. Gc,. §luoc{ potentia Natu-
ra, quam mjimtam ejfe ftatuit, fit ipfa di^vina potentia & ■virtm : Divina autem
ptentia fit ipftjfima Det Efentia. Per hanc potentiam autem omniafaaadkk
pag. 14.. Hujus natura partem dicit efe Hominem pag. ox.ameatenmtthr^
partem potentia natura conftituit , ut hic pag. 44. loquitur & confequenrei^
etiam partem Dei, ita u t , quicquid homo folafua potentia fibipraftare potefi , td,
lecundura Anonymum,/f D« pag. ^a. Atque adeo bomo

Hbi Deus luus. Verum m hacnatura , cujuspotentia eft ipfiflima Deiefl-entia
putat omma fien ex umverfaltbm legtbus natura , feu fixo & immutabtlt ordine
natura live rerum concatenatione pag. 3 i. quam dicit /)«^/re^io«e;«. Eafque
leges pag. 69. dKu/e^«/ necefitate & perfetrtonenatura dtvina.U nd^ ma-
niteltum ex.ftimo rerum corporearum univerfitatem , a qua nunquam diftin-
guu res altenus, feu rationalis nutur^e, Anonymo ipfum Deumelfe, & eius
univerfitatis aeterna ac naturali neceflirate omnia fieri. Eumquehacratione hic
pag.44. dKerckgemopttmepofe dtci ex homtnum plactto pendere , mia , licet ex
necejfitate natura humana , hoc eft ex natttra ip'a , ^uatenus eam per natt^ram
htimanam determtnatam conctpimus , nece(farto fluat , tamen ab humanapoten.
tta Jecjuttur. Et practpue ^uia ita pendet d potentta mentts humana , ut mens ni-
htlomtnus, c^tmenusresfub rattone vert &fairt perciptt , ftne htjce Uibus cla-
rtfme conctpt pofit , at non fine lege necefjarta. Qu^ non nih inanes ve. bo-

^ rum

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

I T{egneri h Mcmsvelt

rum tinnitus funt. Namfiex humana potentia neceflitate naturac neceffarlo
fequantur ; quale poteft hic concipi placitum ? aut quid hic profert Anonymus
prseternudum placitinomen, certsecuidamneceflitati, abuniverfali omnium
neceflicate dependenti, impofitum? Quis non videret & fateretur abfurdifli-
mumefle, motum velquietemin aliquo particularicorpore, fine quo corpus
illud clariffime concipi poteft , ab alterius impingentis vel fiftentis corporis
placito dici dependere , ex hac ratione , quod corpus fiftens vel impingens in
aliud, quatenus eftpars naturge, partem potentia^ naturgeconftituit ; &quod
quamvis motus vel quies itadependeantacorporeimpingcnte velfiftente, ut
ex neceffitate naturae illius corporis, hoc eft ex naturaipfa quatenuseam per
hujus corporis naturam determinatam concipimus , neceflario fequantur,ra-
men ex placito corporis impingentis velfiftentismoveri vel quiefcere dicatur,
quia ad ejus impulfum vel refiftentiam movetur aut quiefcit ; aut praecipue
quia illud corpus impingens autrefiftens, quatenus eft hoccorpus , clariffime
concipi poteft fine tali impulfu aut refiftentia, qua corpus aliud vel movetur
vel quiefcit. Quis ferat tam abfurda ratiocinia ? imo haecnon potius irratio-
nales motus & impetus, quam rationalem difcurfum dicat? Namhomo fe-
cundum Anonymum non magis ex placito legem fert , aut quicquam agit ,
quam unum corpus ad alterius placitum movetur. NuUam ad fuum placi-
tum requiric confcientiam ; nullam complacentiam ; imo nihil quod in cor-
pore reperiri non poteft. Quod eft omnem revera tollere libertatem8c ratio-
nalitatem , ac fubfticuere brutos & irrationales motus , quibus placiti nomen
falfo tribuitur. Hic genuinus fru6tus eft abfurdiffimae confufionis illius qua
Mentem pro corpore , & Deum pro uni verfitate corporca fumit. Pofterior ra-
tio, cur leges arbitrarias ex hominum placito dicat pendere , ejufdem ordinis
eft. ^uia fcilicet , res per proxtmas fuas caufas definire explicare debemus.
SedanideoproximisiUiscaufisplacitumcompetit ? Et tlla univerfalis confide^
ratio^ qua fpeftatur univerfi natura & ejus potentia, quam dicit efle poten-
tiamDei, qux eft ipfiffima Dei eflentia, & quamhic dicit efleconfideratio-
nem de Fato (jr concatenatione caufarum^ quae revera deftruitomnem liberta-
tem , cujus fibi quifque confcius eft, minime nobis tnfervire potefi^ ad nofiras
cogitationes ctrca res particulares formandas atqueordinandas, Verum nechaec
ratio quicquam valet. Namex ea tantumpatet, quod leges illae pendeant ab
homine, & ut tales fint confiderandae : minime vero quod ex placito hominis ,
aut ut tales confiderari debeant. Unum enim corpus moveri vel quiefccre , de-
pendetetiam abalio impingente vel fiftente: fedideononex ejus placito. At-
que adeo iterum patet, Anonymum, afllimentem univerfum proDeo, non
nifirerumcorporearumfiuum , &concatenationem natura neceflariam intro-
ducere, ablata omni mentis libertate, & folo admiflb nomm^ placiti fine re.

Quod

A dverfus Jnoiiymum Tlmlogo-Politicum Liher Singularn . i ^ £
Quod autem addit ad ufum vitas melius^ imo neceje effe, res ut foffihiles confide-
rare , quia nos ipfam rerum coordinationem & concatenationem ^ hocefi^ quomodo
res revera ordmata^ ^ concate^iata funt^flane ignoramus, Aperte patefa-
cit, eum non nifi nomine tenus piacitum & libertatemin natura concedere.
Nam omniaei ex immutabili fato neceflaria funt, & quaedam eorum , fine
ulla libertate aut placito, nifi nomine tenus , admiflb , tantum ut poflibilia
confiderat, ad ufum vitaefcilicet rinquatamenreveracenfetomnianeceflario
fieri. Itauteatantumpoflibiiiadicat,ne manifefte pateat abfurditasilliusquod
fovet Myfterii de Deocorporeo 6c fatali omniumrerum concatenationc per
naturam neceflliria. Et ne videatur diflentire ab omnibus, negando libertatem,
cu jus quifque fibi probe conlcius eft.

§. 2. HinctranfitadLegem/)^mW^r/Wconfiderandam; & eam definir,
Rationem ^ivendi^ quamhomofibi ^vel aliis oh alio^uem finem^rafcribit. Quod
accipimus. Si modo vera concedaturhomini libertas& complacentiaquahoc
agat : non verofolumnomenlibertatis; &omnianon fubjiciantur fato & na-
turaliter neceflariae cau&rum concatenationi. Non etiam negandum , ratio-
nem vivendi quam Deus honiini pracfcribit , legem efle. Quippe qui non mi-
nus quam homo alicui rationem vivendi prsefcribere poteft. Sedcur Anony- vag,
mus id propter fuum Myfteriumpraetereat, mox videbimus. Utautemquis 4^
ex ratione fecundum legem vivat, nullo modo rcquiritur ut cognofcat finem
^b quem Legiflator talem dedit; fed tantum utcognofcatlegem&rationem
:ur legiflatori {ecundum eam obedire teneatur. Atque adeo finisillius igno-
rantia, quemadmodum vult Anonymus, noneft caufa, curlegibusadjcian-
tur poen^ : Sed neghgentia feu culpabilis ignorantia rationumcur iislegibus
fubefle debeat. Cum autem homo rationes obedientiae Deo praeftandae , licet
perfeaiflimus fuerit, negligerepoflit , & fic violare legem : neculluseas fem-
per fibihabeat prompte praefentes; & plurimi negliganr propriamalitia ratio-
nes obedientiae tam Deo, quam hominibus , imo & a fe fibi prsefcriptis legibus ,
^praeftandx, nullapoteft concipi lex, cui non neceflario adjiciaturpcena, quae
tanquam fecundaria, fed notiflima ratio obedientix , cuique facillime prse-
fcns fic, & ad obedientiam moveat, ac hominem excitet ad inquirendas &
fibi prompte prxfentes reddendas primarias obedientiae rationes , & fic fe
legi fumma cum ratione & libertate fubjiciendum. Ita ut prsemium & pce-
na nullo modo confiderari debeant tanquam finis legis, utinepte vult Ano-
nymus, fed velut fecundarix rationes & caufae fubditosadobedientiam per.
moventes, & ns continuo ac facile praefentes. Quare non magis hominem
ad obedientiam conftringunt, fifcilicet rationaliter agat , quam rationes pri.
manas, quales funt omnes rationes fubjeaionis erga legiflatorem, nificjua-
tenus facihus & promptius prxfentes occurrunt. Sed fi homo irrationalitcr

vivar.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

132 'Re^nert a Mansvelt

vivat, inftarbrutorum, quae ciho&potu, tanquam praemiis , & verberibus
utpoenis, arationalidominoreguntur ; fateor hoec ei tanquam fraenum eflfe,
quo injiar ^qui ^ muli^ ut loquitur David Plalm^^:^. conjiringatur. Et
ideoconcedo eumquihocmodolegibus obtemperat , y^/^/^;;^ ^vocari nonpffe^
quianonnifi irrationali impetu ferrur. Sed fiquis legem cognofcens, Sccon-
fideransei a legiflatore, cui jure tenetur fubelTe, talem annexameffepoenam
& tale prasmium , cum ratione metuat poenam & intendat praemium , atque
exeo n^jctu fuum cuique tribuat legibus obtemperet ^ nullam videorationem ,
cur jtijlus^ocarinequeat. Nampoena lecundariaratioeft ad obedientiam. mo-
vens , & idcirco fecundario fpeitanda. Et qui hac ratione mctuit, non tam cum
fervitute fugit poenam Scfeftatur praemium, quam amat juftitiam , &exre-
cla ratione fe cum libertate filiali fubjicit legi quce talem habet annexampoe-
nam & praemium. Imo non nifi ex conftantiamoreboni, 6c firmodecreto il-
]ud periequendi , tantus hic mali metus oritur, Srcertum fitdecretum vitan-
di poenae malum. Servite Domino in timore ^ gaudete in tremore , inquit
PfalmiftaPfalm^: i i.Ethicfervitus veralibcrtas eft. Veritas enim nos liberos
r^i^//-, utaitipfeChriftusJoh. 8: 3^. Yx lexperfeBa^ eji \qx iXoi3?e<'fitc liber-
tatis , inquit Apoftolus Jac. i: i^*. Mo%o/,c«'.r« /2u'^«cacM,K93r>Knc,«{ /es^ovTa/, c';.-!
Soli qui clidiceru7tt ^quie^dleoporteat ^ "vivunt ut^volunt ^ ait Plutarchus. Nec
Paulus Aft. 13:39. coll.Gal. 3:11. Heb. 10: 1.2. 3. Rom. 8: 3 .^.aut ulloalio
loco, dicens eos qui fub legevivebant per legem jujlificari nonpotuijfe ^ docet,
eos qui praedifta ratione legem obfervant juftos vocari non pofle. Sed tan-
rum vel legem juftificarenonpoflehominem , perpeccatumcarncm fadtum,
leuHvitaDei&Spirituejus alienatum, qui idcirco legem oblcrvare non po-
teft, Rom. 8:3. vcl Icgem tantum umbram habuiflererum futurarum Heb.
10: I. & nihilcomplete : fedtantum manudu6lionemad mcliorem fpcm , per
quam ad Deum accedimus & jufti evadimus Hcb. 7 : 19. Quareannihilata
dicitur ob imbecillitatem & inutilitatem Heb. 7: 1 8. Atqueadeo juftitiam (e-
cundum illam legem, dogmatum fcilicet, veram & falutarem nonefle, (ed
umbratilem. Minime vero, nullam efle juftitiam legis, aut legem obfervan-
tes juftos vocari non poflfe. Fateor , definitur Jujiitia , conftans ^ perpetua
'voluntas jus fuum cuique tribuendi. Sed quidni ea rcpcriatur in illo quicum
ratione metuit malum&intendit bonum, alegiflatoreCcuifejure fubjeftum
agnofcit) annexumlegi, fecundumquam fuum cuique tribuit ? Doceatetiam
Salomon Frov.xi: Juftuml/etari cum fitjudtcium ^ iniquos autempave-
re. Quis non videat , id magis Anonymo quam nobis adverfum efle ? Cur
enimlaetantur Jufti, quam velquiapoenas iniquorum evitarunt, velquianon
minus a juftitia legiflatoris expeftant bonum, quamhis obtingitmalum; &
in utroque vident fupremi legiflatoris gloriam ? Metuunt autem iniqui, quia

J dverfus A nonymum Theolorrp-TQliticum Liber Sinqiilaris. 133^
fibi non nifi fimile malum a tam jufto legiflatore expeaandum efle vident.
Unde munifeftiflimum efl:, Juftos fecundum Salomonem etiam evitarema-
lum & intendere bonum legi annexura. Imo fiipfaSalomonisverbacumat-
tentione legantur , patebit cum docere, juftos ad majorem juftitiam & inno-
Cintiam vitjK ex improborum pcena proficere. Itautineptumjplanefit, quod
Anony mus hic de legis obfervantia tam fpeciofe voluit adftruere. Hinc tamcn
diftinguit Legem in Humanam 8c Divtnam. Per illamimeWigitratiGnem^ui-
'vendi qua ad tutandam vitam ^ rempuhlicam tantum infewit. Per hanc,
qua folum fummum bonum , hoc efi Det 'veram cogmttonem amorcm fpeBat.
Quas diftinvSlio ex fine & fcopo legis, defumpta videtur, cumalioqum fieri
foleat ex caufa pr^fcribente. Quod non potuit Anonymus , cum cenfeat
omnia determinari adoperandum Scexiftendum peruniverfales leges naturse,
ex ipfa rei natura nece^fario fequentes. VerumfiDcus per revclationem prje-
fcribat leges infervientes ad tutandam vitam 8c rcmpublicam, divinas effe ne-
gari non poteft. Et omnes quas hominespraefcribunt, ad promovendam vc-
ram Dei cognitionem & amorem , humanse leges funt & manent. Quamvis
& hx divinse dici poflint; tum quatenushomines easprxfcribentes a Deo de-
pendent ; tum quatenus id quod Deum fpedat prsefcribunt : & illas hunianac ;
cum circa hominis lalutem verlentur. Sed noneftquoddifputemusde nomi-
ne. Ratio cur hanc legem noco di^vinam , inquit, efi pvoptev fummiboni natu^
ram quam hic paucis dr^uam clare potero , jam ofiendam. Nos(equemur, &
errorcs detegcmus ac deftruemus.

§. Summumnofirumbonum, fiut innobis confideretur,<row/z/?ey<? inper-
femone melioris partis nofiri, non eftquoddubitetur. Sedhincputamus illud
m corpore reperiri non pofre, fed in mente quippe noftri parte longe perfeaio-
re. Quam tamen Anonymus a corpore nunquam fatis diftinguit. Verum
cumMenshumana, quamcunque perfe^lo gaudeat intelleaiu, fi fuavolun-
tate fecundumeuni nonutatur, errores evitare nequeat; imotantomagiscul-
pabihsfit; & contra quamcunque finita fitintelleaus perfeflio, homo hber
lit ab errore , fi modo voluntatem intra terminos intellectus fui contincat , pro-
culdubio multomagisperficitur voluntatis perfeaione (Screaoufu, quam Jn-
teIIe6I-U3. Et confequenter non tam in IntelleHus perfeBione quam in xeSto
noftr^ voluntatis ufu fecundum Intelleaum quantumfieri poteft perfeaum ,
fummum nofirum^ quod in nobis obtinere poflumus, bonum confifiit. Cum
autem ad noftrx voluntatisrea^um ufum requiraturetiam cognitio ejusfecun-
dum quod noftravoluntateuti tenemur , lux quae praefcribit rationem, veram
Dei cognitionem & amorem comparandi , feu Deum amandiexvera cogni-
tione, reclredivmadicipoteft. Verumcum ignoremus, quantae perfeftionis
cognitioadDei amorem requiratur; &fciamusDeumomni noftra voluntate

R 3 ac

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Hoag.

507 E 19 [2]

I J{eg7ieri a Majisvelt

& viribus omnibus, feu ex toto corde amandumefle; fictencmur noftra vo-
luntate uti , ut quantum poflumus proficiamus in cognofcendo Deum , & eum
nunquamnonomnibusviribusamemus. Omnem noflram cognhionem & cer^
t^g' tttudmem a fola Dei cognttione de^endere, extra dubium exilhmamus. Si per
^^' Deum non univerfum corporeum : fed ens fummae pcrfeaionis , & idcirco a
corporerealiterdiverfurn, intelligatur. Per confequens fatemuretiam
fummum noftrum bonum non dari abfque cognitione Dei & concedimusillud
eatenus ab hac dependere. Sed fummum noftrum bonum omrjino confiftcre in
ea cognitione Dei, &c non potius in ufu voluntatis noftrae fecundum eam co-
gnitionem , nunquam probabit Anonymus. Qui fummamhabet Deicogni-
tionem, &ex eafuam voluntatem&omnes aftiones regit, fummo bonoqui-
dem perfecliflime gaudet. Sed tamen qui pro fua cognitioneDei, veraqui.
dem , fed abfque fua culpa minus perfefta , omnes fuas aftiones & judicia regit,
eodem etiam fummo bonogaudere poteft & gaudet. Quamvis brtenontan-
to perfecaionis gradu. Quare cognitionis perfedlio in intelleftu , nec fohrarie ,
nec prxcipue fummum hominis bonum eft: fedufus voluntatisex rc£ta Dei
cognitione j quantacunque ea fuerit. Verum fi hanc Anonymi fententiam
penitius infpiciamus, iterum levi opera patefiet, impurum ejusMyfterium
de Deo corporeo , fecundum quod hxc omnia , quae de fummo bono & cogni-
tione Dei dicit , diriguntur. Nam , ut inquit , omnia qua in naturafunt , Dei
conceptum ^ pro ratione fua ejfentia fuaque perfeSlionis invohunt atqueexpri^
munt-^ac promdenos^ quomagis resnaturales cognofcimus ^ eomajorem ^ & per-
feBiorem Dei cognitionem acquirimus ^ vel eo Dei effentiamperfeBius cognofci^
mus, Ita utresnaturalescognofcere, eifitDeum cognofcere; & hiECcognitio
fummum noftrum bonum ; de quo maxime participat , qui intelleHualem
omniumquain natura funt , feu Deicognitionem fupra omnta amat , eademcjue
maxtme dele£latur. Quorum abfurditas adeo manifefta eft , ut m ea detegenda
confutandaque fruftra tempus confumamus. Quis enim non videat , ahud ef-
fe Deum , aliud Creaturas cognofcere ? Qms ignoret inurilem efl^e cognirio-
nem omnium, ficognofcens omnesfuas aftiones voluntarias fecundum eam
non rcgat? Quisnon multo majusbonum exiftimet , Deum quam creaturas
cognofcere & amare? Qulsnonbeatiuscenfcat , Deumcognofcere & amare ,
quamDeicognirionemintelleaualem? prsecipue cum ex Anonymo non pa-
teat eam ilH ahquid acorpore vel corporeo motu diftinftam efle. Hucfcihcet
redit omnis Anonymi beatitudo,incognitionem Dei , feu omnium rerum na-
turahum , & ilhus cognitionis amorem fupra omnia. Et cum eam cognitio-
nem a corporcnon diftinguat , acconfequenternecamorem; OmnisejusBea-
tltudo nihilpoteritefle, quam certa qugedam humani cerebri conftitutio , &
determinatio motusin eoexiftcntis, quibus nomen cognitionis &amorisim.

ponit.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfus Anonymum TheoIogo-PoUticum Liber Singularis. i ^ ^
pomt tMe Jta vero, ^«^ hic finis exigit , quaequefecundum Anonymiprin-
cipia funt leges&reguljemotus,y«/^ Dei, dicit, quiaqHafiab zpfo Deo.qua^
tenus in nofira mente exifiit , id eft vel quatenus nos aiiquid Dei fumus , vel qua-
tenusmnobis eadaturcerebri conftitutio, quam Dei cognitionem vocat Ano-
nymus , nobis prafcribuntur , id eft in nobis reperiuntur. Et hoc refpedlu , ratia
vivendi , inquit , ^«^ huncfinem fpeEiat^ lex divina optimevocatur , ideft omnis
motus determinatio quae tendit in eam cerebri difpofitionem , quam Beatitudi-
nem dicit, Lex divina eft. Namomniacenfetexlegibus univerfalibusnatu-
rae determmari ad exiftendum & operandum , & nullibi mentem a corpore
vel Deuro ab univerfo realiter diftinguit. ^tanamautemhae mediafint;
^uanam ratto vivendi quam hic finis exigit; & quomodo hunc optima reipw
hlica fundamenta fequantur : & ratio vivendi inter homines ; ad univerfalem '
Ethicam, mquit, /»cm«f^. Eam fi viderelicerct, totum patefieret lioc myfte-
num: namproreaaerationisdicaatis, &intelligcntis acliberx creaturaicum
ratione yitam agendi regulis ^DeoJiberepraefcriptis, nonnifi xternas,motus
& quietis leges & regulas tradere pofiTet j quibus ipfe Deus, utpoterealiterab
^ii. umverfo non diftm<aus, fubeffet ; & omni fibertate a Deo , & natura fublata
Pc T non nifi irrationaJis & bruta fubftitueretur neceffitas ; & fatum quam maxime
\ htuum , quippe ratione plane deftitutum. Cui fundamentali abfurditati
V ij Poene totus hic Anonymi tracSatus innititur. Sed videamus quid jam in fpecie
I delegedivinadicat. ^
§. 4. Repetitis iis qus ha(£l:enus de lege naturali divina dixerat, quatuor
ejus proponit quafi Proprietates VEam effe univerfalem , fiveomntbmhomini.
ims communem. Quod coacedimus. Nam omnium eft eadem univerfalis hu-
mana natura. Sed qua ratione fieri poflit , ut quis hominum ab hac lege deficiat , '
& peccet, ex Anonymi J^ntentia non videmus. Nam pofitafatali neceffitate ''
natur»,nihil ab ea deficere poteft. Plurimos tamen contra naturam peccafl^e
teftatum PaulusinprimocapiteEpiftolaefuaeadRomanos. II. Eamnonexige-
re fidem hifioriarum. Quodetiamconcedimus. Naminnotefcitex folaconfide-
ratione naturae Divinae &Humanae.Nec/^mH//?omr«w, c^uantttmvis cer-
ta, Det cognitionem, primam fcilicet, nobis darepotefl : namabfqueorani Dei
cognitione,nulla poteft dari fides hiftoriarum .-quippe quje eam femper fupponit.
Potefttamenhiftoriarum fidecomparari cognitio Dei revelata ; qua Deus cui-
dam hom ini de fe tale quid patefacit, quod exfola confideratione natura humana,
& communtbus notiombmperfi certis &notts , finealiarevelationeinnotefcere
non poterat. Ut latius probatum Cap. 4. §.x.Scd Anonymus,qui,ut demonftra-
vimus fupra Capite Sexto , enervavit omnem cognitionem revelatam , talem
Dei revelationcm admitterenonpoteft. Ex ea Deicogmtionenaturalitt\^ri\in
nobts ortri AmoremDei, quis negaverit ? Sedinimmenfum crefcit & augetur

amor

r ■ .

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

x^(j J^gneri h Mansvelt

amor ille pcr cognitionem gratioferevelatos Mifericordix, Eenevolentix , &
promiffionum divinarum. Et eorefpeftu negarinequit, ex Hiftoriarum fide ,
etiam in nobis oriri & augeri poffenoftrum Deiamorem.Etcumnaturalisno-
ftra cognitio Dei, multis tenebris involuta fit & obruta ; acconfcquentcrad-
modum diminutus fit Dei amor naturalis ; nofque , licet continuis ftudiis
multumproficiamus, naturalibus mediis ad beatitudinem feu cognuionis& a-
moris perfe£l:ionem afcendere non poflimus* ut probatum Cap. 5: §. 1 i.fem-
perquenoscondemnet Dei vicem gerens naturalis noftra confcientia &eaac-
quiefcere non poffit abfque medio , quo fatisfiat divinx Juftitiae , ex nullis
rotionibus communibus innotefcentCj/^i^i hifioriarum , ut ad fnmmum no^
firum honum per^veniamus ^ plane necejjarium reciuifitum eft. Nameafola co-
gnofcitur, quid Deus de fe, fua voluntatej&perfedlambcaticudinemacqui-
rendi via, patefecerit , 6c credentibus promilerit. Ita ut plane abfurdus fiE
Anonymus, cum aflerit ficlem Hijioriarum etiam poft peccatum , non ad bea-
titudinem & fummum noftrum bonum obtinendum, led tantumratione ci-
"vilis ziita perutilem ejje. Sic enim omniapergratiam comparandae falutisdo-
gmata fimul abjicit & abnegat; imo veram beatitudinem adeundi viam prse-
cludit. Nam fine fide nulla falus. III. Legem dinjmamnaturalemnonexigere
ceremonias , fatemur. Nam omnes ceremonix natura funtarbitrarix , &non
nifi ex inftituto ccrtoe. Requiritur quidem, uthomines in focietate viventes ,
nonnunquam inter fe quafdam obfervent , fed nullam exigit lex naturalis.
Nonergo funt ceremoniaeperlebonae ,{edexinftiruto. Necper fefignificant
6cumbr9efunt, fed ex inftituto. Nec funtfructus inte'lc(Slushumani , fedin-
ftituta voluntatis divinx. IV. Summum L^gis pr^mium efte, ipfam legem^
nemp^ Deumcognofceie ^ eumqueex^ueralibertate ^ animo mtegro conftan-
te amare^ poenam autem^ horum privationem carnis fevvttutem^ ft veani-
muminconfiantcm (j^fluBuantem. Sano fenfu concedietiam poreft : nam bea-
t03 per Chriftum, Deum cognofcere & integroanimoamare, noneftquod
dubitetur. Sed tamen hinc profluens immenfum illud bonum , ^uod oculm
non vidtt^ nec auris audivit ^ nec in mentem homims ^venit ^ eft proprie prae-
mium quod Deus praparauit iis a quibus ipfe diligitur i Cor.i;^. Efa 64:4
Pfalm 3 i: 19.10. Horumprivationemetiam&carnisfervitutem,eflepoenam,
dubitari non poteft. Sed aliud praeterea voluit Scripturacum paffim loquitur
de Inferno, Ig^^ •> "verme non moriente^ 8cc. Marc. 9: 44. Efa. 66: 24. Ve-
rum hjec non vidctur Anonymusagnofcere, cum nihil dicatdepracmio& poe-
na poft hanc vitam & utriufque duratione.

§: Praemiffis quatuor hisnaturalislegisdivinaeproprietatibus, aliaqua-
tuor proponit inquirenda: Eorumque duo priora, hoc; pofteriora, fequen-
te capite examinat. llbrum priuseft 5 l>^um luminenaturali concipere pojfimus ^

Dem

Adverfus Jmnymum Theologo-V oliticum Liher Singulans .

Deum "velutt Legijlatorem aut Prmcipem leges homintbus frafcrihentem ? Polte-
rius. §luid facra Scriptura de lumine lege hac naturali doceat ? Utrunique
videamus. §t^id circa Pr/mum fatuendumft ^ facile ^ inquit, deducitur exna^
tura "voluntatis Dei^ qu^ d Dei IntelleBunonnifire^eBunofirarationrs difiin-
guitur ; hoc efi Dei ^oluntas Dei IntelleBusin fereveraunum ^ idem funt,
Rem ipfam concedimus. Deus enim fimpliciflimus eft. Et ne quidem in ho-
mine realiter dillinguitur Intellectus a voluntate. Multo minus in Deo. Sed
peiTmium exiftimamus errorem, quem hinc adftruere conatur Anonymus;
iublata fcilicet a Deo cc Creaturis omni libertate , & introdu^la necelFirate,
nullas dariaut naturaU lumine cognofci prssfcriptas hominibus a Deo leges ,
quas premium aut poena fequatur ex folo lubitu aut abfbluto imperio Dei:
Deumque non nifi propterdefeilumcognitionisin homine Legiflatorem cfle.
Quod ut pateat, infpiciatur exemplum inquoconarurdemonilrarc, Deivo-
luntatem ab Intelle£lu , non nifi refpedu noftrarum cogitationum,quas deDei
Intellectuformamus, diftingui. Cum adhoc tantum attendimus ^ inquit,^/W
natura Tnanguliin natura divma ah aterno continetur , tancpuam ^terna njcritas ,
tum dicimus Deum triangult ideam hahere ^ fvve nataram trianguli intelltgere.
Verum eft. Sed cum ea veritas non nifi fola aeterna Dei complacentia talis fit j
& nulla alia neceffitate, quam perfediflimae illius complacentiae divinx j ab
xterno in natura divina contineatur, tanquam xterna veritas a prima&eP
lentiali Dei veritate pro ejus arbitrio profluens; non nifi fuacomplacentia ia
fe habet ideas omnium quaspraeter feintelligitinfe. Cumautem hseccompla-
centia non pertineat ad formalem conceptum lntelle6lus, dicimus Deumali-
quid intelligere, quando eum permentis abftraftionem non attcndendo ad
hanc complacentiam , fme quanihilpraetereum cfle velcognofcipoteft ,con-
fideramus fibi fui & omnium prxterfeconfcium:dicimusautemeumaliquid
velle, cumeundem Deumconfideramuscum confcientia & fummacum com-
placentia a folo (eipfbadtuofum. Atqueita VoIuntateminDeoablntclIeclu,
diftmguimus fola ratione noftrarum cogitationum , quas deDeo, nonautem
de Dei intelleciu, ut vult Anonymus, formamus. Ita ut abfurdedicat, Idip^pag.
fum^ quod Dei Intelle^ttm vocavimus ^ Dei voluntatem five decretum appella- 49-
mus^ cum ad hoc tantum attendimus ^ cjuod natura trianguli fic innatura divi^
na continetttr ^ ex fola necejfitate divin^ natura ^ non ex neceffitateefi^entia
natura trianguli, imo quod necefiitas efienti^ ^ proprietatum trianguli^
quat enus etiam ut atcrna veritates concipiuntur , afola necefiitate natura dtvin^
& intelleBus pendeat , uon ex natura trtangult, Nam (\c aufertomnema
Deo libertatem Sccomplacentiami &uticonvenienrer abfurdiflimisfuisprin-
cipiis debet, Deum facit ens, ab aeterno fola neceflitate aftum, folonomine
intelligens & volens. Si enim trianguli, & omnium aliarum rerum naturae,

S fola

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

138 'Regneri a Mansvelt

fola ipfius dlvina^ naturge neceflitate in eadem natura divina continerentur ,
& a fola neceflitate naturae divinx penderent , nihil in Deo libertatis reperire-
tur, & omnia cum Deoforentejufdemneceffitatis. ^ternaquidemeftdecre-
torunidivinorumcomplaccntia; {ed tamen ideo nonminuslibera. Namliber-
tas 3eternx & perfe6tiffimx effentias infeparabilis proprietas & perfe£tio eft. In-
fallibiliter etiam fit, quicquid Deus xterna fua complacentia voluit. Sed ta-
men ideo dici nequit, quicquid fit, ex (bla neceffitate naturas divinae fuam
habere neceffitatem effentix: verum ex aeterna & perfe£l:iffima neceffiiriae et
fentix divinae complacentia; qua fbla funt & poffijnt effeomnia, quae prae-
ter Deum funt, aut effe poffunt. Nam abfque Dei complacentia nihila Deo
fuam veritatem aut effentiam obtinere poteft. ReJpeBu Ddquidem, feu in
ipfo Deo rcvera unum & idem funt lntelle£tus& voluntas; nam attributa
Dei, nec inter fe, nec ab effentiadivinarealiter diverfa funt. Sedtamenideo
nos non unHm ^ idem affirmamus , cum dicimus Deum ab aterno quid decrevijje
(^voluijfe^ vel Deum hoc ipfum intelkxijfe. Nam unum ab alio per praecifio-
nem abftradivam feparamus; & unum confideramus non confiderato alio j
quamvis concipere non poffimus, unum abfque alio effe, auteffepoffe. Ni-
hil concipimus Deum praeter fc intcllexiffe, quod nonconcipiamuseum vo-
luiffe; & nihil voluiffe, quod non intellexiffe: nam Deus & in inteHigendo
6c involcndo, aliquo a (e diverfoobjefto , nonabobje(3:ofeda(eip{bfumma
cum complacentia & libertate id determinate intelligere, concipi debet. Ita
ut atcrna necejjttas feu writas^ quam involvunt Deiaffirmationes ^negatio-
nes de taliobjefto, etiam profluateximmutabiIis& aeternae voluntatisdivinae
complacentia perfe(5tiffima. Cum autem Deus nobis revelat , quid veHt aut
non: ex iis qua^ decrevit non plurarevelat , quam revelare placet j c^eterafibi
refervat, nobis abfcondita. Quare fi ea quaeramus, afcendimus inabfcondita
Dei. Quod quam deteftabile peccatum fit, noneft quod probemus Cumita-
que , exempli gratia , Deus Adamo dixit fe noUe ut dearhore cognitionis boni
(jr mali comederet. Adamo nihil de fuo decreto& voluntatepatefecit, quam
quod decreverit & voluerit prohibercefiim dearborecognitionisboni& mali:
nullo modo vero, quod decreverit, eumnonefurumdeilloarbore. Decreve-
rat enim eum efum prohibere, & illum tamen, ex hominis malicia, contra
prohibitionera illam, futurum. Sed cum hoc de fuo decreto Deus Adamo
non revelaverit nifiperevcntum , anteeundemisinilludinquirerenecpotuit,
necdebuit. AtquedeohicnuIIac^?»fr^///5/^?, fi dicatur, Adamum de iUaarbore
ederepojfcj de qua Deus patefecit fe nolle, feu prohiberequodedat. Namfic
non habet potentiam adverfus Dei voluntatem ieu decretum agendi : led adver-
fus mandatum quod Deus voluit & decrevit ei prasfcribere. Et per confequens
non impojfibile efi ^ ut Adomus de ea comederet: Nam quamvis id contra Dei

prae-

||3C

uidverfus Amnymum Theologo-VoMcum Liber Singularis. i ; 9
prasceptum 6c mandatum , non tamen contra decretum ejus ageret • quod cum
occultum effe Deus voluerit , homini non poteft effe regula fuarum aaionum.
^^re cum ScripturamrratDeumid Adamo pracepijje , & nihilomint4s Ada-
mum de eademedtffe, necejfario dicendumjft , Deum Adamo non tantumme-
lajfemalum ejuod efumdearbore necefarto fe^ueretur: fed etiam revelaffe quid
mandare & prohibere voluerit, quam vitse regulam Adamo prsefcribere pla-
cuentj & quasnam ex Dei voluntatefutura foretinobedienti£epoena, necet
fanoperferenda, ut juftitix divinae fatisfiat. Hinc Adamus, nonultradcDei
voluntate&xterna ac neceffaria veritate judicans , quam ei revelabatur, per-
cepit Deum hoc velle mandare & talem adjicerepoenam : idque pro aterna ve.
rtrate habuit quamdiu in primaeva pcrfeaione permanfit nihil dubitans de ne-
ceJfttateconfecutio7ttsiUtusmali, feupoenae, fi peccaret. Quid autem Deusde-
creverit futurum ab iis quibus mandatum illud erat prsefcriptum , cum non
revelaretur, ignoravit, & inquirere nec debuit nec potuit: fed fuum tantum
officium praeftare, feu quantum infeeft, fecundum mandatum Dci vivere.
Itamignorantianecejfaria confecutionis malipana adpeccatumin Adamonon
fuent. Et ignorantia ejus quod Deus revelare noluit,^< Adamusidcirco fdre
non potuit , hanc revelationum non kcevitAdamo legemejfe , & Deum Legijla-
torem ac Principem Adami: fed ipfa Dei voluntas , qua voluithanceipraeicri-
bereregulam aftionem fubtali poenaobfervandam : & ipfe Deus , quia Deus,
Adami fummus Dominus fuerit, Princeps , Legifator, velquocunquenomi-
ne eum denominare volueris. Sic & Hehrais Decalogus non ob defeBum cogni-
ihnis: fed quod eum fub poenis & praemiis a Deo revelatum &pr2efcriptum
cognofcebant , lex fuit. Quod enim Dei extftentiam & aternam 'veritatem
ignoraverint , nunquam probabit Anonymus. Imo hocafferensfibimanifefte
contradicit: nam aperte repugnat, ipfis aDeoin decalogo revelatum innore-
fcere quod Deus exiftat, fi naturaliter exiftentiam Dei & xternam veritatem
ignorent. Falfum etiam Deum mediis corporeis adhibitis nihil tanquamlegem
patefacere poffe. Nam contrarium manifefte patet Rom. i : 18 — xi.ut&
cap. 1. com. 14-. 1 5". Poteft ctiam idem tanquam Lex^ ranquam atemaveri-
tas percipi , ut in omnibus legibus naturalibus pater. Idem quod de Ifraelitis ^
Adamo demonftravimus , omnihus etiam Prophetis dicendum, & in fpecie
deUifofe-^ eumexrevelatione percepiffe, quaevoluerit Deus praefcribere offi-
cia fub prxmiis & poenis certo fecuturis : quid autem futurum decreverit Deus
eum ignoraffe, & inquirere non debuiffe, quianon revelaverat Deus:&id-
circo non hanc ignorantiam facereutDeidiaatafinthominileges , fedipfum
Dei Eminentiam & Omnifufficientiam divinam. Atque adeo cognofcendo
Deum effeReBorem^ Legiflatorem ^ Regem, Mifericordem , Jujittm , eum co-
gnovit, nonutfingebat aut imaginahtur^ kd uterat revera. Namhsecnoa

S z funt

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Hoag.

507 E 19 [2]

j^o ^^mri a Mansvelt

funt humana natura attributa , d Deo removenda: fed pcrfeaiones, qux in
Deo reperiuntur abfque omni imperfeaione , iisinhominibusadhaerente. A
cseterisProphetisexcipit Chrijium, & inquit, quamw is etiamvtdeatur leges
Deinominefcripfife,fenttendum tamenefi , eumres wre & adaquate perceptf
fe. Has fcilicet, quod Deus id quod praefcripfit decrevent fub tah prxmio &
poena prarfcribere ; idque ideo fit aeterna veritas ; quas cum ignorarent ahi Pro-
phetae, ex ca ignorantia illud habueruntpro lege fluenteex lubitu& abfoluto
imperio aUcujus principis. Sed plane aberrat , nam Adamo & Prophetis igno-
tumeffenonpotuit, jeternam efle veritatem, Deum hoc fub tah praemiovel
poena prxfcripfifle ; quamvis ignoraverint , quianonrevelabatur,quid,abiis
quibus illud a Deo pra;fcriptum erat , fecundum velcontraillud decretum &
prxfcriptum a Deomandatum, futurum eflet. Praeterea nihil repugnat acter-
nam ahquam veritatem circa creaturas a Deo hbere produftas , exlubitu&ab-
foluto Dei imperio talem efle: nam Deus totam naturam xterna , liberrima ,
immutabili & eflicaciflima voluntate creavit & ordinavit. Sed cum AnonymiJS
a creaturis Deum non difl:inguat , fatalemque neceflitatem introducat , non ni-
fi in fia:a& imaglnaria hac ignorantia , naturam legis , fiftam & imaginariani
omnino invenire potuit. Et a tali ignorantia tamen Chriftum excipere videri
voluit, ipfe non nifi nomine tenus Chriflum agnofcens, utpatet, tumexdi-
ais cap. 6. §. ly. 16. tum ex rarionibus quibus hic utitur utrifque. Nam
Chrifius , inquit, non tam Propheta, quam osDeifuit. Deusentm permentem
Chrifii (ut in Cap. i. ofiendtmus) ftcuti ante per Angelos , nempe per vocem
creatam, -vtfiones, &c. (hifcilicet Anonymofunt Angeli , &utDeusperhaec,
ita per mentcm Chrifti, qui Dei oserat) quiedam humano generi re-velawt.
^apropter a^ue d ratione altemm efiet , fiatuere , Deumfuasre-velationesopi-
Titombus Chrifii accommodawfie , ac quod Deusantea fuasre-velationesopiniom-
hus Angelorum, hoc efi 'vocis creata & vtfionum accommodawrit , utresreve-
Jandas Prophetis communicaret , quoquidem nihil abfurdiusfiatui pojfet. Unde
manifefte patet, Chriftum Anonymo non nifi creatumahquodorganumefle
proculdubio plane corporeum, quo mediante Deus Apoftolis quxdamreve-
lavit, ficutiantea per vocem creatam & viliones , quas Angelos dicit, quaedam
patefecit Prophetis. Et confequenter Chrifti perceptiones rerum revelatarum
in co non ahud fuifle, quam id quod alias &alias facitvoces, motus fcilicet
&quies. Atque ideo seque a ratione alienumefle, Deum fuas revelationes opi-
Titonibus Chrtfii accommodavijfe , ac quod Deus eas antea optniontbns Angelo-
rum, hoc efi , ut ix\(\\i\i, vocis creata vifiontfm accommodaverit. Quorum
omnium immanis abfurditas a nobis fupra Cap. 6.§. 15-. i5. late fuitdetefta
& confutata. Sed prafertim , inquit , a ratione alienum fcilicet fuifl*et, Deum
fuas revelationes opinionibus Chrifti accommodavifle,undeetiam,utputat,
^ Cbrifto

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

^i.'!? r/?// ^ nonym um Theol o^o-l?oliticum Liber Sin^ularis . 141
Chrlfto leges fuiflent, cvim non ad folos Jud^os , fed totum huma7jum'ge?tus
docendum mijfus fuerit , adeocjue non fatis erat ut mentem opinio?iibus "Jtidaorum
tantum accommodatam haberet , id eft motus haberet convenientes motibus Ju-
daeorum tantum, fed opiniombus (j^ documentis humano generi uni^verfalthus ^
id eft motibus in omni homine , ex univer{alibus legibus naturx humanse,
repertis, quos habet pro notionibus communihus (^veris, LJndepatet, quam
procul abfint a veritatequaehicfuomodo deChriftodicit. Etquamnihil fit,
ex ejus fententia, Chrijium pura mente extra ^verba ^ imagines resrevelatas
^ere ad^quate percipere. Nam Chriftus ei os Dei eft , & Deus per eum , ut
olim pcr vocem creatam, aliquid revelat. Sed cum haccprxdi6lo locolatius
examinaverimus, noneftquod iterum iisinhxreamus. Cxtera quxhicaddit, /)^^.
res revelatas a Chrifto nunciw^m tanquam legesprafcriptas ^ niCipropter populi
ignorantiam ^ pertinaciam &c Chx Aum finedubioeos ^ cjuibus datum eratmy^
fieria coelorum nofcere^ res ut aternasveritates docuijfe ^ non verout leges pr^e-
fcripfifie^ ex jam di^lis aperte concidunt. Nam aeterna veritas etiam legis ra-
tionem haberc poteft. Ut exempli gratia , Amandum elTe Deum , & lex & se-
terna veritas eft: etiam in iis qui habent accuratam ejus notitiam. Fruftra
tempusetiam impenderemus difcutiendis iis^quag hic inferit dc Vaulohumano
more loojue?tte^ cum Dco jufiitiam^ mifericordiam^gratiam ^&:c, tribuit, tum
quod cuiqueprimo intuitu innotelcant abfurdiflimxquas habet Scriptursc de-
torfiones , tum quod de his prolixius & ex profcflb dixerimus Cap. 7. 6, 7. 8.
Ex quibus omnibus apertiflimum eft , quod hic jam tandem poft tam longas
ta^diofas&intricatasambages, ineptiflime concludat , Deum non nifi excaptti
vulgi, ex folo defeBu cogitationis ^ putem cognitionis legendum efle, tan-
quam legifiatorem , aut Frincipem defcrihi , c^juf;u7n , mifericordem , &c. voca^
ri. Cum & natura pateant nobis inditae , & a Deo , totam naturam efiicaciflS-
ma fua voluntate liberacreante&ordinante, fubpraemio& pocnisprsefcript^
cognofcantur leges plurim^ , quae funt etiam aeternx veritates , a perfeftiflima
Dci voluntate in natura conftitutx , & ex , & in ea notac. Nec minus abfurdum
quod addit , Deum revera ex folius fu^ natur^ ^ perfeBionis neceffitate agert
omnia dirigere. Nam libertas inleparabilis eflentiae divinse proprietas & per-
feftio eft. N ecfieri poteft, ensperfe£tiflimum aliter quamfummacum liber-
tate agere & dirigere omnia quae ejus virtute creata funt & exiftunt. Profluit
quidem ex perfe6tionedivinaenaturae, Deum volendiailununquam omnino
deftitui , ita ut non fit a£lu volcns; Imo repugnat etiam eum non unico aeterno
Sc fimpliciflimo volendi a£tu omnia velle, ficut unico intuitu omniacogno-
fcit & intelligit. Sed tamen ideo non agit ex neceflitate naturas ; nam abfolute
fe ipfo folo agu quicquid placet; quae fumma libertas eft; fine quaperfe6lifl
fimum ens abfque contradidione concipi ne quidem poteft, ItautDeusnon

S 3 Deus

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Hoag.

507 E 19 [2]

142 l{egneri a Mansvelt

Deus fit G ex folius naturae neceflitate agat : necagat, fed agatur &neceffltc-
tur. Quod cft illudubique rediens Anonymi noftri Myfterium , deDeo, qui
eft ipfa corporum univerfitas, & neceffitati fatali fubjicitur. Omnia Deule-
creta ^ ^volitiones aternas ejje veritates , fem^erque necejjitatem involvere^ fa-
cile fecundum fupradi6ta a nobis concedimus, Nota enim funt Deo df^culo
omnia opera ipjitis ASt. ij: 18. & Conf/ium Domini Jlabit , inquit Salomon
Prov. TC) : II. Sed cum Deusetiam omniaqUi^ vultfaciatincoelo^c^interra^

incmnibus abyj^is Pfalm 1 3 5- : 6. imo omne fuum bene placitnm faciat Efa. ^G:
10. Hxc neccffiras Dei libertatem nullomodo tollit, fed inleparabilis divinse
voluntatis liberrimae perfe6tio eft ; multo minusomnia duro fato conftringir,
fedomnis libertatis inrebus unicumprincipium&immutabilis fonseft. Quod
cum luminenaturali omnibusinnotefcat, manifeftum eft, Deum naturalilu-
mine concipi pofle, tanquam fummum & liberrimum legislatorem , domi-
num& principemhominibuslegesprxfcribentem. Dire6tecontraidquod tan-
to molimine, fed adeo debili firmitateadfovendum fuum iniquitatis Myfte-
rium haftenus adftruere conatus fuit Anonymus. Quemlicetconftriitius re-
futare potuiflemus, hucufque tamen per omnesanfra£ius fequi maluimus, ne
quidalicubi tamabfurdi figmenti haereret.

§. 6. Pofterius , quod hoc capite traftandum propofuit , eft , facra
Scriptura de lumine lege hac naturali di^vina doceat ? Etconcludit. ^i^d ea
hanc abfolute commendet. Non repugnamus. Sed quod ad "veram beatttudi-
ntm ^animi tranquiUitatem unica fuflRciat, utinnuit Anonymus, nullo ni-
titur fundamento , & falfifflmum eft. Re£la & lata via procurrit hic homo ad
Gentilifinum, & ex ineptifflma fua naturali morum doftrina, qux ablque
Atheifmo admitti non poteft, &fatali neceffitati fubeft, mi(er veram pollice-
tur beatitudinem & animi tranquillitatem. In Scriptura frimum quod nobis
occurrit , inquit , eji ipfa primi hominis Hijioria. Ubi confiderat Deum Adamo
pracepijfe^ ne comederet de fruBu arboris cognitionis honi(^ mali^ quod dicit
'videri fignifcare Deum Adamo pracepijfe honum agere quarere fub ratione
honi^ non quatenus contrarium ejl malo. Quod unicum inquit, totamle-
gem divinam naturalem comprehendit, Ita ut Deusin Adamo ad verambeari-
tudinem nil nifi legem naturalem divinam requirere videatur. Sed cum ip(e
faieatur,/^ certum ejfe non pojje^ numhac divini praecepti Adamoprgefcripti
explicatio^ cum Scriptoris mente , & confequenter cum veritate conveniaf^ (j^
pleriquehancnon parabolam , fed veram hijioriam (jr narrationem Jiatuant ^
quod nobis multis de caufis omni dubio caret , & ipfe idco huic probationi
confiderenon audeat, noneftquod inhsereamus huic abfurditati confutandae :
nam profedlo admodum ineptum & abfurdumfit oportet, quodhuichomini
non probatur . Pr^Jiabilius erit , inquit , alia Scriptur^ loca in medium adferre^

pra-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

^dverfns Anonymumrheolo^o-VolitkumLiher Siiigulafh. 14,
fra^rnm d Salomone MEiata , quem ftatuit fola lumhns naturaUs locu.
um; cum Scnptura teftetur eum agratia Dei fuam expeftaft fapientiam &
acquifmfleiReg.^:^. &4.. 29. Pnmus, cjuem profertlocuseft pL i7r^
ubi dicit , Fons vita inteUeaus fm domim, vel pofl-eflbris , fuppUcium zut eru '
^^noMorumeJifiultm^^ ideft mtelleaus, lis quaejusdomin&rudl;
poflident y ac reftum ejus habent ufum , fme quo non funt ejus dommi eft fons
vit3e,feu inftar fontis, omnisgenerisdoarinas^admonitiones, confolationes
&c. adveram vitam utiliflimas, ebullit. Conferatur Prov. lo- 1 1 &13 i/
& 14.^7. Sedlncnullomododicitur folum intelleaum humanum ad veraS
beatitudmemfufficere. Nec Sz\on.onfruttumintelleausinfola vera^uacZ
jtnmt, &Jupplmummfolaejus privattone, utfingit Anonymus. Sedhomi-
rns vere fap,ent,s &pn ac fidelis pretium hac Metaphora proponit &exornaf
nam inftar fonns m omm occafione omnibus fuam communicat intelli<.entiam
fa utarem ad veram vnam. Conf. Joh. 7: 3 8 . 6c 4. 14- Opponens ftuVorum
fn T ^"^^^"'«""'^^""^l^" f^Ppliciis ad fapientiaminformarevolunn
l^a ut illorumSapiem,amommbus,horumautem ftultitia, etiam cummaxi-
me ftpere viden volunt,appareat. Unde nihil hic pro Anonymo. Secundus „
ocus quem adducit eft Prov..y. i+.ubi, cumproveroSapientenonhabea If
ur,nifiquifidejuftificatus juftitiamcolit, nullomodoafleritur intelleaZl
lum naturaliter/.;..;,^;^«. pofthumanigeneriscorruptionem,adfaIutemfu^^
fiaentes Vit^ leges pr^fcnbere. Et eadem eft Sapientia de qua verba fxcit Sa
omon Pr..^. 5: 15. i^. 17. utex ejufdemcapitisinitiomanifeftumeft.Quem
locum Tertio citat Anonymus. Idem dicendum de toto Capite fecundo P^ver-
^/m.;«iquodQuartoprofert. Qil^rcfMas&tranauilLsejus,^^^^^^ ,
..lem.ntelleS}umcoUt, e. mente SalomL , r.on,.^JtAnoJJ^sriPnJ;i
t rna vtrtute maxtme pendet , ^ma fdlkct vigilando , agendo f& hene coinZ
dof ma^^^econfer.at: fed a gratia divint, veram^Sapie^^Tam ,"atrt"
longe tranfcendentei^, m eo operante. OmnefigmentumcordishumanimT
lurna pueritia; malumomnitemporeGen.6.^ & 8. ii. Omnisap3o
noftra bonum ahquod cogitandi ^ Deo eft x Cor. ]: ^ Nemo ^0"^" do^
m num Jefiim nifi ex Spiritu Sanfto i Cor. ix:V Non enim nifiTngulari
Dei dono & gratia eft , quod habeamus mentem ad cognofcendum , & fcu o

;t 'tuo^I^ittTf ^^"-^^--^- ^'^^ Fcederisp'romiS?'m
elt, quod lcgitur Ezech. 3 6: 27. Spiritum meum ponam in medioveftri

qj|o faciamut inftatutis meis ambul4 , & jura meaobfervetis facLnte a'
NecregnumDeipoteft i„trare, nifiqui genitis eftexaqua&fpintujoh. I I'
t- f Tr^ ^Pr^dicationonin perfuaforiis human/sapienti^ ve^.*

eff^t m^^nirr T"^''"T^^"^"^ fidesaudie'itium i^n

eflet m Sapientia hominum fed m potentiaDei i Cor.a;^.^. Gratia falva-

mur

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Hoag.

507 E 19 [2]

j^^^ ^egneri h "Mansvelt

mur per fidem, & hoc non ex nobis, Dei donum eftEph. a: 8. AdPatrem
nemo venit, mlipatereumtraxerit, inquitipfa ventas, Joh. 6: 44. Quibus,
& inHnitis ahis Scripturx locis aperte docemur veram fashcitatem & animi tran-
quilHtatera non a fola natura duce, & internacreaturae virtute ,fedfmgulan
& gratiofa Dei operatione pendere , producente m nobiseam Sapientiam quara
adeo extollit Salomon , & verae fcHcitatis frugiferam depr^dicat. Paulus
etiam Rom 1:20. naturoe lcgem , & innatam Dei cognitionem mamteite pro-
bat ac gentes inexcufabiles reddere docet : fed nullo modo affent eam ad falu-
tcm' veram plane fufficere. Indicat etiam comm. 24. eos obhujus negleaum
a Deo concupikentiis tradito? elTe, idcft >iDeodelertosinfuismahsratiocma-
lionibus, non tara ut ignorantiae, quam mahtiae fuse poenam ferrent. Atque
adeovidemus & concedimus Scrtpturam lumen & legem divmam naturalem
probare & commendare. Sed eam unice ad falutem lufficere, ab Anonymo
probari non potuit. Imo contrarium plurimis Scripturs locis confirmatum
reddidimus. Jam Cseremonias videamus.

CAPUT DECIMUM.

De ratione , cur Caremomceinfiitutafuerint. Et de Fide Htftoriarum.
JSIempe qua ratione , & quibus ea neceffaria fit .

Ano. §. I. nr Ertium , ex quatuor in fuperiore capite propofitis ad exammaa-
nym. l.dum,e{\:,In(]uemfmemcaremoniaolimmfiitut^fuermt. Eas,

<^ faltemqua habenturin VetereTefiamento , concludit , adlegem divinam , omnx-
^"^- bus hominibus univerfalem, & humana: mentiinnatam ac mfcnptam r.on
pertmere. Quod prxcedente capite §.4 conceffimus. Quamvis earum ob-
Lvantiaml^^fcribat lex naturaUs fimul ac i Deo prxcept^ mnotefcunt
Quod autem addit, eas adeocjue nec etiam ad beatitudinem & vtrtutem alt^utd
planeinconfequens eft. Nam in naturae lcge non comprehenditur,
quicquid ad beatitudinem peccatorisrequiritur , ut fupradiverfislocisproba-
vimus. Beatitudinem , fateor , non conferunt , fed adumbrant. Deus ut
prudens Paterfamihas in Ecclefia minorenne fub hac quafi pjedagogia per
fieuras & umbras fuos fenfira ad majora perducerc voluit. Heb 9:9. 10.
11 x2 & 10: i.Gal.3: Z4.a5. Chriftum referebant,quiomniumearum
umbrarumcorpuscratCol.a. 17. ChriftusfinisearumfuitRom. 10:4. Mor-
tis omniumque Chrifti beneficiorum , Ecclefi^ praeftandorum imagmem
gerebam Heb. 10: i. Atque adeo tunc temporis phirimum ad beatitu-
dinem faciebant. Ad virtutem eatenus faciebant , quod virtutis tuent,

eas

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

OIJ

Adverfus Anonymum Tbeologo-Toliticum Liher Singularh. 14^
eas obfervarc cum Dcus pra^rcripferat. Eas folos Hchaos refpiccre ; &:
^on nifi ftaitte torum imperio ullius ufus ejje pojje ^ non oppugnamus, &
patet ex coll. Gal. 4: 9. & 5: 3.4. Sc Col. 2: xo. Sed fi>lam corpor^stem^
poraneam foslicitatem ^ tmperii trancj^mlHtatem refpicere , omnino ne2;a-
mus. Nam quamvis, ranquam ereda fepe intermedia^ dircernendis & di-
fterminandis Juda:is a Gentibus etiam inlerviermt , Eph. a: 14. Non ideo
minus tamen tucurorum bonorum umbram continuerunt Heb. lo- i &
) quanivis oblcurius, veram patefecerunt lalutis viam. Rationibus
fuis parum confidcns, ad Scripturam confugit Anonymus, caulans , quod
ratio^ tametfi folidtjfima^ apud communes Theologos non multum^valet. Pro-
culdubio communes seftimans Theologos, qui extremas has ineptias non ha-
bebunt pro Iblidiflimis rationibus. Omnes incer fe communes funt ; nam do-
norum diverfitas & perfedionis gradus communionem nontollunt. Necfo-
hdilfimas rationes contemnit , qui non ftatim pro folidiffimis habetqusepro
tahbus venditantur; aut rationi fubjiciendum negat , quicquid eam lono-e
tranfcendit. Primo probaturus , Cceremonias ad legan natur^ non pertinere y
profert locum Efa. 1: 10. ubi nihil clarius doceri ^ dicii:, quamquodlex divina
abfokite fumpta fignificet illam legem univerfalem , qua in vera vi^vendi ratione
confiftit^ non autem caremonias. Verumfi Scripturasperluftremus, plurimas
obfervabimus fignificationes vocis Legis ^ quasomneshicenumerarenihilat-
tinet. Eam fignificationem quam Anonymushicaflumic, videmus Rom. 2:
13. 14. Sed nonnunquam omnem dodrinam a Deo profe6tam Ggnificat&:
quocunque modo revelatam, ut Pfalm 37: 40:9. Efa. 5* 1:7. Alias

etiam Dei verbo comprehenfam Pfalm i: & \ 9: 8. 9. & 1 19: 70. 72. 77.92.
Prov. 28; 9. Jerm. 8. 8. Mal. a: 6. Imo aliquando folas ca:remonias fi-
gnificat,ut Luc 2:27. Joh. 11:17. Ad:. 15: 24. & 21: 24. Heb. 7:5-. 12.28.
& 8 . 4. & 9 : 2 2. & I o : 1 . 8 . In addu6lo au tem Efaiae loco non nifi fpeciale man-
datum a Deo pcr Prophetam IfraeHtis patefa6lum & prsefcriptum ficrnificat.
Quemadmodum GaU:2. Lex Chrifti nominaturmandatumcharitatis^a Chri-
ftofingulariter difcipulisprxfcriptum Joh. 1 5: 54. ^ 5. & 15-; ix.Nulio mo-
do yero legem univerfalem humanx naturae fignificat. Omnia jud^eorum
facrificia Prophcta rejicit, fpeciali Dei mandato corrc^lurus errorem eorum,
qu^rentium veram juftitiam & falutem inipfisumbrisillis, & omnemanimi
puntatem ncghgentium. Non tam demonftrans, caeremoniasadlegemnaturge
nonpertmere, quam externam earumobfervantiamperfefofitari^cnihilface.
reutfintDeograti, fed easobfervantesverafide, fluente ex intimaanimi pu-
ntate, Deo placere pufle. Ncc Pfalm. 40:9. ullo modo conducir Anonymi ^^^.
fcopo. Nam ibi ipfe Chriftus introdu.icur loquens, Sc narransinefficaci im & ^^"
mutihtafcm facrificiorumi ut& fuam vigilantiam& complacentiam in prge^

T ftan-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Hoag.

507 E 19 [2]

1 }{fgnen h Mansvelt

ftandapatrisvoluntate&obfervanda tota lege. Itautlex fignificet omneman-
datum a Chrifto in hominum peccantium filutemobfervatum. NuUomodo
vero lolam lcgcm naturae. Non negamus tamen cseremonias adlegemnatu-
raliter mentibus infcriptam non pertinere. Sed exiftimamus id adduftis ab
Anony mo Scripturx locis minime probari. Nobis autem non eft res tanti mo-
menti ac Anonymo, qui beatitudinem per naturae legemomnibus commu-
nem quxrit , & Hebrxos caeteris gentibus aequales exiftimans , caeremonlas
a lege naturali fcrupulofius diftinguere debuit.

§. 1. §luod caremonia nihil ad beatitudinemjuvent , fedquod tantum impe-
Yii temforaneam fcelicitatem refpciant , etiam ex ipfa Scriptura , inquit , con-
Jiat, Quippc qu^, ut ait, pro caremoniis nil niji corporis commoda ^ delicias
promittit , fro fola lege divina naturali univerfalt beatitudinem, Hinc
pergic enumerando Scripturae partcs, libros Mofis , Prophetas , Pfalmos &
ProvcrbiaSalomonis, acNovumTcftamentum, &ait, in ejuincjue libris qui
iJHofis vulgOj & re£le, utinfr^probabimus, dicuntur , nihil aliud promitti.
Verum pro caeremoniis per fe confideratis , & abfque fide praeftitis animo non
fatis puro, tantumabeft corporis delicias &commodapromitti, utiisDeusof-
fendatur vehementiffime , quod patet Prov. ly: 8. & xi. tlj. Pfalm jo: \ 6.
17. &c. Efa. i: II. IX. &c. &6(5.5. Amosy: xi.ax. &c. Si vero cum fide
praeftentur, animoergaDeumobediente, Deusnonmodo corporeacommo-
da, fed&fe, & aeternam promifit falutem , utpatet Lev. ii. Deut. 30:
6. aliifque plurimis locis adduilis fupra Cap. 8. § .... Ufus quidem eft Deus re-
rum temporalium promifTis & poenis : (ed fubiistanquamcorticibusaeterno-
rum bonorum nuclei latuerunt. Quodmanifeftumfietunicuique conferenti
Hebr. 1 1 :9. 10. 1 16,1,6. & ix. ax. '2.3-2.7. x8. Gal.4: xjT- 'Z-^. Apoc. 3:
IX.&XI.3.IO. Et ipfam terram Canaan Ifraelitis coeli pignus & typum fuif
fe , csecus eft , qui in Scriptura non videat. Externis his etiam voluit Deus Ju-
daeos ad obfcrvationem eorum qux natura diftabat inftigare. Quod gratix fuit.
Cum id ipfum aliis gentibus, quas fuis viisreliquit , non pr^ftiterit. Atque
adeo documenta moraha in Pentateucho prxfcripta,nonideodefinuntcflemo.
ralia documenta, quia tanquam mandata ad captum ingenium folius He-
braa nationis maxime accommodata proponuntur. N tc idQO foliu s imperii utilita'
tem fpeBant. Nam modus ille proponendinonmutatnaturamrerum. jFw/^e^f
KjHofes tanquam Legiflator Princeps vel potius Dei minifter & internuncius
divina mandata proponens , neoccidant^ neque furentur : nondoceattznc^uam
Doilor autProphetaj uti non potuit , cumtanquama Deo revelata narraret :
funt tamen ejus jufTadocumenta moralia, & per confequensnonad folamex-
ternam regiminis tranquillitatem , led & ad internambeatitudinemfacicntia.
Quodautempcr juffum DeiaMofe revelatum de non committendo adulterio^

A dverfus Anonymum Theolo^o-Tolttieum Liber Singularis. 1 47
mntantum aBio externa^ fed & ipfus animi confenfus damnatus fuerit ^ quod
Anonymus ad documentummorale requirit, patet Exod. lo: 14. 17. Deut.j:
18. II. coll. Rom. 7: 7.8.9. Pfalm 1 19 Nec aliud a Mofemandatum
propofuitChriftus Matt.y,^%. fedidipfuma Pharifaeorum corruptione, qui
externam tantum pudicitiam feilabantur , vindicavit. Nec aliudquam Mo- ^^i-
fes framium fromijit , quamvis clarius , & non folis Judacis , vitam fcilicet ve- ^'^'
ram. Ncc tzntumnovas leges in Rempublicamintroducerenoluit : led&eadem
jocumenta moralia^ quge Mofes propofuerat Judacis , vindicare & omnibus
mculcare voluiti idque propter Pharifeorumignorantiam, qui femper in ex-
ternis haerebant. A Mofe tranfit ad Prophetasj inter quos nemo clarius quam
Efaias^ inquit , hoc docuit cap. yS. Verum fi id ipfum re^te perpendamus,
apertifliimum erit 5 ex com. ^T. 13. Prophetam Judaeis exprobrareomnem hy-
pocrifm& prxcipue circa jejunia &fabbatha; eamque iniisdamnare; acpro
vera eorum obfervantia, tam prasfentia quam futura promittere bona. Quo-
circanon tantum Anonymo nihil cft in illopraefidii, fed id iplum ei exprefle
adverfum eft : nam pro vera harum caeremoniarum obfervantiapraemium ae-
ternum promittitur, nonautem fola imperii fecuritas ^projieritas ^ ^ corporis
felicitas^ [acobi cnim haereditas, hic promiffa, Deus ipuis eft. AProphetis
pergit ad Pfalmos & dicit in ajuinto decimo , ac tjuarto ^ ^vigefimo , in o^uihus ut
inquit de folabeatttudineagiturnuUamfierimeniionemcaremoniarum^ fedtan-
tum documentorum moralium, Quod concedimus. Namcumhic effctpropo-
nendus ^^efx-nfe^^r^sc hominis vere fidelis & regeniti , non potuerunt nominari
circumcifio , facrificia, &c. quae & in infidelibus & irregenitis reperiri pof^
funt, fed virtus & fpiritus legis. Quemadmodum Chriftus ait Matt. 5- :io.
Nifi juftitia veftra amplior fuerit ea Pharifeorum&Scribarum, non poteftis
intrareregnumcoelorum. Noncarnis&labiorum cultum exigit Deusin fuis ,
led fpiritus & veritatis. Verum nullo modo probabit Anonymusibinonnifii
naturalem & omnibus commmunem ac innatam legem intelligi. Multo minus
externa tantum pro caeremoniis promitti. Salomonis fententia quas fuperiore P^g-
capite protulit ad probandam beatitudinempro folo cultuintelleSfus d^fapientia
promiffam ibidem examinatac fuerunt ; & demonftratum , iis beatitudinem
non promitii, nifi vere fidelibus, coelefti & fupernaturali fapientia praeditis.
Ita ut nihil omninopro Anonymofaciant. Nec j^er^w. 9:25. 14. ullomodo
patet, Deum pofi urbis vaf}ationem nihil fingulare d Judais exigere prater le-
gem naturalem. Sedexprefledocetur , in fummis miferiis&plagis, nullisex-
ternis mediis innitendum effe , Deoque foli & promilfionibus , quibus fe domi-
num eorum in Chrifto futurum promiferat , inhaerendum elTe; utcuivisin-
Ipicienti ad oculumpatebit. In N. T tantum documenta moralia doceri jUnu
verfaliterverumnoneft. Naniineopraefcribuntur&ccenae & baptifmi caere-

T X monia&;

Images reproduced by courtesy of Koninkliike Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

148 ^egneri h iS^lansvelt

monlae : quamvis typicje non fint. Sed quid de iis fentiat Anonymus infra
videbimus ad p:jg. ejus Verum licet concederemus non alia doceri in N. T.
falfum foret , ^ro iis folis regnum coelejle promitti, Nam abfque fide in Chri-
ftum, quinaturanoninnotefcit, impoffibile eft placere DeoHeb. 11:6. C^.
remonias abrogatas fuijje^ non negamus: nam accedente corpore , Chrifto,
neceffario evanefcunt umbr3e, Col. x; ly.Heb. 10:1. Abrogationem etiam
docebat earum ipfe conditio& natura. Concedimus etiam Fharifaosfuh N.T,
nonmfimdlo ^jinimo retinuijfe c^remonias. Tatriarchas vtxo facrtficajje ^ non
ex jure aliquo divino imferante , vel ex univerfalibus fimdamentis legis divina^
fcd ex fola illius temporis confuetudine ^ plane nugatoriumeft : nameaconfue-
tudo vel exnatura, vel inftituto, five divino, fivchumano, bona ratiocina-
tione profluere debuit. Necdicipoteft iHud mandatumfuifk ex jurereipublp-
ca in qua vivebant: Nam ante omnem rcipubHcae conftitutionem lacrifica-
runt Cain& Abel Gen. 4-: 3.4, Quocirca nullo modo concludi poteft , pro
casremoniis nil nifi corporis commoda promitti , & pro fola legenaturali &'
univerfali beatitudincm.

§. 3. Sententia fua, fic, utputat, au^loritate Scripturas confirmata, yj^-
perefijam ., inquic , ofiendere, ojuomodo ojua ratione caremonite inferviebaM
ad impcrium Hebrctorumconfervandum (i^ fiabiliendum. Ex univerfalibus fo-
cietatem incundi fundamentis iddeducere fatagit. Quaeanundiqueprobanda
fint, breviter videamus.- Quantum ad iplamthefin, iatcmurcaeremoniasdi-
f:crnendis & difterminandis Judxis a genribus inftitutas etiam fuifle, ercfta
quafi fepe i?itermedia Eph.a: 14. quse populorum mimicitmm fundabat ibid.
com. 15. quam poftea gentibus reconciliatis aboleri oportuir. Verum hunc
unicum cjeremoniarum finem fuifle , pernegamus. Nam & futura bona prse-
monftrarunt Heb. jo: i. & inftar pacdagogi Judaeos ad Chriftum duxerunt,
ut per eumjuftificarentur Gal. ^^x^.^J. & execrarionem nondum abolitam
docuerunt Heb. 10: 3.C0I. ^: 14. & praefigurarunt vcrum illum Sacerdotem,
qui omnem Dei populum ex asquo ad Deum adJuceret, & viam ad fan6la
manift ftarct Heb. 9:8. Soctetatem non tantum ad fecure ab hofiibus vivendum^
fed etiam ad multarum rerum compendium facvendum , perutilem efie , ma-
xime neceffariam , non gravatim concedimus. Sed quod , fi homines a natura
ita ejfent confittuti , ut nihil nifi id tjuod veraratio indicat , cuperent ^ nuUis le-
gibus indigeret Societas ^ (j^ abfolute fufficeret^ homines vera documenta moralia
docere^ ut fponte integro (!p^ltberali animo^ id quod vere uttleefi^ agerent ^ fal-
fum eft; nifi ambiguitatcm habeat Anonymus in voceZL^^ij. Legibus enim
indigeret , ut homines fuas cupiditatesexrefta ratione dirigerent. Imoipfare-
£las rationis diftata funt in homineleges naturales. Itautcontradicloriumfit,
homines in focietate nihil cupere nifi id quod vera ratio indicat , 6c eam Socie-

tatem.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus AnQ7iymum Theologo-Politicum Liber Singularis. 149

rarem carere legibus. Nec ulla moralia documenra concipi pofTunrde infti-
tuendis a^lionibus, qua: non linr leges. NecHomomiausrponre, inregro,
ac liberali animo agir quod urile efl: , cum id fecundum, quamcum fme na-
turali lege agir ; nam re£ta rario 5 leu lex non rollitlibertarem , (edeamrcgic
Scdirigir, imoconjfervar. Pra^rerea legibusindigentomnes qui fuis cupidira-
tibus & a£lionibus deficere poffunt 5 licer non deficianr. Imoipfibeari , qui
deficere nequeunr, quamdiu ratione uruntur , continuo perfe6tiflime fa-
ciunt quod legis efl:. ^itiod hom^mes perplurimum ex fola libidwe animi af^
feftihus abrepti^ resappetanf, utilefque judicent ^ minime 'veroex fana rationis
diBamine^ (jr quod iJeo nulla focietas pojjit fubffiere abfque i?nperio ,
C^- legibus ^ cerrumexifl:imamus. Sed aberrat Anonymus, fi hinceredat im-P^S-
perium &leges ex (anx rationis diftamine non profluere. Namnonnifi (a-
nae rationis diilaminafunt ,homines rationem.deIerentesconvincenria& con-
demnanria, vel probanria & abfolvenria fi rarioni adhaereanr. Fateor eriam
homines difficulter pati regimen fervitutem aqualium, Verum&ille re^lse
rarionis defe^tus efl:. Nam cum Deus omnes naruraconfl^iruerirasquales; &
re£ta rario doceat hominem extra fbcietatem cum tranquillitate & (ecuritate
viram agere non poflTe; & fineimperionuUapoflSrconcipi focietas; non nifi
ab aequali, cui (e fubjicere renerur , regi potefl:. Sed illud regimen minime
(ervitusdiciporefl:, cumex iplareftararione fluar; a qua deficir lervirus, vel
lalrem fine cujus defeclu non darur fervirus. Difficile ejfe Lihertatem femel
conceljam iterum adimere^ non repugnamus. Ex hisfundamenris Anonymus
pvimo concludir, ^tuod ^uel tota focietas y Ji Jieri poteft ^ collegialiter imperium
tenere debet j utfic omncsfhi^ (j^ nemo fuoaquali ferznre tcncatur. Quafinon
omnes fic rori fubeflenc Socierari, & sequaliter le plurium votis fubjicerete-
nerenrur. Fel [i pauci^ aut unus folus imperium teneat , is aliquid fupra commu-
nem humanam naturam habere^ "vel faltem fummis viribus conari debet 'vulgo
id perfuadere, Quafi fcilicer malumefler faciendum ur evenirer bonum. Vel
quafi ipfarecla rario non fufficerer ad confl:iruendum Magiflrarum. Vel quafi
ordinisneceflitas, ex qua Magiftrarus & imperium^ Deoconftitutadicuntur,
iifque comperir potefl^as inobedientes poenis, & obcdienrcs pra^miis alhciendi
& abfl:errendi a malo, divina non forer, &a fola perfuafione vulgi penderer.
Secundo concludir , legcs ita infiituendas , ut homines non tam metu , quam
fpe alicujus boni^ quod maxime cupiunt retineantur. Quafi malumquisme-
tuere poflec , fine fpe boni; aur bonum fperarefinemeru mali. Tercio con-
cludit , Obedientiam in focietate cujus imperium penes omnes efi ^ nullum locum-
habere , cjuoniam obedientia in eo confifiit , quod aliquis mandata ex fola impe-
rantis authoritate exequatur , hic autem aliquis , non ex authoritate alterius ,
fed ex proprio canfenfu agit. Verum plane aberrar. Nam quifque tenetur ad

T 3 obe^

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

I y 0 J{egneri a M ans velt

obedicntiam erga maximam Societatis partem, quaepro totadebet haberi, ut
maneat una focietas. Et per confequens nullus non tenetur ad obedientiam So-
cietatis , cujus ipfe membrum unicum tantum efl:. Nec aliud quid accidit ubi
unus impcrwm abfolute tenet: nam communi confenfu ejus voluntas proSo-
cietatis voluntate habetur. His fic univerfaliter confideratis , defcendit ad He-
braorum Rempublicam j cuihgec applicaturus , hunc in modum ineptit. Cum
primum t^^gjpto exiverunt Hebraii , nullo ^alterius nationis jure amplius tene-
bantur^ adeoque iis licebat novas leges ad Ubitum fancire ^ five nova jura con^
fiituere, Attamenadnihil minus erantapti^ quam ad jura fapicnter confiituen-
dum , imperium penes fe collegialiter retinendum, Imperium igitur penes
num tantummanere debuitj qui cateris imperaret ^eofcjue vi cogeret . Verum
quis nefcit etiam ineptiffimos fibi abundare fua (apientia? Quis ignorat, ho-
mines rudis ingenii, quamvis pro fua ruditate , etiam imperare &obedire?
Quis ruditatem dicat, judicare cxtcris Sapientiffimo concedendum impe-
rium; eumque a cxteris dilcemere ? Nonne potius rudispopulusabjiceret &
abnegaret omnem obedientiam, quam tam (apienter inftueret imperium ? Sed
pergamus. Hoc autem imperium , inquit, tJHofes facile retinere potuit , c[uia
divinavirtute fupra cateros excellebat ^ ^ fe eamhabere populo perfuafit ^muU
tifque tefiimoniis ofiendit, Sed falfum eft Mofenillud imperium tenuilTe. Dcus
enim imperavit , & Moles imperii divini minifter fuit. Nec aliud multis tefti-
moniisoftendit, quam (e conftitutum a Deo divini imperiiminiftrum. Nec
populi ruditate vel fapientia Mofes illud obtinuit minifterium , fedfolavolun-
tate divina , eum mittcnte , ut patet Exod. Cap. tertio & quarto. Ita ut hoc pu-
rum Anonymi figmentum fit , ut & omnia cxtera iis fic fuperacdificata,
quafi MofolblafiiaSapientianaturali, abfque revelatione divina, totamhanc
rempublicam adminiftraffct & inftituiffet ac formaffet. Exquibusconcludit ,
Veteris Tefiamenti caremonias ad beatitudinem nihil facere^ imo totam legem
KjMofis nihil aliud quam Hebr^orum imperium , confe^uenter nihil prater
corporis eommoda fpeBaviJfe. Deejus conclufionia firmitudine, extalifunda-
mento, jamquivisfacile judicet.

§• 4- autem ad Chrifiianorum caremonias attinet , inquit , nempe
Baptifmum , Ccenam dominicam , Fefia , Orationes externas , ^ fi qua ad-
huc alia , quce toti Chrifiianifmo communes funt , femperque fuernt , fi ea un-
quam d Chrifio aut ab Apofiolis^ infiiuta funt (quod adhuc mihi non fatis
confiat ) ea non nifi ut univerfalis Ecclefia figna externa infiituta funt , non
autemut res qua adbeatitudinem aliquid faciunt j vel qua aliquid fanBimonia
infehabeant: quare e^uamvis ha caremoniie nonrationtimperii ^ ratiouetamen
integra focietatis infiituta funt. Verum Baptifini inftitutionemhabcmusma'
nifeftam Matt.28: 19. & ejus praxin Joh. 3: 22. & 4. i. Ad. z: 38. 41. &

10.

Aciverfm Anonymum Theologo-^Politicum Liber Sin^ularis. i
10.4.8. & 8. II. 13. & 22. 16". Nec obfcurior eft inftitutio Coense Luc.22.

19. I Cor. 1 1 ; 23. &c. cujus praxis etiampatet ^6^.2:42.46. Eaque plus
quam externa univerfalis Ecclcfias figna efle, patet ex iisqusepallim inScri-
ptura dicuntur, Marc. i.-^.Sc 16, ij. A£l:. 2: 5 8. 59. & 12. 16 Rom. 6:3,
4. iCor. 12: 15. 0^1.5:27. iPet. 5:21. Matt.26: 2(5.27.28. Luc. 22:

20. tCor. 10: 1 6. Orationes Chriftus &Apoftoli plurimisfuisexempliscom-
probarunt Joh.4:22.23. ^6^.1:42.46. 1 Tim. 2: i. 2. 8. De Feftis nihil
dicimus, cum tantum ordinis rationem habcant, non veroinftitutineceflarii.
Quis autem negaverit& Sacramenta lan^timoniae quidhaberej&adbearitu-
dinem aliquid taccrejquae, ut prsedi^tislocispatet, nobisoblignant , fovent,
nutriunt, & augent gratiam Dei , nofque certosredduntdepeccarorum remit
fione in Chrifti fanguine ? Quod cum in fingulis , qui iis modo re6te utuntur fa-
ciant, finguli iis indigent. Quamvis vere fideles , fifigna finefuaculpa, obti-
nere non poflint , tamen ideo de re fignificata participant ; quippe qux non ab-
folute dependet a fignis, fed tantum iis cumcontemptu reje6tis, difperditur
& rejicitur. Exemplum Btlgarumin regno Japonenjiunt habkantium ^ ^ex
mandato fociaatis India Orientalis ab omni externo cultu abfiinentium , nihil
probat, cum hic nihil valeat au6loritas humana , aut praxis fortenonundi-
quaque laudanda. Non quid fiat, fed quid fieridcbeat, hicfpe6tandumeft,
& quam re6l:e fiat quod fit. Sed haec mifla facir , quia , inquit , ad alia fefiinat
animus. Pofterius, hoc capite demonftrandum , cx fupra propofitis numero
quartum, eft, §tuibus , c^ ^ua ratione fides hifioriarum in facris contentarum
necejfaria fit? idque lumine naturali invefiigare conatur. Quomodo id pr«.
ftet, videamus.

§. Hominem^ quicquid aliis perfuadere conatur , <juod non efiper fe no-
tum^ vel experientia 'vel ratione con^vincere r^wm, concedimus. Necnegamus
experientiam non fatis clare ^ difiinBe perceptam , intelleBum non atjue affice-
re, ejufquenebulas dijfipare ^ ac cumres docenda ex folfs axiomatis inteUetiuali-
busordine deducitur, Sed eam tunc tamen hominemconuincere^prafertim fio^ua- pag,
fiwfit de re fpirituali , qua fub fenfm nuUo modo cadit plane falfum exiftima- 63,
mus , nam de iis nuUa poteft efle fenfuum experientia. Fatemur tamen homi-
nes ab experientia doceri maUe , quam ex folis notionibus inteUeBualtbus , tum
quod id minoris fit laboris & difiicultatis , tum quod cum eorum prsejudiciis ,
& judicandi ab infantia adhibita confuetudine , maxime conveniat. Hinc fa-
remur doBrinam aliquam ab ^ntegra quadam natione faciUus admitti fi fola
experientia confirmetur , c^ ad captum plebis maxime accommodetur , quam fi
concatenate ex primis principiis deducatur. Sed eam ideo non minus intelligi
& percipi, ac cum ratione recipi , plane negamus. Quamvis tamen mehus
fit , hoc quam nullo modo , cam recipi. Hac de caufa etiam totam Scripturam^

Images reproducecl by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

7{egneri h Mansvelt
in ufum tnte^rcc nmonis primum , & tandem univerfi humani generis revela^
tam , adcoftum plebfs ^tiam maxime accomodatam^ & plmimis expenenttts
comprobatamfutjje, modonobis fupra explicato , concedimus. Ea vero qua:
folam Speculationem fpeclant nempe Dart Deum, qui omnia fecit , dirigtt^fu--
Jientat, &c. non ita per experientiam probat Scripturaquali ex naturanou
non forent; fedita,ut ea a naturanota, & ab hominibus variis modis ncglc-
CtdL^ experientia convincerentur ; atque ita duobus modis periuaderentur , &
rationis ac naturxconformitas cumexperientia pateret. Non enim expertentia
claram harum rerum notittamdare potejij nifi iis quibus innata fuitideaDei,
fmequa nullis mediisexternis ad uUam Deinotitiamperveniriporeft, necper
confequens ad talem (]ua fufficit ad obedicnttam & devotionem corum antmis
imprtmendum , nam qualem obcdientiam & devotionem quis haberet crga
Deumquemnoncognovit, aft nullam ejus poteft habere notitiam pcr expe-
rientiam, nifi prcecedat innata entis perfectiffimi idea. Atqiieitaconcedimus
fidem htfioriarum in facrts contentarum necejjariam ejfe , iis in quibus innata
Dei notitia multls modisobruta eft & fuffocatapoene, ad excitandam eam , &
vivide accendendam , atque iia per eam ingenerandamobedientiam & dcvo-
tionem , non vero ad imprimendam Dei notitiam iis quorum iiigenium ad res
clare & dijitn^e percipiendum nonvalet. Nam nuUum externum ei fufficit fi
non prxcedatinternum principium. Quamvis etiam alia de caufa neceffariam
cenfeamus Hiftoriarum fidem , fcilicet ut per eas pateant Patribus faftcE pro-
miffiones falutis & in Chrifto repletx, quae ex natura nulla ratione patent.
Impim ejfc^ qutnegat has Deum probanteshiftorias , quia ftmulDeumnegat
facile concedimus, nam negata Dei Providentia Deus abnegatur. Contra
eum qui eas ignorat , (jr nihtlominm lumine naturali nouit Deum ejje , & detn-
deveramvtvendi rationem habet , beatum omnino ejfe , imo vtilgo beatiorcm ,
^jtiia clarum tnfuper habet conceptum, concedimus, fi nunquam peccaverit,
aut in peccatis natus aut conceptusnonfuerit, nam is inperfe61:iffimo prn^-io-
rum parentumftatu conftitutus for^t , qui tamen anadhucbeatusomninodici
poffit, dubio non carec, cum ex eo poffet excidere, utiprimus homo. Sed
ubi jam poft primum humani generis peccatum talem inveniet horainem.
Hominem vero qui Hijlorias fcriptura ignorat, nec lumine naturali alic^uid no^
'vit^ ^impium^ ^contumacem^ ^ inhumanum cxiftimamus. Sedtalemnul-
libi dari cenfemus, cum omnibusinnatam exiftimenus Dei notitiam. Imofi
reftc attendamus, Anonymus eum non poteft dicereimpium, contumacem ,
inhumanum, &c. quia habet omnia quae fecundum ipfum in hommercqui-
runtur, &'pietatis nuUo modo capaxeft , cum fmenotitia innata Deum co-
^nofcere non poffit. Verum limitat Htftorias qu^iS ccnQt necejfartas ^ad pt-a-
ctpttas^ & wa do^rinam cvidentitis ofiendunt ^ hominum^ue animos maxtme
* movtre

A dverfus A nonymum Theologo-Voliticum Liber Singularh. 1^-3
moym fojjunt. Sed nulla datur quae doitrinam non oftendant aliquam , & ho-
minum aniraos movere non poflit , & idcirco nullam dari exiftimamus ablque
utihtate , quamvis etiam nolimusomnesaeque neceflarias & utiles. At ipfum
'vulgus non fatis aftum effe ad faciendum de iisjudicium , Ateiue adeo praterp"!-
^ lettionem htftoriarum Fajioribus five Ecclefia minifflris infuper indigere fine
' difficultateconcedirnus, quamvis cenfeamus nuUum inter vulgum adeoftu-
pidum , qui ex feria &attenta le£l:ione &auditione Hiftoriarum,nonmulta
obfervarepoffituiiiiaiicet plura, fi deduda ad captum eorum proponantur
abaliquodocente. Verum ad propofitum redit conclufurus, Fidem hifioria-
rum , quacunque demum ea fint , ad legem divmam non pertinere , nec ho-
mines per fe beatos reddere nee^ue ullam utilitatem nifi ratione do^rina habere.
Quafi id quod docet quomodo finr adiones noftrse inftituendse nullam
haberet utilitarem nifi ratione dodrinse. Hiftorias ad legem pertinere , quis
dixerit? fidemtamen hiftoriarum divinarum lex mandat, ubi fidei virtutem
prasfcribit. Narrationes igitur inF. ^N.T. contentas , reliquis profanis ,
mter feprafiantioresejfe, proratione falutarium opinionum ejua ex iis fecjuuntur^
& (equinatae funt, ac praecipue ratione falutarium promiffionum fidelibus ta-
«flarum , facile concedimus. ^are u efuiHifiorias Sacra Scriptura legerity ei^
que Jidemhabuerit inommbus , nec tamenad doBrinamquam ipfa iifdem docere
intendit , attenderit, nec vitam emendawrit , perinde ipfi efi ac fi Alcora-
^num , <ifc. fcilicet ratione utilitatis, nam alioquin in Alcorano narrantur
, incredibilia. Sedcontraquod is ^ui eas plane ignorat , & nihilominus falutares
habet opiniones y veramque vivendi rationem , abfolute beatus fit , revera
Chrifii Spintum m fe habeat , falfiffimum eft, nam Spiritus Chrifti eft fidei
Spintus, quiobtineri nequit ab illoqui V.&N.T. Hiftorias plane ignorat,
nam fine iis nullae cognofcuntur promiffiones falutares , quibus falutari fide
credendum eft. Nec tamen etiam ab altera parte probamus eam quam refert
tanquam [udxorum fententiam , veras , fcilicet, Opiniones , veramque vi-
vendi rattonem nihil prodefe ad beatitudinem , ^uamdtu homines eas exfolo lu-
mtne naturali ampkauntur , non ut documenta Mofi Prophetice revelata ■
Namquamvis non fufficiant ad beatitudinem , ncceam nobiscaufantinfutu-
rumpoft mortem, hic tamen funt fummumquodnaturaliterobtineripoteft-
nec contemnendae quia non cx revelatione innotefcunt, nam moduscogno-
fcendinon mutat naturam cognitorum. Rejicimus etiam eos quiftatuunt /«- p,,
men naturale nihtlfani de iis , e^ua ad veram falutem fpeaant, docere pojfe ,hoc 66.
enim ipfi, qui nullam fanam rationem fibi concedunt , nulla etiam ratione
probare poflTunt Nam fic nulla fupereffet ratio , nulla rationalitas , lumen
nullum. Concedimus tamen lumen naturale nullum fanum medium noftrse
reconciliatioms cumDeo mvenirc poffe, & ficcertiffimum eft lumennatura-

V lenil

Images reproducecl by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

J^e^neri a Mansvelt

lenil fani deilsqux ad veram falutem fpeftant, docerepofle. Quodprocul-
dubiononvuli Anonymus fed abfurdiOime. ^ic^wii extra Scripiurara /J^/»»-^
rationem venditatur , figmentutn ej[e concedimus. Sed quod Scriptura pr^ter
rationem docet, non redlse rationi , fed Anonymi abfurdo cerebro figmen-
tum efi: Sed hicaperteloqui nonaudet. Verumeftnosnemmemmfiexope-
ribus copnofcere poffe, fed aliquem iis fine fide in Chriftum , &Chriftobea-
tum omnino effe falfiffimum eft. Atqueitapatetuniverfa Anonymi fenten-
tia delege, quodnihil fit nifi ordo naturae , & in quo tales ordme naturaecor-
poreae funt operationes quibus tribuitur virtutum denominatio , eum Bea-

tum dicit.

CAPUT UNDECIMUM.
De Miraculis,

Ar.o. I . Tl Ic primo, antequam rem aggreditur,'quafi vulgi de Natura & Mira-
n-im. JL 1 cuIm opiniones & pr^ejudicia fatisprolixe enarrat. Plunmas iis annu-
'"^'^* merans certiffimas veritates , quas videt repugnare abfurdiflimo fuo Myfterio ,
^"•^" de Deo a Corpore non diftindo , quod hoc capite inter cxtera prxcipue ad-
^ ftruit. Vulgi prsejudiciis&erroribusnullumpatrociniumpraeftamus. Sedve-
ritates hac fpecie deftruftas & oppugnatas defendere propofuimus. Atqueadeo
cenfemus quod opus , cujus caufa , non tantum vulgo ignoratur, fedpoft legi-
timam & diftinaam inquifitionem cognofcitur , abhomine cognofci non pof-
fe & a fola libera Dei vohmtatc, quae non innotefcit nifi reveletur hommi,
pendere, merito vocetur Dei opus. Non quafi Deus non omnia operaretur,
fed quod Deushoc immediate per nuUam operetur creaturam. Fateor hic pru-
dentiam requiri, nedeceptipro miracuUs habeamus, quje per caufas natura-
les fiunt; SedDeumnilnifipcr caufasnaturales polfe, fecundum ordmanum
naturae curfum , exiftimamus Deo indignum efle. Putamus etiam Dei poten-
tiam & Providenttam clare conftare ex tis quaDeusprater ordinarium a Deo
conftitutum & nobis ex natura poft legitimum ftudium cognitum ordinem
nonvero tantum contraopinionem, quamcjuis vulgoex confuetudine de natura
• hahet,fieri nonnunquam vult : nam iis manifefte patefacit fe Dominum efle na-
turx, acreatis omnibus diftinftum, &inacde iis facere quicquid fit, acipfe
pro fua complacentia voluerit. Quod idem fatemur etiam patereexconftan-
tiflimo ordine naturx a Deoconftituo; (edcumis a plurimis, quamvispeC
fime, negligatur; &abaliis, nihilo meUus, quafi a Deo non dependens con-
fideretur- his operibus extraordinariis etiara confirmatur illum efle divinum.

Adverfus Jnoriymum Theolo^^o-VoliticumLiberSirigularis. ify

&homine3 etiam ex illoconvincitdeDei potentia& Providentia, itaut hsec
ab illis operibus diftingui nullo modo debeant. Quare cenfemus etiam m,
qui hac extraordinaria Dei opera^ quae poft legitimam inquifitionem inno-
tefcuntefle talia, per caufas naturales explicant , aut intelligere fiudent^ pluri-
mumaberrare j namexiftimant fe caufasreddere, cum nonreddant,6cpateat
reddi non pofle ; vel fi reddant patefaciunt fa6tam non fuifle {atis legitimam in-
quifitionem, quod requirebamus j &excoquodftudeant omniaper caufasna-
turales intelligere patefaciunt, fibi certum e''e, nuUum , nifi nomine tcnus
dari Deumfupra caufas naturales, earumque concatenationem ssternam, fa-
talem&inimutabilem, quieasregat & determinet fua potentia& providentia,
fine quibus Deus concipi nequit. Atque ita manifefte docent (e nec Deum nec
Providentiam admittere divinam. Non exiftimamus Deum nihil agere , quam-
diu natura folito ordineagit ^ novimus enim Deum inomnibus omnia agere,
& nil quicquam agere fineDeo : nec otiofas cenfemus caufas 77aturales ^ na-
tura potentiam , quamdiuDeus agif^ agnofcimus enim Deum in & per illas
agere, quamvis extraordinario modo. Nec magis duas numero ah iitvicem
diftinBas imaginamur potentias ^ quam Deum & resnaturales duoeflediftin-
(Sta manifeftis rationibus evinci exiftimamus. Nec rerum naturalium poten-
tiam minus a Deocreatam exiftimamus, quamipfe res naturales aDeocrea-
tas funt.

§. z. Nec fgnoramns^ ut fingit , quid per Deum ^ naturamintelllgamus ^
utriufcfue fotentiam : Sed horum diftin£los formamus conceptus , ut fuo lo-
copatebit. Nec exdevotione aut cupiditate adverfandi iis qui fcientias natura^-
les coluit rerum caufas naturales nefcire cupimus, (j^ eageftimm audire quema^
xime ignoramus\ fed eas fummo ftudio& omnibus viribus le£lamur& qusc-
rimus, exultantcs ubi rerum caufas genuinas invenerimus. Sed tamen non
ideo minus admiramur etiam ea quae Deus fola fiia voluntate in & circa res crea-
tas prasterconftitutuminnatura ordinem facit, &ficabeofieri anobis mani-
fefte obfervanrur. Non quafi nulla aliaratione^ nifi caufas naturales toUendo ^
refque extra natura ordinem imaginando , Deum adorare , omniaque ad ejus im-
perium (j^ 'voluntatem referre pofiemtn..^ nec Deipotentiam magis admirari , 7tifi
dum potentiam Natura d Deo quafi fuba£lam imaginamur. Novimus enim
etiam omnescaufas naturales& univerfum naturx ordinem ab imperio& vo-
luntate divina pendere. Nec uUa poteft hic concipi naturas fubac^io a Deo ,
cum tota dependeat aDeo, & per Deum fitid quodeft. Necquicquamfit a
Deo, quod admirandam ejus potentiam non patefaciat ; quamvis unum or-
dinario, aliud extraordinatio modo. Nec haec dogmatanoftraullafpecie de-
duci poflunt a primis Judais ex imitatione Ethnicorum , cum non imnus quam
ccclum a terra diftentab iis. Siqux vulgushicabfurda foveatpraejudicia, vel

V a erro-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

I j- (j J{egneri a Mansvelt

crrores nullo modoadmlttendos, eis nuUo modo patrocinamur. Sedetiam ab
altera parte multominus admittimus deteftabiles Anonymi errores, fubprae-
textu confutationis praejudiciorum vulgi fubftitutos, ad quos jam tranfit.

^.x.^atuorfeofienfurum in hoc capite promittit, (^ua adintentum totius
hujus operis , propagandum fcilicet Atheifmum , & Myfterium illud de Deo ab
univerfo non diftinfto non parum infervire exifiimat. Horum Primumed. Nihtl
contra naturam contingere , fed ipfam aternum , fixum , immutabilem or-
dtnem fervare^ Jimul quid per miraculum intelligendum fit. Hocque pro-
bareconatur, ex eoquodcap.4-.pag.49. utputat, demonftraverat , /^/
quod Deus vult five determinat , aternam necefiitatem veritatem involve^
re, quod conceflimus, fi non aha quam divinae complacentiae neceffitas in-
telligatur, negavimusvero fi neceffitatem aDei complacentia non dependen-
tem voluerit Deum intelligere quicquid vu!t , nihil invite feuprater vo-
luntatem intelHgere, non repugnamus. Sed nos tamen ideononidem ajftrma-
miis cum dicimm Deum alio^uid velle , ac cum dicimus Deum id ipfum intelligere.
Nam illud Dei liberrimam complacentiam , hoc folam perceptionem ejus in
quofibi complacet, innoftro conceptu involvit. Necreftedicitur , Deumex
natura ptrfeHione divina , neceffario , rem aliquam , ut efiy intelligere^ ^ ean-
dem utefivelle. Nam contrares eftut Deuseam intelligenter pro fualiberta-
tevult, & pro complacentia fua intelligitjnamomnererumeffe adivina vo-
luntate dependet; qux cum necelTario fit liberrima , fcu cumfummacompla-
ccnria agens utpote perfe6ti(fima , nulli neceffitati fubeffe poteft: namnecef-
fario liberrimeexfe fibi vult & intelligit quicquida fe Scpraeter fe e{revult&
intelligit. Ita ut totum hoc fundamentum cui Anonymusadeo mirabilia fu-
perftruere conatur , imo cui totus fere nititur ejus tra6latus , non nifi in ca-
ptione quadam confiftat, vel potius confufione qua voluntatem cum intel-
leclu divino ita confundit , ut omnem tollat libertatem , quae ei unice obeft
in adftruendo atheiftico ejus myfterio deDeoab univerfonondiftin6lo,prae-
tcr quod nihil intendiffie videtur in fuo toto traitatu. Praeter Deuni mhil nifiex
folo dtvino decreto necefiario verum efie^ & hinc univerfales natura leges ejfe
mera Dei decreta^ concedimus facilej eaque ex necclTaria perfei}ione [ummx^
Uberae natura divina profluere , idque nulla externa neceffitate , fed maxi*
ma cum interna voluntatis libertate (eu complacentia , ex notione Dei mani-
feftiffimum exiftimamus. Unde fano fenfu n fumatur fatcmur omne quodin
natura repugnat univerfalihus ejus legibusy iddecreto ^ intelleSlui^ ^naturne
Mvina , necejfario etiam repugnare. Sed habet hic ambiguitatem , fiib qua
dolum ftruit Anonymus. Nam per univerlales naturas leges vcl intelligic
tmiverfum Dei decretum quo ab aeterno liberrime determinavit omnia qux
funt, crunt, aut efle pofllini) & fic fi fumatur nuUus putat permiraculum.

'0\

AdveYjtis Anonymum Theologo-Politicum Liber Singularis. t f 7
vel quicquam fieri poflecontra leges natur«, nifiDeumvel impotentem vel
mutabilem ftatuat: nulium enim fit miraculum contra , led omnia per fblam Dei
voluntatem feudecretum. Vel intelligit ordinem in naturamaxime commu-
nem , & ex ipfa rerum creatarum natura profluentem & innotefcentem aut
cognofcibilem laltem fecundum quem omnia communiter fiunt , & prseter
hunc plurima fieri pofle certiflimum eft, quae tamen non repugnantdecreto,
nam ille tantum eft pars eorum qux decreta fiint , cum enim miracula de-
crevitDeus, res naturalesira regere & determinare decrevit, utex fiianatura
nunquam ita (e habuiflent , quodque idcirco ex infpedla earum natura nun-
quam innotefcere potuiflet Atque itafiunt miracula a Deoetiamcx Deide-
creto non tam contra ordinem naturx deftruendo illum & evertendo , quod
impoflibile eft, quam praeterillum res naturales aliter determinando quam ex
indita fibi natura determinatx fuiflent, aut ex cognita earum naturaeasde-
terminandas cognofci potuiflet abhomine, cuinihil aliud deiispatefacere vo-
luit Deus. Alterum dicit hic addi pofle argumentum nimirum fotentia
natura Jit ipfa ^ivina potentia virtus , divina autem potentia Jit ipfijjlma
Dei ejfentia. Sed hoc inprasfentiarum omittit j proculdubio ne nimium pate-
fiat quod occulte fovet iniquitatis Myfterium, Deum&naturamrerumnatu-
ralium & creatarum inter fe non efle diftinil-a. Notat hicetiam fe perNatu*
ram nonintelligere Jolam Materiam^ ejufque affe£liones ^ fed prater materiam
alia injinita^ quaequalia fint, cur non exprimit, fienimDeus &potentia ac
eflentia nihil aliud fit quamnatura, curnon dicit (epernaturam prseterma-
teriam intelligereDeum & res cogitantesfeu fpiritualesamateriadiverfas, nifi
quod etiam hocrepugnet ejus Myfterio , quod hac nota conteitum voluir,
per illaalia infinita. Fatemur ergo leges ^ regulas natura ejfe ipja Deidecreta:
Sed Deumprxter easnihildecrevifle , autdecernerepotuifle^negamus. Nec
ideo ftatuimus Deum naturam adeo impotentem creajfe , ejufque leges c^ re-
gulas adeo Jleriles Jiatuere , utfape de novo eifubvenire cogatur^ utresexvoto
fuccedantj quales abfurdiflimosconceptushicformat Anonymus. Namquam-
cunque fertiles fint naturx leges nunquam per eas fine Deoquid fit, femper
requiritur ut concurrat Deus cum rebus naturalibus & casex fuo decreto re-
gat. Nec in miraculis de novo fubvenit rcgulis naturx nimis fterilibus , fed
fola fua complacentia res naturalesdeterminatita praeter naturse leges , quo-
modo eas naturas legibus determinari noluit. Nullomodofequituritaque JVi?. ^"fi-
men Miraculi non nifi refpeiiive ad hominum opinionespoffeintelligi, &nihil^^'
aliud fignificare ^ f^uam opus cujus caufam naturalem exemplo altenusrei folita
explicarenonpoffumus. Nam praecipuerefpicitrerumnaturas&iisconformema
Deoconftitutumordinem,praeterquem Deusagit in miraculis,iecundario vero
Hominis opinionem formatam vel formandam ex 6c fecundum illum ordinem

V J natura

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19(2]

I J^e^neri a Mansvelt

natura cognitum. Ita utminimefufficiatdicere, miraculum efe id cujus caufa
exprincipiis rerum mturalium lumine naturalt notis, explican nequit. Sed di-
cendumfit, effeidcujuscaufaexprincipiis naturalibusnonfluii, fed quodim-
mediate abipfoDeofit, prseter regulas naturae, & idcircoex principiis rerum
naturalium lumine naturali notis explicari nequit: namahoqum fiexprinci-
piis naturalibus flueret ejus caufa , po^Tet etiam ex iisexplicari : vel fiprxter
noftranobis nota dentur alia principia , exquibus fluantmiracula;noftranon
erunt principia, namvel exprioribus dependent, vel adreddendasrerumna-
turalium caufas non fufficiunt. Multo minus dicendum pro miraculo haben-
dum ^uod expUcari non potefi eo modo , ^«o vuJgrn resnaturales expUcarefolet ,
recurrendo fcilicet ad memoriam ut alterius rei fimilis, e^uam fine admiratione
imaginari Jolet , recordetur. Sic enimad miraculum fufficeret hominis prafju-
dicium, & quo neghgentiores forenthomines acminus tenax corummemo-
ria , eo plura darentur miracula , & contra Sapienti nuUum miraculum, quod
omni abfurditate abfurdius eft: naraabhominis fapientia vel ignorantia de-
penderent omnia miracula vel non, & quidem ignorantia forent miracula,
fapientia perirent, vel effe defmerent. Antiquos & omnes fere in hoc ufque
tempus nullam prater hanc normam miracuU habuifie , probabile non eft , &
quid fi verum foret, hinc nil concludi poflet , quameos ignorafle vcrum fi-
gnum difcretionis miraculorum, & ita faepius falfis miraculis deceptos fuil-
fe: nullo modo vero, quod ea quse fa6la fuerunt,vera miracula , taha non
fuerint ; aut in facris Uterts ahquid tancjuam verum miraculum narretur ,
cujus caufa ex prmciptis rerum naturalium notis facile pofunt expUcari , & ve-
rum ita miraculumnonfuerit, fic enimin Scriptura falfitatem doceretDeus :
nonnegamus quidemin Scriptura narrari pro verismiracuHshabitafuiflequ^
taha non erant; Sedproveris narrari quae non fuerunt , nunquam probabit
Anonymus , nec hoc evincit locus Jofuae & Jefaiae , de quibus lupra ad
pag. XX. Sed cum de his in fequentibus prohxius agendum dicat , eum fe-

quemur. ^^^^^^^^^ hoccapite demonftrandum eft , Nosex miracuUs ttec Dei
effentiam , nec Exifientiam nec Providentiam poffe intelligere : fed contra hac
longemeUuspercipi , exfixoatque immutabiU natura ordme. Quod ut demon-
fHret, fupponitDeiExifientiamnonefeperfenotam, Quodfalfumeft , namfo-
la attentione ad ideam entis perfe6liflimi innotefcit Deum exiftere , ut late
Cartes. Med. 5". ubipatet id efle perfe notum. Eft etiam notio Dei talts ut
nulla potentiapoftt immutari. Sed cum Anoymushicdicit eam concludendam
ex notionibm, videtur velle, notionem Dei non nifi ex rerum creatarum no-
tionibus compofitam effe , & fic cogoofci exiftere, quod cum ejus myfterio opti-
me convenit. Sed plane aberrat , nam uti omnia funt & dependent a Deo , fic

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus A nonymum Theologo-PoUticum Liber Singularis. 1 5-9
& omnes notiones aliarumrerum a Deo in nobis reperiuntur , &certa c^tera-
rum rerum notitia feu fcientia, non nifi ex Dei certa cognitione acquiri po-
teft, non vero ex certa notitia rcrum acquiritur certa Dei cognitio, nifi iniis
quibus jam adeft innata Dei notitia. Quod autem ijiis notionibns a Deo nobis
inditis convenire vel repugnare fcimus , cum natura connjenirevel fugnare M"
cimus, Et idcirco cum Deus nobiseas libere indideritlecundum ordinem quem/"^*?-
inter res naturales communiter obfervari voluit , nullo modo Deo repugnat ,
fi extraordinariequidabeofiat, praeterillum ordinem, & notionesfecundum
illum nobis inditas , fed magis confirmatur cxiftentia Dei omnipotentis & ordi-
nis illiusauftoris , a naturaperinnatamnotitiamcognita. Nonquidem repu-
gnat ordini natura^ fed praeter illum fit miraculum, Et quidem Deus decre-
vilfe potuit, aliquando quid fieri contraquamcommuniter, & quam exna-
turalibus notionibus iequitur, &nobis indere notiones eorum quse commu-
niterfiuntex illo ordine , necideo dubitandum foret deDeo vel notionibus illis
primisj nam Deus ex fblaimmutabilinotione Dei Innotefcit, & nobisinditis
notionibus Deus tantum nobis patefecit ea quae ordinarie in natura fieridecre-
verat: & idcirco quaepraeter easfiunt, ita tamen uteas nondeftruant,promi-
raculis habenda funt. Ita ut omne miraculum noftrura captum fuperet. Sed
ijjde inquit ciuod nofirum captum fuperat nihil inteUigere pojfumifs. Qiiod fa-
ceor fi nulla praecedat innata Dei notitia. Et idcirco cenlemus miracula tan-
tum elTe {ecundarium argumentum confirmans exiftentiam Dci perinnatam
notitiam agnitam, & hancprimum& primarium,finequonulIum : itauthoc
fine illo, non contra dari poffit. Et eadcm etiam eft ratioomnium operatio-
num in natura non miraculofarum , nam necex iis cognodi polTec Deus fi non
prascedcret innata Dei notitia. Ita ut non nugentur , qui^ ubi , non re?n igijorartt^p.^^
led rem cognofcunt & clare vident praster naturae ordinem exiftere , adDei 'vo- 7 Z
luntatem recurrunt ; nec magis fic fuam profitcntur ignorantiam , quam cogni-
tionemquacertifuntDeumimmediatam talis eftecStuscaufamcire. Quod au-
tem praetereaaddlt ex miraculis Dei exifientiam concludi non fofie^ cummira-
culum opuslimitatum (it ^ idcirco tantum concludipojfit exiflentia cauf^. cujus
potentia major fit^ abfurdiffimum eft. Nam omnia Dei opera funt limitatag
tantum perfectionis , & fic ex nullo opere Dei exiftentia concludi poflet. Fi-
nitumquidemnon ingenerat infiniticognitionem , (ed is cui innata notitia en-
tis infiniti , lecundario etiam ex finitis infinitac caufae exiftentiam certiffima^
concludere poteft. Natura legesy quidem ad indefinita , fed non ad infinlta fe
extendunt. Sunt etiam quidem ab aterno decretas , uti & miracula decreta funt,
fedcum creatura tamendemuminitium fumpferunt. Et natnra fecundumeas
certoordine procedit j nifi author naturae aliquando velit aliquid fieri praeter il-
lum ordinem. Ac confcquenter ex iis non magis quam exmiraculisprobari

poteft

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

T[^o J{egneri a Mansvelt

poteft exiftentia Dei. veronuUam agnofcat dtfferentiam interofut contra
naturam & fufra naturam , ^uia fcilicct miraculum nonextra, fedmipfana'
turafiat, & fic natura ordinem interrumfat ac contra naturam ejufque leges
fity eftraeracavillatio: nam fatemur miraculum fieri prxter ordmanum natu-
r« curfum, & ficin natura inter ordinarios ejuseffeaus quos Deus ordmaric
in eaproducit, intercederenonnunquam DeielFedusextraordmarios, iedin-
de diii-umpi, vel deftrui naturx leges, autcontra easquid fieri , autmcertum
reddi earum ordinem falfilTmium eft. Eundem enim Deus relinquit , fedtan-
tum operemiraculofo patefacit fe ejusdominum ei aliigatum non efle. Con-
tra eum agcret fi ordinarie alium plane prcefcriberet ordinem , autaliquando
extraordinarieprxtereum agendo, ordinarium illum curfum immutaret ,fed
neutrum fir. Non aliter quam patertamilias qui immutabilem familix prx-
fcripfit obfervandum ordinem, & fecum tamen conftifuit nonnunquam , ut
patefaceret fe ordinis illius auaorem effe, & libera fua voluntate conftituif
fe, prxter illum ordinem aliquid itaefficere, &id itaefficit, utomnlbuspa-
teat, id ab ipfo immediate pro fuo arbitrio fieri, inde non ftatim mutat or-
dinem familise prxfcriptum, aut patefacit fenolle illum a familia obfervari ,
aut agit contra fuam voluntatem quam patefecit familise feu contraid quod
voluit in familia fieri : fed tantum patefacit quid praetereapraeter illum ordi-
nem a fe infamilia ita ordinata, jamdiu anteavoluit, uthoc temporefierer.
Quamvis non undiquaqueconveniathacc fimilitudo, cumfamilianondepen-
deata patre, utmundus a Deo, fufficit tamen ad fcopum. Atque adeo nullo
modo hinc concludi poteft , omne miraculum ^five contra ^five fupra naturam,
merum effe abfurdum. Namabfurdumnoneft nifiquodrepugnat, atquejam
multis demonftratum, miraculum praediito modo praeter naturam fieri, mi-
nime repugnare. Sed videamus Scnptura loca^ quibus conatur confirmare,
qu« fupra tribus argumentis, fcilicet quod exmiraculisDeumnonpoffimus co-
gnofcere, probare voluit. Primam ex iis acquiri non pofle notitiam conceffi-
mus, cumnaturalis innata praerequiratur , fed fecundariam negavmius acqui-
ri nonpofre. Deut. 13 : i.x.?. &c. quidem diciiur quod Deus mtracula fa-
ciat ad falforum prophetarum pradiBiones , ut ita tentaret Ifraehtas quibus
fuum verbum dederat, & multis modis confirmaverat , an fidem effent ad-
hibituri verbo Dei magis , quam verbo diaboli. Sed ibi non dicitur Deum fal-
fum elTe miraculorum authorem , aut fine Deo fieri miracula , atque ita ex mi-
raculis vel nullum innotefccre Deum vel aeque falfum ac verum innotefcere,
Sedcontra dicitur verum Deum eorum auftorem effe,&per ea tentare fideni
Ifraelitarum ; Ita ut etiam ex illis falforum prophetarum miraculis, veri Dei
exiftentia optime concludi poffir. Vidc B. t.z.p. 809. 810. Vitulutn Aaro-
nicum fuilTe Dei ideam quam ex tot miracuUs formavaunt Jfraelita fallilli-
■* ^ mum

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A dverfus A nonymum TheoIogo^PQlwcum Liber Singularis. 1 6 1
mumefi:, cum tancum fuerit idololatricum corpus fubquo verum Deumado-
rarunt. Aliaqucquxde AfapLo Pfalm/J. Salomone^ Prophetis profert,tan-
tum patefaciunt eorum defectus &errores quibus non obftantibus tot miracu-
lis laborarunt , nullo modo vero incfficaciam argumenti a miraculis defumpti
&innatae Dei notiti^ fuperadditi. Exod. lo: x. narrat Mofes Deumfibire-/''^^-
velaffe, quod obduraverit cor Pharaonis , ut fierent talia incer illos miracula, ""^*
& Ifi-aelit^ inde cognofcerent cum effe Dominum omnipotentem, fidelem, &c.
Unde patet ex miraculis cognofci poflTe de Deo. Judaos tales hahiffe opi^
niones ut facile iismiracuits convincipojjent ^ fatemur^ (edcum rectaratiocui-
vis cciam ralcs fuppedirccopiniones,dici nt(imtqHodmiraculaid[o\os]uAo^os^
& 7ton revcra doceant. Quocirca hoc tantum Anonymi abfurdum efi-us^ium
efi:, cxejUGpra^judicio jam confutato profluens. ^liraculaveram Dei ideam
C/' cogyntionem dare pojje^ nec nos, nec ullus cum ratione dixerit; fedinna-
tam Dei notitiam ex iis in nobisexcitari^occurrercj&confirmari magisma-
gifque certiflimum efl:. Hebrseos etiam convincebat Deum per innatam & ex
miraculisacquifitam notitiam cognitum , eorumcuram fupra omnes gerere,
nam omnia & fingula erant fortiflima argumenta convincentia eos de Dei
gratia , favore, benevolentia fupra alios populos, &potentia fupraomnia ;
undcmerito concludebant, fe Deo cacteris nationibus dilecftiores fuifle, agno-
fcentes quidem Dei curara erga illos alios, fednonadeogratio(am, quod ex
Philofophia cognofcere non poterant^ nam quamvisexea innotelcat Deumuni
prx alio majorempofle praefliaregratiam , nontamen patet eumid facereni-
fi exau£lutali modopercepto. Atqueadeo tantumabcfi:, ut & exRatione&
Scriptura probecur Deum ex miraculls cognofci non pofle, ut iplaScriptura
& ratio dire£teconcrarium doceant.

§. 4. Tercium hoc Capite demonfl:randumerat, C^/^^W^f^j^Ti-.
covfequenter providentiam , nihil ejfe revera prater natura ordinem. §luod ^f*
cum^xxl inquit, Scriptura dire^enondoceat , exquibufdam Scriptura hijioriis^
fju^ cafu prolixius pluribus circumfantiis narrantur , per confequentiameli-
ciendum eji. Verum fi per naturae ordinem intelligateum quem Dcus fuavo-
luntate pro fua complacentia conftituit, & inter omnia creata accurariflfime
oblcrvari facit ; hoctotumdubiocaret : Necullus aliud intelligit quam illum
Dei providentia confl:itutum obfervari. Si vero per naturx ordinem intel-
ligat caufarum naturalium xternam concatenationem , qusenecefta Dei ar-
bitrio , nec ei fubcfl: , falfiflimum eft quod ftatuit nec id ex ullis Hiftoriis
Scripturx probabit. Nam i Sam. 9: 15-. i(^. Deus Saulum mittit ad Sa-
nuelem omnia fua voluntate ita dirigens , imoipfam Saulis voluntatem ut
ae hunc accederet , abfque ullo mandato praeterea exprefle dato , qux eft
)ei providcntia mediata. Sed inde nullo modo modofequirur, hoc folo na-

X turae

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19(2]

76.

7S.

I{egneri h Mansvelt
tur^e ordlne, «C caufarom connexione faaumSc non Dei voluntate: & non
adh.ire providentem Dcidire6lionem. Idem dicendum de omnibus alns lo-
dshic produais utTfalm lo^ : ^gyptiorumcor mutavu ut odio habe-
r nt Ifraelitas, partim externe multiphcans IfraeUtas Exod. i. parnm mterne

g ns eorum'coguationem. Gen. 9:13. dicitur
bes & rolem, ac arcuialligat fuam promiffionem. Ffalm 147: 8. i^- ^falm
104 4I creatur^ fuht verbum Dei; mimftri,legati,quiaadejusvoluntatem

'^T V' S^lThinc concludere , ^iuodomnia qu^ in fcriptura narrantur naturaU.
ter conmerint. abfurdiffimumeft, nam ex particulanbus qinbufdam non po-
ft fierf univ^rfalis conclufio. Non valet confequentia , Deus qu^dam agi
per caufrs naturales , ergo omnia. Nec mtraculorum ctrcun^ftantt^ ofiendun
\lra caufas naturales re.uirere , nzm qu^cunque fuerunt adhibit^, n.h.l na-
;^aUs Xacix habueru^nt, ut E.odl 10. faviUx a Mofe per aerem fperfe
ad Dei mandatum, nihil poteram ad ulcera. Ventus Exod 10 : 19- ^o'^"-
ftas add"ens & reducens miraculofus erat, tum q-^/-^^^ f "
piam tam fubito, tum quod tam cito omnes iterum auferebat. B.t. i P- 34-7-
Ventus EW. 14. xi. mare div.dens , etiam fufficere non poterat, ad .nftar
rnurf ftendas aquas. Minime fufficiebat etiam cabr El.fj ad exc.tandum
rerum zReA: ^A-^^- Aut lutumChriftiad vifum^^.^: 6. Hsecen.m
Lh beri voluit DeusTtumut pateret, eum ex minimis imo contranis qux-
et am maxima peragere pofle, & fe non egere n.ed..s ut agat qu.cqu.d
vult, fed^fola fua voluntate pofl-e & agere quod vult. S.c & non m.nus m.ra-
culum fuit ad Mofis nutum faftus aquarum reditus Exod 14: ^7- 4"^«^'
visincantico Exod i^- 10. dicat eumvento faftum, nam ,s ut & pnor m.ra-
culofusplane ventus fuit. Necexeoquod Scnptura res nondoceat per proxtmas
^TSd tantum eo ordme, ufjue Thrafibus narret ^mhs maxme hommes
ZpZ pueplek^ ad de-vot Jm movere poteft ; fequ.tur non reper.n qu^
Slfo modo per caufas naturales explicari poff-unt, nam & talesprxd.fto illa
modoTn fcriptura doceri pofl-u..t. Atqueadeom.n.meconclud.poteft, omnsa
ZXfcrJravere narrantur conttgifejecundum leges natur^ necefanocon-
L/r., cum multa ex Dei libertate prxter naturam cont.ger.nt. Nec poteft
dicieaefl-e contradiaoria.&fcriptur^adjeBacum, ut demonftravimus , nul-
lo modo repugnent natu.-3e, fed praeter eam exiftant , eamque fuperent.
t 6 ^aftumhoccapke dcmoniirandum cfk.Interpretatwmfraculoru^

Ad quamprimo requirit ut cognofcantur opiniones f ' .^^^f^/^J^^^^t
-verunt & nohu fcripto relimerunt , & dtftmguantur ab eo<juodJenJus us re

;7it;i^/J:cumL«.^

Ifti immtfceant. Sed cum jam fupra demonftraverimus non ipfas op.niones

•VI

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfus Jnonymtim Theologo-Politicum Liler Singulark . 1^3
&judiciahominum revelatis mifceri, fed ea revclari & lcribiPhrafi adeorum
captum accommodata, qua non eorum judicia falfa faepe & erronea , fed ib-
la res fignificata revelatur,quo tendit ipfe Anony mus pag. ^ 8. in fine , fufficit in
interpretatione miraculorum attendere ad folam rem fa£tam & narratam. Ut
in exemplo 3^o/r/^,quod hic iterum producit Anonymus, Jofua nullo modo
permifcet fuum judicium & opinionemdemotu velquiete Sofis, fedtantum
narrat tamdiu prolongatam diem iJque ad captum hominum proponit tali
Phrafeologia qua illi uti confueverant.Quare hinc nullo modo concludere poteft
Anonymus quod hanc rem longe aliter e^uam revera contingere potult conceperit
atquereveraenarra^verit ^ nam quid ipfeconceperit , hinc concludi non poteft,
& id quod narravit quoad fubftantiam certum & veriflimum erat, quamvis po-
pulariter propofitum. Non negotamen utiliffimediftinguiPhraleoiogiam ho-
minum captui accommodatam , a re fignificata per eam;(ed nego ea Phra-
feologia rei fa6lx & narratae permifceri vulgi, autnarrantisprxjudicia& opi^
niones erroneas , de quo fupra ad cap. x. latiffime. Sicundo inquit funt ad mi-
raculorum interpretationem cognofcendae narrantium opiniones , ne confun-
damus resqua revera contigerunt cumrebus imaginariis ^quanon nifireprafen-
tationes Prophetic^ fuerunt. Sic ut realia narranturSc creduntur in fcriptura,/»^^.
qux tantum fuerunt res & repraefentationes imaginariae , ut quodDeusecoelo 79-
defcenderit quodmom Sinai propterea fumabat ^ Exod. 19: iS.Deut. yrxx-
a^. Reale fignum divinae prasfentiae de coelo defcendifle, & in igneac fu-
mantemonte vifumfuifle realiter, nulla ratione negare poteft Anonvmus, nifi
ex prasjudicio imaginationis Prophetic^, de quo fupra. Eliam ig7teo curru in
ccelum fublatum fuiffe realtter^ non minuspoffibile, quamid folareprxfenta-
tione imaginaria contigifle. Dextra^ finiftra^ motus ^ ^uies^ locusy fi Deo tri-
buantur, non nifi hominum captui attemperatae locutiones funt, quibusnon
fignificantur vulgarium hominum errores, fed veriratesadeorumcaptumex-
primuntur. Tertio ad miraculorum interpretationem requiritur Hebraorum
Phrafes tropos fcire^ quod certiffimum plane. Ut V. G. Zach. 14:7. his
verbis. Et erit dies unus , ille nofcetur Jehov^ , non dies , non nox , cir erit^
tcmpore vefpere erit lux^ non fignificarur miraculofusaliquisdies, vel tantum
lucidus, veltenebricofus, fed fignificatur tale tempus& fl:atus rerumm Eccle-
fia, Deo cognitus, utnecpoffinr fibi derebus melioribus gratulari , & verfen-
turinmagnometu j rurfusfintabfquenotabili malo, hoftibus adimpotentiam
reda<3-is; id eft ncque laetitiam diei habeant, neque no6lis quietem ; &quod
quum omnia videbuntur comparata efle ad novam calamitatem, tempore
vefperae fcilicet, ibi repente fiet lux, id eftcumminimefperabitur , adveniet
liberatio, pace faila. H«c enim Phrafes lucis , diei, noitis, vefpersefignifi-
cant apud Prophetas ut patet ex collat. Efa.58: 8. lO.Lament. 3. x. Amos^-:

X X 18.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

1(^4 T^gneri h Mansvelt

i8. lo. Mich.7:9. ubi lucis vox , & Pfalm 1 1 8: 14. JeC^g : 8. cum 1 Cor.
Cr.x. Lament. y:ai. ubi vox diei , & Mich. 3: (S. [ob34.:x5'.8c 35:. 10.
Era.^6:g. Pfalm 16 : 7. & 17. 3. Luc. 17:34. Cant. 5:1. Apoc. : xj-. &
ubivoxnoais, &c. Sic& Jef.iy^ 10. 13. per ftellarum lucem & te-
ncbras , & tremorem coeli & terrx nonnifi fummje fignificantur affll£Hones y
nonminoresquamfihcec ipfis reveracontingerent : minime vero ca actu con-
tigifle. Ut & y^/48 : ^i. non dicitur ea miraculacontigiire Ifraelitisex Ba-
bylonc redeuntibus, fed ut illi confiderent Deoipfis adfuturo narratur, quo-
modo Deus exeuntes ex iEgypto pcr talia miracula confervaverit , quibus
iifdem eos iterum confervare pofTet fi vellet; ita ut ei tuto credatur. Bencdi-
cere in Scriptura devote fumi pro maledicere^ i Reg.ai : 10. 15. Job 1: 1 1.

5-. 9. uc ita demonftrarent fe noa tantum a blafphemiarum re, fedetiam
nomine abhorrere concedi polfet , fi ahas non pocius farcaftice fumatur, uc
notat Ravanel.p. 318. Sed hinc concludere , quod omnia quaein fcriptura
narrantur tantum tahbus Phrafibus proponantur , quibus fupra naturam ex-
toUividentur, cuminterim fi attendatur ^ qua miraculofa^ ^obfcurijjimavi'
fa funt^ mediocri meditationeintelligi & explicari per caufis naturales pojfint'^
eft plus concludere quameftinprxmiffis, nam fxpemiracula fimplici oratio-
ne propofita occurrunt , quse fine manifeftiffima detorfione fic cxplicari ne-
queunt. Et quxfo qualis ha^c canfequentia , quibufdam fcripturjs locis non
narrantur miracula, quamvis idquibufdam Hebrceas Phrafcs non fatisintelH-
gentibus videatur, ergo nulHs locis aUqua narrantur, etiam re£le inteUcdis
Phrafibus fcripturae. Nugae funt, Atque his exifiimat fequod intenderat fitts
clare demonfirajfe, Egregia fciUcetdemonftratio eft.

§. 7. Attamen antequam capitifinemdet, monet , fe ahaprorfMsmetho-
do hic circa miraculaprocefiiffe ^ quam circa Prophetiam^ de hac enimexfacns
literisj de iUis ex lumtne naturali. Sed fupravidimus quomodofe inhisgeife-
rit, noneft quodrepetantur. Videamus tantum quod hic addlt^ fciUcet hanc
quxftionem an ali(]uid in natura contingat ^ quodejus legthusrefugnet ^aut quod
ex iis non pojfet fequi , ctiam ex foUs Scripturgedogmatibus folvere & oftende-
re aggreditur profercns qucedam fcriptur^ loca^ quibus natura dicitur fixum
^ immutahilem ordinem fervare^ ut Pfalm 148: 6. Jerm. 3 i : 3 ^T- 3 Sed
lupra demonftravimus miracula iUum ordinem non turbare , fed fixumre-
Unquere , & tantum non per iUum fed praeter iUum fieri. Addit deinde loci
quibus dicitur nihil novi contingere in natura ut Eccl i : 10. 1 1. i^. quibus
hominum mores & naturaUa caeterafignificari , minime vero extraordinaria
Dei miracula, foliinfpicienti patebit. Prgeterea addit Eccl. 3: 10. 1 1. 13. i4-
Veum omnia ordinajfe ah aterno , nec iis quicquam addi vel fubtrahi poffe. Quod
fatcmur, fed etiaminter eacontineri ordinata miracula, prxter naturaeordi-

nem

Jdverfus Anonymum Theolo^o-PoUticum Liher Singularis. iSf
nemcerto tempore& modofuturafupra jam fuitnobisdemonftratum. Qui-
bus addit, quod fcriptura contra numi doceat , in natura ali^uid contingere ^
^uodtjifius legtbus repugnet, aut quod ex iisne^ucat fequi. Sed fui oblitus non
memuutScripturam non docere Philofophiam , & tantum fa^a nairare , non
vero per caufis explicare naturales. Addit etiam miracula caufas & circum. p^f
fiantias re^uirere. Sed jam demonftravimus eas nihil caufire potuifle. ^ fe. sf.
Juaoribus miraculafiert ex Deut. 13. & Matt. a^: x^. non patet ; fed tantum
<}uod Deus hommes per illos etiam veris nonnunquam miraculis tenter , dc
(juofupra late. Itautextotohoccapite, minimefequatur, omnia, etiaraquae
m Scripturis apertiflime narrantur miracula , folis caufis , & ordine natura;
contigiffe.

CA^PUT DUODECIMUM.

De Interpretatione Scripturcv.

§. I. 'vera , ut inquit^, fJHethodo Scripturam interp-eta?tdi aStnrt4s, Ano-

^-^ ^^"1 in finem ut d turbis plurimis extrtcemur ^ mentem d pra- ^V^-
jttdiciis theologtcis Uberemus , nec temere hominum figmenta pro divinis docu- "•'^•T'-
nientis ampkttamur , ( quiprimoafpeau vultus optimus, &fcopus laudabi- gf'
lis, fi cum eventu conveniret) primoeasturbas, praejudicia & hominum fi-
gmenra enumerat , vel potius in turbato & praejudicato fibi cerebro fuo fingir.
Primo dicens Omnibus in ore <^utdem efie Sacram fcripturam verbum ejfe Dei
cjuod homines veram beatitudinem vel falutis viam docet : verumre ipfa aliud
plane judicant. Quod de multis concedimus ; leddeomnibusnegamus. Quis
enim non agnofcat plurimos a ram univerfili hypocrifi liberos. Novit Deus fuos
etiam cum nulli apparent. Hanc fuamthefinprobaturus dicit, quod vulgi4s
mhtlminus curare videtur, <juamex documentis facra Scriptura vivere ,
omnesfere, &c. Quod etiam univerfaliter falfum dicimus , cum intervul-
gum faepe reperianturquidodtosvitafua&probitate fecundum fcripturae do-
cumenta longe antecellant , confer 1 Cor. i : z<J. 17. 1 8. Theoloiros dicit folli.
cttos plerumquefuife, ^uomodo fua figmenta & placita ex Sacris literis exAor-
^uerepojjent, & dinjina au^oritatemunire, &c. Hancetiam univerfalemdi-
amus calumniam, quorundara vitia non propugnamus , fed tamcn univer-
laliter Theologos plcrumque haec prxftare, falfillimum elfe doccnt plurimo-
rum fcripta, &documenta fanclifnma , proba, pia, pura, quantumin hac
vita fieri poteft, & jntcmerata vita comprobata & confirraata. Sed, inquit,

X 3 cpuod

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

]{ecrneri a Ma^jsvelt
quod ft homines id quod <uerbis de Scriptura tefiantur , ex vero animo dicerem
tum aliamprorfusvivendi rationem haberent ^ neque tot difcordia ^ ^c.nefjuetot
odm,&ic. nectam caca cupditate^ &c. tenerentur ^ 6cc. Confequentiam ne-
gamus, fumusemmhicinrtaru imperfea:ionis,ubicontinuocum noftris pec-
catisconfliaandum & certandum , ac dicere cogimur cum Medea videome^
liora proboque , deteriora fequor : fatis patet fe ex vero animo dicere fi fe aber-
rantes rondemnent, & a malis dehortentur adbona. C(?w^r^ , inquit, nil tan^
quam Scriptura doclrmam ampleBt auderent^ quod ab ipfa clartfime nonedoce^
rentur, Sed funt etiam claritatis varii gradus, cummultifibi clariffima prx-
judiciis & aliis impedimentis obfcura reddat, & fperandaconrinuomajor cla-
ritaslucis divinge. Sacrtlegi illi^ qui fcripturam plunmts in locis adulterarenon
funt venti , maniis facrilegas abjimuijfent. Verum hos non novimus nifi pro-
fligatse probitatis homines, fi id ftudio praeftiterunt , fi veroper ignorantiam,
eaminculpabilem non exiftimamus. Concedimus etiam Ambitionem Sce-
lus quorundam corrumpenda non reltgioni , fed reltgtonis profeffioni & ftudio plu-
rimum potuiffe. Sed cum etiam non minor fuerit vis probitatis & virtutis , ne-
gamus tantum Dei gratia dari defeilum , ac hic defcribit Anony mus : quam vis
eheul fatis magnum dari cogamur fateri, & ad illum auferendum cum bo-
nisomnibus allaboremus. Superftitwnem ejje qua docet rationem contemnere^
fi tanquam regula, & norma adhibeatur revelatis , ab ipfo Anonymo afferi
P^^Z' nequit , nifi etiam fe fuperftitiofum dicat , nam pag. 84.. feq. fatetur Scriptu-
ram (xpiffime agere de rebus qux ex principiis lumine naturali notis deduci ne-
queunr, hsec enimdiftinguit. Cxtera vero , quxhincdeducit , Doaiffimo-
rum Theologorum calumnias effe cenfemus, & prxterimus tuto, examina-
turi quiddeipfa MethodoScripturam interpretandi proferat in mcdium. Prx-
liminariter in gcnere ftatuit, CMethodum interpretandiScripturam .hauddif
ferre a C^ethodo interpretandi naturam^ fed cum eaprorfus conventre. Quod
nobis parum videtur facere ad Rhombum ; nam five cum ea conveniatvel
non, id eam non facit reaam; primo videndum qux fit, & tunc quacum
conveniat , nec ne. Nec hoc determinari poteft nifi primo innotefcat qua
Methodo fit interpretanda natura quod hic cum Anonymodilputare imper-
tinens cenfemus. Hinc ex abfurdis quibufdam, & fupra confutatisprxmif-
fis, concludit, Cognitionem omnium fere rerum cju^e in Scriptura continentur ^
ab ipfa Scriptura fola petendameffe ^ficuticognitionatura abtpfa natura. Quod
non gravate concedimus, fi loquatur de cognitione eorum qux de rebus in
fcriptura contentis revelata funt,nam non nifi exScriptura petenda revelato.
rum cognitio. Si vero velit, de omnibus rebus, in fcriptura contentis, nihii
cognofc^ nifi ex criptura , falfiffimum eft. Nam de iisetiam phjrima cogno-
fcuntur a natura, qux de iis revelata videmus in fcriptura , Scnonnunquam

multo

87.

mmm

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

p. jidvcrjus Anouymum TheGlog^o-PoUticum Liher Singularis. 1 6j

niulto plura. Sunt etiamalia revelatain Scriptura, dequibusnihilin natura,
ut Trinitas, incarnatio ,juftificatio perChriftum , &c. ^od ad documenta
moralia ^ nonquidemex natura demonftraripoteft , Scripturameadem docere^
idque ex fola Scriptura patere debet, {ed tamen ex natura demonftrandum,
eadocumenta, quas ex Scriptura cogno{cimus inScriptura doceri, efledocu-
menta moralia, feunaturge infcriptaa Deo. Cumitaque Jine prajudicio Scri-
ftura divinitatem tefari volumusj nobisex eadem fola confiare quidem debety
' quanam vera documenta doceat , fed eadem ejje moralia leunaturseinfcripta,
non opus eft ut ex Scriptura pateat , poteft quidem in fcriptura revelari , uti
Rom. i: 19.20. revelatur , cognitionem Dei naturae infcriptam cfle , aliquid
efle naturas infcriptum, led uti non fine ratione conftat revelatum effe reve-
latum, nunquam etiamfinerationeconftat revelatumeflemorale, nam fem-
per ex ratione demonftrandum revelatum naturaeinfcriptum leu morale ef.
fe. Exhoc autem quod in fcriptura doceantur taliadocumenta, quaeapertif^
(imaratione cognofcuntur efle moralia , pr^^Z^^^/zr etiam intercsetera Scriptura
, divinitasy fed non eo folo , utinquit Anonymus,nam ficnon magis Scriptura
quam quodvis aliud fcriptum , veritatem doccns , divina dicenda foret. Fa-
teor etiam alia (cripta non erronea, quatenus taIia,divinadicipofle, 6cfoIam
Scripturam omni errore liberam efle: fed tamen inde non fequitur hocuni-
cum argumentum efle quod ejus divinitatem probat. Plura non minus effica-
cia hic addi pofle exiftimo.

§. 2. Sed^ inquit, / ex fola Scriptura confiare non potefl ^ qtwdipfaveram'
virtutem doceat^ non fine magno prajudicio eandem ampleBeremur, Sed plane
aberrat, abfque ullo praejudicio eam accipimus , &cxipfa, acfolaScriptura ,
quserimus quid doceat vel non , fed quid virtusfit , vel non , hoc fcriprura fola
• non docet ; hoc etiam di£tat natura ; cujus di^lata , fi cum fcriptura con veniant,
nosduobusmodisconvincimur. Fatemurtamen , quodtota fcriptura cognitioj
quacognofcitur quidinea Deus voluerit revelare, ab ipfa fola peti debeat^ id
eft nuUum fenfum fcripturae cxtrinfece inferendumefle, fedquicquidaccipi-
tur ut revelatum in fcriptura, ex ea fola petendum efle. Unde probamus
etiam regulam illam interpretandi univerfalem Anonymi , Nihil Scriptura
tanquam ejus documenxum tribuere , quod ex ejus hifioria^ feu in ea contineri ,
quam maxime perfpe&um non habeamus. Nam alioquin non Scripturse , fed
noftra traderemus documenta ; g^//^- autem Hifioria Scriptura debeat ejfe^ (jr
cjua potijfimum enarrare , feu ad quae attendendum fit , & quse finr prsecogno-
lll^ fcenda , ut cognofcatur , quid fcriptura doceat , feu quse contineatdocumen-
ta, jam videndum fequitur. Primo ex tali Hiftoria praecognofcenda natura
& pro^rietas lingua, qua libri Scriptura fcriptifuerunt, & ^uam eorum Authores sf '

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

1 <$ g l{egneri a Mansvelt

lomi folehant. Quod tacile concedimus & Htftoriatn lingua Hehraa pra omni-
uusnecejjanatn cjje ad intelligentiam lihrorum F.T. &cad lihros N. T. valdc uti-
lem mmime dubitamus, nuUo modo tamen excludentescognitionemlingua-.
Arabicx , Chaldaicae , Syriacx , Sc Graecx , fuo modo & ordine etiam non pa-
lum utiles.

§. 3. Secundo fatemur noninutilee{fe<:»/"«/^«c limfententtas coUtgere,(^
ad fumma eiucedam capita reducere, ut & notare easomnes, ^ua amhig:^a vd
obfcure funt, vel o^ua invicem repugnarevidentur. Apprime cavendum etiam
fatemur, quamdiu Jenfum Scriptura (jujerimus , ne ratioctnio noftro , c^uatenus
frincipiss naturalts cognttioms fundatum ejl, praoccupemur , ne verumfenfum
cum veritate confundamus , dum enim fcripturam interpretaturi , & ex ea divi-
nitatem ejus, feu divina documenta cruiturifumus, primoconftaredebet de
fenfu, tumdeejusveritate. Illeexfololingtta ufu inveftigandus , quod fareor,
vcl ex ratiocinio, qttod nullum altud fundamentum agnofcit (^uam fcripturam.
Nam ex nulla notione naturali dcmonftrari poteft, quid quis hac aut illa oratio-
ne & enunciatione fignificare volucrit, fcd id tantumexufulinguxquamad-
hibet, &aliisoraiionis circumftantiis innotefcerc debet. Verumcumnuliare-
periatur lingua, quse non plurimas contineat ambiguitates , obfcuritates , &
locutioncs figuratas, non eft quibufdam verbis tribuendusfenfusplaneabfur-
dus, id eft rationi repugnans, feu principiisnatura!iscognitionis,nifiomnes
aliae orationis circumftanlix nos a talem ducant fenfum abfurdum , nullo modo
vero fi aliqux nos ducant: ad conirarium verum,quamvismetaphoricum feu
figuratum. Nulla enim fic daretur ratio, cur abfurdum illum fenfura affingere-
mus verbb au£toris, & contrarium fit cum omnibusquibufcumagimustan-
Quam cum hominibus. Imo nec Anonymo aufi fuiflenuis
rium de Deo abuniverfo nondiftinfto, nifi vidiflemus omniain ejusfcripto
eo tendere^uthocprsefupponat. Quarenon fufficit , cum Anonymo dicerc,
S^n[um literalem feu proprium , (juamvis hmini naturali repugmt , retinen-
dumejje, fmonrepugnet principits & fundamentis ex hifloiiaScripturcepetitis:
nam fi omnis hiftoria Scripturae noseononducat, abfurdumeft alicujus ver-
bis affingere fenfum lumini naturali repugnantem ; fxpeenim fcriptvris fco-
pus non eft illud explicare unde pateat quantum ab abfurdo illo fenfuabfit,
vcl etiam verba fua tantum ad audientium captum attempcrat, licetprocul
abfitababfurdofenfu, qui vulgoab audientibusiiseftannexus. SicV.C.cum
Mofes dicit Deumejfe ignem^Zelotypum ^ iisverbis non effet affigendusfen-
fus naturali lumini repugnans, licet exhiftoriaScripturx nonpateretcontra-
riam efleMofis fententiam, nifiomnisejusorationoseoduccret, &hanceju$
efle mentem , licet abfurdam, ex omnibus circumftantiis pateret, nam cum
eius fcopus non fuerit , ex notionibus naturalibus Dei attributa demonftrare,
^ ^ vel

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

j4 dverfus Jmnymum Theologo^Volituum Liber Singularis 169
vel de hs fuam inftar doiloris {ententiam explicare, & opinionem, ledprac-
terea, adea quaedicendaerant, adhibere volueric modos loquendi ulitatosho-
minibusquibusloquebatur, facile fieri potuilTet, utex nulloinejus libris pa-
tuifletcontrariaejus fententia ; quam tamen habere potuifTet fidicaseam fen-
tentiam tunc ex fcriptura paterenon potuifle, fateor , nam fi non exprimat ,
patere nequit. Et nobis non tam quaerendum qux fuerit Mofis fententia, quam
quid nobis voluerit in fcriptura narrare& Deus ejus verbisnobis voluerit re-
velare. Etcontra^ Ji horum 'verborum literaUs fenfus reperiretur repugnare aliO"
rum ejnfdem auHoris 'verborum fenfui literali , non tamenindefequereturhgec
juamviscum rationemaxime convenientia ^ m2.gisc^zm\\\zmetaphorice ejfein-
tehgenda^ poifent enim utroque loco figurate dici, vel hsec abfque figura,
non illa, vel etiamcontra. Fateor exeo quodhacopinio cumrationeconueniat ^
aut ejuodei repugnetj concludinon pojfe (juid LMofes crediderity fed tanium ex
aliis tpfius Mofis fententiis. Sed ut diximus id nobis non adeo neceflarium eft
icitu , quam quid Mofes nobis volucrit narrare, & Deus per eum nobis revela-
re, namdivina refert Mofes , non fua ; illum probaffefibi a Deo revelata, non
dubitamus : fed tamen eum extra revelationem per fe non exiftimamus infalli-
bilem tuifle, uii docent plurima ejus, etiam in Scriptura narrata , peccata.
Deinde nec probandum quod addit , Si aliqua fententia nonreperiaturex ufu pag.
lingua ahud fignificare , eam nullo etiam aliomodo interpretandam ejfe ^ tjuan-^ 87.
tumvisratioM repugnans fed contrareli^uas omnes^ quamvis rattoniconfenta^
neas^ huictamenrepugnanti accommodandas efje, Nam, praeter quam quodvix
ulla occurrat fententia quae non poflTet inalium quamunum fenfumfumi,mi.
nus probabile eft aliquem femel aliquo verbo abufum efle , & pr^terlingu^
ufum adhibuiflTe, quam femper , & hic, & in plurimis aliis , rationeabufum
tuifle; praccipue cum plures fintfententix rationi conformes, &unica repu-
gnans. Cur non potius dicendum eum hic contra linguae ufum locutum
fuifle , quam & hic & ubique contra rationem ; Nam de eo hic tantum difpu-
tatur. (JHofen itaque credidtjje^ vel faltem docerevoluijfe , DeumpropTie efie
Ztlotypum^ cjuamvis id rationi repugnet ^ concludicertononpoteftexeo^W
nuUibi doceat Deum carere pajfionibus : nam ut dixi fcopus ejus non eft Dei na-
turam ablolute & in feexplicare &itaadhibere verbaquae eaminfe&abfolu-
tefignificant, fed tantumin ordineadnos, idque verbisnobis ufitatis & no-
tis; quod ex univerfa ejus fcriprurapatetinmille locis, cuiqueubique occur*
rentibus. Nec hoc eft Scrivturam addi^amtna nojira rationis & admentem
noftram detorquere , fed ex ipfa Scriptura ejus cognitionem haurire , nam totum
illud, quod tale fuerit Mofis propofitum, & tali Phrafi utaturinScriptura,
cx iplaScripturamanifeftiflimumeft, & cuique patere poteft.

§. 4. Tertium^ Quod ex hiftoria Scripturae praecognofcendum dicit, de

Y omnis

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

raz.

j ^ Q J^egneri h Mansvelt

omnis {reneriscircumftantils Scriftura , vita , morihus , &ftudiis auSiorum, &cc.
id appnme utile effe concedinius, &quoidperfea;ius(iuisnoverit,quo ma-
eis ad interpretandam Scripturam aptus fuerit.

§.5. Poft haec tria dicit tempus efe ut ad mentem Propbetarum & Spiritus
SanBi inwftigandam ttos accingamus , ubi ne quidem cogitans de nominis
auxilii divini imploratione eandem dicit obfervandam methodum qua utimur
ad interpretationem naturse. Primo quarendum ^uod ' ujiiverfalifimum eft ,
Deumefe unicum, omnipotentem , qui ft)lus adorandus, fti omnes curat , eoft^tie
fupra omnes diligit , qui ipfum adorant & proximum tanquamft ipfum amant, &c.
Quafi huc non pertineret Deum omnia creaffe , & continuo confcrvare , quod
non addit Anonymus,ut foveat Myfterium fuum de mundo a Deo non diverfo,
atque adeo jeterno. H^c in Scriptura clare doceri dtcit , fed tjuidftit Deus, &
jr^.. qua ratione res omnes 'videat , iifque provideat , ftimiliaque , Scripturam ex pro-
^9- fefto, & tanquamaternamdoBrinam,docere, negat. Fateor Scopum Scnptu-
rse noneffe, explicare quidfitDeinatura, & quae. fintoperationesejusinfefe,
quodexnaturaquodammodo innotefcere poteftRom. i: 18. ig.ao.quamvis
non perfe£be: Sed tamen ideo cuique liberum non eftdeiis fentirequicquid
placuerit, nam adverfus naturam & legem naturalem peccat, fi de iis aliud
fentiat quam quod docet reara ratio^ & praefupponic eaScripturaquaedocet

6. Ab univerftali DoStrina probe cognita , procedendum, inquic, deinde
ad alia minusuniverftalia, quatamencommunem uftum vtta fpeBant; uttfunt
omnes vera wrtutis aBiones particulares externa , qua non ntfi data occaftone
exerceri poftitnt , quafi de internis & femper ac ubique obfervandis aftionibus
nihil in' fcriptura , aut fpes , fides , charitas , tantum externs forent a^io-
nes, data tantum occafione exercendae. gjiicquid circa hacobftcurum^vel am-
biguumex do^rina Scriptura univerftali explicandum , concedo ^ fi qua autem
invicem contraria videantur videndum qua occafttone, quo tempore, vel cutftcripta
fuerint. Sed hoc fi obfervaffet Anonymus circa exemplum ab ipfoex Matt.
5: 3 39- produftum , nondixiffet Chrifti documentum de tolerandainjuria^
eftfe de impiis in omnibus concedendo, aut locum habere, in locis ubijuftitia ne-
gligitur S-temporibus oppreft^ionts y nonauteminbonarepublica. Sedapertiffime
vidiffet Chriftum fuos auditores & prsecipue Difcipulosfuos,aliisexemplum
futuros , re£l:am legis mentem & fententiam docere, ac a Judxorum corrupte-
lis vindicare volentem, hic prohibere vindi£l:am privatam , feu demonftrare
Pharifxos legem Mofis Exod. x i : ^4.. Magiftratui praefcriptam , male exten-
dere ad vindiftam privatam , plane illicitam , & non tantum in locis ubi jufti-
tia negligitur , & tempore oppreffionis malam fed in bona republicaliciram ,
verum feropcr & ubiqueillicitam ,praecipue vero in republicabeneconftitu-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

m
m

jidverfus Anony?mm Theoio^o-ToJiticum Liber Singularis. 171
ra : nullo modo vero praecipere de impils in omnibus concedendo: nam utrum-
que fcilicet impiis in omnibus concedendum, & in bona rcpublica non eff^
tolerandas injurias , led privatim vindicandas, aperte repugnat non tantum
Chrifti do6trinae & exemplo utpatet Joh. 18:23. qui etiampermifit coram
judice (efe defendere ut patet jfed etiamrationi naturali,quae apertiiTime do-
cetmaHsIegitime refiftere, &fe{econtra eos jufte defendere. Itauthaec Ano-
nymi interpretatio & Scripturae & rationiscorruptiofit. Quod idem forte de-
monftrari pofTet in loco Jerem. ex Lament. 5 . addu£to , in quo tamen nihil fimi-
le huic documento Chrifti apparet. Conferatur. Docuerit hsec Chriftus tem-
pore corruptae Reipubl. & negledtas juftitiae, nullo modo docuit id tum de-
mumobfervandum, namrepugnat ejus exemplo , doitrinac & rationi. Hoc
modo & alia (cripturae loca corrumpi pofle concedo. Sed peflimo inftituto.
Reliqua qua^ue , ut inquit ,folius funt fpeculationis , non tam facile indagari
pojfunt^ "via enim ad hac angufiior eft ^qma fcilicet in rebus fpeculativis Prophe-
inter fe diffentiehant ^ quod concedo fiminutaconfiderentur&minorismo-
menti , led de praecipuis nego , verum hoc fupra (atis fuit difcuflum, (]uare , in-
quit, minime nohis licet mentem unius Tropheta ex locis clariorihus altertuscon'
cludere , neque explicare nifi evidentifitme confiet , eos unam eandemque fovijfe
fententiam. Bardus fit qui aliud dicat. Hanc itaque praefcribit methodum
eruendi mentem Prophetarum in fimilibus. Nempe d maxime univerfalihus
incipiendum , inquirendo quid fit Prophetia , tjuid miraculum , fic porro res
maxime communes , de hinc adopiniones cujufque Propheta defcendendum , (j^ ex
his tandem ad fenfum cujufque re^uelationis , hifioria , miracuh defcendendum.
In quibus nihil culpamus, quam quod requirat cognofci opinionescujufque
Prophetas particulares fcilicet praeter revelationem de revelatis , quod nobis
minime necelTarium videtur , quoniam illas nihil ad prophetias , nec ab ipfis
revelatis permiftae fuerunt j revelandi modum quidem iis accommodavit , fed
ip{a revelata minime. Forte etiam nonineptemensProphetiaruminnotefcet,
fi incipientes a primis fingularibus (ecundum (cripturae filum procedamus ad
pofteriores a primis , cum Deus magis magi(que gradatim le patefecerat , vel
etiam fi incipiamus a Chrifti doftrina ; leduniverfalemregulamhicpraefcribi
polfe non exiftimo; de fingulis prodiverfiflimis circumftantiisfingulatim vi*
dendum exiftimo. Verum quod addit , hanc Mcthodf/m circa fenfum renjelatio-
num tantum docere^ quid revera Propheta^uiderint aut audiverint ^non autem^i.
quid illis Hieroghphicis fignificare autreprafentare^voluerint ^ ineptiflimumeft ,
nam cognofcendum quid prophctis fignis propheticis fignificatum fit, ut co.
gnolcatur Prophetia. Velcognolcendum quidfignificare voluerintperHiero«
glyphica; nam alias non Prophetias , fed fignaProphetispropofitarantumco-
gnofcuntur Prophetias dari, quarum eventus nec dum certo cognitus eft , fa.

Y X teor,

Imoges reproducecl by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

I 7 2 I{egr}eri a Mansvelt

f I reor, fed tamen ignorari nequit, quid futurum praediftum & revelatum fue-

rit: nec tantum cognofcuntur Hieroglyphica Prophetiarum. Quod rejiciat
yudaorum traditiones (^r AuBoritatem Fontificts ^ tanquamminuscertumin-
fi^7. terpretationisScripturae fundamentumaccipimus. Sedquod dic^it plane defpe^
9 randum ejfe , de eOy tjuod bac methodus prafiare non poterit , ad integram Scri^
ptura cognitiorem acc^uirendam , nimis temerarium exiftimo , prascipue cum
ip{e fateatur eam ultra prophetarum hierogl yphica non afcendere. Prseterquam
quod ipfe in ea quatuor talia defideret, quaecenfetincomparabiiia j undeper
fe patet eam methodum non nifi admoduminefficacem haberipo^Te, &cum
eam exiftimet optimam , elucet hujus hominismensimpia,quodnulla poflit
( haberi certa cognitio revelatorum in Scriptura, quam jam fupra videbaturad-

ftruere,cum ad revelationem requireret mentem humana effentialiter pcrfeilio-
1 rcm. Videnosfupraadpag. 7.

/|, §. 7. Primam fu3S methodi difficultatem dicit oriri ex eo , quod lingua

1' p ||i Hebraica integram cognitionem exigat , quam mukis de caufishic enumeratis

obtineri pofTe negat. C ui repono , quod fatear multa ad eam requifita deperti-
ta ha6tenus exiftimari ; fed addo, quotidie continua diligentia & laboribus
virorum doftiflimorum Drufii , Boxtorfii , Fagii, Bocharti , Coccaeii, Capelli ,
Seldeni, Munfteri, Hottingeri, Scaligeri, &c. aliorumqueimmenfos faftos,
& fieri quotidie progrelfus, & patefieri quac diu deperdita depraedicabantur,
tam quoad linguae fundamenta, & ornamenta, quamnominafru6tuum,a-
vium, pifcium, circa qux immenlam utilitatem prxftitit Bochartus virnun«
quam fatislaudatus, ut & quoad Phrafeologiam iplam circa quam plurima quo-
tidie deteguntur. Praeterea nullus unquam linguam aliquam adeo perfeite novit
cuinon aliquid inauditum occurrat, Necad percipiendam alicujusmentemin
aliqua lingua requiritur adeointegraejuslingucecognitio. Voluitetiam Deus
fic noftram excitarc diligentiam.

§. 8 . Ad hanc accedit fecunda , fcilicet ipfa hujus Ungua conjiitutio
natura , ex qua tot oriuntur ambiguitates , ut impojftbile fit talem invenire
fAg, methodum , qu^e verum fenfum omnium orationum Scriptura certo doceat in-
^3- vefiigare, Verum fic non intelligi poffet Scriptura certo , licet obtineretur
ejus linguae perfeftiflima cognitio j imo nec Judaei,necPropheta^intelligere
potuiffent , nam omnes eadem , feu ejufdem naturs hngua ufi fucrunt. Quid
dico ea non poteft fuifle lingua , nam lingua non eft, ex qua loquentium
mens & (ententia nulla Methodo certo cognofci poteft, eum infinem , vel
hoc (blo, lingua eft lingua, itaut repugnetlingua totambiguitates continens
ut nullaccrtaMethodo poffitinveftigarifenfusorationum.Mathematicam cer-
titudinem hicnon requiro, ledmoralem, qualispronaturarei tantum haberi
poteft, Qi^ntum ad exempla^ ^uatria profert, fiquidevincant, nonminus

Anony-

A dverftis Amnymim Tbeologp-?oliticum Liber Singularts. i - 3
Anonymum quam nos confodiunt, nam totam naturam linguje deftruunt.
Videamus tamen. Vrimo Htera gutturales fine uUo difcrimine , nobis fahem
noto. unapro alia^ ufurpatur. Concedaraus , inde tamen non fequitur illud
notari &obfervari non pofTeubi fiat , nam aliocjuinhoc fciri & dici non poffet.
Quantumadpraepofitionem concedimusetiamvariumejusufum.fcdeum
tamen ex uno quafi fonte provenire docet Coccej us in Iexico,ubi late de ejus ufu.
SecunJ^ multiplex conjunttionum adverbiorum fignificatio etiam concedi-
tur, fed eam ex ufu , & cognira linguae natura cognofci non pofle, plane
negamus, deufu ' vau & he vide Cocceii lexicon. De Tertio multipli.
ci fciiicet defeau verborum idem dicendum. His tribusduas alias fuperaddit,
prior eft , quod Hebrai literas 'vocales non habeant. Pofterior , e^uod nuUisfignis pag.
erationes dffiinguere foleant , neque exprimere y five intendere. De punaorum 94-
& accentuum aucaoritate hic di{pucare nolo, ut nec de audloribus eorum.
C^antum ad duo fcripturae loca Gen.^y : xi. (i^ Heb. 11 . xi. ea coramo^
djffime concihari poflTe docent interpretcs apud nos ad ea citati ut & intcr
criticos varii& inter eospraecipue Drufius punfta rejicit. Sedquod addit, nec
mutua orationum coUatione fuperari pojfe difficultatem hanc ex linguae na-
tura profluentera, omnem tranfit abfurditatera , fic enira lingua non ma-
neret mtelligibilis , & Ungua ; & ineptae plane funt rationes, quas adducit, ad pa£.
id confirmandura : ut quod orationum coUatio non niCt cafu orationem ali- 9T-
quam iUuftrare poffit, nam nullus hic calus; quasvis enim per fe patefacit u-
fum vocabuli adhibiti, ex natura ejufdem lingux. Non quidem fcripfitunus
Prophetaeofine, ufverba alterius y autfua ipfaexprofefioexplicaret y fed tamen
fcribendoeademhnguaquaalius, &quaipfeantea, neceflkrio patefitquomo-
^J''^'';^"^ ^'^^ib^^ ' "fatur vel nonj & hoc fuflicit; novirausenim eos
non fcnpfiflegrammaticaraautlexicon&fuis revelationibus ir.feruifle. Men-
tem etiam unius ex alterius mente cognofci non pojfe , quamvis abfolutefalfum
fit, nonrequmtur, fufficit ex pluribus exemplis patere ufura vocabuli, nam
de lenfu luerali tantura agitur. Non negamus tameninScripturamuIta daa
inexphcabtha, eft enim Oceanus ahquis. Sed nihil certiex ea cognofcipofl^e
non mmusfalfuraeft,quara falfifliraumihuc tamen tenderc videtur Anonv-
mus. ^

%. 9. Terttam difficultatem dicitoririex eoquod Hiftoriamcafuumomnium
hbrorum Scnpturamaximampartemtgnoremus. Tgnoramus enim , inquit, 7««A
torumhbrorum autboresvelfcriptores, -velde tifdem dubttamus. Quafi ex ipfo
fcnpto de authore nihil concludi poflbt. Vel & authore's & omnes fcriprores,
torte & typothetae cognofcendi forent , & Bibliopolx, ut liber aliquis in-
telhgeretur. Nugae funt ; nec hic tanta datur ignorantia, quantam clamat Ano-
nymus, ut m fequentibus demonftrandum. Bardusfirqui Htftortam Orlandi

Y 3 fmofi.

96.

pag.
97'

1 74 J^egneri a Mansvelt

furiofi^ & Ovidiiy & Sampfonis ac Elia ex ipfa narratlone diftinguere non
noverir. Ignoramus cfua occafione ^ ^uo tempore librt fcripti fuermt'^ in^uo-
rum manus lihrt omnes inctderint , in quorum exemplaribus tot varia It^hones re-
ferta fuerint^ nec denique an plures ali^fuertnt apud altos letitones, Cur quxfo
non addic ignorari quibus prxlentibus fcripti fnn libri , qua penna quo acra-
mento, anquidamdonoanpecunia polTederint, quinam tot Le6l:ionesVarias
invenerint, qua occafione quo animo invenerint& infinitasaliascircumftan-
tiasprseterea, nametianii&i/ ignoratis legentes Itbrumres incredibiles inper-
ceptihiles continentem^ forte fruftra de ejus <vero fenfu certiores fericonahimur.
Pol ! quid nugari , fi hoc non fit. Notare quo loco fjt ei interpretatio fcripcurae ,
fcilicet impoffibilis plane. Nam^ inquir , his omntbus ignoratis^ minimefcirt
pofumus quid author intenderit ^ aut intendere potuerit^ &c. Nonnegoitaque
horum omnium certam notitiam ad diftin6l:um intelleftum Scripturae multum
facere j quare etiam continuo ftudiohaec omnibus modis inquirenda exiftimo j
fed nego partim nuUam eorum notitiam dari j partim abfque plane perfefta
eorum notitia minimefciripoffe, quidauthor intenderit , & nos fruftradelibri
vero fenfu certiores fieri conari. Nec hoc ulla ratione probatum exiftimo ab
Anonymo.

§. lo. <^rta difficultas eft , quod Itbros quofdam Scriptura ^ eadem hn-
gua qua primum fcripti fuerunt , non haheamus, Quales tres tantum profert
Euangelium Matth^i^Sc Eptftolamad Hehraos ^ quos dicit ex communi opinio-
ne Hebraice fcrtpos. Quod falfum effe, plurimi viridoaiirimiaccuratiffime
demonftrarunt.

II. Has autem difficultates adeo magnasexiftimat , Utaffirmare non du-
bitet , nos verum Scriptura fenfum , plurimis in locis vel ignorare , velfinecertJ^
tudine hartolari. Plurimis inlocis magnas dari difficultaces in Scripcurainter-
pretanda nullus negaverit, concedunt etiam omnesqui ei interpretanda^ ope-
ram fuam unquam impenderunt. Confer hic Aretium loc. co. 54-. pag. i ^4-.&c.
Et alios qui de Scripturarum claritateagunt. Sed tamenideodici nequit, nos
minime fcire^ quid intendertnt authores Scrtptura , 'vel intendere potuerint , ac
nos fruftra conari de wro Scriptura fenfu certiores fieri. Ut loquitur Anony*
mus in fine pag. 9 ^ . Duritiem hujus fuai fententige quidem aliquantulum emo!-
lire videri vult, fed re ipfadeftruit omnem cognitionem revelatam & ex St r;-
ptura qU2efitam nec non fibi manifefte contradicit. Ait enim has omnes difiicul'
tates impedire tantumpojfe , quo minus mentem Prophetarum aftequamur circa res
imperceptibtles j quas tantum imaginari: at non circares quas tntelletiu ajjh'
qui^ quorum clarum poffumus formare conceptum. At fupnicap. i.per to-
tum & pr^ecipue pag. i^.concludit&c aflerit Vrophetasnonnifiopeimagtnatio-
nis Dei revelata percepiffe^ fi jam vero hx difficultatcs impediantqnommus
^ mentcm

Adverpis A?ionymum TheoIago-?oUticumLiber Siri^ularis. 17^
mentem Prophetarum affequamur , circa res quas tantum imaginari poflTumus ,
impedientj ut ullas Prophetias, feu ulla revelata a Deo per Prophetas & ex
fcriptura cognofcamus. JAtque ita fit inanis tota (criptura,

§. i^. Cum v^Yo dddn eas Mfficultate} non impediretjiio minusmentemVrO''
fhetarum ajjecjuamur circa res quas ^ mteUeHu aj]equi , (j^ ^j^uarum clarumpof-
jumus factle formare conceptum^ feu qua fua natura facile percipiuntur mam*
fefte fibi* contradicit , & fecundo inanem reddit Scripturam , nam cum ilise
tantum , (ecundum eum , fint res natura nota^ ex principiis naturalibus , Philo-
Ibphiam confunditcum Theologia, ftatuensex (cnptura nil fatisclare percipi
nifi quod natura docet , naturam & Philofophiam ficftatuensnormam Theo-
logiae , a quibus adeo abhorret pag. 5 o. & cap. 1 5. imo quarum diftincflio pras-
cipuus dicitur Scopus totius traftatus. Praeterquam quod ficinutilisplane fit
Scriptura; quicquid enim , ex eapoteft intelligi ex natura notum eft. Notate
qnis hujus hominus animus fit, cum adeo clamat Theologiam a Philolbphia
feparandam effe , icilicet abje6ta omni fcriptura & Theologia revelata , (blo
impetu naturae corporea^ vitam omnem hominum inftitui & inftituendam,
quod omnis impietatis fertiliffimum fundamentum eft.

§. 13. Eodem tendit quod hinc ulterius concludit, fcilicet nos cumi^-iis
tantum "vere acquiefcamns c^uce clarijfime intelligimus ^ ^ ^vera falusac heati^
tudo in^eraanimi acquiefcentia conjtjiat ^ mentem Scriptura circares falutares^
ad beatitudinem necejfarias certo pojfe ajfequi. Nam cum fola natura nota,
fecundum ipfum, clare intelligamus, & revelata tantum imaginemur , fic
non ex revelatione in fcriptura, fed ex naturaejufque principiisobtinebitur
beatitudo, & quicquid ex hacinnotefcit, tantuminfcripturaintelligitur, at-
que adeo non ex Scriptura (ed natura falus : & cum omnes clarae perceptiones in
nobis nihil fint praster motum , tota ialus & beatitudo , nil nifi univerficerta
quaedam difpofitio. Imo exprelTe addir , quemquejam videre^ hanc Metbodum, p^,r,
nullum lumen prater ipfum naturale exigere, Notate quam egregiehic homo 98.
fcripturam admittat; Theologiam a Philolbphia dilcernat ; &fibi conftet in
prxcipuis quae fuo tra6tatu proponenda judicaverat , &c. vide fequentia. Hinc
I tranfit ad examen fententiarum ^ fe difcrepanttum , & primo exagitat eos qui
! ad fcripturam mterpretandam llztuunt re^]uiri lumen fupernaturale, Qijodin.
I explicabile ridet & pcr contemptum rejicit. Sed explicabimus fi ip{e nobis fuum
I naturale lumen explicaverit. Exiftimamus enim effe mentis perfeftionem a
I Deo conceffam , qua ei veritates in fcriptura contentae patefiant & innotefcant.
I Non fanaticum quid hic requirimus aut admittimus, fed divinum, fanum,
^ fincerum , vide nos fiiprade lumine naturali & fupernaturali, Lumen autem na-
^tturale ad hoc non fufficere falfum ejfe probat duobus argumentis , tum ex eo I, '
^mquod difficultas interpretandi fcripturam orta non jit^ ex defe^uvirium luminis

Imoges reproducecl by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

pag,
99'

1 7(j J{egnen a Mansvelt

naturalts ^ fedtantumexhominumfocordm ^elmalitia^ qui Hifionamfa
dum eam concinnare poterant negltxerunt, Verum qui>modo hxc cohxrent cum
ante datis caufis difficultatis interpretandi : harum enim prima erat integra co-
gnido linguse Hebraeae, quam demonltravimus nulli unquam comparabilem
omni cura & diligentia. Secunda erat ipla linguae Hebrccsc conftitutio & natu-
ra; quae diligentiacertemutari nonpotuit: nonpotuit mutari mulriplex ufus
literarum gutturalium , nec varia fignificatio conjunftionum & adverbiorum ;
Nec reftitui temporum modi quibus carent Hebraeorum verba. Quomodo
itaquedici poteft folam negligentiamhujusdifficultatis caufameffe. Non qui-
dem nego exeamultas nobis dari difficultates , (ednonpauciores, imoinfini-
tae plures nobis creantur a mentis noftrae tenebris,& voluntaiis perverfitate,
qua nobis ftultia funt ^ Deo revelata, nec fe iis fubjicitanimalishomo, nec
poteft, 1 Cor.x: 14. Rom 8: 7. multas etiam nobis creantalta Deimyfteria,
falutis nobis de Deo , foedere , gratia , incarnatione , juftificatione , refurreftio-
ne, &c. revelata. Sed his non eget Anonymusqui per naturam beatitudinem
quserit. Tum ex eo il, quod hoc lumen fupematurale donum Jit divinumfideli-
hus tantum concejfum. At propheta & Apoftoli maxime infidelibus & impiis
fradicare folebantj quique adeo apti erant ^admentemProphetarum Apofio^
lorum inteUigendam, Verum ignorat afium efle eorum intelleilum piorum &
impiorum : hi intelligunt quantum fufficit ad inculpabilitatem , convidio-
ncm &condemnationem ; illi vero praeterea ad veram fidem , falutem & bea-
titudinem, apertis mentis oculis & parata voluntate. Illis autemaequeac his
locuti funt Prophetae & Apoftoli , quia noverant verbi praedicatione difpelli
mentis tenebras, & fle6ti voluntates, fola Deigratia verbofefe fubjicientium,
qui qualesfuturi effent ,cumignorarent, (cirenttamenDeumexomnipopu-
lo fuam colligere Ecclefiam , omnibus loqui tenebantur , non quod fcirent
omnes fufficienti gratia & lumine falutari praeditos effe, fed quod fcirent, omnes
efle tales , quibus Deus {uam gratiam per verbi praedicationem communicare
poflet, fi vellet, Ira ut hinc nuUam poffit Anonymus facere conclufionem.
Et abfurde dicat eos aliaspuerulis & infantibus pradtcafie, Ac LMofen frufira
legem prafcripfijfe , cumfideles nuUa indigeant lege, Indigent enim, ut perfician-
tur , & conferventur in fide , hic enim non nifi ex parte tales fumus , & optini
egent auxilio. Sed jam nefcithic quidfcribat Anonymus& utipfisejus verbis
utar lumine naturali indigere videtur , cum lumen fupernaturale ad mentem
Trophetarum ^ Apofiolorum inteUigendamrequiri negat.

§. 14. Quantum ad fententiam ^ quam Anonymus ^jHaimonida tribuir,
(quam re£te, nec inquirimus , nec dilputamus ) eam eo ufque probamus
quod non exiftimemus uUi fcriptura loco convenire fenfum aliquemmanifefi^
rationi repugnantem: nam verura vero contrarium effenonpofle, nobis du.

bio

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A dverfus Anonymum TheoIogo-PoUticum Liher Singularis. 177
hho caret, Sed quemvis fcriptura locum varios ^ imocontrarios fenfus aclmittt-^
re , nec nos de vero uUius certos ejfe^ nifi fciamus locum illum^prout tUum interpre-
tamur^ nihtl continere quod cum rattone non conveniat^ feu exeadeduci &in-
notefcere non poffit ^ aut quod ei repugnet^ ahfurdtfimum exiftimamus , a
Paradoxi interpretis delirio non multum diverfura. Cujus nugas, cum nec ipfe
Anon) mushaecprobet 5 hic cxagitare nec libet , nec vacat.

§. 15:. Veruntamen praeterire non pofllim, ut demonftrem quam abfur-^^^.
de fibi contradicendohanc Maimonidis fententiam rejiciat. Si hac fententia
vera ejjet , quod de vero fenfu Scripturas quamvis claro non poffimus effe cer-
ti 5 quamdiu de veritate non conftat , ahfolute , inquit , concederem nos alio
frater lumennattirale indigere ad Scripturam interpretandam. Sed an non vi-
det feipfumnihil aliud ftatuere, cum/?<^^. ^^.afferit, a feenumeratrisfuae me-
thodi infuperabiles difficultatcs impedire, quo minus mentem Prophctarum af-
lequamur circa res imperceptibiles, non autemcircaresquas&intellectuafTe-
qui, 8c quarum clarum poGTumus formare conceptum j nam res quas & intellectu
afTequi&quarumclarumdicimur formareconceptum , ipfi eaedem funt,cum
illis,de quarum veritate conftat, ut patebit legenti totum cap. 4.. de Lege Natu-
rali. Cum ergo hanc addit Anony raus rationem dicens fere omnia qua in Scri^
ptnris reperiuntur deduci nequeunt ex principiis lumine naturali notis confe-
quenter alto necej]ario lumine indtgeremus ^ etiam feoppugnat, nam etiamipfc
concedit fere omnia ah imaginatione dependere ^ imperceptihilia ejfe , Sed tan-
tum cx adverfo concludit,non quod egeamus lumine fupernaturali ad ea intel-
ligenda, fed tantum quod nihilinrelligi poffit nifi claruni , rejiciensitacum lu-
mine naturali univerfam Scripturam ; & hxc tantum eft difcrepantia inter
hunc Exjudaeum , & illum verum, haec fcilicet ejus converfio , a Scriptura
ad naturam, a Deo aduniverfum. Similitcr c^ztergL quxdePhilofophis opponit
Maimonidi etiam eodem modo in ipfum retorqueri pofTunt , nam per fua clara
intelligibdia per totum tractatum nihil aliud intelligir, quam ex naturae prin-
cipiis nota& certa, quamvis, fecundum ipfum , vulgus forte ea ex iis Philo-
Ibphice deducere nequeat, eaque tantum percipiat tanquam communia e^ u-^^^'^
fitata , cum non nifi facillime & fine labore ex iis principiis profluentia & omni-
bus occurrentia cognofcat. Caetera quas Maimonidi tribuit I. Prophetas in
omnibus , etiam extra revelationem inter le conveniffe , fummofqUi: fuiffe
Philofophos & Theologos. II. Senfum Scripturae exScriptura conftarenon
pofle. III. Licere fecundum praeconceptas opiniones Scripturae verba explica-
re, torquere, &c. non minus rejicimus acullus. Sedquod hicnarret fe fua
methodo explicare fecure differere pojfe de iis quafunt indemonfirahi.ia ,
qu^e maximam partem Scriptura componunt , minus eft quam quidem primo in- ^f^'^
[tuitu videturj nam pag.97. aflerit fuas methodiditficultatesfacere ut verum

Z Scri-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

T^e^peri h Mansvelt

103,

Scripturje renfum iniis vel ignoremus velhanolcmurfinecertitudinei ita ut
omnis fecurus ejus , de mnxima Scripturx parce , difcurfus , paucis natura no.
tis exceptis, tantum fit in ignorantia & incercitudinede verocjusfenfu. Nec
quicquamdicituhraMaimonidemquemoppugnare videri voluit, utpote qui
etiam conceditilla indemonftrabili i ignorari & hanolando exphcanpolfe, &
tantum negat verum eorum fenfum certo innotefcere. Ita ut utriulque me-
thodus £Eque imtilis fit. Et affumenda Mcthodus quae ex folaScnptura fen-
fum quxrit, &quemvisadmittit, hcetrationemtranfcendat, repugnare vero
non poteil , quia is fenfus non foret , cum fefe deltrueret & oppugnaret. Vhari-
faerumtraditiones ftbi non conftare, cuique manifeftum agnofcimus. Vontifi-
cumEomanorum auSiontatem luculentiori teftimottio indigere , fimihcer proba-
mus. CjEtera quae addit fcrupulofius examinare nihil attmet.

§. 16. Sed tamen prxtermitterenonpoffumusineptamquaminfinecapi-
tishujus format Conclufionem , ex pr^mlfFa non adeo ablurda , fed vera; fcih-
cet ex eoquod cuieiue adfit authoritas fibi explicandi Scripturam , concludit,
illius interpretationis ergo non aliam debere ejje normam prater lumen naturale
omnibuscommune^nonullum fupra naturam lumcn, neque uHaexterna autho-
ritas : Nam inde quidem fequitur , quod cuiquc neceflario adfit lumen ahquod
omnibus commune, quo Scripturam exphcare in tantum poffit , utplane m-
excufabihs fit, & non nifi fua culpa eam non intelligac. Uc& quod nulla te-
neatur ineaauchoritate diverfaa Scriptura. A^tullo lumine fupernaturahter
prster Scripturam quid patefaciente ; Sed nuUo modo fequicur iHud himen
omnibus prseiens efTenormaminterpretationis : Muhominuseolumine fufft-
cienterad fdutem intelhgi &exphcaripo(fe, &adeam fahitaricer intelhgen-
dam & exphcandam non requiri gratiofim virtucem divinam , menti inftar hi-
minis patefacicntem plurima qux in ea naturah iumini imperceptibiiia , &
ftuha funt,velabeaobfervari nonpoffunt. Namquifque tenetur Scnpturam
prout eft in fe exphcare, & fic ea fibi norm.ifuieft, utomnis rcgula norma
fui, & idficereluminefibiconceffo, ac, obfervaninonfufficerelumennatu-
rale' omnibus commune , petere graciofum divinumauxihum , quodoculos
' iUuminet, mentem intendat , nebulas difpellac , & fic f iciat percipere pateEi-
aas inScripturavericates, acdeincep3vohintatemflea.it ut ei fe fubjiciat, &
adlisereat indubitata fide. Et hsscdemum erit veramethodus, cui Deus fuam
gratiam non denegabit , & qux idcirco proculdubio falutaris crit. Sed quam
procul ab ea abfit Anonymus ex hac conclufione pacec , ubi kmen n.mrak
conftituit normam interpretandi Scripturam. Qoam vis ipfe fateatur non tantum
fcparandam effe Philofophiam a Theologia, fedeciam omnia fere quaerepe-
riuntur in Scripturis, talia effe, dequorum verhate, ex viluminis naturalis,
nibil nobis coaftavepoteft 6c oppugnetMhmoniJera , ftatuentem nosde vero

fenfu

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

C J .

jidvcrfus j7ion^mum7heolcgO'ToUticvm LilerSwguIans. 179

lcnfu Scripturx, quantumvis claro, ccrtos efle nonpo^Te, quanndiu de rei
veritate ex lumine naturali nihil conltat. Inhoctantum diftansabeo, quod
cenfeat nihil ex Scriptura ccrto cognofci nifi quod ratio naturalis fine ftudio
c^ucmvisdoceat.

»61

CAPUT DECIMUM TERTIUM.

In quo oficnclitur Tcntateuchcn lihros ^ofuce ^ fudicum , 'B^ith ^
Samtielis , ^ J^egum y non ejfe autcgrnpha. Dcinde inquiritur
an eorum omnium Scripores pluresfuerint ^ an unus
tantum? ^quinam^

§. I. Ql rurfum capitis hujus vultum alpiciamus, omnibus bonisarridere

O videbitur , & complacerc quam maxime , fcd accuratius adtendcn- ^p^,^''
ti, manifefte patebit cundem au6lhorem quifupra, fi6lam alTumpfiflfe per- ^°3-
fonam. Conqueritur hifioria fcripura ^^//^w^utJfupravidimus, dicitftmda*
mtntum cognuiovis Scripturarum, a Veteribus negk£iam fuijje^%:el quicciuidtradi'
tumfuit ^ temperum injuria^ non modo periifie intercidijje ^kd pofieros etiam
nonja ^ deproprio cerebro fubfiitui[Je,Oua emendare^d^ communia Theologia pr^^
judicia tollere, fuum dicit inftitutum. Bona verba certe: nullusenim vcritatis
ftudiofus non agnofcit ad eam hiftoriam , ut perfeftafit, plurimadcfiderari;
nec quifquam negarc potcft multorumfraudibusctiaminfinitadubia, fluxa,
fabulola & incerta fuifie fubftituta^ undevaria, cumfinefufl^cienti examinc
admitterentur, pra^judicianon oririnon potuerint. Hxcemendari, corrigi 8c
toUi quis non ardentiflime flagitarct & optaret. Sed procul abeft: ab eo quod
prx fe fert. Pro emendationc corrumpit quam obtinemus Scripturae Hiftoriam.
Proveritate fabulas captat. Et inaudita fingit figmenta. Acpraejudicia dicit
omnia, quie cum ejus cercbro non convcniunt , Hcet poft accuratiflimum
examen, quodin talibus ficripoteft , tanta ccrtitudine , fuccefliveper pluri-
mosannosfuerint admifla,quantarerum natura fert, & probata. Hujufque
certitudinis fibiconfcius, Q^mipvo prcejudiciorum radicibtfshabet ,S>cpertinacia{^^^j
defendendi quod fub fpecie religionis amplexum fuit. Sed toto coclo aberrat 5 non
ita fe res habet inter veritatis ftudiofos. Veritatem a praejudiciis dilcernerc
r norunt. Et diuturno exerciiio fua prxjudicia fic norunt leponcrc , ut ve-
ritatis inquifitioni vix obfint. Diverfbs hic dari perfeftionisgradusnonnega
mus. Reperiri ctiam qui in praejudiciis profunde demerfi jacent, nimis

Z z apcr-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19(2]

10/.

I g o IR^gneri h Mansvelt

apertum utab aliquo ncgarctur. Vcrum JAnonymus non corriglt, fcd a

malis deducic ad pejora, imo peffima , nonniodo prxjudicia , fed fig-
mentaabfurdiffima, & errores plurimum dcteftandos. Hocutpateat, rem
aggrediamur.

§. 2. Incifit a ^rajudiciis circaveros Scripores yacrorumlibrorum, Primo
de Scriptore Pentateuchi^ quem ferc omnes <JMofenejje crcdiderunt. Quod
hic negat Anonymus , afferens alium fuijje lihrum quem Mofes fcripft , eum-
quc his tnfertum fatetur. In hanc fententiam pr^emittit Aben Hezra argumen^
tafexy Sed cum h^ec, nec omnia, nec prcEcipua cenfeat, ipfe quatuor alia
iuperaddit. Singula fpe£landa. I Notat ipfam Deuteronomii VrafationQm^ t^ua a
Mofe^ qui yordanem non tranfivit ^ fcrtbi non potuit, Sed cum vox'^-;^^'? in
tranfitu ab Hebrseis adhibeatur , five ultra Jordanem , fi ve citra Jordanem ve-
lintdicere, &quid intelllgant, nonnifiex aliundecognltolocodicentiscon-
cludi poffit, acde Mole conftet, eum Jordanem non tranfiiffe, idque con-
cedatur, hinc minime concludi poteft Mofen hoc non fcripfilfe. Sed tantum
Mofen hxc fcripfiffe citra Jordanem, fcil. ad partem J ordauis orientalem , cum
Canaan effet ad occidentalem. II. §tuod totus liber Alofis defcriptus fuerit
admodum diferte in folo ambitu unimara ^ quce ex Rabbinorum re/atione dt^o-
decim tantum lapidibtis confiabat ^ ex quo, inquit, fequitur Itbrum Mofis
longe minoris fuiffe moUs ^ o^uam Pentateuchon. Deut: 27. 5. 8. Jof 8.
32. Sed cum illis locis non fit mentio totius Hbri Mofis, fedlegis. Quavel
intelligi potcft Decalogus, vel adfummumrepetitio, vcletiamCaputDeut.
aj. & iS.quibus continentur prccmia legis & po^nsejneculliuscertitudinis fit
Rabbinorum traditio de duodecim tantumlapidibus aut quicquam conftetde
corum magnitudine. Imo ipfe textus & Mofis & Jofuge ferac intelligi diftin^los
fuiffc lapides , quibus lex infcribebatur ab iis, unde conftruebatur ara^utnota
runtlnterprer. Belg. ad Jofuam & Drufiusibid. deUnguis/o. & aliishic utili
bus, vide Mafium & Drufium adjofuamjconfer Burm. adDcut: ij. Quid
vero Aben Ezra per fuum myfterium duodecim intellexerit parum ad nos.
H I. Notat dici Deut: 3. 9. ^ Jcripfit Mofes legem ^ qua quidem^verbahon
fofiunt efieMofis^ fedalteriusfcriptorps Mofis facla (jr Scripta narrantis, cui
refpondemus, quod prasterquam , quod abfurdum non fit, auftorem ali-
quem de fe quid narrantem , loqui in tertia perfona , non adco improbabilc fit,
haec quatuor pofteriora capita a Jofua confcripta fuiffe, & ab iis qui Scrip-
turselibros conjunxerunt, addita Ubris Mofis, quia continent MofisTefta-
mcntum &extrema. IV. NotatGen: ix. 6. Canahaititamtunctemportsin
illa terrafuijje dicij ^ conc udtt hac ideo pofi mortcm Mofis , ^ cum Canahani-
tajam erant expulfi ^ fcribi debuiffe, Verumaberrat , haec enim adjecifle vi-
dctur Mofcs , tum ut patcret Abrahamum non inveniffc tcrram vacuam , cjus

xnco-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfus Anonymum TheoJogo^VoUticum Liher Singularis. i 8 1
incolas non delevifle, utjam poftea abipfis ag endum erat , tum ut innotefceret
qua ratione ipfe tuncnonutdominus& poffeflbr illiusterrge incavixerit, fed
inter alios qui Dominierant; ita ut longealiafuturaforet eorum inhabitatio
illius tcrrae quam ha^c Abrahami, quae fortetantumumbraiIUusfutur2e,cum
omnium Canahanitarum plcnaria deletione , ut patebit ex attentione ad Pro-
miflTionem Abrahamo verE 17. fa6tam. Quarc hanc Anonymi Gloflam,
quam etiam profert Hobbes Leviath.pag: 594. Serpensabafpidc vcnenum,
pro iniquiflima habemus detorfione , ex folo pracjudicio profluente. V. Notat
qiiod Gen: 21. 14. Moiis Mcrya ^ocetur Mons Dei , quod nomen illudnon
habuerit nifi fofiquam adificationi templi dicatus fuit ^ quodcontigijfie non po^
tuit tempore Mofis ^ quinullum locum Deo ele^um indicat ^ fied contrapradicit
Deum locum aliquem olim ele^urum , cui nomen Dei imponetur, Verum hic muU ^''^
tis modisaberrat. Nam mons illenonmons Deidicitur, fed Mons Dcus Pro-
videbit. Etcum Mofes prsedicit nulium DeoeIe61:umlocum , pofteacligen-
gendum , dc taU loquiturcui omnis alligetur cultus divinus, attaUshicnon
conftituiturmons Morya; fed poftca; unde &poftcadcmum Mons Deidici-
tur ; hic vero Abrahamus hunc montem in mcmoriam ejus, quod ipfi in iUo con-
tigerat, a refponfione quam ipfe occulta directione divina fiUo dederat Gen: xx.
8. denominavit Deus Providcbit, de qua denominatione Mofes dicit quod
adfuaufquetempora, intcr Judaeos proverbiaUtct adhibebatur parva mura*
tionefacla, ab iis quiut Abraham in extremaneceflitate conftituti, &omni
fpcauxiUideftitutifefe foU Divinae providentiae committebant j quodidemex
parte in Hifpania ufitatum narrat Lud. Vires ad Auguft. de Civ. lib. 1 6. cap.
3 2. Dicentes DeusVidebit, quafi exfcret & oftendetvim fuam: apud Dru-
fiumCrit. t. 8. pag. 15-97. HaecetiamvideturfuiflerationominisMoryx,
quod Auguftinus fupra & aUi vertunt Deus vidit, apparuit, videri fc fecif
Quo non improbabile Abrahamum, vclDcum per Abrahamum , cujushxc
tota aftio futura in Chrifto pracfigurabat, fignificafle Deum etiamibiappa-
riturum in carne, uti contigit , quemadmodum hunclocum accuratififime
Chrifto appUcatum vide apud B. t. i. p. 177. late apud Fagium Crit.
t. 99. ^.25.14. Confer&Crit. adhunclocum&praecipue Fagium&Gro-
tium. Atque adeo hic Anonymo nihil praefidii contra autentiam Pentateu-
chiMofaici. VI. Notat modum loquendi quiDeut. 5. 11. i^. infieritur narra-
ttom Og Regis Bafian ejus tantum efe qui res antiquifimas narrat, quique
reliquias ad fidemfaciendamtndicat. Sed plane aberrat , nihilenim diciturquod
Mofi nonaccuratiflime conveniat. Examinemus& videbimus. Vers. 11. dici-
tur Tantufn Og Rex Bafianfiupererat dereliqnoRephaim feuGigantum. Anhoc
^omen Rephaim proprium fit, quod non Videtur , cumpropriisnominibus
aticulumaddinonfoleat, uthuicfit, x.Sam.^i. 16. quarez. Sam. 14. 16.

Z 3 partem

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19(2]

i8a

J{egneri a Mansvelt

patrem Jndigitari unum ex Rephaim , utibid. versiS. ao. ax. &• Chron.
io 4.6.8. credibile eft. Anverogentilitium, utprobabile videtur ex Gen.
14 5". &i5'.2o. &:Deut. %. 11. Et qujenam fit ilhus nominis ratio , feu
an fic difti , ut Hebrsei narrant , quod homines ad eorum confpeaum emore-
rentur, an quod tanquam manes & fpeftra inter homines verfarentur, an
quod in fpeluncis5<antrisdegcrent,autahaqu{Kdamconjeaura verafit, hic
nihilad remfacit. EtDeut. 10. 11. ao. fatispatet, quod mteUigantur
homines magnjE ftatur^; an vero tantae, acfingunt Rabbmi, quorumfig-
mentis non dlffimilia funt Poetarum mendacia , de fuo Tiphoeo , qux mter te
comparatavideapudVoffiumde Idcl. lib. i. a6. p. 98. nullo modo credi-
bileeft. Unicum OgMofis temporederdiquisfuperftitemfuifle, quomodo
reae narretur a Moie, patebit cuique conferenti Dcut. 1. 9. 10. 11. 11.
ubi apertiflimum, illud diu antetempusMofiscontigiffc. Cum autem addit
Mofes , Ecce leclus ejus leBusfern nonne ipfe in Rabl-athfiliorum Hammon , no-
vem cubitos longus, nonex antiquitate reliqua fibi fidem facere voluit, uthic
Anonymus fomniat,fed ex lefto regis Og fuperftite velfidevaftationetotius
ejus recrni Bafan , vel etiam ex fpohis Ammonitarum ex illo rcgno, quod tamen
fuperare non potuerant , vel for te fi in ipfum regnum non pervencrmt,ex caftra
ahorum gigantum, quibusforte Ogauxihum pr«buu,ejus Hommis magniiu-
dinem, & indc gratix divinae, qua talem fuperaverant , excellentiam evm-
ccreconatur, nullum plane prsefidium quaerens inantiquitate. Quod autem
iUe leftus temporcprimumDavidis, qui hancurbem fubegit, ut m hbnx.
Sam 12. 30. narratur, inventusfuerit, non nifi Anonymnneptaconjedtu-
raeft , omni fundamento dcftituta, nam praidiao loco nc verbum de hcc
lec1:o Etquamvisidconftaret, nil adverfus nos , nammter Ammomtaspotuit
fuiffe refervatus ad Davidem ufque, fituncfuerit, quod mmime conRat.
Sic & quod verf 14,. dicitur modjairfilms Manajfis cepit totam jurtfMnonem
^mobi , ufme ad terminum Gefurita & Mahachattta , yocavttque , tlla.
locafuo nomine cum Bafan Pagos Jairiufque tnhunc diem,mhi\&\iude{icimm
exprcffiohy^reditatisjairi, qui filius Manaflls dicitur , quiaavusejusduxcrat
fihamMachirifihiManaffisGen.50. T^.utpatet, Chron. 2.21. ax. qua-
lisapertiusfitNum. 32. 4.1. Hicautem fitadditadenommatione, tum anti-
qua, qua vel inter Ifraehtas denominata fuerat aduodecim fpeculatonbus a
Mofe raiflis, vel uti Dcut. i. %i. ^.1. terra gigantum, vide Num. 13.
& fqua denominabatur inter eos qui cam pofl^ederant, juni'diaio Argobi,
tumnova ab ipfo'Jairo impofita, pagi velvillae Jairi, quamaddit abomnibus
fuotempore tqaenus atTumptam. Itaut hicnihilquod nonaMofe proceUent

appareat. • . ^

§. Sexhis AbenEzr«arguraentis, quibuswtrc owwi^, „ecpractj>uanoram

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

lonymum TheoIofr^o^PoIhicum Liber SinmL

aris 183

dicit, quatuor utait, majoris
horum librorum Scri^tor de Mofe
de eo mfuper multa teftetur. Ad

momenti

tantum
quae refpon

fuperaddit. QuorumPrim

um ,

iod

tertia perfona lociuatur , fed juod P^^'

mus.

quodd

ioftusinterjudceos

Menaffe probl. 6. de Creat cenfeat Mofenfic retulifleipfa verbaquibusfua
rcvelata receperat. Nec4d inufitatum omnis generis Scriptoribus hiftoricis,
fi ipfi hiftoriae partem faciant , uri hic Mofes ; infinica patent hujus exempla in
Reydio, Aifzma, & aliis Belgicis , qui Ipfirebusagendisinterfuerunt & prge-
fuerunt. Undecum Num. 12. 5. defedicit, Mofen omnium Hominumhu-
millimum (uiS^ ^ nihil aliudfignificat, quani fe inhoc cafu , tamparumvin-
dictae aut fuperbiae cupidum fuilfe , ac ullus hominum, quo fe non extulit , fed
tantum , quod verum erat, narrabat, nullum extcrnum aftum vindicl^e
vel fuperbias in Mofe hinc apparuiffc. Et contra Num. 51. 14. narrat fe
fumma ira ftgna revelafftfeu oftendiffe. Et rcvera videtur hic ufus tertia perfona
quafi a fe alia, ne videretur fe magnifacere & laudare, quomodoenim hsec
'narraflet, nunquam minus fui laudem evitare potuitquamin tertiaperfbna.
Quod autem in DeuteronomioloquaturinprimaPerfona, cftquodibi repe-
tat ea qu^ dicit tanquam hiftoriam antc narratam , cum antca narraret hiftoriam
prout contigerat , & cuj us ipfe partem faciebat & idcirco in tertia perfona. Prse-
terquamquod ahiputenthaec teftimonia Mofis defeNum. ix. 5. &c. inler-
tafuiffe vel aSamuele , velEfdra, videB. T.2. p.776. ad Deur. 2. 10. 12.
Secundo notat quod Df/#r. 34.: 10. faBa comparationt Mofis cum omnihus
Vrophetis^ cjui poftea 'vixerunt ^ dieaturipfumomnesexcellmfje^ quodnonMofes
ipfedefe, ntc aiiits ^ui eum immediate fecutus eft,fed aliquis qui multis poft feculis
^ixit. Sed omninoabberrat ; abaHoquam a Mofe fcrrptum fuiflTecaput illud
negari non poteft. Verum falfum eft , hic fieri comparationcm cum omnibus
Prophetis qui poftea extitcrunt; Simplicitcrenim.narrat Scripturanunquam,
ad fuum ufque tempus fcilicet Mofi fimilem quem extitilTe. Nonquod veli-
mus pofteris temporibus furrexifle Prophetam fimilem Mofi , fed id hicaffeu
negemus. Atque adeo non repugnat hunc Scriptorem Mofi immediate fucceflTiire
fed tantum patet eum non immediate poft Mofis Mortem hgec tradidifle. Qua-
renihilobeft, cur non Jofuaquicentefimum & decimumannum attigit, Jof
23. 29. haec ultima Mofis, diu poft mortem Mofis confcripferit. Quod
idemctiam applicandumei quoddicitur neminem noviffe Mofis Sepulturam
in hunc ufquediem. Tertio notat Gen. 14. 14. dici(^^hrahamumhoftes fer^
fecutum ejfe ufque ad Dan , c^Hod nomen h,ec urbs non obtinuit ^ nifilonge poft
tnortem Jofia , Jud, 18.29. Verum iterum toto coelo abberrat , nam in Ge-
nefi non fignificatur illa civitas,de qui Judic. 1 8. 29. mentio fit, qu« de-
^mum poftea fic fuit denominata, fed alter ex fontibus JordanisDandiaus,
tqui cum altero Jor diito , per exeuntes 6c convenientes rivos compofitum com-

pofuerunc

107.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19(2]

108

1 8 4 J{egneri a Mansvelt

pofuerunt Jordanem, qui eo nomine jam modogaudebantdlu antemortem
Moris,utpotcquifepeJordanismentionemfacit,videGen. 13. 10. & 3 x. 10.
Situs autem crat ille fons ad radices Libani &conjungebatur cumaltcro Jor,
juxta eum locum tribus Naphtali, ubi Lais civitas sedificata, poftea Dan
difta, &tandemC3:farea Philippi, quod nomenei mdiditPhil.ppusTetrar-
cha in gratiamTiberii j pofteaNeroniud.aafuitin honorem Neroms. Hic-
ronymus vocat oppldum Phcenices fuo tempore diclrum Paneas aRomams,
quamvis ctiam alibi ab eo diftinguere videatur. Ita ut hic a Mofe tradatur Abra-
hamum eos infecutum fuiffe, ad ultimos terminos terrae , ad ipfos {cilicet Libani
niontes. Quse vero fabulantur Judsei, Abrahamum non potuiUe eosperfequi
ultra Dan, quod ibi proptcr futurara poftcrorura idololatriam virtutedivina
deftitutus nimis elfet debilitatus , nugatorium eft ; nam poena nunquam ante-
cedit deliaum. Prjeftaret dicere eum hic fubftitilTe, tum propter montium
difficultatcs, tum propter aquarum defea:um,hic enim ad flummum fontes per-
venerat, veletiam, quia hx rationes non adeo funt efficaces , quod fe latis
profecutum exiftimaverit , caufis nobis incognitis Quarto notat ^uodExod.
16. 54,. 35. Hifioria ultratemfits vita CMofis frodi4catur. Scd relj^onden
poteft I. Mofen 30 annos completos nominare, ut numerus fitrotundus &
completusproincompleto : quod in Scriptura fxpius comingit, ipfe autera
vixit4oannosindeferto, vide Num. 14. 33-- 34- 3^. Dcut. 1. 3. itaut
quam vis ahquantum poft mortem Mofis ceciderit manna , tempus id comprc-
hendatur a Mofe his4o. annis, quositanominatquafi pertotos^. annoscc-
cidiffet,non aliterquamNum. 14. 34- dicuntur 40 anmsm deferto futun
cumjamduobusprxteritis tantum 38 effent. 11. Molen hjec narrare per Pro-
lepfm, videB. T. i. P. 384. 11 1. Mofenhasc fub finem vitae fu« mfe-
ruifTe. TuniushicTom. i. P. 3ox. IV. Haecajofua, velSamuelefmffem-
ferta,Pifcator&Rivetushujusoper. Tom. 1. pag. 991.V. Mo(^n hxc reve-
latione S. Spiritus, apud quem futura habentur tanquam prjefentia vel pr^te-
rita,pr:Edixi{re.PifcatorapudRivetumibid. Ad Gen. ^6,31. &c.uhtdtatfne
dubio narrari , quos reges Idumai habuerint antec^uam Da vid eosfubegtt & pra-
ftdesiaipfa Idumaaconfiituit,^ Sam. 8. 14- Relp. I. Toturaconcedendo,
nara narrantur qui & ante Mofen fuerunt , qui Davidem dm praeceffit. Sive-
liteos qui enumerantur etiam poft Mofem ad Davidem extitiffie. Probet id fine
dubio verum elTe, nos negamus, Dicitur quidem hos fuifl^ercgesquiregna-
runtin terra Edom antequara regnaret Rex in Ifrael. Sedficadlummum tan-
tura ad Saul potuiflent durafle, nara isfuit re.xin IfraelanteDavidera. Ve-
rum etiam vel MofeshaberipoteftproRege, uti ex Aben Ezra , Martyrhic,
utpote qui rexit Ifraelera , non modo cum ^gypto egrederetur , verum & m
crcmo 5c ad mortemufque, veldicipoteftMofennarrarelduraaeos hosreges

ha-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A dverfus A nonymum Theolo^o-Tolhicum Liber Singular is. 185-
habuifTe, antcquam ad fuum ufquc tempus ullum adhuchabuiflet Ifrael , qui fi-
ne rege a Deoducebarur. Siquisautemputetannis , quibus Idumsei a mortc
Ilaacldumaeam anteMofen occuparunt, tot Reges rucceflive dari non po-
tuifle, limul cum undccim fubfequentibus ducibus qui hic enumerantur ,
Refp. ex Num. 20. 14. conftare Mofis tempore Reges adhuc fuifle inter
Iduma^ os & cum ante hoc tempus Idumaei terram illam ultra ducentos annos oc-
cupavcrint, quidni illo temporepotuerunt o6tohabuifleReges : Contrarium
quis probaverit ? Quantum ad undecim duces , unde probabitur eos non fuifle
undecim a Regibus conftitutis gubernatores & Provinciarum prasfeitus, ac
Regniproceres? imo illud non obfcureinnui videtur vers. 40. 43. ubidici-
tur 5 H^c nomina ducnm fecundum familias fuas , ^er loca fua , ftcundum no-
mina fua , fm per loca fua de nominibus fuis. Et iterum. Hicfuerunt Duces
Idumaorum fecundum habitationes fuas in Regione ^ofjejfionis fu^, Unde
manitefte patet Ducum nomine intelligi partitionem variarum habitationum
in Idumxa , quam ctiam fub Regibus contigifle , planc nihil repugnat. Atque
ita hicnihilquod Mofis tempora non anteceflerit, nec ullomodoneceflarium
confugere vel ad praediclionem Propheticam, uti Paraeus hic; aut ad fubftitutio-
nemabaHofa6lam,utaHiibid. Norajunium hic vellepofteriores duces, Re-
ges prxceflifle, quod minus probabile. Marty r & Ri vetus nobifcum ftant. Tan-
dem etiam abfurdumeft, Anonymo terminum regum Idumaorum conjiituiad
cladem Davidis x. Sam. 8. 14, cum & Reg. 3. 9. fiat mentio Regis
Edom quamvis tributarii , & tempore Joram proprium dicantur liberum con-
ftituifleRegem x. Reg. 8. 20. poftquam difceflTcrunt ajuda. Confer ocjerem.
a-. 5. ubi etiam Regis Edom mentiofit. Haftenusitaquc nihil proferrepo-
tuit, unde conftaret, Penrateuchum non a Mofe, fed ab alio, quiaMole
muhis poft {eculis vixit , fcriptum fuifife.

§. 4. Hinc deinceps conatur probare, Ubros quos Mofes confcripjit ^ aJios
fuijje aPentateucho. AHquos aHos prgeter hos ab eo confcriptos fuifle, nullus
negabit. Scd eos vel folos a Mofe confcriptosfuifle, vel ad canoncm pertinere,
probandum eflet. Magna ex parte ctiam eos in Pentateucho contineridubio
caret, & ad minimum examen cuiquepoteft patere. Quisfuerit liber in ejuo Mo^
fes ex mandato Dei Exod. 17. 14. co7jfcripft bellum contra Hameleck^ an ipfus
hic hber legis , ut ait Rivetus hic , an vero Hber huic fingularitcr deftinatus , an
y tro liber bellorum Domini dto^uo^isuin. XI. 11., ^•^xum adnos, nifi probetur
eum ad canonem necefllirium efl^e, vel pertinuifle. SimiHter quis fueric illc
LtberFacH^ feu /^^^^r^i- dequoExod. 24. 4. 7. an fingulariscodex, &an
^jionpluracomprehendcrit, quamquasnarranturex vers. zx. Gap. ^o.Exod.
ifquead Cap. 24. ejufdem Hbri, quodtamen non vidctur,ficonferatur finis
"ap. 19. & initium Cap. lo. Exod. ut & Deut, 4. J^t 14. nihil ad

A a noj.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19(2]

1 10

J^gneri h Mamvelt
nos Nihll enlm repugnat Mofen eum totum Pentateucho Infemiffc. Conce-
diniu» etiam Mofcn undecimomenreanniquadragenmiabexituex^gypto,
inftituiffe repetitionem legis coram Ifraclitis iam de novo natis , & qui pnonbus
non adfuerant, eamque explicaffe, & confcripnffe breviterhbrumqu.con-
tinerct prxcipua eorum , qux iam tribus anteccdentibus tradidei^t , ahis Sc cla-
rioribus vcrbis, & brevius, & qua^ a jamjam monturo exphcata & com-
mendatai qui Hber idcirco tum Deuteronomium , tum Liber kg^ diam
fuit, quafi foret totius lcgis compcndium, de quo Dcut i. y. & 29. 14.
& 5 I 9. Sed hunc exiftimamus ultimum Pentateuchi effe. Quod, autem
nonhabeamus ei adfcriptum iUud faclumjofua dc c^uojof. 24. x6.
iknmjofuam id fcripftffe in Librolegu Dei , indecontigiffecenrcmus, quod
Author Libri Tofuae,five is ipfc Jofua fuerit, five quis aUus , confcnpturus
plcniorem Toruse Hiftoriam , illud ei inferiicrit , prouthbrolegis Deiajolua
Fuerat ad fcriptum. Et fic nihil hic omiffum .Quamvis itaque hic concedercmus
concludi poffe Librumlegis ^uem Mofes confcripftt , nonfuijfe Tentateuchon,
fedalium ciuem auBor Pentateuchi fuo open ordme inferutt, hmctamennullo
modo fequitur, quod concludendum erat, Mofen non ejft AuthoremVenta-
teuchi, & eum ipfumhunchbrum Pentatcucho nonmferuiffc. NeccxDf«f.
o\. 10. II. ubinarraturMofenhunchbrumlegisnKerdotibustradidifle, &
jufliffe , ut certo tcmpore omni populo praelcgerent , uUo modo conchidi poteft,
hunc librum una concioneitaperlegipotuiffe^ utabomnibus intelltgeretur , nifi
nomen concionis fumatur pro convcntuqui finguhs feptem ajrsis^cr ahquot
dicsfolebat durarc, ad minimum per feptem. Scd fpeciahusaddanturritusac
modus hujus lcaionis hbri lcgis. Quofatispotuitabfolvi , vel Penfatcuchus,
vel praecipux quxdam ejuspartes , veHiberDcutcronomii. Mofe» etiamww-
/«w hanc legis repetitionem feu Secundi paHi librum, m ait Anonymus. ex Deut.

14 I? fervandum tradidtjfe, & non totum illud, cujus hicfadlafuit
rcpetitio, volumen, nuUo modo hic patet. Quod autem addit, Mofen
■ aliosprater jam ab eo diilos libros confcripftjje non confiare , falfum eft , ut patet
ex omnibus Scripturae locis , quibus nomine legis a Mofe traditse ahaexpri-
muntur & fignificantur, quam in ilhs ab Anonymoaffignatis Libnsconn-
nentur, qux tamen habentur in Pentateucho. a. Chron. xj. 4. Nehem.
8. z. &10. 36. & 9. 3. fed prxcipue Matt. 11. 13.
1. XX. 13. 24. & 10. 16. &C 24- 44^ Matt. 5. 17. &
O.J. Joh. I. 4^. & s- 4?- 4-^- 4-/- Aa. i^". 21. &

ax. 2,. Cor. 3. 13. 14. iS- Ezrx (). 18. Nehem: 13.

funt omnia quse in ullo hbro requiri poffunt, ut habcatur prohujus aut ilhusau-
£toris Ubro, infciiptio, acceptio pro tali, Scomnis generis circumftantise.
Nam quid ex ipfo hbro proferri poffctundeconftaretejus au6lor, nam live

IX. s- Luc.
4. Luc. 24.
XI. 21. & ■2.6.
Practcrea ad-

&
8.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfus Anonsintim Theohgc-Toliticuni Liher Sin^ularis. i 8 7
jpfcid teftetur, nullo modo fuffeerre poterit. Haec de quinque libris Mofis.

§. 5. De L;^rd?y(?j^^ firniliter profcrt^rM^r^//w?e;^r^, quibusprobeteum
auihenticum non ejje^ feu autogra^hum. Refpondemus , nos certos non eflc eum
a Jofuafcriptum elfe, fcd tamen alicujus Prophetae, SamuelisjVel alteriusau-
toghraphumcenfemus, idque per traditionem antiquam conftare fufficienter
F putamus , cum tamdiu in canone rcceptusfuerit, & in ecclefiale6tus& cita-
tus inN. T. kdi. 7. 45-. & 13. 19. Hcbr. 1^.5'. Hinc facilecontinge-
repotuitmeo quadam contineri ^ qua abipfoyofuaconfcnbinonpHuerunt ^ ut
quod obierit & qux mortem funt fccuta ut f of 24. 5 i . &:c. Cap. 8 . vers. ulr.
tamcn&Cap. 11. 15'. non X?im diciim quod nihil omiferit qua Mofesfracepe^
rat^ quam quod omnia prxlegcrit, &peregerit eaquic occupationem terrx
fpc6tant, minime vero quodtotam legem (ervaverit , quamvis& hocpracce-
|F pcrit DeusCap. I. Jof 16. 10. cx phvafi in hunc ufijs^e diem quidcmcon^
cludlpoteft, authorcm hujusUbri Salomone priorcm efle , cum i. Reg. 5.
16. dicatureo temporedeletosCanaanitashujuscivitatis: lednonquod Samue-
lc pollcrior debcat fuiflfe, quem exiftimamus hujushbrum auitorem efte. Qiiod
idemrcfpondcndum ad fudic. i. 21. 26. UbiefteademPhrafisi» ^/^/ve
diem^ ut&adfof ly. 13. 63. quod patebit Coll. Jud. i. 8. & x. Sam.
5. 6, Hiftoriam qua: 3^^?/ 22. 10. &c. late narratur ww;?^^y^y//^;;a»^:^;;- ^^^^
tigife^ male concluditur cx totjuodnomen ejus nonex^rimatur ^ & tantumin ^^^-
genere mentio fiat filiorum Krael, nam in initio capitis exprimitur ulqucad
vcrs 8. fsepius, & omncs Hiftoriaecircumftantiae docentid contigiffeimme-
diate poft dimiflionem duarum tribuum & dimidiac. Similitcr ex ^6?/* 10. 14.
abfurde concluditur Librum ?nultis fojl Jofuam feculis fcriptum iuii^Q ^ nam
nulla fit ibi temporis mentio. Quod auiem conjicit Jofuam ^ fi c^uemlibrum
fcri^ferit ^ fcripfiffe Librum Jujlorumdtc^no Cap. 10. 13. nonnififunda-
mcnto & certitudine deftituta conje6tura cft. Nam ncc proftatillcliber, nec
ejus au6lor agnoicitur ; fecundo cjus mentio fit a Sam. i. 18. Conjiciunt
virido£ti fuiflelibrum Forenfium Annahum , fiveailorum publicorum , fcrip-
tum , non ad Religionis auftoritatem , fed rerum politicarum cognirionem.
Sahem Jofuam ejus au(£l:orem efle nullo modo ccrtum eft. Appofitam dc hoc H-
bro, reiectisjudaeorum , fententiam proponit MafiusCrit. t. 2. P. 170^.
ubi etiam de aUis deperditis accurate. Jofuam etiam fui Hbri auitorem negat.

§. 6, JudicumUbrum^ nonajudicibus ^ feda Samuele fuifle,
communiseftfententia, nec uUusdubitarepoteft, unumejusauilroremfuiflre,
qui modo legerit Cap, 1(3. 17. &c. inNovoT. adducitur Acl. ij. ao.
Quodautem AnonymusindequodJ/^r/. 17. 6. c^ 1 8 i. & -li. 25-. di-
^'i\.v\\ iUistemporibmnuUuserat Rexin Ifrael, concludat, eum fcriptum fuiflTe,
)oftquam imperium reges obtinueram, abfurdumeft, utpatebitexejufdem

Aa a vcr-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19(2]

ii% 'B^gneri a Mansvelt

vcrfus fequcnti membro, quod manifcfle patefacit regem fignificarc judiceni &
ejus defc6lum anarchiam. Prxterquam quodctiamantc tempusillud Abime^
lech rex fuerit, & hsec Anarchia vidctur fuilfe antc Othnielcm & ira
etiam ^ntc Abimelechum Cap. 9. vers 6. Videtur cnim his temporibus omliTa
creatio Synedriorum , quemadmodum &ante Jofaphati tempora, a.Chron. 19.

5 .ita ut ubi talcs cxtra ordinem viros Deus non excivit, crat di^folutum Rei PubL
Corpus , nec quicquam in commune agebatur, Tribus fmgulae fuas rcs fuo pcri
culo ac commodo agcbant , nifi fi qux ex ufj temporum foedus intcrfe feccrant.
QuaHs etiam fuit Grapxix ftatus Concilio Achaico Romanorum artibus diffolu-
to,5cGalIix ante Cxfaris tempora,6c Gcrmanix5& Brittannias pofleajvide Gro-
tiumCrit. t. z. p. 1993. Variasfententiiis, fcdomnesincertasdehujusju-
dicum libri auftore rcfert Martyr ad illum pag. 3 .

§. 7. SamueUs libros ^ ah ipfo SamueU confcriptos ejfe , mncertoconjlarefa-
temur. Quodautemcx i.Sam.9. 9. concludat Anonymus eum ^^?^
Samuelem faculis confcriptum fuiflc, non mxm^incertum exiftimo: nam
taatum videtur afTignarc voluiffe Scriptor antiquitatcm vocis Videntis ^ quod

6 tunc ufitatum erat, & qui jam ctiam dicebaturPropheta: Videturtamcn
ex i.Chron.a^.a^.resgcftasfubHcH, Samuelc, & Saule, ufquead obitum
SamucHs , ab ipfo Samuclc confcriptas fuifle. Gcftas vero ab obitu Samuclis ad
obitum Davidis a Nathane Propheta& Gadc. Hebraei volunt Jercmiam cfTe
Scriptorem&horum&RegumHbrorum. Ravancll. p. 958. Sed inccrta funt
omnia. Quicquid fit , citantur hi Hbri & probantur in N. T. Matt. 4. i o.& i x.
13. Marc. a. 25-. Luc. 6, 5. A6t. 15. 21. Rom. 15.9. Hcbr. i. 5-, &c.

§. 8. Regumlihros colleBos effeTLQ^o^zm^ fivcjeremia, fiveEzra, incer-
tumeffe, facilcconceditur, namnon tantumcxi.Chron.ix.i 5'.& I3.X2.& x.
Chron.^o.34-.& ex Jofepho Lib. i.contra Appionem & Ravanell.p./^-.t.x. patet
afinguHs Prophctisconfcripta fuiffe, quaegercbantur tempore vitx fux: fed
etiam ex Chron. 2(5. 22. & x. Rcg. cap. 18. 19.20. coIl.Efa. 36. 37.
3.8. 39 & 2. Reg. 24. in finc & toto Cap. 25-. Coll. cum Jerm. 39.
ad^-^. manifeftcpatetEfaiam&Jeremiamfcripfiflccaqux continentur diftis
capitibus , utpote gefta corum temporibus. Ex Chronicis Rcgum Judx &
Ifi-aelis dequibus videRav.t. 2. p, 75-. &t. i. p. 439. multahisfupcrad-
ditafuifle, fatis verifimileex i. Reg. 14. 19. 29. CitaturinN. T. priou
rcgumRom. 11. 2. Ad. 2. 29. & 13. 3^.

9. Exhisomnibus Anonymo non fufficit conclufifle, omnes hosUbros
ejje apographa , fed ex eorum connexione & argumento conatur adftruere ,
omnes ab uno eodemc^ue HiJioricofcriptosfuiJJe^ qui yudxorumantiquitatcs ab
eorum prima origine ufque ad primam urbis vaftationcm fcribcre voluit. Sic
enim^ irx^ity ftmHlac Mofisvitmnmar^ defmit ^ adHiJioriamJofu^tran"

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

iriu

A dverfus A nonymum Theologo-Voliticum Liher Singularis . 1 8 P
foftquam^ d^c. Cui cum Munftero, Vatablo &Pargeonoa

y?/', Et conttgit

rcfpondcbo tantum , quodjofua, vel aliusidcmScriptor , quiultima Mofis
tradidit, etiam hunc lcribcns librum, talcm fecerit merito connexionem,
vcrum praecipue , quod, utiMafius notat, Hcbraeiidfuo quodamloquendi
modofaciant. Unde Symmachusea convcrtithis verbis Mam ^^Uj^-nx^rvUj) uava^ pa^.
cTkXi^ Kt/g^K, cTtti Kt/eiK^ &c. quemlequuti funt aliiViri doctiffimi intcrpretes Bcl- ^^^*
gac. Quod idem refpondemus ad limiles tranfitioncs immcdiate fequentium li-
brorum. An autcm Uher Ruth tantum fit appcndix hbri Judicum, parum
profedto ad rem facit. De ejus auilore vide Drufium ad Serrarium. Quod etiam
omnium praedi6torum lihrorum argumentum inunicumcertumSco^umtendat j
concludit quidem omnes uno & codem fpiritu duftos fuiffe , minimc vero , ab
unico homine fcriptos j quidni cnim plures in eundem fincm tenderc&duci
potuerunt.

§. lo. Nullo ergo fundamento nititur quod concludit, eos omnes ab uno
foloHtftorico fcriftos fuifte. (^jufnam autem ts fuerit ^ fe noiiita evidenter often^
dere pojfe htctuT Sufpicaturt^mcn ipfum Hefdram fuijje ^ & fuas conjefturas
colligens, hancproemittit , <^uod^ cum Hiftoricus ^ quem unicum tantumeffc
fiilfo probarum (iipponit, producat Hiftoriamad^^oachimilibertatcm ^ c^ad-
dat ipfum Regis menfa accubuijfctotaejus %nta ^ fi^uejoachimi ^ five filii Ne-
bucadnefaris j fe^uatur, eumante Hefdramnonfuijfe, Cuircponimus id hinc
tantum concludi polTe de hoc rcgumUbro, quemahqui fcriptum cenfent a
Jercmia, qui ad hoc tcmpus non vixit, vide Torniell. Annal. t. z. p.
miinimc vero de caeteris. Prxcipue cum iam demonftraverimus, quam dcbili
fundamento nitatur illud, quod unicus tantum fuerit omnium Scriptor.
Quod autem hic ambiguum videatur , an tota vita Joachimi , an vcro E vilme-
rodachi jugiter coram rege cfitaverit, parumad rem facit. Cumhicproptcr
iniquitates & hbidines infidias paffus , a marito fbroris fux Nerigliflbro pcrcmp-
tusfit, cumpauloplus quam duobusregnaffet annis; ut docet Bcrofus inj.
Rcrum Chaldaic: hbro a Jofepho citat : Lib. i. contra App. circa quod
idemtcmpus Jechoniamquoque 25- annosnatum, vitafun6tum fuiffeadmo-
dum vcrifimile eft. Evilmerodacho enim fucceflit ejusintcrfe£tor &: regnavit
pcrquatuorannos. VideUiTcriAnnal. t. i. p. 138. Confer hicTorniellum
Annal. anni j^io. t. 2. p. 255. ubideEfraenativitate, ortu &c. Huicad- u"^- .
dit fccundam conjefbaram fcil. quod, cumScripturadenullo, quitumfioruit
mfidefoloHefrat€ftetur,Ez.raj, 13.10. pra^ter Ezramnullumfufpicaripojfit:
fuijfe qui hos libros fcripferit. Verum haecratio ncgativo tantum nititurfunda-
mcnto; nonnarratur, ergo non fuit. Proctcrca falfo nititur fuppofito, fcil.
unum fuiffc ; eumquein Scripturis indicari dcbuiffc. Quare nil concludit.Quod

autcm ISIehem, 8. 9. dicitur.

quidem probat, Lxjram adhibuiffe ftudiunp
Aa 3 ad

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19(2]

ipo T{igneri a liiansvelt

ad legem ^dormtc j ut facilc intelligcretur, prxlegendam & explicandam ,
nuUo modo vero , ad eam adornandam , id eft , adornate confcribendam , u c hic
ab Anonymo probandum erat , nam cum legerctur , hicScripturaprxluppo-
nitur. Difficultates abftulifle videtur. Sed an id fecerit , inferendo quxdam,
uti apudTorniell. fupra, nullo modo conftat. duemadmodum ctiam tertia
conjcftura non conftat , Htmc lihrum legis Del ah Ez^ra leclum , lihrum Deutt'
ronomiifuijje , nullum enim ejus fundamentum cft. Quod autem in Deuterono-
mii lihro qjaria fcr parenthefin ad pleniorem explicatione?n inferantur , negari non
poteft: fcd id abEzra fa£lum , probandumcrat, locisab AbenEzraprolatis
refpondimus fupra ad pag. 105'. 106. 6c demonftravimus iis nil contineri
quod a Mofe lcribi non potucrit. Similis notae duashic fuperaddit Anonymus,
dc quibusidem demonftrare facillimumeft. Nam quidni D^///" x 12. Mo-
fes potuit dicere, ficut Ifrael fecitinterra fuah^reditatis ^ ^juam Deus ipfi de-
dit , cum jam fuperaffent Mofis tempore Sihon & Og , eorumque terras occu-
paverant. Nec uUa ratio cogit fateri non ipfum Moien inferuiffe qua: habcntur
Deut. 10. 6. 7. &c. Imo cum ubiquc fcil. vcrs. 5-. & 10. inprimaper-
fona loquatur aufthor, apertum vidctur, hxc ab ipfo Mofe tradita fuiffc.
Conferantur quse Drufius 6c Grotius ad hunc locum. Eum de Mofe cxplicat c-
f^?.' tiamjunius. De TrafationeDeuteronomii^ locis ^ua de Mofeintertiaperfo-
^^^' »^/c?^^/^/«f«r fupradiximus ad pag. 105-. 107. Qu.od autem addit, ^r^r^^r
hac alia multa , qua jam a nohis dignofci nequeunt , (tne duhio , ut facilim ah
Hominihusfui aviperciferentur ^ adjecta^ wl aliis verh^ exprejfafuife ^ nos
multo minori cum dubio negamus, nam nullo modo probabile virum illum
San6tum, fua divinis infcruifle, nifi vel certo cognolcerct corrupta fuiffc,
vcldctorta. Explicafle non negamus, fed aliud eftexpUcare, aliudaddere&
mutare, vel fua injicere. Difcrepantia Decalegt Deuteronomiicum Decalogo
Exodt^ nil huc facit. Namhic fcopusctiam Mofisin Deutcronomioeft lcgcm
clarius & brevius proponere. Ejufdcm certitudinis cft quartaconjc6lura, lcil.
Hunclihrum omniumquos fcripfit HezraprimumfuiJJe: namnonminusprio-
res, quamhic Deuteronomii. continentleges Patrix. Necpotuit anterioribus
annefti, cum fiteorumrcpetitio, non continuatio. Cxtera veroquae additde
cxtcris libris ab Ezra confcriptis apertiflima figmenta fundamento deftiruta.
Notatc quomodo hic Homo fub pr^etextu auferendi praejudicia , non nifi folas
conjc6turas fubftituat, & ftatuenshxcomniaad verumintelleilumScripturac
neccffario certo cognofci , apcrte fateaiur, ex Scripturanihilcertocognofci
pofle, forte prxter pauca naturactiam vulgonotadcrebus&officiisagendis;
non tam ex Scriptura, quam natura certa cognolcendis. Et hic unicus ejui
fcQpus eft in hoc capite, Omncm fcil. certitudinem Scripturaeevertere. Ad
quem ulterius tendit in capite fcquentc.

^ ^ ^ C APUT

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

jidverfus Anonymum Theologo-PoUticum Liber Singularis. 1 9 1

CAPUT DECIMUM Q^UARTUM.

Deiifdem Libris alia inquiruntur ^ nempe ^ AnE^^astis ulti-
mammanumimpofuerit? ^ deinde , Vtrum ISlotcemargina^
les ^ qucein Hcbrms Codicibus reperiuntur ^ varicvfue-
rint leSiiones.

§. i.X^^Pl^f^^ionem de authore Uhrorum Scripturge ad eorum intelle£lum ^rja-
l^multumprodejfe , nullus cum ratione negavcrit, quamvis ad faluta- 2^'^,
rem intclleftum tamenabfolute neceflTarium non exiftimemus, Et quantum ^""^-
profuerit ad intelligendalocajam objedta, fitis late vifum fuit. Verum mc^mt^ "^'
prater Scriptorem alia animad^vertenda ini^ftslihris fuj>erfunt ^ conjeituras in-
certas fcilicct faciendo ut fupra, ^^/^ communis fuferfiitiovul^m^ fic deno-
minat Virorum Doftorum fententias, fuis multo probabiliores &certiores,
deprehendere non finit, Videamus quid fit. Vneci^uum efi , quod Hezras^ quem,
incerta plane conjeftura, contra probabiliflimas rationes pro fingulorum li-
brorum aliis au6toribus , prasdiitorum librorum au6loremdicit, narrationi"
hminhifcelihriicontentis ultimammanumnon impofuit ^ nec aliudfecit ^ e^uam
Hifiorias ex diverfis Scriptorihus coUigere , ^ quandof^ue non nifi Jimpliciter de-
fcrthere^ atqueeasnondtim examinatas neque ordinatas pofieris reliijutt. Notate
quis animus fit hujus hominis erga Scripturam facram. Non fufficiebat ejus
au£lores, fine quibus eas intelligi poffe, quamvisabfurde , negaverat, in-
certos reddidilTc , & alium per inccrtam & praejudicatam conjc£turam fubfti-
tuilfe, Ezram : Verum jam etiam , ut ad impietatem & profanitatem pro-
niovendam nihil defit , ex mcris conjecturis afferit eum hanc non tantum colle-
gilTc & defcripfiffe , fcd etiam nondumexaminatas&ordinatas, ideft^negli-
gentur traditas, & fine difcrimine, malasbonis]permiftas, rcliquiffe. Quafi
Viro San6to , plane indifferens fuiffct quasnam Ecclefije traderet pro divinis ,
certane, an incerta : cohgerentia, an diffolutasfcopas: ordinata, anconfu-
ia. Quafi in Ecclefiaomnia tanquam divina potuerint proponi; quamincerta
forent & inordinata. Quafi ipfe folus, antefapientcsomnesquipoftfummos
labores Scripturas procertis& optime ordinatis habuerunt, imo ante ipfum
Ezram, qui eas utitalesin Ecclefiaprdegit&docuit, Scripturarum cerritu-
dinem & ordinem examinaffet. Unicum videbat nobispatereeffugium ad-
verfusejusobje6tiones, & pro Scripturx dignitate , fifcil. diceremus Ezram
id divinoinftin6bu, & uti Prophctam prxftmffe : fed nullum Scripturaerelin-
quendum erat effugiendi fpatium ; omnino fubvertenda , tollenda, dclenda.

Verura

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19(2]

116.

j p 2 J{egneri a Mansvelt

Verura attendaraus quibus utaturarrais, ad hanc arcem expugnandam , &
prxcludcndamhancdefenfionisviam.

§ z. H//?on« H«)5;/^, inquit, exi.-Reg.i^. 17. c# ex rehtioneE-

rda,prouttt>frrevertaeft mChronim Regur^Juda ut patet 2.. Chrm^ ^^. ^z.
Quid tum poftea. Supra idjam mododiximus, fingulos ProphetasHiftonas
ibTtemporisfcripfiffe, &exils Scripturamconftarc. QuodautemhjEC Hifto-
ria, vel latius vel ip pauci.s alio quodammodonarreturEfa. 36. Capp. 37.
28' 39 40. nihileft, fi modonon pugnantiatradantur , nam auftor hbro-
rum regura , eam Hiftoriam narravit magis fuccinae , & in Chronicis Lib. x.
Cap. 5x. ^x. dicitur quod& inHbrisrcgumJudx5cllraelcontineanturqux
Hiskias egit , & in P rophetia Elaix, Quod utrumqne verifljmum. Verum hic
nihiloccurrit non examinatum , aut non ordinatum. Idem diccndum eft deHi.
fiorta obftdioms Hierofoluma fub Zedekia, qucchubctur i.Reg.i'^. dcjere^
mia-^Q. &^o. Ncc aHud refpondendum ad Hiftoriam de Daxiide traditam
tum^. Sam. 7. tum i. Chron. 17. Ut&ldemapplicandura GcwM/o^i^2?e-
f«;»ji«w^^',quxhabetur G^». 36. 30. fc 1. CW i. 43. Ncc ulla ra-
tioneconftat, authorcm Chronicorum, hxc ex Mo(e, vel ut putat Ano-
nymus ex Ezra, nonaflumpfifTe, ita utfigmentumfit, cumaflentcow/^rc
hac ex aliis Htftortcis afumptafuijfe. Nam initio fequcntis capitis ccnfet hos h-
bros longe poft Ezram fcripros fuiife. VerumcwTW «0« habeamus ipfos Hifto-
rtcos; unde defumpta fuerunt li\([o\ 'idt , idnobis unkcreftat , ut ipfis Hiftorias
txaminemns. Nempc earura ordinem (jf connexionem , 'variam repetttionem , &
denique in annorum computatione dtfcrepanttam.

§. 3. Primo proponit Hiftoriam Juda & Tamar, cujus Gen. 38. hoc
modo initium fit , Contigtt autem in iUo tempore , ut Judas a fuisfratribm difce-
deret. Unde concludit, quod, cum id tempus refcrri nonpojftt ad illud quod
inCap. 37. pracedittmmediate, necejfariohocftreferendumadaltudtempusde
quo immedtate tn alio Itbro agebatur : & quod proin.-le Hez^ras hancHtftoriam
fimplictter defcripferit , eumcjue nondum examinatam reltejuts inferuerit. Verum
totocxlo aberrat, utunicuique, fpero, manifcftiflimum fiet. Vcrfitur enim
hicMofesinenarrandaHiftoriaJacobi, jamindcaCap. i8. quareCap. 37.
%. hxc dicuntur efle qux contigeruntjacobo. Recenfenturautem incaHi-
ftoria plurimx difficultates & calaraitates qux Jacobo in farailia fua contige-
runt, quarum non infima eft, qux hoc Cap. 38. proponitur,quarumre.
lpe£l:u Gen. 47. 9. dicit malos& paucosfuiflcdiesannorum fuorum. Primum
narratur ftuprura unicx filix Jacobi , de quo Cap. 34. quod etiara priraum fuit,
quojacobi fidem& patientiam explorare voluit Deus& confirmare. Huiceo-
dem capite additur annexum & iiiimediate confecutum illud deteftabile criraen
Simconis 6c Levi, Sichemiurum iniquiflima devaftatio. Deinde raaximus

natu

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus Jnonymum "TheoJogo-V oUttcum Liher Singuhris 193

natufilius, Ruben, inceftumcommittitpudendum, de quo videGen. 4.9.
3. 4. 6c I, Chron. 5. i. 2. Tandum narraturCap. 57. venditio Jofephi.
Quibus omnibus ultimo loco fuperadditur Cap. 58. inceftus concubitusju-
das, tum quod priora crimina hoc ultimum per annos aliquot prgeceflerint,
lum quod eorum vel plures vel omnes filiijacobi, vel Judamajorcs, reifuerint,
tumquod hujusHiftorialeextendatadipfam migrationcmin^Egyptum , im-
mediate narrandam & fecutam. Ut autem hoc J udae crimen diftin£lc conftaret
(utpote maximse utilitatis in EcclefiaDci, tum quia patefacit primam ori-
ginem familiae Judse qux inter tribus aliasdignitate& potentiaregiatandem
cxcelluit ,1 & ex qua David aliique rcges , & ipfe Chriftus prodiit ; tum quia de-
primit Judxorum faftum & gloriationem de fui generis nobilitate, quam
Mofeshicoftendit fuilfefoedilfimam, itaut mentianturjgh. 8. 4i.&Hifto-
riam hanc abnegare ftudeant; tumquiadocet quomodo Chriftus fecundum
carnem exfuis majoribus nihilhabuentdignitatis, fed tantum dedecus; tum
quia non obfcure fignificat Chriftum , qui ex Patrc [udaeo & Matre gentili ge-
nus ducere voluit , non Judaeorum tantum, fed & gentium fervatorem fieri vo-
luiffe ' primo repeti , & ex fuperioribus temporibus addi debuit , primum
conjugium Judas , a quo cum principio hujus capitis hoc crimen narrari ccepit,
cum diceretur , contigit autemin illotempre ^ &c. Qu^xt ^cx illudtemfus non
tam tempus venditionis Jofcphi , quam reditus ex Mefopotamia & in Succotk
introitus Jacobi & inde in tcrram Canaan , ubi ei h^c omnia ita contigerunt ,
ut inceftus Judae , qui quidem initio introitus in Succoth uxorem dure-
rat, ulfimum fuerit, quo filii Jacobi, duobus tantum exceptis , uti po-
ftea ex duodecim Ijieculatoribus praerer duosomnes murmuraffelegimus , &
fub Jeroboami defectione duas tantum tribus templo adhaefifle memoratum
fuic, commaculati fuerunt. Ita ut hoccrimen, fiveordinem antecedentium
Hiftoriarum, five rationem temporis afpexeris, accuratiflime fuo ordine &
loco narrretur a Mofe. Quamvis utcognofcaturex anterioribusrepetidebue-
rit Judas conjugium, fincquonullus potuifletnarrariejusinceftus. Etcon/e-
quenter hic nihil occurrit , quod hanc Hiftoriam non examinatam & fimplici-
ter aliunde defcriptam arguar. Nam omnia undique quadrant accuratiflfime.

§. 4. Hoc idem demonftrari poteft circa totam Jofefhi & JacohiHifio"
riarh , quam omnem dtcit ex diverfis Hiftoricis fuijje decerpam ^ de-
fcriptam , quod adeo parum fihi conftare videatur. Sed examinemus.
Gen. 47. 9. narratur Jacohum ijo. hahuifie annos cum fialutaret Pha^
raonem in i^^gjpo , unde fieciuitur €^uod 84. annorum fiuerit cum Leam uxorem
ducerct^ quod concedimus , necquicquam abfurditatis continet. Ultimusin-
tes fuosconjugiuminiiflevidetur, frater enim Efauper 37. annospriusduxe-
ratuxorem, agens vitas annum ^o, Gen. 7.6. 34. 35'. Ethoctamennon

B b obftan-

117.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19(2]

T{egneri h Mansvelt

obftante Jacobus copiofiffimos pr» omnibus habuit pofterosSc naturjeadge-
nerationem aptos,ut&fortiffimosanimo&corpore,utpatetGen: 38. i. &:
14. ^5-. Voluit fic Deus fuam patcre providentiam & curam circa propagatio-
nem generis humani & fuorum inter illos. HuicquidamappUcant illudGen.
ao. II. quafi ibi Rachclem uxorem fibi dandam poftularet , eoargumento
quod completi effient dies ipfius , id eft,uxori maturus elTct plus fatis , ut inter-
pretatur TremeUius,apud Ufferum Annal. t. i. p. 15. quamvis maUemus
ibi intcUigi dies contraaus inili cumLabane. Sedmajorvideturreftarediffi-
cultas, hinc enim , inquit, reperietur Dinam 'vixfeptemfuife amiorum cum dSe-
chemo vimpafa eft, Simeon autem & Levtvix iz & 11 ,cum totam^ illam civi-
tatem depradati funt. Verura plane aberrat. Ut autem hxcdiftinaeperci-
piantur, notandum, quod quamvis in Scriptura nativitates fiUorumJacobi,
fuo ordine recenfeantur, non tamcn explicite diftinguatur, affigneturvean-
nus, quo finguU nati fuerunt. Omnes tamen, excepto Benjamino, natos
fuifle, in fecundo annorum feptennio fuae fervitutis Labanicje , mdepatet,
quodCen. 30. 24. poftomnesaUosnatuslegaturJofephus,quonato ibidem
JacobaLabane, tanquam jam praeteritis 14. annis fervitutis , dicicurpetulTe
"licentiam redeundi in terram fuam Canaan; quoipfotemporetamen novum
legitur eos iniiffe contracStum, quiperaUos fexannosduravit, utpatetGen.
31. 38. per quos cum omnibus fuis adhuc permanfitapudSoceruminMe-
fopotamia. In hoc autem praedifto fcptenniotraditur Leam Septies pepenffe.
SexfiUos, ScfiUamunicam, quamuhimopeperiflediciturGen. 30. xi.ita
ut hxc fi finguUs affignetur fufficiens geftationis tempus , nata fuifle non potue-
rit, quam circa finemiHiusfeptcnnii, ideft, vitaejacobi 9 1. Simeonvero&
Levi fecundo& tertio loconatirecenfenturGcn. 19. 33. 34. quareeorum
nativitas incidifle potuit praediai fcptenniianno fecundo , qui viia? Jacobi S6.
&tertio, quiJacobiS/. AtqueadeofeptimumannumagebatDina, Snneon
& Levi decimum &undecimum cum Jacob Mefopotamiam rehnqueret , &
ipfe Jacobus^S. Primo autcm petiit montes Gileaditicos Gen. 3 i. xi. ubi
poft feptemdieseumaflequiturLabanGen. 31. x^. inde pervenit ad Maha-
naim Gen. ^z. t. unde procedens pcrflumen Jabbock occurrit fratriEfau
Gen. 33 . 1. a quo difcedens tendit in Succoth Gen. 33. 17. & tandem
pervenitSichemum,ubiDinxftuprumcontigiflelegiturGen. 34. i. a.Ve-
rum cum in Scriptura nullibi exprimatur quantum temporis confumptum fue-
rit tum hifce itineribus lente inrtituendis fccundum Gen. 33. 13. 14. tum
finguUs locis quietis ; tum etiam in terra Canaan Sichemi , antequam hxc Di-
nae contigcrint, . nullum fundamentum eft , undeconcludatur, hxcin tanta
Dinx Simeonis& Levijuventutecontigifle. Narrantur quidem poft inviccm
tanquam co ordineadHiftoriamJacobifpcclantia, fednullomodo tam breve

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Advcrfus AnonymumTheologo^Toliticum LiherSingulans. jg^

temporis fpatium exprimitur. Imo & textus&rcrum circumftantiaeplurium
o6to vel decem ad minimum annorum interftitium non tantum admittunt , (ed
& aflignare videntur. Gen. 53. 17. enimnarratur, quodinSuccothfibia^di-
ficaverit Domum , & pecoribus tuguria vel calas, certum fignum diutioris
commorationis ibidem, nam antea fimile (pidfeciffe non legitur. Gen. 3 i".
25^. tabernacula fixifle dicitur inmonte; & Gen. 52. xi.perno£tafledicitur
in turma. Praeterea fatis conftat ex Gen. x6, 16. 1.3. in Berfeba circado-
mum Ifaaci, ali non potuifle tot tantofque greges, ac Ilaac & Jacob poflidebant,
quare pairem adirecum tota fua familia non potuit nifi poftea in Hebron Gen.
55'. Ifaaco eo migrante, ut in filii prselentia vitamfiniret, utipoftali-
quot annosibidem contigifle videmus Gen. 35*. 29. Dicitur quidem Gen.
34. I. egrefla Dina ut videret mulieres illius Regionis : led indeevincinon
poteft id contigifle , fimulac Sichemi , ubi pater jam fibi partem terrse emerat,
cui inhabitabat, & aram cultui divino erexerat, pervenerunt: ledpotius
quod forte poft aliquot annorum commorationem , a parentibus ab illis populis
rctenta , jam maturefcens(uti fiHosJacobi ceteriscitiusmaturuiflecorpore &
animofupranotatum } &protervior, ac fuperbior, flagransdefiderio videndi
comptum & ornatum illaruni mulicrum , occurrentefortc quodiim Sichemita-
rumfefto, de quo vide Jofeph : Ant. Lib. i. Cap. 19. in{ciis& invitispa-
rentibus Sichemum tenderit merx curiofitatis ergo , ubi vifa, concupita,
rapta& violatafuit. Quare nos multoprobabilius (quid nienim opponeremus
noftram probabilitatem Anon\ mi probabilitati , qui nonnificonje61:urispu-
gnat ) ftatuimus Dinam jam poft elapfos a reli6la Mefbpotamia annos ad mini-
mum o£to , fuperaroanno 14. quintum & decimum non veroftptimum tan-
tum aetatis annum egifle cum ftupraretur & violaretur, &fratresejus 19 &
20 annum cum Sichemum depopulatifuerunt , quodplane nihilabfurditatis
involvit in calculo , necinipfa re, cumhi fintannipubertatis, taceoinma-
ture pubefcente virgine , & ad funt his annis in viris robuftioribus maximi for-
titudinis impetus , quamvisimprudentiusfaepe direiti.

§. 5^. Quod his anneftitargumentum, generale fcil. inquinque Pentateu^
chilibris omnia^ pr^ceptafcil. ^ Hiflorias ^ promifcuefineordinenarrari^ ne-
que rationem temporum haberi^ ^ unam eandem^ue Hifloriam fape^ (^ali-
quando diverfimode repeti-i tanquam vagum, inccrtum5& idcirco inefficax praste*
ribimusjdemonftranda fuiflent haec, & refponfum fuiflet,dolofus ha^ret in vagis
& generalibus, ita ut hinc inepte concludat omnia promifcue colleBa ^ coacerva-'
tafuiffe^ contrarium demonftrari poteft , &amultis virisdoftisdemonftratum

Ifuitj quid hic fieri poflet,patet ex fupra pofi tis noftris refponfionibus ad objeftio-
iiesab Anonymofa^las, velpotiuscolle6las, nihil enim novi habet.
\ §. 6. Ut autem Jf/^w poflit aflererc, defeptemUbrisPentatmhumimme'^
\ Bb z dmtc

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

ti8.

IR^gneri (t Mansvelt
diatefequennhm, aliquot exempla profert, utful ±6. dicit novum Hip-
ricum adferri, quires a Jofuagefiasetiamfcripferat, ejuf^ue^uerhafmphciter
defcriji , quia jcilicet fuperiorihm ameBi non pofunt qua hic de tpfo Jofua narra-
reincipit. Verum plane aberrat; contrarium patebit cuiquehne praejudicio
legenti Nam contra, haec inferuntur ut fequentia cum fupenonbus magis
conneaerentur; utietiamfit. Poftquam enim in fine libri Jofuae , morsejus
narratafuerat, & fepultura; acinitiohujuslibrijudlcumnarrarepropofitum
erat, qutEpoftobitum f ofuxcontigerant, fubjudicibus, idfien non potuit
nifi indicarctur occafio Judiccs conftituendi . Ea vero eftidquod cap. z. 6.
confcribitur, ubi dicitur, quodpopulus, viventejofuacum fenioribuseum
fecutis, Deumcolere, ejufque mandata fervare non deftiterit, fedusmor-
tuis, aliam furrexiflfe progeniem, quae nec Deum, nec ejus opera agnofce-
bat, & ad idololatriam Baaliticam dcficiebat, quare Deus eam m hoftmni
manus f«pe tradebat, eofque intcr ipfos femper fupereffefecerit, inftaraculei
pungentis: Ethac occafioneei dediircjudicesquifingufisvicibuseos abhofti-
bus Hberarent & confervarent , atque ita proceditur ad ea qux fub iis Judicibus
conticrerunt. Quidjamhicapparetnonordinatum , nonconnexum, aut fira-
pUciter aliunde defcriptum, ut vult Anonymus. In fecundo quod profert ex-
emplo idem patebit. i Sam. ly. i%. capp.exaUoHiftoricodefumptadicit ,qma
ihidem alia redditur caufa , cur David aulam Saulis frequentare cxptt quam ejuf
demLih. Cap. i6. SedquaUsillaeft confequentiapnulla fcilicet.-namvel, ut
quidam, inter quos Martyr&TornieUus p. 4.14.-. 4^9- ^^^* bisduabusde
caufisiUis, ad aulam acceffifre potuit , itautincap. 16. narretur caufi primi
acceffus, qui potuit contigifTc in fine ejufdem anni quo euin unxit Samuel ,
I Sam. 16. qui eratsetatisejus circiterdecimusquintusautcirca : huicocca-
fionemprxbentefamuIoSauUsDavidemdefcribente, i. Sam: 16. 15. 18.
poft quemeumdomumremififTepotuit, fivead patris inftantias , fiveobju-
ventutemprimam,rSam. 17. ii. if- EtCap. 17. narreturcaufa fecundi
acceffus qua potuit poft aliquot annos ad exercitum redire & fe ofierre ad pu-
gnam propter maximam per setatem mutationem Saulo & Abneroignotus,
nam ilUs annis maxima contingerc folet mutatio homlnis.Vel, ut aUi inter quos
interpretes Belgx,in cap. 16. expUcaturcaufa, quae praebuit occafionem vo-
cationisadaulam , m 16. cap. narratae, ita ut ex illa pugna a SauU Famulo
fuerit commendatus ad Muficam i Sam. 16. 18. Et neutro modo hinc
infcrri poteft haec inconfiderate ex aUo Hiftorico defumpta fuifle, ut ait Anony-
mus. Ejufdem notx eikSztertiumexemplumexCap. z^. & r^. ejufdem;>r/-
mi lihri Samuelis , fed cum ipfe Anonymus id tantum pro fufpicione & conje-
(Stura habeat , non eft quod id cxaminemus aut dcducamus , utpote probc
confcii quam firma fmt qu« pro ccrtis habet, cum haec adhuc tantum cc^u-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverftis Anonymum Theologo-Voliticum Liher Singularis. 1 97
je^luras dicat. Hoc itaque cum ipfe wifum faciat ; nos cum illo-
§. 7. VQV^iX.adexaminandamcom^utationem annorum i Reg, 6. i.z^&cc.
ubi Salomon templum ^dificaffe dicitur ajmo^^o ab exitu^^^gypti'^ at in^
quitj ex Hiftoriis ipfis longe majoremnumerum concludimrfs, Sed li calculum
re(9:e iniiffetjprocul dubio verum numerum inveniflTet. Jam autem pro arbitrio
addit & omittit, atque \tx non parvam fibi facit confufionem quam poftea
Scripturasimputat. Potuiffet^enim, vel quce plurimorum eft lententia, fub
Judicum annis comprehendendo interregnorum , lervitutum&- captivitatum
annos , hanc inirc rationem , fecundum quam Mo{es ab egretTu ex ./Egypto
Ifraelitis pr^fuit annis 40. fecundum Num. 14. 55. Deut. i. 5. Jofua
poft Mofcn 17. Othniel 4-0. Jud. 3. 10. 11. Ehud (5c SamgarSo. Jud.
3. 50. Debora &: Barac 40. Jud. 5:. 31. Gideon 40. Jud. 8. z8. Abi
inelech 3. Jud. 9. ax. Thola 23. Jud. 10. x. Jair ^z. Jud. 10. 3.
Jcphthce 6, Jud. iz, (3. 7. Ebzan^. Jud. 12. 9. Elonio. Jud. ix. 11.
AbdonS. Jud. ix. 14. Samlonio. Jud. 15-. ao. Eli 40. i Sam. 4. 18.
Samuel &Saul4o. Ad. 13. ii. David 40. ^ Sam. 5-. 4. Salomon an-
te inchoatam ftrufturam templi 4. i Reg. 6. i. Atque ita de annisjofujc
in fcripturis expreffe non indicatisftatuerefecundum id quod reliquum relin-
quitur in Scripturis , ei affignando fcil. 17. annosnulliin Scriptura tributos.
Et dc taU quam facimus comprehenfione non eft quod (crupulum moveat , cum
non tantum comprobetur antiquiffimisHebrxorunxtradirionibus, ut& con-
fenfu Philonis, Eu(ebii, aUorumque, tempora ex facris Ubris computaa-
tium, verum etiam ipfa Scriptura facra, quae Jud. 4. 3. 4. teftatur De-
boram Ifraelitas judicaffe cum effcntin (ervitute Jabin Regis Canaan, ut &
Sampfbnem per annos 10 cum effent in ditione Philiftasorum Jud. i^'. 11.
20. & 14. 4. Vel potuilfet obfervaffe Sacram Scripturam non propofuiffe
tradere univerfi temporis menfuram , non enim Chronologiam (cribere voluit,
fed Politix Judaicx tempora commemorare, & idcirco captivitates &'anar-
chias veluti fpatia mortua & infaufta, in univerfalibusannorum colleilioni-
bus , in cenfum temporis PoUtici venire & idcirco in Scripturis fub illo comme-
morarinon poftejUtpotequaeilUus Politiae temporanonfuerunt, (ed mors, ut
& inter aUas gentesufitatum efle, multisexcmplisubinon mqjiointerregna,
fed & infeUciatemporafuisannalibuscxpunxere, comprobavir DodtKT; Ifaa-
cus VoffiasChronoI.p.x^ ^-.Atque ita,fi cum Jofepho voluiffet x6^annos adfcri-
bere Jofuae , hanc potuiflec inire fupputationem & facere numerorum coIle(5iio.
nem. Ab egreffu ex iEo;ypto ad mortem Mofis 40 anni.Sub Jofua i^^.Othniel
prxfuit^o. Ehud & Samgar 80. Debora&Barac 40. Gideon^o. Abime-
lech^. Thola2 3.Jair2x. Jephthe (>. Ebzan/. EIon ro. Abdon. 8. Sam-
fonzo. HeU^o. Samuel & Saul jz. David 40. Templum ftrui carptum

Bb 3 cxa6lo

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

g T{igneri h Mansvelt

ILao anno Salomonis 3. & inveniffet accurate 4.80 annos «^lapros ab exitu
er^Ecypto ad templi ftruauram ; cum contra mfinit^ onantur mdiffolubiles
dffiaStaL & confufiones inextricabiles fi anarchiarum & captivitatum tem-
poraH^^^^ indubtatum fignumeftScr.-

pSm um Anonymohanc noniniiffe rationem ;cur enam ei non mag.shanc
d Sam quam illam confufam annorum collea.onem tnbuamus Jofe-
phus quTHifto iTmJudaicam fcribere voluit , &idcirco expreffu menluram
Lmool^s H^ftoHci Juda.orum , his annis annumerat fpatia fex fervitutum qua.
fubTu c contigere, quarumfummamficolligasconhcesannos 1 1 1 u t
fov/tusfubChufane%nnis8\ H- fub Mo,.bms Jud ^ .4.

Tabin Chanaan^is xo. Jud. 4. 3- fub Mad.amtis 7. Jud 6. ^ _ Arn.
Lnitis 18. Jud. 10. 8 fub Pakftinis 40. Jud. 15. i- hos fi addidens
fumm^annorumPoUti^;udaic;e, i^S^ript^ralummat.mexpreff^^^^

bebisannos ^91. quos 8c Jofephus , ^;^^. ^.^^"P^"'-^"""^ ^^""^^^^
eidem interv^dlo ab exitu ex ^gyptoadm.tiumtemphSalomon • Atqu^^^^^^
&pr^diaa, &h^c[ofephifupputat.o accuranfftmeconvemt cvun Apoft°.
loAa 13 ao dicente Deum poft foititionem terrxCanaan, ideft, polt
Tofuam dediffelfraelitis Judicesper an.ios^^o , ufque adSamuclem, namfi
ibannis^ox. aufe,-as Mofis 40. Jofi- x6. Sauhs&Samuehss^. Dav.d.s
lo & tresSalomonis, accuratiffime fuperfuntjud.cumanniad mortemHe-
li, quem fecutus Samuel, 4^0- Nifi quis hos 450. annos maluer.t tnbuere
intervallo quod intercedit Ifaaci nativitatem & Jud.cum m.t.um , utab Apo-
ftolo non quamdiu rexerint Judices , fed quando Deus eos deder.t , md.cetur .
utinoni.ieptevolultdeDieuadAa. 13 xo. Atque.taconc.diffentomma
nux proferJ de annis fe^uenttbtis mortem Jofu^, ^t^tbmfub Senwnbmflormt ,
\ dKufamRtlgataeJfubaaa ftiitHebraorurnReffubhca,^^^^^^^
Za<rnumcredtt:n.^ fi ullo modoproba.-epoff.tmajoremfu.ffe, quamutm
antecedentium & fequentium Judicum ann.s comprehendi poff.nt, mem.mffc
debuiffet, illud pro interregno habe..dum cffe, & m totah fummaejusnon
haberirationem, atqueitaScripturamtotum,llud/^^?«m.7«^. i. J- 9^^o
quotcunque annorum fuerit, in totali fomma r^^'^^'^^;^^^- Q^f
iute m exScriptura non conftent anni Samuelts & Saulu hic et.am adj.c.end. f aU
fum eft, nam quamvis forte non dicatur hi Samuelis , hi Saulis anm funt , quod
vixfieri potuit,cum ille aliquamdiu ante hunc,&hicaliquamdiucumillo,&
etiam poft illum , Ifraelitis prjEfuerit , fatis multa tamen occurrunt in Scnptura
quse patefaciunt utriufque annos , fi modo fatis diligenter attendantur & inqui-
rantur Nam Aft. 13. ^i. expreffedicitur quod abinitioSamuelisadfanem
regniSaulls fluxerint anni 40, quorotunde exprimiturtempus quodamorte
Heli adraortemufqueSauUseffluxit,oraiffistantum anms,quibus bamueiis

1 4

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A dverfus A mnymtim Theologo^V oliticum Liher Singularis . 1 9
filii male rempublicam adminiftrarunt. Ex quibus Jofephusltantum memi-
nit annorum 5 z , quia non numeravit primum illud vicennium quo pofl: mor-
tem. Heli fuerunt Palasftiais obnoxii. Atque fi jam vel cum Jofepho , Samuelis
& Saulisannos numeret ji &Jofuasconcedatid, velcum aliisillorum annos
dicat ^o, quoshic Apoftolus, &tantopaucioresconcedatJofu3e, res eodem
redibit ; &numquamhicnumeruscompofituscum fupradiftis excedetnume-
rumannorum i Reg. 6. i. exprelTorum, fcil. 480. Quantumad 1 Sam,
13. I. fiem locum corrupum ej[e ^truncatumnondubitat'.^ li re6te infpida-
tur 5 contrarium patebit. Nam cum audlor illius libri , ut ex plurimis circum-
ftantiis apertiffimum cft , propofuiffet cnarrare occafionem lapfus Saulis , ne
quidem videtur cogitaiTe denumero annornm atatis Saulis cnm Regnum adeptm
effet , quem hic defiderari , perverfe dicit Anony mus, foret enim plane pr^ter
fcopum j fed affignare yoluit , quam cito Rex poft adeptum Regnum aDco de-
fecerit, & quo Regni tempore Deusei nunciarefecerit, fe alium fibi elegiffe
Regem, dkent Films anni Saul in Regnando , vel Regno (iio , duohr/s an-
nis regnavit fuper Ifrael , ^ elegit fibitria miUia, 6cc. Id eft, unum & alcerum
annum regnaverat, cum fibi eligeret tot miUium exercitum , in quo ita fe
geflitutnarratur, & Deus eiidnunciari fecitcjuodlegituribidemeodemcapi-
te. Atque adco nihil hic corruptionis nifi quod ipfe fibi fingit Anonymus. SauJem
plus quam duos annos regnap ^ nullusdubitafr, certumcnim cft vigintiannos
regnaffe ; nec etiam hic id afferitur , fcd tantum quod duobus annis Rex fuerir,
cum ifta qux fequitur Hiftoriagereretur. Quare nullo modo pro%//i^m^j
correBione habendum eft quod refertjofepbus , Regnavit itaque Saul SamueJe
vivente annos decem oHo ^ moriente autem aJios duos ; fed pro genuino ve-
ritatis, jam fupraa nobisadmi{fae, teftimonio. Qu^his adjicit ^^;;c?;/c(?^^-
rentia Hifioriarum Joujm primi Jihri SamueJis , nil nifi ejus pra^judicia lunt , fun-
damento omni deftitura, Quod autem anarcJoiarum tempus ex Scriptura non p^g^
certo con^et^ fupra conceffimus, & idcirco eas in cenfum annorum Politise
Judaicae , minime adducendas effe ex ipfi Scriptura concludimus , con tra Ano-
nymum hic , iplam Scripturam oppugnantem j Quare nullo modo mirandum
non confiare tempm iJlarum trium Hifioriarum^ de Michse & Danitarum Ido-
lolatria, ^belloque Bcnjaminitico & ejus caufis , ff^ quin^juepofiremis capiti-
hm Jibri Judicum commemorantur , nam apertiffimum eft , " eas tcmporc anar-
chiasalicujuscontigiffe: utpatetjud. 17. 6. & 18. i. &c. & 20. i. &
11. I. &c. Atqueadeonullomodopatet, veramannorum , Politigefcil Ju-
daicx, nam alios Scriptura nonrefpicit fummatim, computationem exHifio^
riis Scriptura^ , nonconfiare\ aut ipfas Hifiorias in tmaeademquenonconveni^
re.fedvaJdediverfasfupponere. Sed contrarium; imo licethocconcederetur,
divcrfas fupponi fupputationes, id nihil contra nos, vel authoritatem divi-

nam.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19(2]

J{egtmi h Mansvelt
nam quamvis multum ad obfcuritatem in Chronologia, quam Scriptura trade-
re non propofuit , nara iUx veritatem non evertunt & ideo in eum finem male
adducerentur. Multo minus concludi poteft has HtJioriflS ex di^verfisfcnpor^m
coUeaaseire&necdumordinatas aut exammatas futjfe Nil emm ullius effica-
6^ fuk , quod magno conatu coUigere & inverterc ftuduit Anonymus.

^ 8 Eandem computationis difcrepantiam etiam conatur demonftrare m
llbnsChronicorumRegumlfi-aelis&Jud^ ac dicit x i^.^. i. ^J-J'^'
'^oram FHm Achahi regnare incefit annofecundoRegm Joramifiliijojapbat^
ircontratbid. Cap. 8. i6. ^uod Joram fiUus Jojaphat regnare mceptt anno
minto Reirni Joram filH Achabi. Quje prima fronte pugnare videntur, led
atrentius confiderata, optime confpirant ; Primo conftituatur Jofaphatum
annos impcraffe in Juda,urScriptura expreffe tcftatu r i Reg. t^. 4^-
Deinde notemus Joramum filium Achabi Regnarecoepifleinlfi-ael 1 8. anno
Tofaphati Regis Jud^ x Reg. g. i. Atque ira Jofaphatum in Juda,cum Jora-
mo in Ifrael regnaffe per feptem annos. Obfcrvemus etiam quod Joram duobus
primisex iUis feptem annis , non aliter regnaverit , quam adminiftrandoRe-
sni nesotia profratre Ahaziamajore natu, quicum cecidifl^tpcr canccl osab
inltio Regni propemodum, per biennium quoregnavit, xgrotusdecubuit,
U reeninegotianonvalebatexequi ^ Rcg. i. x. i ?- itaquenomi-
ne rc tamen ipfa frater imperabat. Atque adeo & refte dici poteft quod cum Jo-
faphato per feptem, & quod tantura per quinque annosimperium tenuerir
Jam autem Tofaphat anno decimo oAavo regni fui , prxhum miturus in Guead
cum Achabo, adverfjs Syrios, in quo etiam perut Achab, quem luccede-
batfiliusrnajornatuAhazia, i. Reg. xi. 4- 34- & fibi deancipitiejus
eventu probe confcius, priufquam eo veniretur, fihum conftuent Regem
t Chron ti i 3- 5- Et manifeftiflimura erit non tantum quomodo
Toram filius Achabi,' qui fimul eodem decimo oftavo anno fofaphati , cum
Toramo rege Jud^ inceperat pro fratre fuo adminiftrare Regnum Ifraehtarum,
fimul & decimo oaavojofaphati anno nomme tenus Rex fadus fit , & fecundo
Torami fiUi Jofaphat , poft mortem fratrisfibiRegnumadeptusfuerit; fede-
tiamquomodo foramfiUus [ofaphat, cujuspaterapraediaopr^hoperfeptem
annos fupervixit i Reg. xx. 4.X. quintoanno, quo [oram fihus Achabi , polt
mortem fratris fibi regnum tenebat, prirao poft patris raorrera folus regnare
coeperit. Nec hicuUa reraanebit difficultas. Et fimiU modo fiquis Hiftorias
Scripturx conferre & examinare vokierit , pUirimos aUoquin in folubilesnodos,
faciUimo negotio diflblvet. Qus hic dicit de commentatoribm <]uos legit , eos fcil.
fommare, fingere , (jr Unguam ipfam plane corrumpere ut fcil. S. Scriptura;
nodos diffolvant; nihil ad nos, quamdiu non expriraitquifuerintquoslegit,
vel quac tradant, Qyos cnira nos legimus , quamvis non omncs in omnibus pro-
^ • bemus.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfus Anonymum Thcolo^o^Voliticum Uber Singularis. 201
bemus , nihil minus tamen quani fomniare vel fingere dici pofle cenfemus , ut
fingit 8c foniniat Anonymus. Quantum ad annos Ahaz,ia(]ai -i.Chr. ix. a.
ftatuunturfuilTc+x ^^Reg. 8. x5. tantum zx cum regnare inceperif, nul-
lo modo probamus figmcntum Rabbinorum cxlibro eorum Sepher Olam de
conftitucndo corum initio , non cum nativitate Ahazise , fed Regno Homri.
Verum omncm difficukatem auterri puto, li dicatur, Joramum, qui pcr
leptem annosregnavcratcum Patre Jolaphat, oclavoanno rcgni fui, quipri-
mus erat pofl: mortem Jofaphat , fecilfe qux narrantur z Reg. 8 . i2. x Chron.
2.1. 5". 6. 5cimpieacinfcliciterregnafle; quocum abhoftibus opprimcretur,
&deinccps infanabili incorpore luboraret plaga x Chron. xi. 14,. 15'. 20,
liliusejus,agensannum 21, regnumadiitiReg. 8. z6. &pervigintiannos
vivente Patre, fed infeliciter vivente, tenuit. Mortuo veroPatre per unum
annum regnavit, atque ita revera ^.xannumagebatcuminciperctfolus, 5c
12 cum primo abfokite regnare ineiperet acregnare incepit Ahazia anno i z
Regis Joram Regis Ifi-aelis filii Achabi 2 Rcg. 8. 25:. Atque adeo hic nihil
occurntquodadlibitum fiilum dici poflic.

§. 9. Quod&memhk peut certum orJinem, quem Hifiorici in Chrcnolo.
gicis fine feccato imitari pofent, & omnium Hifioriaruminterpretationem {t.
conciUationem , qu^ Phrafes & modos loquendi, & orattones difponendi,
contexendf adeo firiae obfervet , ut eos quis tuto imitetur , Plane abfurdu m eft ,
cum nuIIustantamhabeatfacrjeScripturas notitiam, utex, &inea, proficd
re ultcrius non poflit, namex partecognofcimus i Cor. ij. 12. Etquotidie
plura patefiunt in Scriptura nobispriusincognita. Multum hicprxftitit Uflfe-
rus & ahi , fed nuper plurimum vir Dorfifl! Ifaacus Voflius. Sunt autem
ignoranti^ noftr^ varise caufx. Ut negligentia inquifitionis; Confufioan-
norum Polincorum, Hifloricorum & Naturalium feu Phyficorum; Permi-
ftio annorum quibus filii velfoli vel cum parentibusregnarunt, quodetiam
Perficam Chronologiam admodum confundit, qua figillatim explicanda ma-
gnam cxpeaamus operam Ifaaci Voflii , qui fe eam aliquando traditurum pro-
miht; Ahsque ignotai regum & regnorum circumikntise quje continua Dodo-
rum dihgentia magis magifque ex tenebris eruuntur & luci exponu n tur. Quod
mitniteftiflimum hgnum eft, hinc male concludi, Scripturx Hiftorias fine

c i ku-r^™"^' ^"'■'^^"^ acfcopodefcriptas&colleaasfuifl^e abEzra.
bed ab Hiltonarum & computationis confufione , tranfit ad S. Scriptura men-
das & corrupttones , quas in iis reperiri clamat. Statuit tamen quas invenit men-
das le^vior^s momentt efe, itsfaltemqtiiScripturasltberiore jttdicio legtmt. Irao
fatetur fe nuUa repenjje ctrca moralia documenta , qu^ ipfa olfcura & dubia red-
dere pofent. Forte tantum circa Veritates fpeculafivas.

§. 10. Quod autem rideat non tantum eos qui in literif & apicihts ahfttrda

C C qu^.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

P4f.
122.

2»o2 J^gneri ^ Mansvelt

quaruntmyfieria^ quales inter Judxos nonpauci: {idetizmcos qui /iatuunt
Detm fingulari quadam Trovidentia , non omnia^ fingula Bihlia in individuo,
fed Scripturam Sacram multis hngularibusbibliiscontfatam , n-^confervafej
ut etium nobis incorrupta fuperlit , vel obfervari polfint corruptiones latis aper-
tse, ineptiffimum plane eft: periret enim nobis omiiis Scripturge certitudo,
nec quovisaliolibropr3eferendaforet& Deus veleam acorruptionc prxfervare
nollet, vel non poffet; hocdicinequit, quiapoteftomniai necillud, quia
voluit'illam nobis indubitatam efle vitxregulam. Non videtur tamen negari
poffe, in fingularibusquibufdam libris ahquando mendas irrepfifle; fed cas
etiam obfervatas fuifle certum eft.

§ II. Videamus quge profert Mendarumexemfla^ locum i Sam. 13. i.
jamfupraadpag. 119. minimecorruptumefle, demonftravimus. 1 Sam, 6.
X. nuliam dari mendam patuiflet fi non invertiflet textum , nam non dicirur
ivit David omnisfopulus , qui ipfi aderat^ cx Juda^ fed ex Baal Juda^ ut indcy
fcil-.ex Baala Judae auferrent arcam^ eft autemBaalacivitasin tribujudafita,
eadem qu3e Ciriathjearim, unde deduvSta fuit arca, ut manifcftum eft Jof 1 5^. 9.
10. I I. ubi exprefle dicitur quod Baala fit Ciriath Jearim ; hoc autem civitaris
nomen in fua fignificatione fumpfit Anonymus , quod fi tamen etiam re£tc
facere voluiflet, dicendum aon fuiflet, qui aderat Populus exjuda^ kdex
Dominis Juda , totum enim iilud nomen omittit. Nec uUo modo perturbatus
aut truncatus textus X 15. 37. nam faiis manifeftumeft Davidem dici
luxifli filium Ammon , occifum ab Abfalonc , infugafeudumfugeret Abfa-
lon omnibus diebus , fcil. Fugge illius , quae per tres annos duraverat : fed caecis
& lufcis vcl Solis radii obfcuri funt , & commaculati.

§. IX. Notas margmaUs duhias effeleBioncs^ probat primo quod;?/i?r^^//tf
ex magna literarum Hebraicarum fimilitudine inter fe orta fint. Deinde quod or-
tae fint ex ufu literarum quiefcentium, Quod totum concedere poflumijs , nam
nihil eflentix aut materiae vocuhi pracjudicat, nonaliter quam fi quisBelgicc
mO^gen aut meCSen dicat; aUud quid cfletfi oratioaffirmansinnegantcm,
aut vice verfa , aut defperata una in aliam eflet mutata. Cxterum nos Maforc-
tharum Myfteriain notis marginalibus occultanec probamus nec propugna-
mus j quare iis quae hic prolixe Anony mus non inhxrebimus.

CAPUT

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19(2]

Adverfus Anon^mum Theologo-PoUttcum Liber Singularis. 203

CAPUT DECIMUM QUINTUM.

J{ehqui V. T hhri eodem modo quo fuperiores
examinantur.

§. I. "TXl^j hbros Taralipowenon dicit dudum poJiHez,ram fcripos ^.^^^
jL^forte fojiquam Judas Machabt^em temflum refiauravit. Hezram '^y^^-
corum aucftorem efle , communis eft Hebrxorum fententia , quam huic Ano- 'p^g!"^'
nymiconjccturxlongepraefcrendamcenfeo. Narratur Lib. i,cap.^. c^uanam '^^*
familia primum (lcil. tempore Hcz^ra) Hierofolyma habttaverint. Sedquidni
id Hezras ipfe de fuo tempore narrare potuiflet,cum poflea totum librum (crip-
fit deiis^quae ipfius tcmpore contigerunt. Indicantur Lib. i. caf.(^, vers 17.
Duo yanitoresj qui etiamNehem. 11. 19. recenfentur, Sedquid niiidem fu-
perftitcs fuerunt ad Nehemix tempora, & in officio fuo continuarunr, atque ita
& ab Ezra &aNehemia recenferipotuerunt. Tofturbis ita^ue readificationem
dudum fcriptos efje^ certo non confl:at. De eorum authoritate, uttlitate ^
Do^lrinay dequibus Anonymo nobis hoc ct?;?/?^^ ; quodjam dudumin

Ecclefia recepri fuerint pro divinis. Quod contineant diaria majorum pofliero-
rumque in familia Davidis , ad captivitatem Babylonicam & umbram reftituti
regni in Zorobabele, quiipfe fuit ex pofteris Davidis. In quibus breviter (ut
diurnorum moseft, hincenim&^^^r^^^//>r//;^dicuntur; quamvis cenfeamus
efle diftinita ab ils qui in libris Regum verba dierum appellantur ; cum in his ni--
hilfitdefolioeburneo Achabi i Reg. 21. 59 ) non tantum multa narrantur,
qu3e in Annalibus, quosHebraeiSamuelis& Regum librosdixerunt, nonin-
veniuntur, quiire etiam a Gra3ci3n^e^.xei^':t/<;vi« vocantur* fed & accurata fitrc-
cenho primorum initiorum totius EccIelixDei abipfishumanigenerisprimis
parentibus dedu61:a ad Noachum & per Scmi familiam ad Abrahamum, &
indepcr Jacobum ad Davidem & Zorobabelem poftcaptivitatem, defcenden-
tem a Davide,ex cujus pofteris, fecundum faepiusfailaspromiflJones, nafci
debuic Chriftus Jefus , qui ut verus & ccrto cognofceretur , neceflario in Eccle-
fia talis requirebatur concatenata rcccnfio omnium majorum pofterorumquc
Davidis. Quod fiobfervetur, noneft quodg^/z^cum Anonymo miretur ^ cur
hilibri inter facros reccpti fuerunt ^ abiis^ qui librum Sapientia ^ Tobia^
reliquos, multis de caufis , in his duobus nullo modorepcriundis, excanone
Sacrorum deleverunt ; multiplex enim eorum utiliras meridiana luce clarius elu-
cefcit. Sed praejudicia Anonymioculosadomnem hujus Scriptura^ utilitatem
' do6lrinam & auftoritatem , excaecaflevidentur.

§. z. Tfalmortim hbrum colkaum fuijfe^ in ^uin<juc hbros di/iributum ,

Cc z fuh

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

J{eaneri a Mansvelt
fuh fecundo templo ^ folo tefimonio Philon^sjudai comproh:^Yt^otmi , idquc
non univerfaliter , fed de duobus tantum 8 8. & 89. Tfalmis , qui tunc cxteris
potuifTent fuiffe fuperadditi, de quo tamen nihil conftat. Multosiis, quos
David veteres colkgit ; quos ipfe pfallendi fciens addidit , aut pcr homines ido-
neosaddi curavit, pofterioribus temporibus adje£l:os fuilTe ab Efzra, ut Pfalmus
137, quem in exiUo Bab) lonico , i x(3 quem in reditu fcriptum credit , cou-
cedit Grotiushic. Simileferequidjunius, qui dehislatius.

'^,Salomonem Frd^erbiorum au^orem ejfe^ tam certum eft, ut ab Anonymo
negari non potuerit , quando vero fuerint co!ie£la , non certo conftat. E:^ Prov.
a^-. I .videtur apertum , quod antecedentia fuerint inventa tali ordinc confcripta
quonuncfunt; fed fequentia fuperaddita terapore Ezcchiac Regisjudas-A coU
le6tatanquamSaIomonis,aSebnaejus fcribaxReg. 1 8. 1 8. quarealii vertunt
n^Ky^ ^vTtti Tme^/^oKcti ^/■i^w/>^yJ/»fP^'A'^^^?/^. crit.t.3.p.43 3 3:erantcnimdilper{a
per multos libros quos videtur fcripfilfe, undehorum operacolleclroefuerunt.
Quali modo etiam variilmperatorumConftantinopolitanorum talia confcribi
in fuos ufusfecerc. Vide Ravanell. hic. Quod autem ^dditJe Rahbinorumau-
dacia^ tantum tcndit ut indire£le hujus libri au6loritatemin dubium vocet,
fed cum direile id non pofTit , nos nihil moramur tales cuniculos , & hanc eo-
rum audaciani cum omnibus eorum ineptiis plane rejicimus. Dubiumetiam
an ei nobis hac bona fide tradiderint , ineptum exiftimo , quamdiu fatis rigidum
non inftituit examen, ut fehicnolledicit* Ncc dfolaRabhinorumele^ionede-
fenderunt res facra^ fedamagnoSynedriocuiolim EfzrapraefuitSc interfue-
runt Prophetx varii , viriaSp. Deiafti. Necetiam ipfum Rabbinorumno-
menfemperin malam partem fumptum fuit. Vide Ravanell.

§. 4. Pergit ad Prophetias & libros Prophetarum , in genere ftatuens Trophe-
tias c^u^ in iis continentur ex aliis libris colleUas fuife. Quod etiam in aliis Chro-
nicorumautannaliumlibrisquxdam contineantur , negari nequit : fedtamen
inde non fequitur ipfos Prophetas eas etiam hoc ordine fpeciali libro non con-
fcripfifTe. Et quid fi aPofterioribus priorumProphetixficfuiffentcolle(51:x6c
Ecclefige traditse, quid abfurdi? Sed addit nec eas ordine quo dicia fuerunt ^
nec omnes iis contineri^ fedeas tantum quas hinc illinc invemre potuerunt. Quid
tum poftea? cur non licuit Prophetis^aUum in fcribendo oblervare ordinem
quam ordinem temporisquodiftaefuntProphetiae? cur nonconjungerePro-
phetias fe mutuo illuftrantes & eodem fpe6):antes , licetahis&aliis temporibus
diitas ? 6c quid temporls ordo ad veritatemProphetise ? nihilprofc6to. Omncs
autem confcrlptas non elTe , quomodo probabit. Et licet forre quafdam vel par-
ticulares, vcl alioquamad Ecclefiam /pe6lantes , velquavisaliadecaufacen-
fuerintomittendas, quidhocadeasquas tradiderunt An id eas incertas ? An
infufficientes reddere poteft ? ininime vero. Sunt hi libri tantum fragmenta

Pro^

Adverfus Anonymum Theolo^o-Politicum Liber Singularis. 2oy

Prophetiarum, Falfum efi:, funt omnes quas Prophetse voluerunt confcribJ,
& Ecclefige tradi. Probetur ex iis aliquam defiderari.

§. 5-. Jefaias^ inquit^ fcripft res al; Huziagefias x Chron. 7.6. xz. quem
librum jam defideramus, Supra conceflimus Prophetas fui temporis annales fe-
cifle, quibus etiam inleruerunt fuas Prophetias: ftd hicprobandum, inillo
libro Jeremiae, de rebus geftis Huzios, contineri Prophetias alias quam in
Prophetiarum libro. Habentur ^ quas nos in Prophetiarum Hbro tenemus,
in Chronicis regu?n Juda ^ Ifraelis^ non fequitur tamen inde defcriptas fuijfe ,
& concedatur etiam hoc, fi modo aProphetis& San6tis viris fa£tum fuerit,
uti fuir. Quas Rabbininarrent fabulas^ ipfb Anonymo fatente , nihil moramur.

§. 6. Quamvis etiam in libro Prophetiarum Jeremi^ non obfervetur ordo tem^
forts quodi6tae fuerint, an ideo nullus? an ideoperturbateaccumulatxfunt
PropheticE. Si attendatur videbimus rotius libri quafi tres parres, lecunduni
triplicem Jeremia^ conditionem , aptiflime difpofitas , ita ut prima tribui pofl^c
Jeremige hbero ad cap. 52. Secunda captivoadcap^o. Tertia liberato ad fi-
nem libri. Et fi minutatimcxaminemusCaputPrimumJeremigepcrfonamac
vocationem Propheticam docebit, fimul cum tempore & ahis ejus circum-
ftantiis, hinc ad cap. 3 o continet conciones hortatorias & elenilicas omnes fere
ejufdem argumenti , quamvis fubdiverfis regibus & diverfis temporibushabi-
tas. Sequentia quatuor capitapromiflioneshabentliberationis&inftaurationis
popuU & EgdcfigeperCyrum&Chriftum. Adcap.4.6 autemtraditHiftoriam
complenienti fuarum Prophetiarum , urbis fcil. obfidionem &: expugnatio-
nem ; populi deportationem in Chaldaeam , quorundam in Judaca reliftionem
& fugam in ^Egyptum , addens etiam fuam conditionem & fortunam tum antc
obfidionem, & in ea, tum poft expugnationem ; quibus adcap. 5-2 adjccit
oraculaadverfusexterasgentes, inultimocap. 5*2. fafta brevirepetitioneHi-
ftoriaeexcidii yrbis Hierofolymae, vel praecipuarum di£l:arum Hiftoriarum,&
conclufione aptiflima. Ita ut nuUa ratione hic ordo defiderari pofle videatur.
Temporis ordo obfervetur in Chronologia & Annahbus , non vero neceflario
requiritur in Prophetiarum fyftemate doilrinali, Ecclefia: tradendo. Hifiorice
CjUi^Qmnarrantur ^ quatenus traditurquidfa6lumfuerit, &nonjamdcmum
fiunt Prophetiae : fed tamen non traditur Hiftoria Chronologica Prophetiarum;
& idco non requiritur utobfervetur ordotemporiscumobfcrvetur alius, qui
fatis docet haec non perturbate accumulatafuifiepracuh. Varia narrantur caufa
captivitatisJeremia^{cdv2iXizx\xvciC2i^{\wi^^^ %o. 2. 3. cap/if^.

jx. &37.& 38. pra^tcreaficonferanturjerem. ^x. i.j.^.&c.cumy/verf.
4,. 5^. i^. 15. 17. 18. 21. manifefte patebitduasillas cau(asfimulconcur-
rere potuifle, & tantum diverlasejufdemfa6licircumftantiasefle. Itautnul-
j lomodo fequatur hxc w diverfis Hifioric^s coUeHafuifle. Quasaddit^^Ft?-

Cc 3 lumin^

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

' T{egneri a Mansvelt

luminequod Baruch ipfo Jeremia diBante fcrip/tt^ fecundum Jerem. ^6. 4.
nihil ad rhombum, namipfc tantum Jevemixfuitamanuenfis inconfcriben-
dis Prophetiis, tuncreje£):is& combuftis , & huiclibroajeremiainfertis.

^.7. Ez^echielis librum fragmentum tantum e//^,probat ex primis ejus verfibus,
cjuibusdicit contineri co^jjunBionemquaadaliaditJareferturj &cumtuconm-
tiu7ttur dicenda. Sed quid fi concederetur adaliadiftareferri, unde probabit
referri ad alia di£i:a ejufdem Prophetne ; quid ni ita fcripfit ut continuaverit
librum Dei , & Hiftoriam populi velPolitiae Judaicx&jamabaliishucufque
confcriprum. , inquit, annus trigefimm y a quo hic liherincipit ^ oflendit
Prophetam in narrando pergere. Sed aberrat, nam continuaturus Prophetali-
brumDei, & nolensindicareannumregis, utpote exulantis & incaptivitate
quales anni incenfumnon veniunt, ut fupradi6lum , nonaliamquamproxi-
mam & maxime notabilem Judaeorum ^ram a^Tumere potuit : eaautemfuit
annus 1 8 Jofix , q\5o Pafcha celcbratum & foedus cum Deo renovatum x Reg.
a^. 23. &: xChron. 34. 8. 27. &c. a quo hic fuitannus 30. Jofiasenim
poft hocPafcha regnavitannisi4-. Jojakimus II. xReg. ^3. 36. quicum
5 annis Jojachini x Reg. x^. 3 i. faciunt 30. Nec quis uUa ratione negare
poteft, eam seramnotabilcmfui^Te&memorabilem Judxis. Sic&l^fa. 7. 8.
dicitur, Dum lahuntur fexaginta fjuinciue anni^ confternatus erit Ephraim
infra populum^ ac notaturgera notabilis in regno dccem tribuum, nempe a
xnortc Jaroboami fecundi , qui fuit ex pofteris Jehu. Prxtcrquam quod Ezech.
I. hic ipleannus diciturquintusjechoniae, quiipfuseft 30 a praedi6to i 8
Jofiae. Vel etiam Propheta fpe6tavit «ram populi a quo captivustenebatur,
erat enim ex Scaligeri computu trigefimus ab t»d^M«-/zJ. NabopoUailaris feu
Nebucadnezaris magni , qui Syriam & Judaeam fubjugavit. Cenlet etiam Cal-
vinus annum hunc elTe 30 a Jubilaeo, namcxiftimatannum 1 8 Jofiae Jubi-
laeum fuilfe, quod inmediorelinquitCoccacjus. Affirmat Clarius hic. Inter-
tto autem ^erfu cap. i. Ez,ech. non dicitur, fuerat fapeuerbumDei , &c. ut
vcrtit Anonymus, fed Ejfendo fuit ^Q^i^^ mos Hebrxorum quandofuntex-
preffuri rei ccrtitudinem & dignitatcm , quod hic fignificari patet ex Ezech. 3 .
14. & ex finehujusverfus,ubi manusDeifuperipfumfuiffedicitur. jf^/e/'/^^^^
ttiam Anticjuit. Lib. 10. cap. 10, non, ut male Anonymus, narrat Ezechie-
lem praedixiffe , quod Tfedechias Babjloniam nonvideret ^ quamvis Jeremias
praediceret eum captivum Babylonem verfus ducendum effe , & addic utrum-
que contigiffe , referens cap. 11. quomodo oculis privatus eodu6tus fuerit,
atque adeo nec Jofephus quicquam contra cap. 1 7 Ezechielis, ubi narratur quod
Babyloniam captus duceretur, non vcro quod captus videret : uti idipfum
obfervat ibidem Jo(ephus. Videjerem. 34. 3.4,. 5'.&5p2. 10. 11.
§. %.De Hofia qwdpkra non habeamm fme ratione miratm-y cum ipfe f^^^^-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfhs JnonymumTheoIogo-Toliticum LiherSingulam. 207
tuvfecertodkerenonfojje, quodflara fcripferit , quam quain libro , aui ejm
dtcitur, continentur. Septem tantura continet totus ejuslibercondoneseiuf-
dem propc argumcnti, quibusin idololatriam reliquaque Principum & Popuii
fcelera craffis txporum & verborura figuris leveriOlme invehitur j & replcta
fcelerum menfura, ob deploratam pervicaciam , inftansrcgno excidiumde-
nunciat; acpromittit, irapia multitudine pereunte, regnoque everfo, reli-
quiaspiorum fervandas efleinChrifto, de cujus divinitate , officio, morte,
viftona, &c. praeclare vaticinatur. PluresfeciflTeconciones, noneftquoddu-
biteturi Scd plures confcripfiffe nullus probabit. Forre quia alii Propheta: fi-
mul viventes & cuni ipfo Prophetantes, qualesJeralas,Jonas,Micheas& A-
mos, fuas etiam tradebant Prophetias, has folas fcribi fatis judicavit. Quis
autem Scriftor fit ex cujus tejlimonio Anonymus alferit eum pliis (^uam 84 annos .^,
Prophetafe^ ignoramusplane , nonfaltemidemquifcripfitlibrumProphetise 'i^-
Hofeaj,feu ipfe Propheta,apud quem nullus talis occurrit locus. Nec ex omnibus
virorum Doaorum conjefturis & fupputationibusaliqua tranfcenditfupraan-
nura Sonifipaucoruraapud Drufiuracrit.t.4,.p. ^a^^. plurirais velinoitua-
gefirao, vel intraillurafubfiftentibus,utietiaravideapudParjeuraoper. t. i.
pag. 476. Riveturat. 2. p. 499. Sed quia in libro Prophetsenondicitur quo
, anno U22iaeinceperit,6rquo Ezechisfinierlt.certusannorura nuraerusconfti-
" tui non poteft j & parum certe facit ad rem , fi non probaverit Anony mus , quod
tempore fuae Frophetix plura fcripferit aut fcribi voluerit. Quod fatetur fe
probare non poffe. Confer Zanchium tom. 5'. pag. 6. qui tantum 60 ftatuit.

§. 9. Hoc faltem, inquit, in genere fcimus , horum lihrorum fcriptores ,
quos prxter rationem alios effe ftatuit abipfis Prophetis, ne^ue omnium Pro-
phetarum, nequehorum, quos hahemus omnes Prophetias collegife. Verumfuf-
ficit nos illas & illorum Prophetarura Prophetias habere , qui & quas ipfi volue-
runt confcriptas in Ecclefia feraper proftare. Deraonftrandura fuiffetvelhos
vel ahos alias dedifle Prophetias quos fuperefle voluerunt , quibus jara careraus.
Quod auteraaddit«(7j nullas planehahereProphetias eorum Prophetarum (jufre-
gnante Manajfe propheta^erunt , de quihmxChron. 35. 18. 19. ingenere fit
mentto , F alfum eft , fi verum fuerit Efaiam ad ejus tempora pervenifle , &
ab eo diflbaum fuifle , quamvis alii cenfeant eum Ezechise teraporibus
obiifle. Ipfum Prophetam Habacuc tempore Manaflis fuamedidifl^eProphe-
tiam , paulo ante rcgis captivitatem , ex ejus cap. i . 4. probare conatur Tor-
niell. t.i. p. 118. Eum vixifl^e captivitate Babylonica inftante apertum dicic
Coccsejus Hab. i. 5-6. quietiam teftatur Hebraeoseum fub Menafl^e collocare,
ipfum locum ex hbroSepher Olam refert Drufius crit. t. 4. p. (jySd.ubiad-
duntur etiam Joel & Nahura, quod itidera probat Grotius ibid. p. 6793.
quorum fcnpta, qu« unquam literis manjiara fuifle conftant, reliqua nobis

funt.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Blbliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

2.0 8 T^egneri h Mansvelt

funt. Prscterquani quod nullo modo mirandum foret ab illis Prophetis nlhil
fcriprum fuilTe, vel extare, nam prseter idololatriam 5 aliaque horribiiiiTi.
maejusMenafTiscrimina, Jofephuslib. 10. Antiq. cap. 3. deeonarrat, quod
in omnes quotquot erant cxdibus graffabatur juftos, nca Prophetisquidem
cruentas manus abftinens, nam & exeorum numero, per fmguios dies , aU-
quem afficiebat fupplicio, utHierofolymainundaretur fanguine, cujusnuUa
fult caufa, quam qua^ traditur aChron. 33. 10. 18. 19. V^ide TornielL
lococitato. Sedzddiinos nec om77es horiim duodecim Prophetarum Prophetias ha-
bere j Nam inquit yon^^ non nifi Propheti^ deNinivitis defcribtmtur cumta^
menetiam Ifiaelitis prophetaverit i Reg. 14. i^. Fateor eam non ahundequam
ex hoc loco conftare, verum etiam incertum efteamunquamliteris traditam
fuiflc. Vide Martyrem hic. Fuitautemfpecialis caufa curfcribereturejusPro-
phetia in Ninivc. Fatetur etiam Coccxjus eum aUa prophetalfequamin ejus
libro continentur in prxfat : ad Jonam.

§. 10. Delihvjobi (iu2^pYokn^ f^ictur cffemeras conjcciuraf ^ quocirca
cafdem prxteribimus.Huc tamcn videntur reducenda omnia quse fupra de Ubro
Jobi dicia fuerunt ad pag. 9 6".

§. II. Ad lihrum Danielts concedit , quodex cap. 8 . Danielis fcripta contineat'^
fed ignorat undenam priora feptem capita defcriptafuerint. Verum primo do-
cendum fuiffet cffe defcripta. Et quid fi ipfc Daniel ex Chaldaeorum Chronolo-
giis ad ipfos Chaldoeos convincendos defcriplerit ? quid hoc obeft aucloritati
Scripturge? Sed, inquit, fi idclareconflaret ^ luculentiflimum elfet teftimo-
nium , Scripturam eatenus tantum effe facram , fjuatemusper tpfam intelligimiis
resineademfignificatas^ at non c^c.Vevum id negari non poteft j nectantum
hinc , fed etiam ex ipfarei naturapatet, namadcognolcendasresfignificatas
adhibetur Ungua : qux fine ilUs eft brutus (bnus & figura nihil fignificans. Ve-
rum fi hic per rerum fignificataruminteUigentiamintelUgatcarumperfeclam
& comprehenfivam cognitionem, totocxlo aberrat, nam plurima revelan-
tur quoe perfecte cognofci nonpoflunt. Sufficit etiam adinteUigentiam rei fi-
gnificatse, formari aliquem iUiusconceptum&ideam, Ucct non ad^equatam
&perfe6tam, fi modoclarafuerit. Traterea^ inquit, conftaret //^m ^j'/// m
optimas docent ^ narrant , o^uacunf^ue demum lingua c^uacunque nationtfcrip'
ti fuerint aque facros ejfe. Qiiod tamen minime iequitur. Nam facridicuntur
Ubri qui funt fcripti a viris du61:u Spiritus (anti inf.dUbiU ; fed poteft quis rcs op-
timas docere & narrare folo duclu naturaUs rationis , optimas fcil in fuogenere,^
Divina etiam quidem naturaUter cognofcuntur ; fedad falutem non fufficien'J[
ter, necinufunaturaUsluminisfemper adeftinfaUibile & fatis fuflRciensad^m-
nes ecrores evitandos auxiUum Dei; & idcirco nuUi Ubri facri dici poflunt
absquc eo confcripti, Sedfi talesfueriiit, fateor, facrxfunt, quacunqueUn-

gua

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19(2]

J dverfus Anonymum Theologo.Voltticum Liber Singularis. 2 op
. gua & quacunque natione fcripti fuerint. Quare concedimus hac capita Danie-
lis Chaldaicefcripta , nihiiominm ^.c^uefacra effe , ac reli^ua Bibfiorum.

§. iz. Lih-um Hez.ra aheodcm fcriptore, ^uo Daniehs , traditum effe , col-
hgit^.ex eo, ^uod ei ita anneBatur , & res Judxorum aprimacaptivitatc
fucceffive narrare pergat. Sed quidni sliquis alterius Hiftoriamproducere&
, continuare pofret,& practerea multo major hujus libri cunnexio cum fine Chro-
nicorum, qui ab Ezra confcripti , hoc libro idcircomultoreiliuscontinuari
dicuntur, quamliberDanielisquemipfefatetura cap. 8. ipfius Danielis fcri-
pta continere. Nam finis Chronicorum hujus libri initium eft.

§.1-3. Nehemia; Uber , ab Hebrseis quidem, £2,r^y^fK«iw fed
inde certo concludi nequit, ab eodem authore, quo liber Danielis & Ezr^ ,
confcriptum efle. Re£lius hinc Ezra concluderetur ejus au6lor. Sed ab ipfo
Nehemia duilu Sp, S. confcriptumeffe, variis ejus locis probari poteft. Tor-
niell. Anno 561^.

§. 14,. Quod conjunciio quaincipitliberEfiheradnuUumaliumreferripoffitf
quam ad librum Hezrx , unde probabit ? plurimum enim difputatur quis fue-
nt ille Afuerus cui nupfit Efther quod primodeterminandum eft,de qua quseft :
accuratiffirne examinaiis plurimorum fententiis , Balius pag. 1 5-4. Morda-
cheum hujus auctorem effe, quamvis cxeap .^. 10. probabile fit, necelfa-
rium noneft, quidni Joachim filius Pontificis fefu , quicumZerubabelere-
diit,ejufquccollegafuif. Uti Pargeus hic. Et Philo apudAIting. Hift.p. 100.

§. Tf. Abfque omnifundamenroitaque concludit, i]uatuor hos libros , ah
uno eodemque Hiftorico , cjuem fufpcari non pote^ quis fuerit , fcriptos fuijfe.
Quodhishbris infertnqujedam fintexpublicisa£lis, necabfurdumeft, nec
pugnat. Sed nehem. ix. 13. inrelHgi libros noftros Chronicorum patet ex ^
coll. I Chron. 9. 10. &c. & niillumhabet fundamentum cur ftatuatlibrumde ^i^-
quo £7?^. 9. 51. alium effe deperditura , quam eft Eftherx fiber, quem
habemus, ad ejiis imperiumajoachimovelalio, confcriptum. Verumaltio-
raloquitur. Hoslibrosnec abEfzra, nec a Nehemiafcriptos vuU , &-probare
conatur ex Nehem. ix. 9. 10. zz. ubi recenfetur Jaddua fextus Pontifex
qui apud Jofephum Anriq. 11. 8. Alexandro obviam proceftit, &aPhiIo-
ne dicitur fextus & ultimus Pontifex fub Perfis ; Aftnullus, inquit, credet
quou Hezras autNthemiasadeoIongxvifuerint, ut 14. RegesPerfarumfu-
pcmxerint, quorum a^o anni numerantur. Sed non obfervat Nehemiam
Ifuifle miflum anno ro Artaxerxis Memnonis , cujus feptimo anno mifliis
fueratEfzras^Efzr. 7. 7. 8. Nehem. i. i.undeadregnum Dariiulrimi,ex
ahorum calculo tantum effluxerunt 70 circiter anni, quos Nehemiam atti-
gifle non potuifle unde conftabit? Verum ut hoc argumentum alicujus roboris
fit, fipoflit, reddat nobis accuratam Chronologiam regum Pcrfarum, &

D d pro-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

H3-

134..

J^egneri h Mamvelt

procul dubio utilius tempus impenderit , quam confcribendohoc difcurfu Po-
litico. AtqueadeoabfqueuUacertitudine concludit. Hos libros dudumpofi^uam
Judas Machabaus templi cultum refiauravit ^ fcriptosfuijje. Necniajorifun-
damento afferit fabulas in hbro^ qui quartus Ejdra dicitur , Pbarifeis tribu^ndas
non effe^ fedab alicjuonugatore adje^as^ ut eorum traditiones omnibus ridtn-
das praberet : nam contrarium mulco probabilius , cum illse flibulae in ipfo TaU
mude, ut faretur, lcgantur, 6c a Pharifeis tencantur, cum fuas traditionesin
Talmude collegerinr.

§. 16. Multas iprxtere2i mendas in hos libros ^ quamvis^ utipuizx^ novos
rec:ntes irrepfjfe^ non quidem ex copiofaeorumdelcriptione, ut in fuperio-
res, dc quibus antecedente capice, fcd exfefimatione defcribentium ^ nififalla-
tur, alferit. Verum vel plurimum falHtur, vel cafu veritatemattingir, nam
unde concluaithanc feftinationem , undeerrores? Unde ortx fmcnotsemar-
ginales, & quam recentes fuerinr, ad caput fuperius di6lumfuit & exami-
natum. Atque adeo minime dubitamusquin fintnotge marginalesipfisliorum
librarum (criptoribus ionge pofteriores. Videamus itaque loca^ qu^e ^ utpu-
tat, nulla alia ratione^ quam admirtendo mendas ex teftinatione delcriben-
tium , excufari fojfunt. Egrcgia profecto excufatio, fi admittatur corruptio.
Primo profert Ezjra x. 64. ubi fumma totalis omnium quiparticulatim enumerati
fuerunt dicitur 425^0 tamen fi fartialesfummas addas ^ non plures inve-
nies quam 1.9818, ita ut difFerentiafit 125-42. Verumnonobfervatintotali
fumma comprchendi etiam indicatos vcrf 5^9. &omnesqui probare non pote-
rant (e defcendilfe cx Ilrael ; at quanta rurba Babyloniorum Ifraelitas comitata
fuerit quisexprimatautadnumerum revocet. Quodautem A ey&^;^^. 7. ubi
fumitur epifiolagenealo^^^ eadem recenfeatur fumma totalis , non aurem partia-
les fed ali^e majores , ali^e minores , contingere poruit ex eo quod prima recen-
fio fa£l:a fueritin Babylonia, cum indedifcederent , pofterior veroaliquam-
diupoftadventuminyudasa& quodintereainitincre , aliisintereuntibus, aliis
redeuntibus, aliis accedentibus fa^la fitiftamutatio, & hanc invenerit Nehe-
mias ; nam etiam quorundam nomina diverfimode narrantur , ut ex diligente
collatione cuique manifeftiffime paterc poteft. Convocaverat enim omnes
Nehemias ut ipfe fummam iniret & fupputarct , cenfens dcperditas recenfiones
primas, fedinvenittandemquafipraeteropinioncmhanc,Nehem. 7. 5^. Quge
hic adjicic in Commentatores hxc conciliare ft udentes pro virulentis di6teriis ha-
bemus, &rejicimus.

§. 17. Quantum ad nos , abfit jB/^y^^e;?^^;;/ dicammeos^ qui Scripturam
vitio defcribentium alicubi mendofam ^ putant in rebus parvi momenti
quales funt Capellus, Voflius, &c. Vel rev5lius quiiniis , qu3e nobis fu-
perfuftt exemplaribus, tale^ putautfe invenire &demonftrare mendas, quas

hadlenus

■i

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

211

fS^ I

Jdverfus JnonymumTheologO''Toliticum LtherSingulans.

haftenus fatis re£le cum cgeteris conciliari pofle non vident. Sed potius cum
ipfis laboramus eas mendas invenlre , & cum ipfis patefacere , ac quantum fie-
ri poteft lcgitime emendare omni ftudio. Eos vero quieas captant , utScri-
pturam pruftituant, ejus auftoritatem debilitent & enervent, quamvis fub
prgetexm auferendi praejudicia , utpote nonfatis ingenuos probatoreseorum
quse in iis continentur apertiffima , qualis eft Anony mus , odimus cane pejus &
angue. Eos tti^m qui Scriptirns quicquid lukt affingunL Otu Sacros Hifioricos
ita prcfiituunt^ utbalhutire &omniaconfunderecredantur^ interquos Anony-
mus non infimus eft. ^ denique fenfus Scriftura^ peffpicuos e^identiffimos
negat , non minus quam vaticano odio profequimur. Sed ha^c Doiliffimis viris
qui inexhaufto labore, quicquid in Scriptura obfcurum & difficileoccurrit,
immenfisfuiscommentariisilluftrare conatifuerunt , tribuerc, ipfaimpuden-
tia impudentius eft. Eos infilUbiles non alferimus. Nec eorum lapfus diffitemur.
Sed etiam^utiliffimam Ecclcfise navatam operam oranibus viribus ad coeium
ufque extoUimus. Cum contraab Anonymi pcrverfitate, & fummacircaNa-
turam S< Scripturam abfurditate , quantum poflumus abhorreamus. Ezr9s&
Nehemise loca quomodo fimul vera efle poffiat jam fuprademonftravimus.
Nec uhra hic^concedimus una Scriptur^ loca aliis accommodari, nifi quod , circa
fa6tum a duobus fide dignis, feddiverfis,imofaspeutapparet, pugnantibus
circumftantiis narratum, nullo modo pugnantes, poffibiles, imo verifimiles
admittamus conciliationes , ufqueacquiefcamus, utpote qui probe novimus,
quod ahquo fafto fufficienter cognito & probato , ab omnr rationealienum
fit, pofitivam requirere probationem omnium circumftnntiarum; quam fi
Anonymus ridiculam pietate?n dicere voluerit, fe manifefte abfurdum efle
cuique comprobabit. -

§. i8. Praeter has menaas /«w»?^ Ge«e^/^?^i^ , pluresetiamdicit, dari
in nominihits famiViarurr. , dc quibus jam fjpra rationem reddidimus , infuper
inipfisGenealogiis ^ inHifioriis, i/emr, inquit , neetiamAnipftsFrophetiis.
Scdhaec diccre non fufficit. Pluradixifle potuiflet. Probanda funt. Pre^^^^^i^
Jeremiacap. ax. ^4-. &c, de Jechonia^mc^il^ nullo modo cum ejus Hifioria
X Reg. 25-. 17. Jerem. yx. 51. drc, iChron. 17.18. i^, con%fcnire<vp-
detur , & pracipue ^erha verfus idtimi ilUus capitis Jerem. xx. Videamus: A-
pud jeremiam prsedicitur quod fit prolapfurus in manus Nebucadnezaris , regis
Chaldaeorumi quod cumcMatre ejiciendusfitinahamterramquaminquana-
tus fuerat; & quod in eadem fit moriturus. Sedhxcomniacumprsediilisli-
bri X Regum & Jeremix locisaccuratiffime conveniunt , ut cuique manifertiffi-
mumfiet ad primum afpeaumiReg. ^4-. 15. & af. jo. Jerm.^ jrz. 34.
nam exprefle dicitur , quodpoftcaptivitatem feptcm& trigintacirciter anno*
rum ab Evilmerodach rege Babylonix ex carcere dedu(Stus , cj us hberali tate pei-

pd ^ omnem

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

212 J{egneri a M amvelt

omnem vitam ruaminBabylonia, quafiad Regis Babylonici menlam vixerit '
nam urrumque non diu poft invicemmortuum effe, jamfupra diximus-neG
inter reverfos ulla firejus mentio : imocum fucceflbres Evilmerodachyudxis
adeo benevoli non fuerintjUt Rege mortuo hanc humanitatem Jechonix prseftu-
re voIuilTentjnon improbabile eft eum prius mortuum. In ultimo vero Jeremige
cap. %z, verfu, quem prxcipue refpicit Anonymus, prasdicitur quodfit
futurus ahpjtte liberis , i//> ^/// non eritfelix in diehi/s furs , na?n non erit felix de
ejusfemine mr, fedens fiper folium David , Domtnits ultra in Jehudach, Quje
ctiam accuratiffimc repleta videmus infupradi£lislocis: nameaexaltatiojam
narrata, ficum 57 annorum captivicate comparetur , minimefufficitutfelix
dicatur. Fiiios, vel nullos habuit, velfi quos habuerit , ut innui vidttur
I Chron. 5. 17. 18. 19. non habuit Hsredcs regni , quo Prophctam prge-
cipue refpicereexipfisverbisapertumeft, legc haecapudCoccejumhic. Zo-
robabel nepos ipfius praefeftus Juda^ fuit, non Rex. Prseterea nuHi Judseis
praefuerunt libere omnino poft captlvitatem Babylonicam, fed parebantex-
tensgentibus, nuncMedis, nunc Graccis, donec Machabsei , quierantde
gente Sacerdotali , excuflerunt jugum Graecorum , quibus domus Herodum
fubrepfit. Ita u t nullus poft Jojachin libere regnum inter Juds^os adminiftrave-
rit. Quare Judasi , videntes fe poft captivitatem nunquam perfct^lc redemptos,
perfe6i:um femper expeitarunt redemprorcm Mcffiam, cujus regnum futu'
rum non erat de hocmundo, quodtamenplurimiintereosnonfatisobferva-
bant. Atque adeo nulla hic difcrepantia Hiftoriae a Prophetia. Ouoi autem
non ^ideat \ qua ratione deZedekia , cujm oculi fimulac filios necari videraty
ejjojftfunt , Jerm, 5*2. 10. 11. dicipotuerit Jerem. '^4..^. pacifice morieris: eft
quodad caeterafupcradditanon fatis attendat, namid dicitur oppofite admor-
tem violentam, in acie vel depopulatione, vel vindiiia regis triumphantis,
ut patet ex verbisimmediatepraecedentibus, non morieris gladio. Atque id
etiam contigiffe patet Jerem. 52.9. 10. 1 1 . Undequantum abfuit finisjoa-
kimi Jerm. x%. 18. Ita ut manifefta S. Scripturce corruptiofit, quam hic
mftituere docet, ad interpretationem fcil. hujus Prophetia mutanda ejfenomi^
na Zedeki^ in Jechoniam ccntra. Hic fcil. eft ille vir, qui non omnia
confundit, & clara fuis obfcuris & reclafuismendofisnon accommodat &
lana putridis fuis inverfionibus non corrumpit. Sed tamen videnshujusP^-
radoxiam, non abfurditatem , id alfererenonaudet, &c rem m perceptihlem
relmquere mavult. Reliquas me^tdas, ah altis jamanimadverfas , ut Uaoris
t^dium effugiat, hic notandas nonputat. Defcribic tamen qu^ dehishahet R
Selomo, Qu^ nos nfdem de caufis examinare non conftituimus j praecipuc
cum Rabbmorum meptiae fine fine multiplicentur. Ipfos commentatoresf^pifi^
mt, flHmlQc^ comiharc findm, mhilflm agere t^uam morum caufam indi^

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

JiU Cijas Anonymum ThcGlogo-TQHticurn Liher Singularis . 213
cart^ de quibufdam concedi potePi: &quidiade, fi noverinterrores&eorum
caufasaffigfiare, ddinunt errorLjefiTe^ & corrigi poiTant* hocautemeftquod
diciraus , non dari errores infuperabiles in omnibus exeniplaribus. Quoddi]-
tem exifiimet^ neminem fi?u judicii credcre^ facros hifioricos confulto itafcri-
here ^volmfie^ ut fihi fajfim contradicere viderentur, nimiaforteejuscreduliras
eft. Quidni enirn id voIuiiTepofTet Sp. S. ut ita noftram exerceretdilip-entiam,
auferretfallidialeclionis, &:c.? Imo quidniipfiid intendiflent Scriptores? Sed
tamen id afferendum non putaraus, nam Aparentis iilius contradiclioniscaufa
magis in nobis quamin Scriptura quxrenda efl:;fi fatisperciperemusScripto-
rum mentem non apparerent. Ca^terum eum hac ratione ^ ut ait, Scriptur^
confilere & ea?n non plane evertere^ credat Judccus Apella, non ego. Facit
lcil. ne clara me?idofi$ accommodentur ^ corrumpantur , & interim quse (atis cla-
ra funt, mcndoladicit; & omnia corruptibilitati fubjicit; necmajorem exi-
ftimatDeum habererationemhujus, quam aliorum librorum. Non^ inquit,
quia quadam loca corrupta funt^ idem de omnihns fifpicarilicet , praferti?n cuan-^
do oratio efi perfpicua^ ^ mensauthoris clarepercipitur. Sed hoc di/putatur,
an quis de audtoris mente latiscertus elfepoflitex fcriptoquod multacontinet
loca corrupta, & cujus nullus locus corruptus effe poflit. Si vero corrupta
agnofcantur&emendentur, definunt eflecorrupta. Si nosnecdumemendare
poflimus, fareamur ignorantiam noftrain^ poflimus enim jam quse non po-
tuere majores, & idem forte poterint noftri pofl:eri. Noluit forteDeush^c
jam a nobis intelligi. Sednon ideocorrupra funr, quianosdiflblverenon pof.
fumus.Utinecmajorum inlblubilia, nobislbluta, corruptionesdicendafunt.
Non omnibus omnia femper ftripta forte voluitDeus. Intellexerunt majores
proculdubio & fcriptores , qu$?^ nos ignoramus.

§. 19. U\s ahfohitcju^vcircaHifioriam V.T, notarevoherat ^ Ex quibus ^f,^.
concludit , ante tempus (JJfachahaorum nullum canmeyn facrorum lihrorum ^ ^'^*
fmjfe , fedhos quos jain hahemus d Fharifccis fecundi templi^ pra multis aliis fe-^
letlos ejje^ exfolotorum ^^^^refd? r^r^;?/(?x. Qviodfalfiflimum eflfe jam fo^
cimus , ubi probavimus, diu anteMachab^osconfcriptosfuiflfe Jibros /acros
V. T. a fuis auiioribus &in Ecclefiacufloditosacreceptos, acpofl:captivi-
tatem Babylonicam a Prophetis recentifliirais colle£l:os6c multis vitiis repurga-
tos fuifle, quo tempcre nec Macchabxi nec Pharifirji inrerumnaturaexifte-
bant. Nos autem jam non habere eos libros, nifi ab i!Ii? fequentibus receptos,
& agnitos, ac abiisnobis traditos, fatemur, nec aliud fieri potuit, quiper
fuccefllonera ad nos deveniredebuerunt. Singulorumauthoritatemprohandam
concedimus & fupra probavimus afliignandoeorumapprobationem in N. T.
cujus auftoritatem jam probare aggredimur. Tharif^orum concilium illos eli^
' em^ nunquam probabit cura diu antePharifaeoruraexiftentiamcQlIeiiifue-

Dd 3

rmtv

Imoges reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

l{egneri a Mansvelt

rint. Nec locus Dan, i uh, vers, z. hoc evincit: nam vel forte Sadducjei
eum neglexerunt, vcl non intellexerunt , vel male interpretatifunt, vclin
eo contra fe teftati funt» Loca Talmudis tantum probant q/a undam Rabbino-
rum malum animum , quem fingulari Dei providentia impeditum exiftimamus
Atque adeo hie nihil poteft concludi.

Tjym,
cap. II.

137.

CAPUT DECIMUMSEXTUM.

Inquiritur^ An ApofioU EpiJloUs fuas tanquam Apofioli ^ Pro-
phetce y An vero tajiquarn DoHores fcripjerint.
Deinde Apofsolorum ojjicium oficnclitur.

§. I. y TUjus Capltis initioprasfupponit ApoJhlosTrophetas fuijje, Ve-
iTjLrum id perquam ambiguuni eft-. Nam Frophetsrum nomen plu-
rimas admittit fignificationes. Prophcta primus Mofec divinitus revelatam
Do6trinam, &miracuHs confirmatam propofuit. Hanc ipfim muliis modis
illuftrarunt, applicarunt, &c. fubfequentes Prophetae, qui praeterea futura
plurima prasdixcrunt. Omnes autem Prophetae dicebantur, quia re velatam habe-
bant a Deo cognitioncm , non vero ex naturae principiis 6c mediis qu^efitam ,
ncc eam ut talem, fed ut revelatamprgeternatufamproponebant. Apoftolos
autem fimiliter prasternaturamfailashabuiflerevektionesdubiocaret. Sed&
ad hibuiffe ftudium inquifitionis Scripturarum , & inftitutos in iis fuilTe a
Chrifto, negari nequit. Certum etiam quod tanquam homines prudcntes,
poft Chrifti inftitutionem , & Scripturarum inquififionem , fupra fibi fimiles
noverlnt uti ratione fua. Unde docentcs , non tantum fuas, quas habebant
revelationes 5 fed & quicquid fub Chrifti difcipUna, & continua Scriptura-
rum inquifitlone, ac prudenti rationis^ufu , gratia & auxiUo divino, plus
quam vulgariprasditi, propofuerunt. Atque itadiverforefpe^lu&Prophetae
& Doctores divini dici poffunt. lUuu quatenusprophetica?hr.buerunt rcvela-
tiones. Hoc quatenus divino auxilio fapra vulgari , & fcriptura & rationefua
dogmata , infalibilibus modis confirmarunt.

§. 2. Qiure puto abfurde dubitari abAnonymo, num Apjlolitanquam
ProphetaexrevelationeC^ exprejfomandato^ iaMofeSy Jeremias aliij an
vero tanfiam privati , vel Doflores Epijiolas fcripferint. Num fi velit , an non
nifi faftas fibi praeternaturales revelationcs confcripferint. Negabimus, nam
plurima , & natura , & cx Scriptura nota , tradiderunr. Si velic an ipfis , ut
Prophetis, revclatumfitfcribcndimandatum. Refpondcmus Dcum mtnaCece

eos

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus Anoitymum TheoIojrp-ToUticum Liber Singularis. 21 y

eos impuliffc ad fcribendum, & ficimpulfos, non tanquamprivatos, fedut
conftitutos Apo.lolos, &: divinitus illuftratos Doftorcs, fuas epiftolas fcri-
fiffe. Atque adeofciipferunt, & ut Prophetac , narrantesfibi revelata, &uc
divinitus per nacuram & Scripturam iliuftrati , & infallibiles Do£lores, a
^hrifto addocendum inEcclefia conftituti. Ita ut mE^//?(?//j c^fcriptis, ^
Tro^hetent ku revelata fcribant, doceant con^rm-xmts fua dogmata per
Scripturas & rationcs. Dno quidem , fatente etiam Calvino hic , gener^pradi-
candi indicat Fatdus i Cor. 14. 6 j fed nullomodoindicateafimulfecundum
diverfas partes in eodem (cripto adhiberi non poffe , fed tantum praefert ex do-
txo linguarum incognitarum. Et idcirco non eft quod hinc dubitctur, fcribantnc
ut Prophet^ ex revelatione, an ut Do6l:ore.s & privati. Eorum itaque Stjlum a
Stylo Propbetia defleftere mirandum non eft. Singulis Deusconceffit Stylum
pro fuo arbitrio & materia tradcnda. Trofhetis ufitatum erat teftari feexDei
edtcio loquiy dicendo flc dicit Deus. Apoftoh* vero idem teftati funt , in infcriptio-
nibus fuarum Epiftolarum, quamvis aliis vcrbis, ut Rom. 1 . i . i Cor. i . i . 6cc.
adde&locumexpreffum,i Teff. a. 35. addeGal. i. 10. ii. Eph. 3.
3. 4. 5-. Acl. 2.6, iz. Gal. I. 7. IX. Rom. 15". 16. zo. aTim. 3.
16. Paulus I Cor. 7. 4.0. quidem dicit le fecundum fuam fevtentiamloqui^
feduti verf. 25- addit, tanquam cui Dens per mifricordiam dedtt fidumejfe y
^ docens ita (e non, ut privatum, cerebri fui diQrata^fed ut fidum Domini Apofto-
lum, quem fmgularigratiadominusdignatusfit, hsectradere, ita& hocverf.
4.0. addhfeexi/iimareqrodetiamhaheatSpiritumDei. Sicemphatica M«aVft iro-
nice perftringens a:mulos , qui ad au6loritatem Gbi parandam , Spiritum Dei
f plenis buccis jadabant, 8c Paulo Spiritum Dei detrahere ftudebant. Efthoc
impoftorum proprium Spiritum Dei & afHatusarcanosja^tare, fideiibusDci
fervis obtre6lare, Spiritum detrahere , utpatetiReg. zz. ^4. Dicitigitur
Paulus (e quidem Spiritum nolle ja6lare , videri tamen fibi fe quoque illius com-
potemfa£lum ,non minusquamipfos.NulIomodoveronegatfecxDeicdifto
loqui. Nec ullo modo perplsxus modus loquendi eft quioccurrit 3. i8.
ubi Paulus ^o>*^«^a/ c(?;/cW/^ homines per fidem juftificari fine operibuslegis.
Nam fit illa conclufiocxrevcktione fafta Rom. 3. xi. & non nifi ducftu
ipfius Spirirus Sanfti. Ncc Rom. 8. 1 8. ceu dubitans opinatur cum dicit Aty^-^Aw,
fed ex animi certitudine ftatuit , nitens iis quae indubitata fide crediderat. Nam
hoc ipfum eftquodLatinifignificantverboReor, underatumeft, quodcer-
tum ac firmum cenfetur. Nec i Cor. 7. 6. dicit, hoc dicoegotanqNaminfir"
mus ^.iy^ xS' uvrrvmfAUxj ^ KstrlTnvtyif^^ ^oj^ autcm cx mandato. Sed hoc ^icoexcon-
tejjione^ non autcm ex mandato, addens ita moderaticnem iis quaein verfu
raecedente dixerat , conjugatos, fe ad tempus a le mutuo abftinentes, itcrum fe
utuo accedere dcbere , quod hic ita limitat a k dici ex conceflionc non man-

dato ,

Imoges reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

21 6 T^egnen h Mansvclt

dato, nequisputet eumprgecipere, utpera6H:precibus ftatmicongrcdiantur
rurfus & libidini frenos laxent , led tantum congreiTum lcgirimum ccnccderc iis
quiabftinerenon poterantulterius, id eft, innimis, quare in interpretauonc
Arabica apud Bezamhic, legkur ^ Dico boc vchi^ v:rcjtcut Wjrrmrs ^ nonutin
manclato decifionis , lcu decreto decifi vo. N uilo modo v cro Apoftolus hic tefta-
tur (e tantum dicere quid ipfe infirmus opLimi:m faitu putet , non autem quic-
quam ex autoritatc dicere vel praicipere, uti h^c invertit Anonymus. Nec
quicquameft undeprobet^quod i Co',\ 7. x^. P'cX\\u^ ta?jtu?n ncget fchabtrt
Chrifii documenta ^ qu^ di/cipulos in monte dvcpiit ^ 6:;^^?;; etiamquodvis^r^j-
ceptumnjelmandatum fibidDeo vel in Scriptura, velquGvisaliomodor(?W/r-
tum, Nufquam enim Deusin veterilegedecsclibaluf^eminarum prseceperat,
nccuHumoccurretinEvangclio prasceptumj nccullurn innctefcit, 6c fate-
turPaulusfibirevdatum Dei mandatum.

§. 5. Quzn\.um islA modmn tradendi DcBrinam Evangelicam^ adquema
modis loquendi tranfit Anonymus, Fatemur eum d modoTrofhetarumvalde
difcedere, Voluit enim Deus alio plane modo docere fuam Eccleliam jam adul-
tamquamininfantia cumcffetfub pxdagogiaj magls cum rationc &: ratio-
nalirer, non tot fervilibus prssceptis , mandatis & ceremoniis. Quare fxpius
Apoftoli tum ex natura noti^ , tum ex Revelatis in Scriptura Legis & Pro-
phetarum , ratiocinati fuerunt , & hcmines cum ratione ad falutem ex Scriptu-
ra ducere conati. Quod etiam Prcphctia dici poteft , non minus quam in V. T.
ubi homines ad Mofen & legem revocabant Propher^. Quidni enim Pro-
phetiapra^cer dogmata revelala continere pofTet aeouitatem & veritatem mul-
tis rationibus etiam revelatis , vel faltem ex Revelatione cognitis comprobatam,
urmaneattamenProphetia. Fateor Deu?nproahfoluto fu^ r.atura ifnperio ^de-
cernere fi velit: fed negari 'nequit eum etiam ratiociriando per fliasminiftros
hominesducere , docere, & patefacere poffc quoe vult, ac convincere &" pcrmo-
vereadillaquxab iisfieri vultj fi dicas fic eaarbitrali cujuf^ue judiciofubmittij
Refpondeo id nil abfurdi continere , cum ipfe Deusomnecu ufquejudicium
regat & fle£lat pro arbitrio fuo. Aliud foret fihomoPrincepsfuorumjudicio
fubjiceret fuamandata , nam pcneseum noneft, deeorum judicioquicquam
ftatuerc, cumidnon fubfit ejusarbitrio, utiomniumcreaturarumDeofubcft.
Ouomodo autem Propheta & quivis etiam ratiocinando quidrevefatumperci"
perepofilt, fi fcilicet Dcus ei patefaciat veritates in rcvelatis contentas, & inde
dcdudtasfupraad cap. i. vidimus.

§. 4-. Quantum ad illationem ^JHofis Deut. 51.^7 ea nullo modo conatur
mferre Jfraelitas pofimortem fuam d vero Dei cultu necejfario deflexuros^ id enim
per ilUm concludi non poterat ; nec ullo modo pradicit futuram aliquam po-
puU vivtdefibi imaginatam defeifionem-^ fedmajus defe^lionispericulum de-

mon-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

'Jdverjus Jnonymum TheQlogD^Toliticum Uber ^ingulans. 2 1 7
monftrans, eos hac illationc, ftudet magis reddere obfequentes &:patefaccrc
neceffitatem cuftodiendi legem eamque obfervandi in omnibus. Quare abfur-
diffime concludit , hoc omnia ^JMofis argtmma , non ex fcriniis rationis effe
efnmpt a-^ fed tantum effe chcendi modos , qmbus Dei decreta efficacius exfrimehat^ ^T^.
* - yivsdeimaginahatur. Nihil enim hic pr^dicebat , fed defeaiuum fummum
ericulum patefaciebat, ut legem attentius cuftodirent & obfervarent. Con-
eedittamen Frophetas exrevelatione argumentari potuife & affirmat, ^uo ma^
gis legitime argumentantur , eo quam habent revelata rei cognitionem , ad na-
turalem magis accedere, Magis quidem utitur ratione, feu fua ratione circa
talem revelationem magis egct quidem; fed tamen ideo cognitioreirevelat^
non magis naturalisfit. Nondaturenimhicmagisautminus, necgradatima
naturali ad revelatam afcenditur cognitionemj nam plurima funt revelata,
qux ex ratlonc non innotefcere poffijnt; imo omnia propric revelata diita,
funt talia. Atque adeo abfurdiffiime ftatuit Fro^hetas maxime dignofcicognitio-^
nem fupra naturales habere , c^^uod pura dogmata , five decreta five fententias
loqudntur. Nam indc nihil conftarc poteft derevelatione, & ea revelataeffie.
Etmulto abfurdius ncgat Paulidedutiiones argumentationes ^ cjuales in Epi-
ftola ad Romanos reperiuntur^ ex revelatione fupernaturali fcriptas fuiffe. Cur
enim Deus hos non xque ac ipfa dogmatapatefacere potuiffet. Eas autemei
perfenfus, ut Prophetis, revelatasfuifle, nccnos affierimusj fed intrinfece
mcnti patefadtas, & fpeciali, ac infalHbili auxilio adjutam & duftam ejus
mentem has inftifuiffe, & fcripfiffe nobis indubitatum eft. Itautineptiffima
fit , quam facit , conclufio , eafdem Pauli dedudiones non ex revelatione di^
'vmo mandato ^ fed tantum ex ipfiut naturali judicio fcriptasfutjfe ^ &nihil
continere pr^ter fraternas monitiones mixtas urbanitate^ qualis eft ifta Vauli
excufatioRom. 15-. i falfum enim ficeft quoddicit Gal. i. 7. ix. i Teffi
15. Non ergo fcripta funt inftinftu Sp, S. non diviniE, ncc majorisaudori-
tatis quam cujufvis do6toris, imo gentilis rcdle monentis. Quanta Sc-quam
^.impudenshgecfacrarumScript. enervatio.Paulus vero i?^?;;^. 15-. i^^.nonagno-
fcit , fateturautexcufatamvultaliquam fcriptionis culpam ; dicens paulo ati-
dacms fcripft z;obts fratres; fed quia aculei, quosSp. S. inftinclu paffiimaddf-
derat, delicatas Romanorum , hominum Politorum , & non nihil ob dignita-
tem & potentiam imperii tumidcrum , aures,* poterantoffendere , nonliegat
udaciusdiara, fednegat effe culpabilcm audaciam; cum ex officii neceffita-
fcripferit; Qux cum divinaprudentia fit, negari nequit, quin id divina
pxftetur mandato.

§. 5: QtLodautemcenfeateandemconcIufionemformaripofl^eexeo,
ullibi legamm, quod Apojoli jujft f^t fribere , fed tantum pr^dtcare quo-
nqueirent, & diclaftgnis confirmare , a Scriptura alienum eft. Nam quivis

E c videt

Imoges reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

21 g ]{egneri h MansveU

vidct A!?^»''*-'^' & inftituere & docere generaliter Apoftolis mandata

Matt a8 19. tam fcribendi quam prasdicandi mandatum comprchendere.
ImoipfePaulusinprxdic^olocoRom. 1^- i^. teftatur fe audacus ad
Romanos fcripfiffe , ut fe gereret tanquam leiturgos ( de quo verbo vide Aft. 1 3 .
a cum notis Belg : ) id eft publicus Minifter Jefu Chrifti ficc. aperte innuens,
hanc fuiMinifteriiparrem eife, cishsec & talimodo, fcribere; imotanquam
Apoftolum fuas Epiftolos fcripfiffe concedit pag. 141. Teftatur etiam
Petrus 1 Pet. 3. i. % fe ex Apoftolatus fui munere fuam Epiftolam lcribe-
re Et Paulum de iifdemrebus, proa Deo conceffiSapientia, fcripfiffe , in
omnibusEpiftolis, quas verf ij. i6.eodcmloco habet cum ommbus facns
Scripturis. Paulus i Cor. i. ix. 13. teftatur fe non tantum mcarnali Sa-
pientia inter eos verfatum non fuiffc, fedetiam nec fcnpfiffe mea; ledgrana
divina, direfte contra Anonymum qui dicit Apoftolos naturah tantum judicio
fcripfiffe Eadem fcribere teftaturfibi non effe tsdiofura & ns cuifcnbit cer
tum, , tutum & fecurum Phil. 3. i. & ideo neceffarium. Sic & Johannes
teftaturneceffitatemfuxfcripturaeadfalutemjoh. 10.31. & 1 Johan. 3. 13.
Quomodo potuiffent ctiam ex Chrifti mandato Matt. i8. 19. ao. hs.6.7A'«,
W,™ WJ9v» inftituere omnes gentes & nationes , & Chnftus m eo ns adefle IW tJ»
ufque ad confummationem feculi, fi fcnptisnon mand»flent
fuam Doarinam. Quomodo Paulus folum loquendo fuura prxftitiflet otti.
cium, WoiT,Ic;777«.A»M'Wf o',o^it -.rS i»" xe/ri i» ;m»TiTrTO, omnibus no-

men Domini noftri Jefu Chrifti invocantibus in omni loco , quod hcit lcnben-
doiCor I. X. Praeterea quotiesnonlegiturjohanmm Apocalypfiexprefle
mandatum fcribere Apoc. i. 11. i^.&i. i.8.ix.i8. & ^i.7.i4.8c 14.
13 & 10 9 & XI. 5-. Sed htEC omnia velignorat vcl diffimulat Anony-
xlnsAd Kom. I. 10. II. li. Paulusquidcm fatetur fe valde defiderare
Romanis adeffe, ut ipfis non tantum , quod etiam fcnbendo poterat , & bcie-
bat, impartiretur '^eA',^^.^^^-''»^^ ^^-^'^^ donum fpintuale ad confir-
mandos eos : fed etiam ut fimul inter ipfos exhortaretur leu confolaretiir per m-
clitam & mutuam fidem tam ilHus quam eorum , ad quod utihs valde eft ipfa
prxfentia. Verum ne minima quidem Utera fignificat , fuam^uefentiamubt.
aue abfolute reciuiri ad gentes ad religionem convertendas , eafque m eadem con.
firmandas, uthinc infert Anonymus. Quantumad Apoftolorum praedicatio-
nem, antanquam Propheta pradicaverint , non minus ambiguum , quam
prxdi£tum, anuttales fcripferint. Prxdicaverunt , mandato, inftinau, &
ducluSpiritusSanai, Gal. x. 8. 9. uti& Prophet^, unde& Prophetx.di-
cuntur Aft. 13.1. de munere Prophetia eorumRavanell. t. i. p. 19^. j led
id nihil obeft quin tamenhic multiplex fit difcrepantia & diffcrcntia , jam fupra
modo demonftrata , nam Ecclefia jam adultior alio modo inftituenda «^^''^^j'"^
ininfaatiaprima. >' " ^ *

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

140.

J verfus Anonymum Theologo-Volhicnm Liher Smgularis , 2 1 9
§. 6. Quod aurem tnftar Prophetarum exprejje mandato huc autiUuc pra-
dicatum non ihant,(uk quod ad omnes gentes docendas mifli eflent Matr. 28,19.
ut eriam docet Apoftoli nomen abfolutum ipfis paflim conceflum Luc. 6. 15.
^oraeterquam quod Paulus in fpecie gentium Apoftolus eflTet Eph. 3.8. i Tira .

i. 7. Gal. I. 15-. 16. &A6t. 15. 4. 5". abipfoSpirituSaniloemiflusex
"Antiochia. Gal. 1. 8. 9. Atqueadeomirumnoneftewffi<?w?^ro;)noco»/i//o,
fed Deo id fpecialiter dirigente elegiffe/ocapankukrkaJpraMcamlum. Difli-
dium autem de quo Aft. 15-. 17. 18. 37. 38. non fuit de eU-
gendo loco ad praedicandu m , fed de itineris comite ; quam vis non negem etiam
inhiseflTelGaxiH-confiderationi confilii divini : ita enim fadum eft , utdiverfis
in locisexercereturDoarrinaEvangelii. Quodautem fxpeetiamfruftra aliquo
iretentaverint, a Deo& ejus Spiritu impediti , ut Rom. i. 13. & 15-. xi.
coll. A6t. 16. 7. plane convincit , eos folo proprio confilio loca ad prsedi-
candum non elegiflTe. i Cor. 16. i^. Paulus fe excufat,quodnonfueritim-
pedimentum , cur Apollos Corinthios non acceflerit , fignificans fe fecifle quod
poterat , ipfum autem perfuaderi nonpotuifle, quia vel fortenuUnm fentie-
bat inftinaum divinum, vel ipfe validaratione videbat opportunum necdum
efleeotranfire, propter diflJenfum i Cor. i. ix. nemagisineoconfirmaren-
tur Connthii , Deo fic ipfum & ipfius cogitationes dirigente. Verum ex Malt.
10. 19. 20. minimc prohatur yipoftolos ante^fuam irent , rexjeUtas mn ha-
hmffe res pradicandas : Nam ibi Chriftus Apoftolos prsemonitos de magntudine
periculorum qux imminebanr, docer, quod fuam conftantiam viribuspro-
priis metiri non debeant , quippe qui non fua fed fpiritus Saniti virtute loque-
bantur, qua certo vi6toresfuturieflent, & idcirco omnem anxiam nimiscu-
ram, qua fe ut plurimum homines impediunt, abiiciendam effe, addcns,
ne prxlcnti fuo defeftu terreantur , vel in ipfo momento fuperventurum auxi-
lium divinum: ita ur miuime excludar prascedentem rerum dicendarumco-
gnirionera Sc medirarionem , ac Spiritus Sanaiardentifljmis precibus faaram
efflagitacionem , fed unicam follicitudinem fuperfluam , & propriarum virium
confidentiam vel confiderarionem : ac docear eosomnionofemperinDcoac-
quifcere & ruros de vidoria efle pofle.

§. 7. Quod iraque concludir Apoftolos ea tantum ex fingulari revelatione ha- pag.
buife , ^ua viva voce pradtcaverunt & ftmul fignts confirmaverunt , aua au- ' ' '
tem fimphctter nulliimadhibitistanquamteftibm, ftgnis , fcriptovelvivavoce
docuerunt, ea ex cogmttone (naturalifcil.) locutos ejfe ^fcripftffe, a verirare
planc ahenum eft Nam figna quibus fuas Dodlrinas confirmarunr , non facie-
banreasmagis divmas & revelatas, fed addcbanturrantumpropter auditores;
, prxrerea eadem quae praedicarunr fcripferunt. Non etiam naruralis cognirio ad
j.lcenditadeaqua:fcriprisrradiderunr. NccuIIaratio quaeprobet, omniafcrip-

Ee X tis

141

Imoges reproduced by courtesy of Koninklijke Blbliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

142.

^20 T^egnen a Mansvelt

tis tradlta minus fuiflTe (cripta divino auxilio , quam omnia viva voce prsedica-

ta &fignisconfiraiata
Matt. x8

imo contrarium concludendum ex promiffioncChrifti
19. 2o. quod fuis fpiritu fuo fitadfuturusadfinemfcculiiaom-
niomnium gentium inftitutione. Faulm iCor, 14,. 6. iiioqmdtmindicat^ra*
dicandi gemra\ fed utrumque, ab Apoftolis adhibitum fuilTe fupra diximus,
6v hicfacile Anonymoconcedimus, fi modo non neget , eos, & inutroquedi-
vino Ipiritu dire6ios & inftinitosfuifle, quod ex prcediito Matthciloco dubio
caret. Quod autem putet omnia c^ua m Epijrohs de Apojl. ^ocatione , Spiritu
SanBo divtno auem habehant ^ contincntur, ^ nonreferuntur ad pr^dica^
tiones eorum fumi promente fana , beata , Deo dicata : folum Anon ymi prae-
judicium eft, quofinerationeputat , eostantumdudu SpiritusS. prxdicafle,
& fcripfifTe naturali tantum judlcio. Nam contrariumpatetexipfoqucmad-
ducitlocoi Cor. 7. 40. uh\?m\usper Spiritmn Dei ^ noninteUigit ipfam fuam
Tnentem ^ nuUusenimforetfenfus verborum beatiorem (^Mctyjte^cert^ cnim non
fignificat, ut vertit Anonymus beatam) judico fecundum meam fententiam ^
t^ui caltbs vivere decre^vi ^ ^me beatumputo j nam nonagitdebeatitudinccae-
iefti, cum viduam bcatiorem pronunciat fi non contrahat, quamficonrra-
hat, feddcceconomica; tranquilliusfcil. vivet, carcbitqucmoleftiis, quibus
fecundoe nuptiae magis funt obnoxiae. Sed contra per Spiritum DciinteHigit
fpirituale donum gratias divinas, quo fidcHterrefpondeatCorinthiisadinter-
rogata .& quod alii vaniflime faepe ja6labant , licet eo diftituri. Atquc
adeo plane abfurdc & fine fundamento ftatuit Epijiolas Apoftolorum afolo Itimu
m naturali diclatas fuijfe, Nam pr^tcrquamquodcontineantipfas Apoftolo-
rumrevelationes&praedicationes, quas ipfe Anonymus adfcribit Spiritui S.
& divino , in omnibus quae etiam naturali lumine cognita dic5:arunt,non minus
habueruntpraefensauxiHum Sp. S. cum eafcriberent, quam cum praedicai'ent,
cum in omnibus id Ipfum promiferit Chriftus ad faeculorum confijmmationem.

§. 8. Quantum wtvo^dmodumquo^ui^x.ApoftolosexfolanattiraUcogmtiO"
m docere potuijfe res c^u^ie Jub eandem non cadunt , dc eo fupra ad pag. i ox. de-
monftravimusquamineptusfit, deftruatomnem Myftcriorum divinorum
revelatam cognitionem , ac pro ca introducat Do6trijiam & difcurfus omni
pereptione & certitudine 'deftitutos , id eft , Do6trinam non Doftrinam.

§. 9. Quodautem qiiis totamCh'riftiDoBrinamluminenaturalifacilepoJJit
ajjequi^ fummam patel-acithominis ignorantiam&ineptitudinem , namipfe
poftea fatetur natura non innotefcere Deoprxftandam obedientiam. Etquis
Trinitatis myfterium & iplam Chrifti Perfonam&officium, aut falutis per
Chriftum obtinendae vlam naturaU lumine (e affecutum effeaut affequi pofle
fateatur. Ut & Apoftolos non indiguijje lumine fupernaturali , feuauxilioSpi-
ritusdiviniplusquamnaturali, ad Religionem Chriftianam docendam, quod

Ano.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus A nonymum TheoIo^o-PoUtieum Liber Singularis . 221

Anonymus abfurde dicit adcommunem hominum captum accommodandam(nzm
non fuic Religio eorum captui accommodata, fed tantumad eorumcaptum
ropofita) planc abfurdum eft, nam non minus egent auxilio indocendoSc
onendo de eadem fuo tempore & modo quam pertipiendo. Cum itaque faten-
:e Anonymo finis Efifiolarumfit homines de religione Chriftiana docere ^ mo^
nere , ad eofdem in ea confirmandos , certifTimum eft , eos in eo necelTario etiam
indiguifle auxilio Spiritus San6ti. (^mvis zutem Apofiolorumid prasftitifle,
eaz^ia , quam quifque , pro divini fui doni , & gratiae menfura cx fola Dei di-
reftione & di(penfatione , optimam exiftimabat ^ non ncgamus, nam dona
divcrfa funt & dilcretaj (ed idcm eft Spiritus. Minifteria diverfa, fed idem Do-
minus. Diverfas funt operationcs, at idem eft Deus efficiensomniainomni-
bus. & unicuique datur manifeftatio Spiritus ad utilitatem , huic&c. omnia
haccoperaturunusatque Idcm Spiritus diftribuensfingulosprout vulr, uttefta-
tur Paulus I Cor. ix. 4. 12. & pcr totumcaputad finem ufque. Sed apcrte /*^^.
negamus quemv^sidexfolanaturalicognitionepr^ftitijje^ quodhicprobandum '"^^
fuiffet Anonymo.

§. 10. Quod autem Paulus Philem. 8. maluerit precari(]ux tanc^uamA^
poftohfs mandare poterat^ quifque videt apertiffimum excmplumeflefummx
prudcntix divino Spiritu in eooperatae. Non emm ihi mutat Dei praceptum in
freces^ fed quse fecundumDeipraeccptummandarepoterat, ucprudens, &
Deifpiritu plenus minifter, prccari maluit. Ouemv^ ^utemquiauthoritatem
docend^ habet j habereetiamautoritatem eligendi ^ quamvelit viam ^ nullomo-
do fequitur, nam in humanis qui habct facultatem concedendiauctoritatem
etiam habct jus praefcribendi viam* multo magisDeus, quiconceditautho-
ritatem docendi ea quae naturge lumen non attingit , & qui folus novit viam op-
rimam , &quioperatur inomnibusomnia, & fmequonuUusaliquam poteft
eligere vel inire viam quamcunque.

§. II. 'PauIus ad Romancs cap. i^. io. nulIomodofignificatfe^//W^^-
here fundamentus religionis. Chrifiian^e^ quam coeteri Apoftoli : novit enim
Jefum Chriftum efle Lapidem angularem omnium Apoftolorum & Propheta-
rum , Eph. 2. lo. nec quemquam aliud fundamentum locare poflepraeter
eum, I Cor. 3. 11. feddicitfetanquamgenuinum Apoftolum, quorumoffi-
cium erat prima rellgionis & Chriftianifmi fundamenta locare , quibus alii fu-
perftruebant fummo proferendi Evangelii ftudio, conatum fuifleprcedicare
Chriftum ubi nondum innotuerac, & alius quis fudamenta Chriftia-
nifmi locaverat, quamvis interdum ctiam neceffitate cogebatur, Hie-
rofolymam, Antiochiam & Romam tendere , quibus inlocisalii Apoftoli jam
prosdicaverant. Itaut ahcnum fundamcntum nihilaliud fit quam alterius manu
ja^lum, quod evitavit , nc alienos laborcs ad gloriam fuam vcrteret &

Ee 3 frau-

Imoges reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

±2% J^^fierz a Mansvelt

fraudulenter ageret, laudemfidelitatisinrcfacili&promptaafFe^lans, utpa-
tet ex Coll. xCor. lo. i6. Quareab Apoftoloplanealienumeft, quodhic
eiattribuit Anonymus , quod fcil. nolueritab aliis inftitutos doccre, quiami-
nus apti effent, fuisfundamentisrecipiendis, utpote ab aliorurnfundamen-
tis alienis. Nifi per alios velitintelligere Pfeudo- Apoftolos & falfa fundamenta,
quse Paulus anticiparcconatusfuerit , ut videtur voluiffe AmbrofiusapudPa-
rseum ad Rom. 15". ^o. ylpo^olos enim in religione convenire ^ fed in
fundamentis admodum difcrepare , nullus fana^ mentis dixerit, aut
conceperit ; nam omnis religio ex fundamentis profluit ; quod fi non fiat , ab-
furda &c in{ana, ac fundamiCnto vero deftituta, religio non eft, fed error
Paulum Rom, 3. 27. 28. aliud Religioms Chrifliana fundamentum (iruere ^
c^uam Jacobum cap. 2. 24.. fi recle perpendatur, filfiftimum e^fe patebit.
Aliud enim plane argumentum eft quod Paulus &quodJacobustra£l:at; llle
enim agitde juftificatione hominis peccatoris apud Deum ; Hic verodcfide,
& manifeftatione hominis fidelis, feu fidei demonftrationeper fa^la externa,
quare nihil hic Jacobus poteft dici difcrepare a Paulo , taceo , diverfum ftruere
religionis fundamentum. Occurrit quidem apud Jacobum vox Juftificationis ,
fed non idco agit de hominis juftificatlone coram L)eo : nam & ahbi eadem vox
legitur,ubi nihilminusquampeccatorisjuftificatiocoramDeo, ut Matt. 11.
19. I Tim. 5. 16. Rom. 3. 4. Refpiciatur Jacobi propofitio & conclufio
I. 14. & ulttmo verfu , patebit de fidequgeftionemelfe, eaqueoftendenda
citra i^omTroy.yi-^a, dc opcrum neceffitate ad fidem & falutem : non de juftifica-
tione: concludi etiam de fide , quas fit vera & vitalis j non vero de hominis
juftificatione.

§. II. §iuod autcm hinc j fcil. quod Apoftolidiverfisfundamentisreligio-
nem fupcrsedifica vcrint , dicat ortas efe multas contentiones & fcifmata , o^uihtis
Ecclefa jam inde ab Apoftolorum temporibus indeftnenter wxata fuit , c^ profeBo
^ternmn uexabitur : Eft non tantum cx abfurdis prgemiiTis abfurdiffimam face-
re conclufionem : fed etiam fibi contradicere : nam ex diverfis iUis fundamentis
eandem reHgionem traditam effe dicit : Et quod ineptius , Apoftolos fcifma-
tum & contcntionum caufas ftatuere, & femina fperfiffe calumniari. Qux

odiofius examinare non lubet.

§. 13. Necminoremcen(emuseflrecalumniam,quaftatuit Apoftolosinter
gentes & praecipue Paulum Evangelium & DoBrinam fuam hominum fui tem-
poris ingenio accommodajfe ^ fundamentis tunc maxime notis (^receptis fu-
ferftruxijje^ ac religionem d fpeculationibmVhilofophicisnon fatisfeparafte, A--
lios -vero efui Judem pradicaverunt religionem nudam propofuijfe dfpeculationi'
hus Philofophicis.

CAPUT

Adverfus Jnonymum Theologo-?oUticum Liber Singularis. 22 3'
CAPUT DECIMUM SEPTIMUM.

J)t vero legis Divin^ SyngrapJyo. Et qua ratione Scriptura Sacra
vocatur. Et qua ratione verbum Dci. E t denique ofiendi-
tur , ipfam , quatenus verhum Dei continet ^ incorrup^
tam adnos perveniffe.

QUantum committat Anonymus peccatum , dum haclenusut
vidimus, non modo Scripturam, fed & rationem omnem .

conatus fuit enervare 5 &quantumpofletevertere, non determinabimus : (cd
Deo committimus. Rideat eos qui Scripturam ut divinam &ctanq'famd Deo
Ecclefias tradttam epflolam de fua Voluntate retipiunt ; Deus novit & videt &C
ridet irrifores fuos , & tandem inveniet eos qui am dicunc in corde non eft
Deus. Ut ifaque pergat fuas ineptire ineptias , 6c ha£tenus propofitasabfur-
ditates adfl-ruere, afferit quod tam ipfaRatio^ ^juam Prophctarum Apofio-
lorum fententia ^ aperte clament ^ Deiceternum^verhumt^paBum^ ueramo^ue
religionem hominum cordihtis ^ hoceft^humance menti divinitus infcriptam efje
Vei Syngraphum ^ quod ipje fuo figillo^ nempefui idea ^ tanquam imaginefuce
divinitatis confignavit. Alibi fcilicet quxrenda crat lex & verbum ac padtum di-
vinum, poftquam inutilis erat reddita facra Scriptura , ledvideamus, quo
vergat Planeta. Videtur quod Atheifmo Enthufiafinum iuperaddat. Docet
quidem & Ratio& ScripturaDeum HumanaementiindidiflefuiDeiquenoti-
tiam & imaginem , opus legis cordibus infcripfifle, confcientia cujufqueid
atteflante &jquemvis accufante vel excufante fecundum naturalem illamle-
gem, fi Deum cognolcentes , eum exejusdi6latisnongIorificaverintacgra-
tias debiras egerint. Sed hujus dcfedtum & maximam imperfe^lionem univer-
fa docet Scriptura & ipfa Natura & Ratio in omnibus clamat. Ita ut vel & con-
tra Scripturam & Naturam Anonymus reliquas in nobis naturalis luminis Scin-
tillulas, evacuata & enervata Scriptura, obtrudere velit, pro a?terno Dci
verbo & pa£to , ac vera & falutari religione , hominum cordibus fub novo
Teframento, ex ProphetarumpraediilionibusaSpirituSanftoinfcriptis. Vel
cum Enthufiaftisconfugere debeatadcujufque vagaserrabundas, &'omnicy-
nofura deftitutasinfpirationes, abfqueuUocerto&fcriptoDei verbo. None-
nim vel Mofes vel Jeremias aut ullus Prophetarum vel Apoftolorum abjecerunt
legem tabulis infcriptam, fed fcmper ad eam provocarunt, ut Jel. 8. 20.
JHanc inquirendam examinandamfimulcum ipfo Chrifto docuerunt Joh.
^9. Luc. i5. 29. 30. 31, A61. 17. 1 1. imoomnia fcriptafunt innoftram

utilita-

pag.

Imoges reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

2,24 7{egneri a MansveJt

utilitatem Joh. 10. 31. aTim. 5. 16. 17. ^Pet. i. 19. lo. ^i. Rom. 15'.'

4. Prsedixerunc quidem Mofes Deut. 30. 6. & Jeremtas cap, 31. 35.
tempm futurum quo De:!s fuam legem eorum cordibm tnfcnhet , id eft, falutarem
juftltise viam, cui tempore veieris Teftamenti, perlegempr^ecepticarnalis,
quaepropter inobedientiam ad promiffionem & legem fidei additaeft , & oc-
calionem dedithominibusnon iatis attentis cogitandi, quod, quumpecca^
torcs effent, in operibus fuis vivere poflent, & quod ea opera fint partim
nonmaechari, nonfurari, nonoccidere, partim circumcidi , & caeteralegis
doo-matum. obfervare, denfum quafi velum fuit injeclum , non tantumabf-
que velo ita in propatulo collocaturum , ut quivis eam audiens annunciari
verbi prxdicatione , & legens inScriptura per fidiffimos Dei fervos, divino
du6tu & inftincJtu memorise proditam, 6c ad confcientiam fuam attendjns,
nullo negotio, apertlffimam videat fareatur&agnofcat, nec ulloegeat, qui
aliquod adferat verbum prcEterilludquodomnibusinScripturanunciaturad
Deumre^te cognofccndum & colcndum: Verum etiam efFe^lurum Spiritusfui
efficacifl, quainfufaCharitatecordaemoHiuntur , &ad obedientiam fleftun.
rur , eam ipfam non extrinfecetantum in tabulis, fcdintrinfece animitus&
in corde recipiant, eaque non externis tanrum opcribus, fed & inrcrnaani-
mi complacentia dele6l:entur , & ejus nunquam oblivifcantor. Quovidetur
refpexifle Paulus cum diccretCorinthiosnonefle epiftoIam fcriptam atramen-
to, led fpiritu Dciviventis, nonintabulislapideis, fedincarneis tabuliscor-
dis aCor. 3.3. Quicum conferri poteft Ezech. 11. 19. ao.&: 3^). 26. a/.
Videmus autemhanclegis infcriptioncm contigifleextra ordinem in Apoftolis
&EccIefia ApoftolicaAa. 16. 17. & 10. 44-. 47. 7. & 2. 37. 41.
Ordinarie vero per prsedicationem Evangelii 1 Cor. 3. 5-. conjuntaa
operatione fpiritus Sanfti. Ita ut hic Anonymo nihil fit praefidii, quofeex-
cufet a tanta Sacra Scriptura evacuationc, & profaniffimadejcftione, qua
eam fupra fine ratione dixit mendofam^ adulteratam^ truncatam ^ fihi non
conftantem^ & plura. Cum hsec infcriptio legis abfque Scriptura concipi ne-
queat.

§. a. Quo verojurehicdicatfehocmodo/r/^?;^c^T;fr^^iJe//^^^^
mare^ quibufcunque patet, &jam fupraadpag. 135-. examinatum fuit.Que-
madmodum etiam fupraadpag 84. vidimus incommodaquaeex veraScrip-
turse interpretatione iniquiffime deducit.Scrupulofe cavet ne homines fint nimis
SanBi religtonem in fuperftitionem convertant ^ 6: profe£to optimeeorura
profanitatem auget, omnem enim pietatis vcram ac certam rcgulam mendo-
iam^ truncatam, adulteratam, & fibi nonconftantem dicit &abjicit, acpro
ea vel fubftituitfcintillasnaturalis& admodumobtenebratiluminis, quonul-
lus non plurimum abutens in infinita pr^cipitia & deviaruit& mifereperit,

vel

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

146.

Jdverfus Anonymum Theologo-?oliticum Liber Singularis. 225-
vel cum enthufiaftis quemvis fuo carnali impetu & defiderio committit; fic
inciditin Scyllam qui vult vitare Charybdin. Hoctamen^ \^nn(\mx,fcit,feni-
hilmdignurnfacraScriftHra , aut Dei ^erh dixijfe , nihilquodiwfiumft^ vel
impictatem redoleat, Sic folent. Leulori hoc committimus. An 7jtbtl fatuerit
^uod non evideniiffmis rationihmverumeffe demonfirauerit, Et his noftris latis
Lliquet. Si inverteretur , & diceretur eum nihil demonftralTe , imonihilpro-
r. ferre de fuo quodnonevidentiirimisrationibusfaHum, ineptum, abfurdum
& impium fit , minus a vero difcederetur. Nec Tro^hani c^ voluptatib/is dedui
hommes his ejus di£latis veJ minimum invertere opus habent, adeoaccuratc
haec ipfisconveniunt,quafi a perfe6i:iffimo eorum patrono in eorum gratiani
I confcripta& edita fuiflentjquid de eo fitipfenoverit Anonymus.

§.3. Ut itaque omne fcrupulum amo-veat ^ primo aggredirur demon-
ftrare quomodo Scriptura^ (j^ quacunque res muta facra divina dici deheat. Id^
inquit, facrum c^- dtvinum vocatur^ tjuod pietati religioni exercend^ def-i^
natumefi. Hoc tranfeat, quamvis fi rigido examini fubjiciatur, non undi^
quaque fatisfaciat , cum etiam omnc morale bonum facrum dici videatur Levit.
10. 10. Ezech. 22. 2(5. Sedidtamdiif tantum facrumejfey quamdiuhomi-^
nes eoreligwfeutuntur, prastermitti nullaratione poteft. Nam hominum abu-
fus rerum a Deo pietuti & religioni deftinararum , di vinum inftitutum non mu-
tat. Si pii ejfe definant ^ definitquidem ut plurimum rerum facrarum rcQius
i| -ufus , nullo modo vero definit inftitutum divinum, quo illse religioni &
plctati deftinatx funt, 6c idcirco nec res definunt cffefacra, Si vero impius,
idem quod fietati & religioni defiinatumfuit a Deo adres impias patrandas dedL
cet , tum id ipfum quod antea facrum erat , feu a Deo pietatis & religionis ufui
deftinatum, contvzDei mand^tum immundum (j^profanumreddetur ^ feuim-
mundis & profmis ufibus adhibetur; nullo modo vero mutatur inftitutum Dei
& idcirco ea femper manet rei facrse illicita plane profinatio , id eft , profanus re-^
rum facrarum ufus mandato divino contrarius. Ut patet in variis exemplij
Levit 19. 5r. 8. Num. 18. 32. & 19. 13. 20. Zeph. 3, 4. Levit.
2 1. 12. 25. Pfalm;^.. 7. Levit. 20. 3, Ad, 21. 28* & 24. 6.

4. Quantum ad locum celeberrimum ex fpeciali Jacobo faila revelatio-
ne & apparitione divina, faftaineo, Gen. 28. 19. &C36. 6. 9. &c qui
Bethel dicehatur ^ Patriarcha, id , Doiiim Dei, eundempofteaquidem ob
idololatriam Jcroboami i Reg. 12. 29. a Deo videmus diaumfuiffe5^;>&.
aven kudomum vmitms, confuCioms vel ini^uitat/s Hof 4. 15-. c^io. c
i fed nullibi legitur eam fuifll^ Jeroboami inculpabilem illius loci prophanatio-'
nem. Simodo conftet&facrum&Deodicatumfuifli?, vel falcem a Deo cultui

Pmperdeftinatum.
§. 5, Vcrha vQxoufu fuam ohtinerefignificationemnu\[us^mb\^\t. Sedno-
tandum

Imoges reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

2^2.5 J{egmri cl Mansvelt

tandum eaplcrumqueprgeter primariam fuam fignificanonem etiam admitrere
varias fecundarias quibus patefiunt dicentis de primario fignificato judicia &
paffiones varix, unde proecipuse oriuntur eorumdiflFcrentix quibus tanquam
pudicse vel impudica:, honefta^ vel inhoneft3e,dulces& injuriofe,religiofe,
politicx, fupcrftitiofx difcernuntur. Sic Adulterii , inceftus, &peccatiSo-
domitici verba , licet primario turpiffmia crimina fignificent , impudica
tamen nonfunt, quiafecundario patefaciunteadem adhibentis pudicitiam feu
averfionem & horrorcm; cura alii eadem exprimant crimina vocibuseorum
complacentiam in iis criminibus aperte prodcntibus. Sic & fuperftitiofa funt
nomina Canonicorum, Decanorum 6vC. vel omnino Polirica, proutprxter
rem ipfam primario fignificatam , fccundario fignificant vel confecrationcm &
cultum fuperttitiofum , vel munus aut 'ftatum aliquem politicum. Itautea-
dem vox alicui quidem poffit effepolitica& alii religiofa&facra, fcdnonca-
dem fignificationc, verum diverfa, a diverfis fecundarioei annexa, ideft,
poteft ab uno polirice, ab alio religiofe affumi. Quare liber quiagitderebus
pietati & religioni dicatis, non minusreligiofus manetjfi nullus^eumlegens,
fuo vitio , ad rcligionem & pietatcm moveatur , quam fi omncs , id eft, fi nullus
eum rcligiofe affumat & intelHgat , & vel omnis eum poliricum cenfeatycl
fuperftitiofum, quam fi omnes eum afllimant religiofe , nam non ex hujus
aut illius opinione pcndet rem eflTe deftinatam pietati & religioni, quamvis
quivis talem pro politica poffit habere,& contra Dei inftitutum a religione aliena
& fic facrum librum profanare. Sivero pojiea ufus ita pereat ut wrbanullam
haheant ftgntficationem , -^el quod liber prorfm negligatur , five ex malitia ,
ftve quia eodcm non indigent perit & negligitur omnis lacer & religiolus ufus il-
liushbri facri, imo liberilledcfiniteifeliber, quippe qui nulliusfignificatio-
nis verba continens, non nifi impura & commaculatachartaeft , multomi-
nus liber facer cft. Si vero verba libri tta difponantur ut ufitate pojfint fumiin
contrariam fignificattonem ^ tunc & verba & Itberqtd anteafacrt, i?riptiri&
frofaniertmt. Scd rectius diccret tunc verbis librifacrifignificabuntur impura
& profana , nam tunc idem non polTct dici liber , fed alius plane profanus verbis
libri facri conllans & compofitus.

6. Ex c^<A\bus (]uidem [c(\uizu\' nikil fac nullo
modo vero rcm facram tanttim ejfe quiadmenteprotalihabetur : talisenimeft
quiadivinaquadamordinationead cultum & pietatcm pertinet &dcftinataeft,
propter quam ordinationcm mens ctiam eam pro tali habet , & tantum propter
cam; fi ycro non habeat,profanat id quod ficrumeft; idcft,proalio habet
quam Deus id haberi voluit. Jeremias cap. 7. 4. nullomodo mjudaosfui
temporisfalfo vocavijfe templum Salomonis , templum Dei , (ed falfo confidilTe
templo & externo cultui, & in tcmplo fe geflrifle quafi templum Dei vcrf i q. 1 1 •

habercnt

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverjus Jn nymum TheoIogo-VoUticum Liher Singularis. 227
haberent pro fpelunca latronum, id eft, illud contra Dci mandatum admodum
prophanafle. Tmtt etiam arca fcederu res facerrima. Sed quid hoc adrem>
^uis unquam negavic res facras perire & prophanari poffe. Nullus profeao.
^ed inquit , hac ratwne Scriptura etianf tamdiufacra eft , c^- ejm orationes divi-

, eiuamdiH homines ad dcvotionem erga Deum mo-vet. Falfumeft, manet
^enim facra quamdiu a Deo ad id eft defiinata,quamvis nullum eo permoveret &
omnes ex mahtia eam ncghgerent ac prophanatse facrje Scripturse crimine fefe
comraacularent. Et boc modo negk^a facra Scriptura , a Deo ordinata&
tradita ad homines ad devotionem erga Deum permovendos, negHgiturip-
fum verbumDei, quod fic omnino perit inter eos. Verum ab hocinteritu
plurimum abeft tabularum feu libri & chartce negleaus & interitus,
qux hic Anonymo fophiftice confunduntur: nam poffunt has ma^^ni fa-
cere, mtereunte tamen ipfo verbo Dei : & harum ahquod etiam perirepo-
teftexemplar, falvo mancnte Dei verbo. Sic Adofes legis tahulas frangens,
fcrbum Det nonfregit , neglexit aut irritum fecit & ad inreritu m reduxit. Nec
ctiamipfas tabulas fregit , ^uia tuncpoft adoratumvitulumnulliusprorfi/serant
fanmtatis. Sed quia Ifraelicx per eam idololatriam fanailTimumfcedusDei,
cujus legesiis tabulis fpeciah Dei gratiaerantinfcriptse , impudentiflimepro-
fanaverant, feu fregerant 6c irritum fecerant , atque adeo indi.^nierantnon
tantum bonis ex tali fcedere promiflis & expec1:andis , fed etiam divinis & facra-
tilHmis tabulis, ab iplo Deo confcriptis, ut in eorum medio tanquam illuftre
divinas prxfenti^x fymbolum inarca collocaretur. Ita utnulte mododubitan-
dumfit, quin landtiflimas fregerit tabulas Iegis& foederisdivini, ablfraelitis
prophanali: mitctemplum , Jeremiatempore^vohnmum , & flammiscon-
lumptum , reare dicitur templum Dei , quod profanaverant, id eft, contra Dei
mandatumintraverantScabufi fuerant Judaeiiquemadmodum & lex Dei, man-
fittaIi3,|jcetJuda:orumfcribx 7m;». 8. 8. mmdaciftylolegem Dominitnmen-
dacium vertcrint , id eft , fuis explicationibus ita interpretatttuerint , ut videa-
tur falfum dicere, undefiifasilhislegis dcrorfiones, prolegeaccipientcs, &
ex nsle iapiemes glonantcs , acdktmeslex Domininobifcum eft , a Propheta
recWhme confutantur , dicendoeos iegem Domini non habere , fed falfas fcri-
barum interpretationes , minime vero dicit legem Domini non manere talem ,
led aliud quid pro illa per errorem afiiimi.

§. 7. Hmc concludi ergo non poteft ^uod mirum non fit ea, fnpra
^^.'^.^;,; Scnpturam eflbimendofam , corruptam adulteratam , ^c.con-
tigtjje Itbr^ ^uos habemts , , ut inquit , -verum ormnale fcedcrts Dei & om-
num fandtffimtim totaliter perire potuerit. Nam pcnerunt originales lantum
tabulae , minime vero earum contentum. Qui unum vel plurimaSrriptura:
exemplana corrumpit, non ideoSciipturam. Qui raenrem Scripcur^ per-

l' i 2. veriit

par.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

14.8.

228 I{ej^nen d Mansvelt

vertit, aliud fubftltuit pro veritateprastereamjfed non veritatem deftruit, ut
non fit talis. Probandum fuiflet noftris tabulis aliud quid contincri quam pri-
mis & originalibus a Prophetis & Apoftolis aliifque viris Theopneuftis confcrip.
m & Fcclefix traditis ac receptis.Nam non negamus tabulas quafdam & primas
ac^an^liflimaspofTe mutilari, corrumpi, perire, earum contentafalfoexpU-
cari, neghgi: &c. Sed fubftitui quidinillisprodivinoquod talenoneft, &
obfervari velemendarinequit, plane ncganius. Nec hailenus ulla fpeciepro-
bari poteft.

§. 8. Q^od mtQm^m^t^^m^ic^^tSidixsmhilcontra
led tantum contra tabulas, plane aberrat; nam fubftitutis tabulis mendofis,
corruptis , adulteratis & fibi non conftantibus , pro veris incorruptum , purum
& certiflimum verbum Dei nobis pateficri & innotefcere non poteft ; &: in tan-
tum nobis perit Dei verbum quantum iihs mcndis & corruprionibus impcdimur
imo univerfge tabulae fuam amittunt certitudinem , cum fecundum partes cor-
ruptioni fubjiciuntur, id eft,admittiturquod in quibufdam contineant ahud
quam originales, atque ita perit totum Dci verbum: namfi perpartes ahge
quam divinae tabulx tradi potuerint nihil obcft curiIlxnonp]ures& majores
accrcfcendo , tandem totas mutaverint Scripturas. Dicuntur quidem x Cor.
35. Corinthii Eptflola Chrifti fcriptanon tn tabults lapideis ^ fedcarneis cordts ^
verum additur quod <^ictKor^B{iffu miniflrata^ feu adaptata vel adornatafit mi-
nifterio prxdicationis Apoftolorum fecundum Scripturas Sacras. Quareea non
nifi pro apographo habenda , cujus autographum eft ipfa Scriptura facra , quse
fi corrupta torct , &: hasc eafdcm neceflario mendas contineret , unde etiam pro
illa praecipua gerenda cura . Atque ica puto conftare Scripturam (acram & divi-
vinam eflc , quia a Deo tradita eft hominibus, ut eos de fua vohmtatc certos red-
deret, & ad pietatem & rehgionem duceret , regeret, inftigaret& propelle-
rct & minimc vcroquiahominescareligioleutuntur, & facram efledednere ,
fi eadem abutantur. Cum ejus fan£l:itasnonabhumanoinftituto, fcddivino
pendeat, utpote quae ipfam religionem fequitur, etiamnullomodohominis
arbitrio fubjectam , fed foli Divino.

§. 9. Sequicur videamus c^uid proprie per Verhum DeiintelUgendum^xAi^
met. Quae fupra Cap. i. (X\x\x. de cauftsfur aliquidad Deum referatur ^ cum
ipfe non cenfeat repetenda, nec noftra eft quod repetamus. Nec eaqusead
Cap. 6. tertio loco, dicta fuerunt. Sufficit examinare qugc hic dicuntur.
Primo dicit Verhum Dei fignificare religionem toti Humano generi univerfalem
Jive Catholicam. Sed quis novit talcm. Chimera haec eft. Omnibus quidem in-
nata funt cognitionis &cultus diviniprincipia, fedcum eorum tam paucarc-
manferintalapfurudera, &adeo debilia, inculta& denfiflimis tcnebrisobru-
ta , nunquam cx iis oriri potuit religio toti Humano generi univerfalis , quam

fingit

■

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

/cul

Jdverfuj A?io?iymum TheoIo^o*?oltticum LiberSinguIaris. 229

fingit Anonymus, fcd infinitifueruntorticircareligionemerrores, &fingu-
larum pene nationem abfurdilfimx & corruptilfimas formatae religiones fi ita
^dicere liceat , cum potius defeclus a Deoquam religiones fuerint. Nectalem
liquam refpicit 1. 10. fed fuumfignificat fpecialeDeimandatumcon-
inens veram mentem &" expofitionem totius legis a Mofe perfcripta: , quod
^^erbum Dei & legem dlcit; conferhic Mufculum&nos fupraadpag. ^y. Se-
I cun^o (^idiverbHm Dei Metafhorice (m-ni ^ proipfonatura ordine (j^fato ^ quia
' ab i^terno divina natura decreto pendet d^ fequitur. SicfumipoflTe, fiperde-
cretum intelligatur, liberrima Dei voluntas & ordo abeaconftirutus, non
vero immutabile fatum, Deum adftri^lum tenens , non negamus. Sed tamen
ficfumiinScriptura, probandumexeademfuiffet. Et 'verbum DeiinProphe-
tis non aliud effe: qu-^m idquod Propheta hujus ordinis feu de hoc ordine ^r^-
viderant^ quia ipft res futuras per caufas naturales non percipiebant ^ fedtan-
^uam Dei placita ^ decreta , fapit Anonymi Myfterium jam lupra confutatum.
Provabimus enim Deum etiam praeter caufas naturales &earumordinariam
conftitutionem piurima fecilfe & prsedixiffe , quae ad illum non pertinent, pro
fumma fua libertate. Tertio dicit Verbum Dei pro omni cu ufcunqueProphet^
ediih , cjuatenus idfingulari fua virtute , vel dono Prophetico non ex commu-
ni naturah lumine perceperat, Nobis fignificat omnem Do6lrinam quam Pro-
pherae & ApoftoliacomnesviriTheopneuftoi, cxmandato, revelatione, &:
infpiratione, ac du£tu Spirirus S. propofuerunt, & fcriptisEcclefix tradide-
runt, quo modo fumitur Pfalm ii. 7. &119. 9. 16. 89. 105-. Jerem.
8. 9. Amos. 8. II. iz. Luc. 5-. i. Joh. 8. 47. Eph. 6. 17. Tim! .
4. iPer. I. ^5. 25-. Efa. 40. 8. &alibi. Atque nonconcedimusquod '
Deus author Bibliorum tantum fit dicendus , propter veram religionem qua in iis
docetur^Ced multo magis propterea quod viros fanftos veram illam religionem ex
fuomandato, auxiHo & virtute divina per Sp. S. confcriberefecerir • pot
funt enim & alii libri veram reHgionem continere , qui tamen ideo non poflunt
dici verbum Dei. Librorum numerum ad verbum Deinihilfacere fdcik conce-
dimus , cum Deus fuam voluntatem nobis conftare fatis efficere potuerit mul-
to paucioribus libris. Hunc tamen Hbrorum numerum a Deodeterminatum,
& ab Ecclefia receptum exiftimamus. Atque adeo fi quibufdam exhisHbris
deftitueremur, fi non Dei verbo, falrem quibufdam ex tabuHsquibus Deus
verbum fuum Ecclefiae confcribi & tradi voluit privaremur. Quo tamen refe-
rendos non putamus alios illos libros bellorum Chronologiarum , jam deperdi-
tos, quosnunquam Ecclefiae traditos& receptosfuifleconftat.

§. 10. Quas autem hic inferit Anonymus de diftributione librorum in /i-
hros V, & N. Teftamenti nihil moramur, cum nudam contineant re-
petitionem eorum quae fupra confutata funt. Nec diverfmi aham recentio-

Ff 3

im. p^-

rem

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

230 T^egneri a iSiansvelt

rem doftnnam, aut diverforum focderum fyngrapha iis contineri exilli-
mamus. Sed variasejufdem foederisadminiftranones. Uti utriufqueTeftamenti
cxplicationem videapudCoccasjumSyft. cap. jr4-. §• 3- p. 5-4.3, &c.

II. Verum ut fe non tantum omnibus virisin Ecclefia DoctilTimis fa-
pieniiorum demonftret, fedetiam ipfo Deo, quinque rationibus aggreditur
demonftrare , nos Dei 'uerbo dejiitutos nonfore , quam^vis pauciores libros K
qnam N. T. haberemus. Sed ut nobisquidem videtur, inutilem omnino fumit
operam. Concedimus enim Deum fuam voluntarem paucioribus libris nobis
tradere potuifTe; fed cum hos tradi voluerit , cen{emuseum exillimaffehos ad
perfeftam lux voluntatis cognitionem neceirarioscffe veHaltemapprime uti-
lcs ; & confequenter nos, fi iis deftitueremur , futuros privatos iis mediis ,
qux Deus Ecclefise fuppedirari voluit. Sed examinemus rationes cjus.

§. 1 1. Prima eft , qtiia libri utriufque Teflamenti yionfuerunt exprefo manda-^
i to-) uno eodemque tempore^ omnibris faculis fcripti^ fcd cafu^ quibuflam homi-

nibus^ idque prout tempus eorum/ingularis conjiitutio exigebat. Sedquidli
hxc omnia concederemus, exceptohoc unicoquodcafu, confcripti fint , &
fine mandato. Nihilconcludipoffetquam Deum voluiflchosomnesomnitem-
pore & feculo, inter omnes homines in Ecclefia cxiftere, & pro fuo ar-
bitrio voluntatem fuam Ecclcfice diverfimodc patcfccilTe. Cur non
addit Ecclefiam fuifle fine ullislibris, & conlcquenter etiam jam omnibus
carere pofle, nam eadem eftipfius argumentandi ratio. Qjjofdam vero cafu
& fine mandato fcriptos fuifle, ipfiadverfumeftAnonymo, quippequiom-
nia certo & immutabili Dci decreto fierifijpraafferuit. Quamexprefiumau-
tem fuerit mandatum, non cft quod inquiramus, fufficit fi agnofcamuscos
du6iu & inftin6tu Spiritus San6ti conlcriptos fuifle.

13. Secunda eft quia aliud eji Scripturam mentem Vrophetarum , aUud
autem mentem Dei^ hoc e/i^ipfam rei ^ueritatemHntelligere. Atquehoc delocisin
quibm de ^era religione (jr^vera^uirtuteagitur^ minimedicipoteji, Verumquis
hinc concluferit quodprobandumeft; fcii. nos verbo Dei deftitutos non forc
qnamvis pauciores Ubros V. quam N. T. haberemus. Prxterea falfifllmum
exiftimamus mentem Prophetarum & fanctorum virorum rion eflementem
Dei (eu rei veritatem. Nunquam enim iniisquae fibiproponebantdocerede-
clinarunt a veritate. Inaliis quidem ufi funt popularibus dicendi modis, led
tamen ideo nihil docuerunt prxter verita^em , uti fupra ad Cap. 2. & 6,
late di(putatum.

14. Tertia eft, cjuialibri V, T. ex multis elecii fuerunt ^ ^ d concilio
^s^- tandem Vharifaorum coUecii ^ probati. Libri autom N. T. decretis etiam

conciliorum in Canonem ajfumpti funt , quorum membra non conjiabant ex Pro^
phetisy fedtantum ex Do^oribus perhis^ qui inhaceletitonewrbumDeifro

norma

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdver fus Anonymnm Thcologo-PoJiticum Lihcr Smgularis. 231

norma hahmrtmt : adeoque antec^tiam omnes librQs probaverant , debuertmt ne-
cejjario notitiam verbi Dei habere. Sed particulatim hxc diflblvenda funt,
nam plurima confunduntur plane heterogenea. I. nonconftat libros V.T. ex
multiseleclosfuifle : cuni nullibi pateat prxterhos uUos alios inEcclefiarece-
ptos fuiffejaut ei traditosa veris Theopneuftis.il. falfumeft quodaconGlioPha-
rifaeorum tandemdemum fintcollecliScprobati, nam diu poft fynedrium ma-
gnum, in quo & anre quod jam aliquam eorum colIc6tionem fadVam fuifle mul-
r tisargumentisprobaripoteft, orfi dcmum funtPharifxi. Ill.Inmagno (ynedrio
fueruntvarii Prophetx^&c ejus prsefes Ezras. vide Boxtorfii Tiberiaspag. 95.
cap. 10. IV. in Conciliis fuerunt viri qui vel ex ipfis Apoftoh*3 de corum
fcriptis multa fcire potuerunt, ad diagnofin Hbrorum ficrorum utiliffimaSc
certifiima. V. verbum Dei habebant in Mofe &c Prophetis, ac copiofifiimis
Apoftolorum;pr3edicationibus,unde nos fine Scriptura eam haurirenon pot
fumus. VI. Nihil ergo concludi poteft quam ilhsde vcrbo Deiconftitiffean-
tcquam fcriptis traditum efiet; quod facile concedimus. Sed anidemdeno-
bis dici poteft? Anideo nec nosdivinx voiuntatis tabulisdcftituti, finequi-
bus nobis de Cux voluntate conftare voluit, verboDeiprivaremur ? Egrc-
grie finc.

§. 15-. Quartaeft, quia Apofioli non tancinam Fropheta ^ fed tanquam
Dociores fcripferunt ^ & viam addocendum elegerunt, quamfaciliorem judiccir^
verunt fore difcxpulis quostum docere volebant , exquo fequitur iniis multa con-
tineri qutbus jam rationereligionis carcrepojfumus, Sed 1. fupraad cap. praece-
dens demonftravimus parum intereflc five dicantur ApoftoU ut Prophctae , five
ut Do£tores fcripfiflc, fi modo concedatur quod etiam inftinclu& du£tu di-
vinae virtutis docuerint. II. Maxime appofitam eligifledoccncli viam , etiam
conceflimus, fed tamen idcm omnium fuifle fundamcntura adftruximus fu-
pra. I II. concedimus etiam in eorum fcriptis multa contineri , quse pr^te-
rita tempora fpc£tant, & quibus nosjam fortc carere poflemus, non enim
omnibus, & omnibus temporibus , omnia fcripta fuifle, nccelTarium eft.
IV. Sed quis hinc dcduxerit, quod ergo lalvo nobis vcrbo Deipluribuslibris
privari pofiimus ? NuUus profe£lo.

§. 16. C^iintaeft, quia cjuatuor habentur in N.T. Evangelifia ^ quis
credet , quod Deus quatuor Hifioriam Chrifii narrare voluerit , ^ fcripto homi-
fiibus communicare. 6rc. Namun/fsquifquefuumE^vaj^geHumdn^erfo loco pr^e-
dicavit , unufquisque id quod pradicaverat fcripfit , idque fimpliciter , ut
Hifioriam Chrifii dilucide narraret , non ad reliquos expHcandum. Si jam
ex eorum mutua coUatione facilius melius quandoque tntelUguntur ^ id caft4
co?jtingit , & paucis tantum in locis , qua quamvis ignorarentur , Hifioriata-
men ^queperfpicuaejfet^ & ho?ni?iesnon??nnnsbeati. Rcfpondcmus I. quodfi

nulius

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

J{e^neri a Mansveh
nullus crederet Deum quater Hiftoriam Chiifti narrare voluiffe , ipfi id creden-
dumforet, utpotequi omnia neceffario a Deo tieri ftatuit. II. quid nivoiuerit
quater? cum multiplex admodum hincoriatur utilitas ad Hiftonae Evangeli-
cVconfirmationcm & certitudinem. lll. imo quodquifquediverlo loco, &
tempore fua fimpliciter fcribens, adeo cum ceteris conveniat, maximum
veritatisargumentumeft. IV. licetipfi nonintenderintaliorumexphcationem,
unde forte collulio & perverfa confpiratio inferri poffet , quid ni Deus eam m.
tenderit; &cur cafu id fit. V. Hiftoriamnonsqueperfpicuamfuturam uni-
cuique notum eft. V I. quid fi Deus hicabundantiam voluerit , An non nifi ex
Anonymi cerebro fuam voluntatem patcfacerc , & fcriptis confignatam Eccle-
fixtraderedebuit: An non ipfefibipkirimas, occultas nobis , poteftcjusha-
bere rationes ? QuiditaquecarpithicMomus.

§. 17. Ex his tindemcondudhScripturamtafitiimrationeleghumverfalh
poprie vocari verhum Dei. Atqueita, cnm & reHgio& lexillauniverfalis, fi
maxime fano fcnfu fumantur , nam alioquin chimerx funt & figmenta , nil m-
fi naturahs & omnibus communis lex 6c rcligio fit , Scriptura nonahud Dei
verbum erit quam ipfa natura , & fic iterum nuila revelario fupernaturahs. Nec
Scriptura Verbum Dei, nifi quatenus continct lcgcm & religioncm natura

notam. n 7 ■ r

§. 18. Jara autem aggreditur demonftrare , eandem quatenus proprte pc

Dei verbum vocatur , non ejfe mendofam , defravatam neque truncatam. De-
fcribitautem piimo, quid pro tahhabeat llil. tdquodadeoferperamfcriftum
conftruaum eji , ut feufus orationis ex ufu lingua invefttgari , velexfola Scrip-
tttra depromi nerjtteat. Quodaccipimus. Eofdemtamennon^uutadnosperve-
niffe aptces, literas a/er^<rquibusolim conftabat Scriptura , fedtantum fen-
fus, tametfi verba fapim mutata futfie fupponantur. Sedcum deeofupi-adif-
putavcrimus, non eft quod repetamus. Probat itaque Thefin fuam ex eo
auodhacfumma , Deum fupra omnia , & proxtmttm tanqiiamfe tpfum amm-
dumeffe, ex Scriptura & natura fint adeomantfefiaut ctitquenotafint ; S^con-
fequenter infert , hic nullum errorem qui fenfum corrtmpere pofit, incidife,
mn (latim ah uno^uocjue non animadverieretur , nec alic^tiem hoc depravare po-
tutfe, cujus malitia non illico pateret. Idem afferic fitendum cffe de reli^uis,
qua ex eo abfyue controverfiafequtintur & q»^ etiamftmdamentahafunt. Atque
ita concludit , totam legem univerfakm, quam & natura & Scriptura docet ,
incorruptam adnoftrasmamtsperventfe. Qua: omniafacileconccdlmusj nam
cum eam incorruptam exirtimemus in omnibusnoneftquodinhiscorruptio-
nemadmittanius. Necvidemus in Scriptura ulla occurrere dogmata, quaea
natura fana ratione redargui poffunt, cum idem Deus utriufque auaor fir.
Sed hxc fufficere minime putamus , nam cura Dei providentia non mmus eftt-

cax

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Averfus Anon^mum Theologo-PoUticum Liher Singularis. 23^
Cax fit in cgeteris quam in his , & naturae noftrae admodum variabilis & corrupt^c
di6tata non minus erronea^quam qu acvis alia fignajUnde corruptio etiam in aliis
dignofci poflet. Exiftimamus etiam in caeteris non minus impoffibilem fuiflc
corruptionem quam in his , nec majori cum facilitate in his quam in aliis patc*
lieri. Imocenfemushacrationeab Anonymo deferi & rejici omnem Scriptu-
turam Sacram & folam retineri naturam, regulam & normam Scriptur^eS.
Nam quod addit de fumma Hifioriarum Scriptur^ ^ d?^ rerum a Chrifiogcfia^
rum , adeo parum eft , ut ex quovisctiam profaniflimofcriptorehauriripoflic,
& Scripturam fupra eos non extollat. Quam parum^utemreferatadfalutem
Scripturam adulteratam mendofam ej[e in Hifioriarum Prophetiarum ^ ex
quibus ejus divinitas non parum evincitur , circumfiantiis : menarrationemi-
raculorum quibus de Prophetiis conftare debuit : m Speculativis quaefun-
damenta funt omnispraxis, facilequivisjcuilatislanumeftcercbrum, facil-
lime perfpcxerit. Sed cum dehisinlequenticapiteprolixius, haec ulteriusin-
quirercnihil juvat.

CAPUT DECIMUM OCTAVUM.

Ojiejiditur Scripturnm non niji fimpUcijftma docere ^ Nec aliud
prceter obcdientiam intendere : Nec de divina natura altud
doccre , quam quodhomines certa vivendi ratione imitari

poffunt.

§. I. ¥' tT hanc primamhujusCapitisConclufionem formet (cil. Scrip' ^^^^^^
\J tura Doclrinam non fuhlimes Speculationes ^ nec^ue res Philofo* cap.i^.
fhicas continere , fed res tantum fimplicifiimas , qua ^uel d quovis tardijfimo ^^5'.
fojfunt percipi : ex ante di6tis plurima , quafi certiflima , repetit ; quas jam
fupra nobis aperte debellata fuerunt Praeterquam quod facile concedi poflit ea
quae in Scripturis tradunrur, ita proponi, ut vel a tardiflimo , quantumad
filutem fufficit, fi requifitam adhibeat diligentiam , divinagratia auxiliante
percipi poflint. Sietiampcr resPhilofophicas& fublimes Speculationesintelli-
gat , veritatum natura cognoicibilium 8c ex primis principiis dedu^tarum , per
plurimas confequcntias , non nifi difficiflime fuperabiles , concatenatas de-
monftrationes ; eas in Scriptura non repcriri, quilque fucillime concedct.
Quamvis in ea per revelationem&'admodumpcr{picuenontantumplurimac
tradantur veritates, ex natura notae, & ex ea non nifi diligenti fpeculatione
deducendae , fed etiam adeo fublimes^ut nullus natutae viribus eas capere , attin-

Gg gerc

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

J{e^neri h Mansvelt

gere aut penetrare & comprehcndere pofTir. Sed videamus ex quibus pr^Emiflis
hanc conclufioncm colligat. Primo dicit fe cap. 2. olkndilTe PropWy?^-
jrHlare?n tantum fotentiam tmaginandiftd non tnt^lUgendi habmjje. Nosautem
demonftravimus eam ad percipiendas Prophetiaf: minime fufficere potulffe, fed
Deum etiam neceCTario intelkaui immediate parefecine resper imaginaiioni
occurrentia figna fignificatas. Deumciue nuUaPhtlofphia arcanafedresfmpli.
cijfimas tantum ufdem r -^elavtffc, Sed noseadem prxdiarojam mociohmita-
vimus fefeque eorum praconceftis opinionibmaccommodaviffe, Cui refpondimus
Deum quidem in modorevelandi fuasProphetias , feitaattemperaffeProphc.
tis, ut eorum prxconceptx opiniones non obeflenr^ velipfi Prophetiarum
revelation,i vel ei quod Deus in illarum revelatione fibi propofuerat ; nullo mo-
do vero resrevelatas prseconceptis & erroneisf^peopinionibusProphetarum
accommoJare poruiffe, cum fimplex & immutabilis veritas fcmper ab omni
errore remotiflima manerc debeat, Scnunquam ahcui ullomodo accommo-
dari pofllc. Secundo diat fc Q^^.^,S<,6,o[\cxxMtScrifturamreseomodotra^
dere drdocere, quofacilhmeabunoquoquepercipipojfunt. Qiiodconcelfimusm
plurimis, vel ad conviftionem &c inexcuGibilitatem , adhibita requiiira dili-
gentia, veladfalutem, accedenre etiam divinae gratiae auxilio , neceiTariis,
prxtcr quae tamen etiam ineatradi diximus plurima difficilla : teftante id Petro
ApoftoloiPet. i6. Tertio dicitfeCap. 7. oftendifl^e, Difficultatemin-
telhgendi Scripturam^ in folaUngua , non in difficultate arg mentifitam effe. Cum
tamen ipfe fupra ahbi concedat , maximam Sripturge partem continere my fte-
ria, miracula & qu^ nobis penetrari nequeunr. Ethisaddit, quodProphet^
non peritis fedomnihtts abfolute Judais pradicaverunt ; ApoftoU autem in Ecck"
fiis ubi communis omnium erat conventus. Et his tandem fuperftruit prjEdi61:am
conclufionem. Tantx mohserat, adtantamfubtilitatisaltitudincmadfcende-
re, & non verltatem notiflimam fine tenebris proponere, fcd plurimisam-
biguitatibus ablurdiflimis involvcre. Admifla enim prxdida noftra diftinftio-
ne^, & perpenfis refponfis ejus erroribus oppofitis , res eft facilhma fimul & notif-
fima ac fimpHciffima.

§ . Quod aut em adeo miretur eas.qui tam profunda in Scriptura ^ident myfteria^

utnulla humana Ungua poffimt expUcari, plane ineptum eft, nam ipfe fupra

cap. 7. & ahbi fatetur plurima in Scriptura taha cfle, qu^ noftrum captum loii-

ge fuperant , imo ipfe tradit methodum de iis fecure difcurrendi hcet non intelli-

gantur. Miratur etiam eos cjui in reUgionem tot res Phtlofophtca fpeculationis in-

troduxerunt^ &cap. 11. pag. 144. fatetur eos fuifle ipfos Apoftolos. Noa

negamus culpandosefle Scholafticos, qui Philofophicisfuiscogiratisintegram

pcnc Theologiam conftuprarunt ; nec abfol vimus ahos, qui tales Dodiores ni-

mio affe£lu ample6tuntur , & cum paucis bonis plurima recipiunt eorum mala
^ & er-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus JnGnymumTheologG-Politicum LiherSingulans. 13 y

5c erronea. Sed cum infra laiius dicendum fit de Separatione Theologiae a Phi-
iofophia, hisnon inhraertbimus Verum 5, Scnptura Mjfteria nihil ejjepraler
ArtftoteUs autPlatonjs ^ ant altertm fimilis commenta^ c^ua fdipefactltm pojftt 1^4.
c^mujs Idiota fommare^ quam literatiffimns ex Scrtpturain^vefttgare ^ lamde-
tcilabihs calumniaeft, &: horribilis blafphemia, ac execrabilis profanatio fa-
crarum literarum , ut quivis pius ad eam exhorrefcat j Mille loci de facrofanila
Trinitate, de Chrifti muhipUci promilTione, incarnatione, mortc, refur-
re6tione& in ccelumarcenfione,defuturahommisrcfurre6tionc&c. &univerfa
noftra falute per Chriftum fola fide comparanda , hanc impudentiam plane
confundunt. Si cujufdam momenti fuerit, quod in illorum Philolbphorum
icriptis reperitur , & a quibufdam viris do61:is , vereor ne nimis fcrupulofe , col-
ligitur, ut ita gentilium confenfum etiam in Myfteriis probent, idnonnifi
minime fcintillulx poffunt effc divina: revelationis , cx Judaeis & cxteris difpcr-
fseetiam inter gentiles, qui continuo ad lucidiflimamdivinasrevelationisfa-
cem, vagabundas fuas flammulas accenderc conati fuerunt j led mirabiliter
obfulcatas dcnfiflimis ncbuHs & tenebris,itautvixultraquamprofomniisha-
beri poflint, ficum f icrx revelationis luce comparentur. Verumquodnobis
obtrudere conatur M) fterium de Deo corporeo ab univerlb non diftinfto,
vix quis in fomnio fibi reprcsfentaverit5'& jam ante fecula folidiflimeconfuta-
tum fuit ab ipfis Gentilium fapientibus. Sed quidadverfus eosnonaudcat, qui
talia non veretur dicerc adverfus Deum & facratiflimas ejus litteras.

§• 3- Negaretamcnnonvult^ adDoBrinamScripturanihilpertinere ^ quod
folitfs fit fpeculation^s : fed hoc ta,. tum , ta admodum patica , atque admodum
Jimplictaejje. QuxipfiflimaSocinianorum vox. Scd noftra parum refert , un-
defuas abfurditates collegerit Anonymus. Videamus quomodo eas adftrucrc
conetur. ^uanam ea fint ^ qua ratione determinentur ^ hic oftenderecenfti-
ttiit. Eum autem in fincm jam fupponit conftare , Scriptura intentum non fuiff^
Scientias docere. Quod concedimus, fi per Scientiasintelligat veritatumcon-
catenatam deduclionem ex primis principiis. Negamus vero fi per eas intelligat
quamvis cognitionemcertam & evidentem : Nam non paucadocet de Deot
mandatisdivinis, lege, gratia, Chrifto, dehomine, ejus corruptione& re-
ftitutione , aliaque. Nec eorum cognitio per revelationem in Scriptura minoris
certitudinis eft , quam fi hscc omnia, fi poflent, exipfa natura demonftrata
fuiflent. Ita ut ex eo inepte concludat. Scripturamnihilpraterohedientiamah
hominihus exigere , ^ folam contumaciam , non atitem igitorantiam damnare.
Nam pr^eter obedientiam, quam etiam exigit iplanatura, fimulcontuma-
ciam damnans, ut & omnem voluntariamac culpabilemignorantiam,docet
veram xterncs ialutis]viam divinaeauxilio gratiae ineundam& comparandam,
Inec ullo modo natura cognofcibilem , ut & quicquid de Deo , de Chaifto & Ho-

Gg 2: minc

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

2 3 (J ^g^^^^ *^ Mansveh

minecognolcendum efl: , tam abundanter tradlt & copiofe , ut non modo mi-
nimis ingeniis fufficientia facillime occurrant , fed etiam fummis plurima fup.
petant, in quibus fe fine fine exercent: Itaut nullum nonreddatplaneinex-
cufabilem coram Deo. Perfeftam dileclionem proximi hoc efficere , ut Deus
omni modo a nobishonoretur&glorificetur, noneft quoddubitemus : nam
quireite proximum diligic, dihgit Deum ; cum ex amoreDeifluatdile6lio
proximi , & proximus non recSle diligatur, nifi in eo diligatur Deus & ipfe prop.
ter Deum ; qui autem proximum non diligit , quem videt , quomodo Deum
diliget, quem non videt ? inquit Apoftolis i Joh. 4. 20. Atque adeovere
legem implevit, qui fic proximum diligit Rom. 35. 8. Verum cumhicfit
fru^lus unicae juftitiae divinae nobis in Chrilb donatae , & vitae seternge initium,

via ad glorificationem , &pignusejus, & focdcris Dei , fivepacis&amici-
tiae cum ipfb , qualem Deus ordinairic in nobis operari per Spiritus fui gratiara
noluit , nifi mediante verbo fuo nobis in Scriptura propofito , & de Deo , Chri^
fto &homineejufquecorruptione, reftitutioneperChriftum , & Deodebita
gratitudine, nos inftituente, ad talem proximi diledlionem , ea requiritur '
lcicntia quam Deo placuit in Scriptura omnibus eum in finem pcr Prophetas &
Apoftolos proponere & docere , & fine qua in nullo , pro modulo gratice a Dco 0j
conce^Tse, talem charitatemoperarinoluit. Cum autem divinx mifericordia;
fines non comprehendamus , temerarii fumus, fiprxcife, & punftim deter-
mincmus, quanta fcientia eorum in fingulis requiratur , ut Deus talem in iis
velit operari char itatem ; Deus enim haec omnia operatur pro fua complacentia,
feu prout vult. Aliafeuperfectiorindocentequamdifcente, inadultis, quam
junioribus & incipientibus &c. Alia fecundum infiniras hominum & donorum 2
Dco concefforum diffi^rentias, ita ut hic impoffibilefit, determinareillud
minimum quod fit, fine quo abfolute falvari nonpoflet. Veruntamen cum
hominis falus confiftat, & inScriprura Sacra conftituatur , in unione fui cum
Deo per Chriftum , & in Scriptura revelatam habeamus ordinariam ad lalutcm
Viam, ex eadem Scripturaetiam quodammodo determinare pofllimus qugc
dogmata filutem ordinariefundent; refpicientia fcil. tumDeum, aquo, &
in quem integra noftra f ilus j tum Chriftum per quem ; tum hominem qui ip-
fum falutis fubjeclium eft, omniataliafinequibushomoveram (alutisper Chri-
ftum acquirendx viam pcr fidem inire, & Deum cum&inproximo, ut&
proximum cum Deo redlediligere non poteft.

§. 4. Vcrumdemahacrey fuam fententiam Anonymusfuomodo^r^^r^*
tim ofienfums^ ^ clarms expUcaturus ^ ante omniaduodemonftrandapropo-
nit,fcil. mteUe^ualem^ fve yUiloquituv^ accuratamDeicognitionem^ none[fe
donum omnthus fidelibus commune , ficutt obedientiam. Sed OEdipus fi t oportet
quihsecintelligat, non Davus. Qualis enira foret cognitio Dei non iteiJecaua-

lisac

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus Jnonymum Theologo^Volitkum Liher Sin^ularis, 2 3 7
lis & minusaccurata? An Dei nonintclleai; An fineintelleau ? velanCo-
gnitio non intellcaa feu cujus cognofcens flbi non eft confcius. Qui^haecattin-
gat intelleau fuo vel fijbtiliffimo ? Qiialisetiam eftobedientiaomnibuscom-
mune donum ? An nullus itaque non eft obediensDeo? quishocadmitfat?
Omnibus hominibus innata eft non mmuscognitioDei, quam eorum obliral
L tio ad obedicntiam. Sed cum hic de fiddibusloquatur, anputatquibufdam
«conctdi donum obedicntia; fineintelleaualicognitione Dei, cuieft prxllanda
obedientia? Sic profedo irrationalem facit obedientiam fidclium , imo tol-

ht onmem obcdientiami nam abfque cognitione & intellc61:u non poteft obe-
dientia concipi.

§.5-. Secundo proponit demonftrandum cognitionem illam.quam Deus per Pro.
fhetas ah omnibus um-oerfaliter petiif , c,mfquefcire tenetur , nullam effepra-
ter cogntttonem divina ejus Jufiitia ^ Charitatis , c^ua: ambo ex Scriptura facile
demonftrantur. Seddocetipfe pominusnofter JefusChriftus Joh. 17. 5. hanc
clfe vitam «ternam, ut cognofcant unicum , verum Deum , & Jefjm Chriftum
quem milit, qu^ fi comprehendat fub divinse Juftitije 5c Charitatis cognitio-
ne, addensetiam cxtera quaeadperfearioremejusnotitiamde j)eo, Chrifto
& homine funt cognofcenda, aliudquam videri voluit , dixiffeti verumde
his mox in fequentibus.

§. 6. Prius cx Scriprura Sacra fic probare agj^reditur, unicum proferens
locumEW 6. r. UbiDeusa Mofeficintroduciturloquens, Ego Dominm '^^'^
revelatmfum Abrahamo , Tfaaco , & JacoboinDeo Sadai -jy omnifufficiente
vel potente. Sed nomine meo Jehova non fum cognitm ipfis. Conqueftus erat po-
pulus de aggravata lua fi.Tvirute , & eo noraine fe importunius gelferat in Mo-
len & Aaronem; hinc Mofes attonitus, Deum rogavit cur hsec ita fierent.
Refpondet Deus, nunc vtdebts &c. fi:il. rationem, & quod id nuUomodo
repugnetpromiflTioni ^metaas, quod PharaoefretdimiflTuruspopulum , fed
e;im promoveat, & ut Mofen, quafi vaciilantem , magis confirmaret in fu-
fcepta ratione acadeandemiterandamanimaret, inftituit compararionem in-
ter raodum quo reveiatus fuit patribus , & quo jam fe fpeciafiter xMofi & reli-
quis Hraehtis manifeftaturus erat, ac oftendit hujus prjerogativam prse illa.
lllis kil. meoftendi&patefeci omnipotentem & omnifuflicientem , largien-
do jpfis quantum fufficiebat, & multo plurapromittendofutura, ut& con-
fervando eas adverfus omnis generis diffiailtates & pericula; verura conftantia.n
meam m prsftandis illuftrilllrais meispromiiru, qua fum quodfum&inno-
terco jehova, qmeftquodcft, expcrti non fuerunt. Nuncautem vobiseam
exhibeoo , vosex^gypto, ut iUis promiferam , eduaurus, &cun(aisho-
ftibus debellatis, m plenam poflTeOionem terr^ Canaan dedudurus. Nonne-
go mnKn Jehova abfolutam Dei EJfentiam finerelattone adres creatasftgnifi^

Gg 3 care.

Early European Books, Copyrlght © 201 1 ProQuest LLC.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

238 J{egneri a Mansvelt

care, Sed probaiidum fiiiflet, iilud nihil prasterea, &quidemhoclocofigni-
ficare. Quoenam enim ratiocur expevimeniali parrum cognitioncDei, oppo-
nerecur Mofis & Ifraelitarum theorctica , & non experimen talis cognitio. Prx-
cipue cum Deus non minus cognolcatur Jehova ieu exiftens idquodeft, ex
immutabili conftantia in prxftandis fuis promiffis , quam ex immutabili & fim-
plici ejus eflentia, ab ca non diverla. Quocirca hincconcludi non poteft P^*
tres nuUum DeiattributumnQ^vijfe ^ quodejusabjolutamejfentiamexfitcat, Sed
tantum quod abfolutam Dei effentiam tam luculenta experientia comprobatam
non habuerinr. Omnia enim Dciattributaabfolutam Deielfentiam explicant,
nam effentia Dei non nifi abfolutiffima potcft efle , cum ornnino per fe fibi fuf-
ficiat in omnibus. Et cumDeusdiciturjuftus, mifericors&c. tantumexpri-
mitur quomodo abloluta Dei eflentia le habeat ad nos : ita ut ne quidcm iila at-
tributa cognofci poffint, non cognitaabfoluta Dei eflentia. Et confequenter
Deus hasc non rtfcnaJlaudandamPatrum jimphcitatem^ fedadenarrandam,
in majorem Mofis confirmationem , gratiam revelationis Patribus faita^ &
cumcacomparandameam, quaejam, hocipfotempore, cumlocopromiflk
falutis, Judaeorumresinpejusmutatae viderentur, Mofi&omnipopuloeflct
futura longe major & excellentior. Ita uthincquidcmmanifeftumfit , divi-
nam cog^ntionem non ejje ommbusaqualemjidelihzts^ ^hunc^xz^uvciejfepecu"
Itare donum quibufdam tantum fidtlihm concej]t4m ; nuUo modo vero hommes
non teneri ex mandato Dei attributa cognofcere. Nam ablque attributis non co-
gnofcitur Deus: Nec Patres Deum cognoviflent, fi abfqueattributiscognc-
viflent. Si itaque teneantur cognolcere Deum , eadem erit ratio attributorum.
Et fi neget nos teneri ex mandato Deum cognofcere , relpondebo quod Rom.
I. 19. & X. II. 13. exnatura tcneamur, & quod illud fit mandatum a
Deo noftras naturas inlcriptum; praeterquam quod etiam infcriptura mande-
tur. Praeterea rogabo , unde ergo teneamur Deum cognofcere fi non ex natu-
rali, nec exrcvelatomandato; nullum enim aliud excogitaripoteft. VelAn
fortenonteneamur, hiceftgenuinus Atheifmus, qui fua abftirditate ruit. Fa-
teor omnes ex mandato obtemperare c^uidem ^^que pojfe ^ nonautemfapere. Sed
tamen qucmadmodum omnes ex mandato ad ftudium obtemperantix , ita 6c
ad fapicntiae feu divinx cognitionis ftudium obligari poflunt asqualiter. Et
praetereaficut non omnibus asqualiter datur fapere , itasequaliter datur obtem-
perare, quamvis ad utriufque ftudium pro ratione vocationis & donorum
xqualiter exmandatoteneantur. Quod^uitm^uttt ea qua mentis objetlafunt
non nifi per demonfirationes cognofci pojfe, & idcirco invifibilis Deiattributa,
abfque tali demonftratione credi nonpojfe : id fane nugari eft , nam non modo
exScriptura, fed etiamex vifibilibus cognofcuntur invifibiiia Dei Rom. i.
19. 20. 6cutiopu3legisomniumcordibus infcriptumcft, ita& yY(»T»9 ^

mani-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus JnonymumTheoJo^o-VoUticum Liher Sifigularis. 25P
manifeftum eft in illis; nam Deus illis; manifeftavlt; & omnes tam revelaro quam
natura.n mand:Uo renentur eadein urroque modo,quantum pro modulo poffunr,
fibi quam manifeftiflima reddcre , (^ou addit Deum in Ge?ieft Tatriarchis ^r^.
dicatum nomineyehovaindicari ^ non qnia Patrihjs hoc 7iomine mnotuerat^ fed
quia hoc nomen amd Jud^os fumma erat rtverentia ^ eft perjudxorum reve-
rentiam hujus rexrus veritatem evt-rlam dicere, nam fi hic Jehovge nomen pa-
tribus revelatum & cognitum negerur aDco, Judgei veroexreverentia con-
trarium velint, haec illam evertit. Sed cum hoctotumcap. 8. confutaveri-
mus &• probaverimus non alium a Mofe Pentateuchi au£torem effe , quicquid
hic de Judasorum rcverentia profert, nullius momenti eft. Nec Mofes Exod.
3 . 15. 14.. qu^rit Dei nomen , ejuafi antea ignotum , nam quis credat in tan-
to Propheta fidem adeo abohtam fuiire , ut veri Dei , cui antea tam devote ler-
vierat , ne quidem nomen noviffer. Ncchacoccafionedenominc Dei interro-
gavit, aliqua curiofitate du£tus , ut pra^ter notitiam Dci, quam majoresha-
buerant , altius penetraret in ipfim Dci naturam; nam praeterquam quod id dc
viro pio nullararionedicipoffit, aHam plancreddit illiusquxftionisrationem,
fcil. ut apud populum de divina auctoritate conftaret. Quare necvocesillas
intcllexic, cum Dei nomen quxfivit, quibus fe Dcusin verbofuo voluitap-
pellari, utpote qux ei procul omni dubio noriffimcefuerunt: Scdtanquam
vir prudens literas, urvocant, crcdentia^ requifivit, quibus apud populum
conftaret au6toritas adeundae legationis, & inftructionemeorum, quse Dei
mittentis nomine aiturus & locuturus effict. Quareetiam Deus Mofi hiscon-
venienter, leu hoc (enfu refpondet; nam , ficut in omnibus legatorum in-
ftruitionibus ufitatum eft , le tirulo & nomine fuo defcribens , & tunc manda-
ta fuperaddens, late explicat &pr2efcribitquidfuonomineMofesdicturus &
fafturus eifer ; imo ipfi verba fuggerit , quibus&apud Seniores Ifi-aelis&a-
pud ipfum Pharaonem uteretur. Arqueadeocum AnonymonuUomodocon-
cludi poteft , Tatriarchas fidAes hoc Dei nomen ignoravijj^e. Multo minus maTf-
datam non ejfe Dei cognitionem , quam ipfi naturx a Deo inlcriptam fupra pro-
vabimus.

§. 7. Tranfeamus jam ad alterum quod ad rem totam accuratius oftcndendam
demonftrandum propofuerat, Deum CcW.nullam aliam fui cognitionem nh homini-
hm per Prophetas petere , ^uam cogmtionem divina fu^ Jujtiti^ ^ Charitatis ,
hoc efi , inquit , talia Dei attributa , ^ua homines certa vivendi ratione imitari
fojpmt.^ Sed quid hoc fibi vult , quodhomines certa vivendiratione, dican-
tur imitari artributa Dei. Si intelligat attributorum divinoruminhominein-
^telligente & vivente quandam quafi imaginem dari , nullum erit in Deo , cu-
jus non aliqua poterit reperiri imago in homine. Nam non magis in homine re-
peritur imitatio juftitiae 6c Charitatisdivin^, quam EfTentia^, asternitatis,

infini-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

2^^Q J{egneri a Mansvelt

infinltatis , immenfitatis , immutabllitatis &c. nam non minor differentia eft in-
terhominis & Deijuftitiam accharitatem , quam inter hominisSc Deiduratlo-
nem, perfeilionem , prgefentiam &c. Si vero putet ab hominibus perPro.
phetas non aliam peti cognitionem quam divinsejuftitiae&charitatis , fubiis
comprehendens qusedeDeo, Chrifto , & homine ad perfedam fatis divinx
Juftitise 6c Charitatis cognitionem requiruntur & in Scriptura revelantur , tan-
tum nomine tenus novum quid dicir, nam hucomnia quoein totaScriptura
continenturreducipoffuntjplura tamenexprimitipfeChriftusJoh. 17. 3. qui
etiamjoh. 4. 24. inter prima Dcum cognofcendi & colendifundamenta po.
fuit, Deus eft Spiritus, quo refpicitur Deut. 4. I2. 15^. i Tim. 6. 16.
utnihiljamlatius dicam de Dei infinitate, omnifufflcientia, omniprsefcntia, .
immutabilitate &c, quae quantum adreligionem momenti attulcrint , cum \
per integram Scripturam manifeftiffimum fit, plurimis locis comprobari
poffet.

§. 8. Sed videamus , quaeprofuafententia proferat inmcdium. Jtremias
inquit, \^ ex^reljijjimjs verbis docet caf, ly. i^. ubi de Rcgejofialo- -
quens dicit quod Judicmm Jujiitiam exercere acpatrocmari inom ^ -paupcri^
id demum fit Deum cognofcere. Verum nullo modo dicit non nifi hxc Dei co-
gnitionem effe: nec Dei cognitionem pr^eterhxcnonetiamaliadocere. Nec
ad Dei cognitionem nonaHaquamhgecrequiri. Proeterquam quod Deum co-
gnofcere, hic ut in phirimis Scripturxlocis non aliud fignificetquam Deum
ante oculos habere , obfervare , & colere , eique «(/^«/.is-Hy , uti ex ipfis verbis tex-
tus, fiinfpiciantur, manifeftiffimumeft. Itajerem. 9. 6. renuere cognofce-
reDeum, eft Deum colere nolle. EtHof 4. 1. &6. 14 nulla dicitur
effe Dei cognitio in regione moribus corrupta. Ac per cognofcentes Dcum
feu nomem Dei Job. 24. i. Pfalm 6. 11. &5(S. 11. &87. 4. &91. 14.
Dan. 1 1. jx.intelHgunturvirifideles&reHgiofi. Nec minm clara funt ^ino^mt
qua hahentur Jerem, 9 . 24. ubi Deus fic infit , Neglorietur fapiens tn fapientia
fua , ne glorietur fortis in fortitudine fua : neglorietur dives in divitiis fuis.
Sed in hoc glorietur ^ qui gloriatur ^ intelligere cognofcere me ^ c^uiaegoje^
hovafaciogratiamjudictum^jujittiam interra. Nam his dcleBor^ aitjehova.
Quibus videmus Deum homines inftruere & doccre , quid fit , quo homo pot
fitgloriari, quoque ipfe dcleftetur. Removet humanam Sapientiam, con-
tinentem multipHcem cognitioncm,folertiam,arres , caUiditatem &c.Removet
omne robur virium & potentiam. Removetopes & divitias: EtaHudfubfti-
tuit, quo comparato poffimus exultare & ut beati acquiefcere. HocfciHcet
reputet homo maximum fuum bonum , fi adco illuminatos habcat oculos mcn-
tis, & a tenebrarumpoteftateHberatusfuerit , utvideat&cognofcat,quaelic
meatumnatura&nomen, X\xta%riM^^ voluptas,.5^A;;, &3iXw«>''>

lem

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus Jnonymum Theol ogo-Toliticum Lzber Singularis . 241

talem ante oculos habeat ac glorificet . Ita ut & hasc Dei cogniiio , non fit fblius
Juftitiae & Charitatis divinx (implex notitia , nec ea fola fit omnis noftra gloria-
i tio, cum & Diabolis, quibus nulla competit gloriatio , conveniat fcd lit ple-
nior divinae naturae, &volunratis, ac comparandge per Chriftumfalutisco-
gnitio & a Deo requifita agnitio & obfervatio, & ita gloriatio inDeoutre-
^demptore, fanftificatore & juftitiafua; cum hasc omniaipfe Deusin nobis
©peretur. Uxod, 34. 6. 7. nonhsecduojleddecemadminimumenumerantur
attributa Dei , imo Hebrxi haec pro tredecim Dei attributis habent , qu^ quam-
vis quidem tendant in patefa^tionem juftiii^ & charitisdivin^e : minimeta-
men fimplicem adeo eorum cognitionem requiri fignificant. Nec Johanms
Deumper Charitatem exflicat , eumque revera Deum habere concludit 0* nofcere^
^ui charitatem Joabet^ quia nihil aliuddeDeocognofcendum putat , autfim-
plicem Charitalis divinae , fine plurimisaliis deDeo, Chrifto, &hominead
ejus perfe6liorem cognitionem requifitis, cognitionem in homine fuflScerc
«xiftimet, fed quod hocconfiderettanquam pra^cipuum& capitale, quoten-
duntomnia quse in Scripturis traduntur , uti Faulusetiam i Cor. 1. z. nihil
lcirc volui inter vos praeter Chriftum eumquecrucifixum. Et inChriftofunt
omnes^promiflficnes Amen. &cc. Confcrhic Calvin. ad 1 Joh. 4. 8.i6.ut6c
Gomarum & Zanchium. Atque adeo abfurdefecundum ^er^;;^/^^ , Mofen
^ yohannem concludit Dei cognitionem^ quam unufcjui/^ue fcire tenetur^ hoc folo
comprehendij quod Dem fit fummejujlus (jr fummemifericors ^ftveunicumver^
vita exemplar. Sic enim praeteritur praeter divinam Trinitatem , Chriftus & di-
• vina gratia in Chrifto, & univcrfa falutis via , ac hominis de fe iplo notitia
ad eam neccflario requifita.

§. 9. SedhisS. Scripturas locishasc fuperaddit argumenta, g'//(?^/5'm^/-f^r/i:
nullam Dei defnitionemexprefetradat, Uticoncedimus rnonenim ejusfcopus
eft Difciplinam aut fcientiam demonftratam ex principiisnaturahbus, fedex
revelationetradere, & idcirco non humano led divinomodoprocedit. Ouod
^■.;^4iutem non alia Dei attributa ample^endapratermododiBaprafcribatj necex
^M frofifo^ uthac^ commendet ^ Partim inutile & minime neceflfarium , cum
iatis commendentur fi tantum in Scriptura doceantur ; Partim falfijm cum ipfe
Chriftus Dei Spiritualitatem expreffe doceat Joh. 4. 24. Paulus invifibilita-
tem I Tim. 6. 16. Ipfe Deusomniprasfentiamjerem. 13. 23. 24. cuiac-
cinitDavid Pfalm 139. & Salomon 1 Reg. 8. 27. Jacobusimmutabilitatem
Jac. I. 17. cum Davide Pfalm lox. 27. 28. f ohannes & alii Trinitatem ,
Joh. 5*. 7. Et omnes fere de Chrifto, ejusnaturis, incarnatione, officiis,
&c. plurimafine finedoceant.

§. 10. Cadicitaqueuniverfalise)usconclufioabfurdiflima, fcil intelle^ua-
lem Dei cognitionem^ praster quam nullam darijam fupraprobavimus, qu^

H h ejui

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

158-

242 l^^neri a Mattsvelt

ejusnaturam prout in fe efi confideret ^ quam alio modoconfiderannon poffc
etlam fupradiximus , o^uam naturam homines certa vtvendi ratione imiiari non
fofiunt , neque tanc^uam exemplum fumere , ad ^ueram ^vtvendi rationem infii-
tuendam , ad fidem religionem revelatam nullo modo pertinere , (j^' con fequen^
ter homines circa hanc fine fcelere toto coelo errare pofie. Nam fecundum eam nul-
la Chrifti , ej ufque naturarum & officiorum , nulla foederis divini cum homini-
bus initi, nulladivinae aeternitatis, omnipraelentiae , immutabilitatis, nulla
omnifcicntix & perfccliffimx voluntatis divinx, nulla divinorum operum
Creationis , confervationis, gubernationis, juftificatioms , fandlificationis,
nulla futuri a Deo praemii aut infligendae poenx poft hanc vitam , &aliorum
plurium hic recenfendorum, quae ad fidem & religionem maximi momenti
funt : Etin quibusfi ab hominibus erretur plurimum a recta vivendi ratio-
ne difcedendi pra^fentiffimum adeft periculum, fi non neceffitas, ita ut in
iis tuto & fine peccato errari minime poffit.

§. II. Ouomodo etiam Sacra volumina loquantur fecundum captum vuU
gi^ fupra diximus, fcil. adhibendo Phra(es ipfis notiffimas. confer hicWit-
tichi um m conienfii. Sed c^uod^Scriptura vulgum non doctum fed ohedhmtem red^^
derefiudeat^ ambiguum eft. Non quidem ftudet redderedoctumabfqueobe-
dientia, nam haec inanis Do6i:rinaforctnecexnaturac principiisdcmonftran-
do, quod Do(aorumeft, docet & dodlum reddit vulgum : fedex revelatione
& divino Spiritu , inftin£lu , & aucloritate docet , & ideo potius fidelem quam
do6l:um reddit. Nec obedientem tamen autfidelemredditfineDoctrina, feu
notitia ex revelatione edo6l:a ; nam ea vel naturaHs tantum , vel inanis , imo ir-
rationalis foret obedientia fine cognitione , & non fides fed impetus abfque ra-
tione. Hoc unicum eft quod videtur intendere Anonymus. Nos fijpra quidem
diximus minutatim determinari non poffi; hanc cognitionem, fedtamennuU
lam adeffeexordinaria Scripturx Do6lrina nonpolle, jam fuprademonftra-
tum eft.

§. IX, Quod autem ^icitTheoIogos (quos per contemptum & inepte com^
munesvocat cjuiccjuid in Scriptura fecundumcaptumvulgipropofitum, luminc
naturali videre potuerunt ^ cum divina natura non convenire n)d\e contendifi} ^
metaphorice interpretandum efie , ^juia Scriptura tum nonplebi rudi vulgo , fed
feritififi?nis tantum , c^ maxime Philofophi^ fcriptaforet , nullo modo fequitur,
nam cum quivis noverit Dcum efle ens perfe^liffimum , & horum imper-
fe^tiones manifeftiffimac fint, quivis videre poteft; haec non nifi improprie
Deoconvenire pofle. Prasterquam quod Scriptura & do6Hs& indo^lis fitfcrip-'
ta, & quivis ineareperiatquodpercipere, cognofcere, & ulterius inquirere
poffit, atque ita femperin ejus cognitione proficere, ufquedumpofteaper-
fe6tum cognofcamus , qu^ hic tantum ex parte nota funt. Et cur non metapho-

ricc

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jldverfus Jfionymum Theologo-ToUticum Liber Singularis. 24 3

rice cumproprie tam apertefalfafint. Sedforteproprie veraelTeexiftimat Ano-
nymus, fecundum fuum myfterium. imo^ inquit, Ji impium ejjh pie,

fimpUcitate animi^ hac^ qua modo retultmus^ de Deo fcil. quodmanus,
pedes, oculos, aures habeat & mentem : localiiermoveatur, quodfitZcIo-
typus, mifericors & aliisanimi commotionibusfubje^lus, regiolblioinfideat
:*&c. credere^ Fropheta profeclo maxime cavere debuijfent^ faltempropter ^vulgi
imbecillttatem ^ d fimilibm Phrafibus ^ contraDet attributa ^ prout unufqui^
que eadem ampleBi tenetur ^ ante omniaexprofejfo claredocere^ ^uodnullibi
faBumefi, Haeccine ergo Anonyme, fecundum te piecredi polTunt ? Adeo-
ne irrationalis potell efle fidesnoftra? quisnonmiretur tantamabfurditatcm?
Prxterea an pium eft, quicquid animifimplicitatecreditur? an nonculpabi-
lis eft ergo fimplicitas ignorantiae voluntarioe ? Et tandem quomodoimpium
poteft efle quod pie crediiur aut impie credi quod piumeft : nampietasfine
notitia non eft pietas , {edvanitas, & impiecredensquod pium eft , eo abuti-
tur prxter fuam naturam. Nec Scripturaabillisphrafibusrenebaturobimbe-
cillitarem vulgi abftinere , nam propter eandem reveraadhibuit, utpereat
dem majora fignificaret & doceret. Docet etiam variis locis , tales imperfedtio- *
nes, quxiispoflentfignificari, afelongiflimeremotasefle. Jac. i. i/.Jerem.
a^. ^3. 24-. Jef 40. 18. 3 I. itautnullusexillisPhrafibuslabatur, nififua
culpa.

13. Adeoqueinepteconcludit, opiniones abfolute^confideratas ^abfijue re^
fpeBu ad opcra^ nihil pietatis aut impietatts habere. Nam abfquediftinftaco*.
gnitione pictas non eft pictas. Sunt eriam errores per fe culpabiles & pietati adver^
fe, imonullapoteft dai iopinio, fineullorefpe6tuadopera, quivis enimfuis
vivit opinionibus. Theoria quidem non eft praxis, fed utineptapraxisfine
theoria , fic inutilis theoria fine praxi. Piae funt ergo opiniones ex quibus per fe
fluunt pietatis dogmata &c prsecepra, impiae conrra. Atque adeo, fi quisex^
opinione pia^ quae per fe ad obedientiam movet, propria fuailliusdetorfione,
licentiam adpeccandum aut rebellandum fumat , feu ^uera credendo fiat contumax^
impic proculdubiocredit , vel potius eo quodrectecreditimpieabutitur quia
bonum per (e detorquet & corrumpit in malum, nullo modo tamen opinioncm
piam impiam reddit , fed ea tantum in malum fuum abutitur. Ut & fi cjuis ex
opinione falfii , quae ad inobedientiam & defectum ducit , adobedientiam duca-
f tur , feu falfa credendo obediensfiat , non obftante falla opinion^fe quidem re£le,
ut videturagit, {ed nullo modo viiUius opinionis, ledexerrore, &ideome-
ritodubitandum, an re^le agat-utfiquis ex opinioneemendae (alutisperelcmo-
fynas pauperibus hberaUter adfit, nullo modo potcft dicirefteagere , nara
' onum, quod bene non fit,bonum non eft,& re£te fieri debent noftra bona ope-
, ut grata fint Deo. Sine fide impoflibile eft Deo placere , & quicquid ex fide

H h z non

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

244 l{egneri a Mansvelt

non efl: malum eft & peccaminofum. Nullo modo autem ideo opinio falfa potefl
dici pia , au i ille homo piam hahere fidem , fed contra faliam , a nobis enim non
pendet fidem piam aut impiam reddere pro noftra voluntate , led quidem ex fi-
de pia , impie vel pie vivere , prout eam vel fequimur vel deferimus, detorque-
mus & corrumpimus, acejus naufragium patimur. Veram ^imem Detcogni*
tionem ^ mandatum tam naturale quam revelatum , ^ etiam donum diutnum
ep oftendimus. Et pluraprseter Jufittiam & Charitatem divinam cognofcen*
da demonftravimus.

CAPUT DECIxMUM NONUM.

gimdfitfides. ^namfideles. I idei fundamenta deter-
minantur. Et tpjh a Vbilofophia tandem
feparatur.

§. I. TNquifiturus hoc Capite Anonymus, Ouidfides fit} fupponit.
X Scrtpturam accommodatam efie non tanuim captui Vrophetarum .

nym. _ _

'Z'^' r Scripturam accommodatam effe non tantum captui Prophetarum,

,^3, fed ettam yarii & inconftantis Judaorum 'vulgi. Sedjamfiepius lupra de'
monftravimus, non dogmata, fed eadem proponcndi modum , iis accora-
modatum fuiffe; nam ipfa veritas accommodationem non admittit ; taceo ad
captum hommumignorantium &errantium. Ita ut hoc debileplanefit fun-
damentum , cui non nifi ruinofa fuperftrui poftunt. Non negamus quidem
eum, e^m omnta (^ua in Scrtptura habentur , promifcue ampleBitur , tan<^uam
miwrfalem & abfolutam de Deo DoSlnnam , nec accurate cognovtt ,<juidnam
captuivulgi accommodatumfit , fape-vulgi opiniones , cum divtna doilrina con-
fundere , hominum commenta pro dtvtnis documentis venditare, Scrtcturacfue
auBoritateabutt. Nam prxterquam quod femper proponendi modus,abipfa
re propofita dihgenter fit difcemendus, pkirima traduntur de Deo cum
refpeau & relationemultiphci ad nos; enarranturetiam non paucaphrafibus &
loquendi modis, quibus vulgus fuos errores exprimere confuevit , itautta-
inenabilliserroribusquamprocul abficipfaScriptura&Sp. S. mens& fenten-
tia, uti lupra de Sohs motu& quiete, aliifque exemphs comprobatura de-
dimus. ^

f. X. Hmc ctkm feclarios fape tam contrarias ' opiniones , tan^uam fidei
documnta docere, muhtfc^ue Scrtptura exempits confirmare , undc pwvcrhmm
illud gecn HetteC fontieC letteC / concedi poftet , quam vis ilhus nec unioim,
nccprseapuamuufam exiftimemus. Sed intolcrabile eft, Anonymum Se-

Uarios-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

II Jdverjus Anonymum Theologo-Toliticum Liber Singularis. 24 f

Bariostamen ifios ea de caufa imfietatis accufare nolle , quod fcil. ^erba Scriptu^
ra fuis opiniombus accommodent. An ergo proprias opinionescumdivina do-
£trina falva pietateconfunderepoffunt ? Anhominum commentaprodivinis
venditare? an Scripturse au6toritate abuti? Qualis hxc eritpietas! quis fi-
milem audivit! Suasopiniones Scripturx verbis rc£):e , feu prout in Scriptura
confideratis omnibusfuntintelligenda, intelledlis exprimere, quis vetat. Sed
verbis Scripturae fuarum opinionum fenfum & fignificationem adfcribere,
quod proprie eft ea fuis opinionibus accommodare, eft pro Scriptura , fua fub-
ftituere commenta , & univerfam evertere Scripturam , quo unice tendit
Anon) mus; acproeaadmitterequasvishominum male fanorum deliria.

§. 5. Sed inquir fcuti oltm ipfa captui vulgi accommodata fuit ^ fic etiam
unicuiqne eandem fuis opmio7jibus accommodare licet ^ fi ^videt feearatione Deo^
in iis c^uajufittiam e^ charitatem fpetlant , pleniore animi confenfu obedire pofie.
Olimcaptuivulgi accommodata nonfuit, nifi quatenus veritates in ea figni-
ficandae, &" exprimendx, eo modo, feu talibus Phrafibus & verbis fuerint
exprefTse, quibus etiam avulgo quam maximeintelligerentur-nunquam jpfe
veritates flexas vel mutatac atque accommodatae fuerunt hominum opinioni-
bus. Si quis id jam itaquc tentaverit , non tantum id quod nunquam licite fa-
6tum fuit, aget, fed etiam apertum committet facrilegium, nec quidquam
juvat fe exiftimare , i]uod ea ratione Deo , plentore animi confenfu obedtre pofiit ^
nam Scripturam & verirates ea contentas , non ipfius opiniones fcqui , l^d ipfe
ad eascomponi &contormari debent. Si quis velit mentem in Scripturapro-
pofitam exprimere verbisfibinotis& ufitatis, quibusfuasopinionesexprime-
re folet, ut ita faci'ius percipiantur ; jam faciet quod olim failum, &: noa
repugnabimus. tioc tantumm kdi^xmWYisaccufat^ quodhanc eandemliberta-
tem reltquis nolint concedere. Scilicet non (atis cverfa foret omnis Scriptura facra
nifiomnibus plane liceatpro fuoarbitrioeam fuisaccommodareopinionibus&
fecundum easfledtere, mutare, explicare &c Hiceftille virqui nihil adver-
fus verbum Dei, pietatem, qui omniareformaturus& ablaturus eft pr^judi-
cia. %uodvtxoomnes ^ <^uicumitfdemnonfentiunt S<.c, tanquam Deihofiespro^
fequantur, ^ contra&cc. Revera in iisculpandumeft, nam non Scripturam
fed fuas tantum proponuntopiniones, Scripturse verbis occuitatas : &abfur-
diflime pro Scriprura venditatas. Alia autem eft ratioeorum quicircarevclata
&naturaignota, fuas opinionesaccommodant Scriprurse , non contra. Nam.
ipfi Deum & ejusverbumfequuntur. Evitandi tamenfemperfuntomnesim-
moderati animi affl^a-iis & Pafliones furenres.

§. 4. Ut igttur confiet , inquit, ^uot^fque, rationefidei, uniuscujufoiue li^ P^-
lertas fenttendi , f^ua uult , fe extendtf, quofnam , ^uamvis diverfafen^ ''^^
tientes tan^uum fideles tamen afptcere tenemur . Ftdes, ejuf^uefHndarmntalia

Hh 5 deter-

6oi

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

J{egneri a Mansvelt

determinanda funt. ^wdquidemin hoc cafite facere confiitui ^ fi^^ulc^uefdem^
Phil(/fophia feparare y c^uod totius oper^spracipuumintentumfuit. Hocergoiit
praellec ex prxcedente capite repetit, Summum totius Scriptura intentum ejfe^
tantum obedientiam docere. Sed id ipfum ibidem confutatum videre poterit cui
placuerit, hxcquetanti fuerinr. Nemo inficias irepotent ^ utrumqueTefiamen^
tum praster ohedientia difcipUnam etiam , continere Doctrinam copiofiflimam,
deDeo, Chrifto, &gratiofa via falutis ahifque plurimis cognofcendis ad de-
bitam obedientiam plane utilibus &c neccQ^LV iis &c non vam intendere ut homines
ex ^ero animo ohtemperent , quam eos de debita obedientia convincere , & ne -
gligentes inexcufabiles reddere, ac docere qua rationeDeusfibi velit obedien-
tiam praeftari, &: patefacere quam Deusexfummafuaclemen tia conftitueric
adcundse faluti? viam & rationem natura nullomodocognofcibilem, cum
plurimis eo fpectantibus, & ad abundantem ejus patefaitionem requifitis ,
atque ica per ea media in iis quibus placet , gratix fux virtute , talem ti Jem 8c
obedientiam operari, qualeminiis, quibus xternam decrevit falurem , ipfc
defiderat.

§. Mofes. inquit nonfiuduitlfraelitasrationeconvincerej fed paHo (^c.
demde populo legihm ohtemperarefuh poenainterminatm efi ^ &cc. quaomniame-
dia non ad fcientias ^ fed ad folam ohedientiam funt . Quafi quge revelata funr ,
doceri non poffint , nifi^*atione convincantur. Scil. haec abfurda Anonymi
fententia eft, ex revelatione Scripturxnihil certo cognofci nifi paucafaciHa
quaedam natura nota. Narravic MofesrevelataaDeo, & etiam a Deo confti-
tuta pr^mia & pocnas fuperraddidic , id eft , nil nifi ex Dei praefcripco docuic &
mandavic. Obedienciam praefcripfifTe Mofen & tanquam pxdagogum, ut
fupra^vidimus , ad eam poenis anigaffe non negamus. Sed quis non no vic cciam
pueros pr3emiis&paenisadcognitionem& ftudium Ceneri, dum aliis incenci
ea facilhme negHgerent; Nec fcientias naturalesdocuic Mofes, fed quicquid
revelacum erac cognofcendum.

§.(5. EuangeUcaautemdoBrina^ inquic, nihil prater fimplicem fidem conti^
net^nempeDeo credere, eumque revererifive quod idem efi Deo obedtre. Scd quid
eftfimplex illafides,ancancum Deocredendoobediendumefle? An hoc fcien-
dum non eft ? an fidem abfque notitia doceC ? an non docec qux finc illa quae
de Deo credendafunc ? & unde fincpetenda? &quancam habeanc cercicudi-
nem ? an non qualisfic & efle debeac credentis ftatus& conditio? qualis fit
Dci in credencibus mulciplex graciofa operatio ? quis fucurus fit credenrium &
mfidelium ftatus? aliaqueplurima, utqualisdebeateflc fides? quomodo per
fidem juftificemur , & tandemobtineamus falucem,aliaque? Fidemicaque
obedienciam cfle non negamus, fed non aliter, quam omncs vircucesquaeex
Dei prxcepto praeftancur, quod ad rcmocum genus obediencia dici pofllint.

Verum

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adver fiii Anonymum Theologo-Voliticum Liher Smgularis. 247
Verum non ideo credere feu formalis a£lusfidei, cfl: formaliter obedire, (eu
formalis actus obcdienti^. lUudeftaflenfumprgebercdiclis aliaijus propterea
quod ipfum habeamus veracem: hoc vero ell ejus mandatis obtemperare,
& impcrata prxftare. Quamvisjam autem contingat,ut uni credamus &ob-
temperemus, quia nos totos uni Deo tradere, & credendo ac obtemperando
omnia nofl:ra ab uno & eodem exfpeilare teneamur, non tamen ideo magis
f eadem funtquamcacter^e virtutes, fpes & fides, amor Dei 6c proximi, oratio
&patientia, patientia & pietas , xPet. i. 6. 7. &c.

§. 7. Textns ergo Scriftura quiobedientiam commenclant ^ hic coacervarenil
o^mefi. Sed potius probandum fuiflet hanc fimplicem fidemabfqueomni co-
gnitione requiri in Euangelica Do£l:rina& formalem cjus a£tum nilnifi obe-
dientiam efl^ , feu acStum obedientiae. Deinde fateor quod is qui ex Dei mandato
proximum tanquam fe iffum diligit , revera fit ohediens , c^ui contra odio ha^
bet ^ vel negHgit ^ rebeUis fit contumax: nam ut fupra vidimus, cx Dei
mandato non amatur proximus, nifi Deus in illo, & ipfe in Deo ametur;
Deusanteomnia, & in omnibus Deus. Sed quishaecagit? quispotefl:? quis
ad id non requirat, & Dei & proximi & ipfius diligentiscognitionem? Etfi
quis id perfecle praefi:aret, non tavn^nfecundum legem beatus ^{[ct ^ nifinulla
parentum culpa teneretur, aut corum labecommacularetur : uti jamomnes
ex primi parentis lapfu legis poenae fubfunt, & paternae rebellionisrci lunt.
Concedimus etiam Scripturam non folis peritis^ fed omnibm hominibfJsfi:rip»
tam c^vulgatameffe, illis fcilicetad quos Deuseam pervenire voluit, &nuN
losexceptos fuilfe. Sed ex his nu\\o modo {hqunur neminem ex Scriptur^ju£U
aliud quid teneri credere qnamid c^uod adhoc mandatum exeo^uendum abfolutene^
cejfarium efi ^ uti hoc concludit Anonymus. Nam quamvishoccrederet , &
praefl:aretj cum fithomo^ & ex parentis lapfu fub reatu , ac paternx rebel-
lionisreus, ab xternae mortis poena abfolvi , & futuracbeatitudinis particeps
fieri nequit, nifi viam adeundac falutis per Chrifl:um, divinae Juftitiae pro
omnibus noftris rebellionibus fatisfacientem ex Scripturacognofcat, & faluta-
ri fide credat , & hanc fidem plurimis in locis Scriptura unice neceflrariam efle
docet: ita ut abfque ea nuIluspoflSt placere Deo, Hebr. 11. 6". &idconihil
praeterChrifl^um Paulus 1 Cor. z. 2. UnicusfcopustotiusScripturas hanc do-
cere & ejus neceflitatera omnibus patefacere , & omnis vera obedien tia non ni-
fi hujus fruftus efl:, Jac. 2. & alibi quicquid non efl: ex fide peccatum efl:, Rom.
f 14. 25. Tit. I. 15-. Praeterquam quod nullusfit , quinon quotidieperre-
! bellionem deficit a Deo & ejus mandato , nam omnes in multis labimur , Jac.
3. 2. & qui inunotransgreditur omnium reus efl:, Jac. 10. atqueadeo
Chrifto egemus & fide. Atque adeo mandatum de amore proximi , vel potius ip(e
, proximi amor, cumApoftolo, modo fupradiclo, Rom. 13. lo. quidem

poteft

j 6i.

248 J{^g^^^i ^ Mansvelt

potefl: dici complcmentum legis , nuUo modo vero unica totiusfidei Catho lic<t
norma. Namvera, & Deografa obedienria illiusmandati in nobiseftfruftus
verae fidei , quotidie ex ea fluens ; norma vero fidei eft ipfa Scriptura nobis pa-
tefaciens ea qux credenda lunt. Ita ut omnia fidei dogmata ^ qua quifque am-
fktli tcnetur , ex unico hoc mandato dtterminari ncqueant , fed ex iis , quae Deus
&patribus in V. Scomnibus in N. T. dececonomia lalutis & adeunda per
Chriftum falute, cum omnibus fuis requifitis, abundantiffmie ita revelavir,
utetiam a quovis ndhibita fuflRciente dihgentia in tantum intelligi poflint , ut
nulh ahqua fit excufuionis caufa rehqua. Sed hxc non curat Anony m.us,utpo-
te quitalequaefivit/^W^;;;e;^r/^;^dererminandiomnia fideidogmata, c^uo<vd
fola ratione omnialegitimef ojjimt deduci ^nzm^ ut fupra audivimus , non ultra
Scripturam admittit, nihinpaucis, qux omnibus communiter&facilhr -
nota funt , & id quidcm narura.

§. 8. Jam itaque vidcdmus modum c^ratio?tem determinandiex hocejus in»
^ento fundamento fidei dogmata, Ut ordineprocedat, ^ fidei definirioneinci-
piendum exiftimat. Et ex dato fuo fundamento eam fic definienJam dicit.
^iuod nihil aliud fit , c^uam de Deo talia fentire^ cjuih/fs ignoratis tollitur erga
Deum obedientia , hac ohedientiapofita 77eceJfario ponuntur. Egre2;ia profeclo
definitio; (ed eam ad definiendi regulas examinare nolumus, quamvis vix
ulhsconvcniat.Tantum videamusquantumcorrefpondeatcumre definita. Ni-
hil ahud efle dicitur quam de Deo fentire , id eft, cognofcere& cognitisaflenfum
praebere, namfiduciafidesejus planedeftitutaeft, ahteracPauhfides iTim.
I. 12. Eph. 5. II. Rom. 8. 38. Heb. 10. 22. DeChrifto, ejusnatu-
ra, oflFlciis & meritis &juftificationenoftraper ipfum, & glorificationecum
ip{b ahifque plurimis fupra enumeratis, exphcite nibilcognofcit , nihil fcntit
cjusfides, utpote dequibusnibil naturadi6lat , exquafolafluitcjusfides. Sed
quaha de Deo (entire , fideseft? Talia^ inquit, (juih/signorar^ toUiturerga
Deum obedientia, hac pofita necefiario ponuntur. Verumexnoftrafenten-
tia^non ponitur vera & Deo grarahominispeccatorisobedientia , nifi cogno-
lcatur, & adhibito firmiflimo aflenfu plena fiduciarecipiatur Chriftus, cuni
fuis meritis , & per ac propter ea fola falus xterna quxratur , & ex tali fide pro
gratias menfurafervenrur Deimandatatumin Scriprura, tumin naturaprae-
fcripta. Nam infidelibusnihilpurumeft, & intelle£l-us& confcientiacomma-
culata Tit. i. 15-. Rom. 14.. 23. & unicus fons veras obedientise noftrse
poft peccatum eft fidesinChriftum. Hancfi recipiatfententiam , nobifcum
quidem in tantum conveniet , fed a fe in immenfum diftabit. Si vero obcdien-
tiam ftatuat Deo gratam in hominepeccatore abfque fide : ipfi S:riptura^ ma-
nifefte contradicit. Et praeterea notandum quod hic totam fidei naturam con-
ftituat in cognitione & aflenfu eorum quae fequitur obcdientia j cuni fupra

cogni-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus A?ionymum Theologo^?oUticum Liber Singularis. 249

cognitionem omnem rejecerit & fimplicem fidem volucrit : nifi etiam omnino
.fimplicem hanc ftatuat cognitionem.

§. 9. Sed antequam iddetermmet, ex hac fua fidei definitione quafdam
format conclufiones primoetiam examinandas.Quarum Prima Fidem nonperfe^
fed tantum ratione obedientice falutiferam ejje ^ ^el ut ait Jacob//s cap, 2. 17.
fidemper feabfque operibusmortuam ejfe, Verum fi fidem fuo fenfu fumat , quod
. fit quaedam de Deofentire , plane certum eft , eam per fc non efTe falutiferam &c
^eam ratione obedientise falutiferam efTe repugnat plurimis Scripturgelocisdo-
ycentibus nos non juftificari per&: propter operanoftra, utRom. 3. 20. Gal.

16. Tit. 3. 5-. fed fine illis Rom. 3. 28. &4. 5-. ex gratia Rom. 3. 24,
:^&4. 4. & 5-. 15-. & in lolo Chrifto per fidem jufti[iamhabere& fierijerem.
^23. 6. iCor. T. 30. Phil. 3. 8. 9. Rom. 4. 24. 25^. & 5-. i. 2. 2Cor.
jT. 19. ^i. Gal. 5. 24. 18. Quocirca concipi non poteft fidem aliter effe
falutiteram quam ratione objefti , quod anobisexfoloDci verbolcgitimeco-
gnitum& agnitumper fidcminftarinftrumentiaffumitur, idcft, nonperobc-
dientiamfidei, fcd Chriftum fideapprehcnfumjoh. i. 12. Gal. 5.26.Joh.
3. 36. &c. Chriftus autem non apprchcnditur ialutifera fide, nudo&fim-
phcimentisafTcnfutheoretico, fcdpraclicomentis & voluntatisa6tuamplexi.
VO& applicativo Chrifti & meritorum cjus , ut & conclufivo dc falutc certo fe-
: cutura, &pcrChriftum, totocordeamplexum , obtinenda. Qualem fidem
\ abfque operibus mortuam elfc do^ et Jacobus, quia illaquafi ejusa6lus vitales
funt, quibus a£l:u vivit, & vivere cognofcitur. Sed nullomodo docetfidem
ratione obedientige (alutarem cffe, aut nosperobcdientiam fidei falvari, nam
de eo di£lo loco nihil : &alibidiclislocisfoIoChrifto per fi Jem apprehenfum
ojfelvaridicimur.

§. 10. Secunda conclufio,quamformatex fuafideidcfinitione,eft
qui vere e/} obediens necejfario etiam veram falutiferam habeat fidem, Quod con-
cedimus, nifi velit iptam obedientiam fidem ciTe Et prseterca ut quisvere
obedicns fit non adeoparum eft; necidabfquc fideinullorcpcritun Etcum
hic omnia tantumexpartepoffidemus, & quotidiecum impcrfedionibusfi-
. dei noftrac pugnandumfit, vcra obedientiain nullo perfeclcrepcritur. Cum
tamen tru.ftusfit, qui non nifi ex fidenafcitur, in nullodatur , nifipromo*
dulo fidei. Unde qnidemconcedimus, nosneminem judicarepofje fidelem aut
infidelem ejfe ^ nificxopenbits. ideft, folaoperanobispateFacere fidemautin-
fidelicatcm alicujus fecundum Matt. 16. 17. 18. Sed nullomodoconcedi-
mus no3 neminem judicarepoflTefidelemaut infidelemefTe, nifieumexope-
ribus fidelem effe cenfeamus, & ejus opera conftituamus caufam ejus juftitiaeco-
m Dco.Seu fidem ejus tantum ratione obedientise falutiferam eire. Nam om-
'a obedientix opera tantum funt efFea:us fidei & juftiti^ Chrifti per fidem ap-

I i prehenfe.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

2 T{egneri a Mansvelt

prehenfse , eamque confequentia , & ipfam fidem non obtinemus , nlfi Deus
eam in nobis gratiofe & efficaciter operetur fecundnm ordinem &mediaeum
in finem ab ipfo DeoinScripturapropofita&patefaftajquofafto, cademin
nobis omnis generis verae, & Deogratseobedientiae , fru£tus profert copio-
fiflfimos, qui funt opera bona, haecenim eftaquailla Joh. 4. 14-. &ip(efi-
delisarborillaPfalm. i. 5. Multominus concedendum exiftimamus quodquis
Jt opera hona fimt , o^uamvts dogmatihm ah ahis fideUhus dtjjentiat , fidelis tamen
eft^ contra fi mala funt, cjuamvis ^verhis convemat j infidelis tamen eft,
Nam qui dogmatibus a veris fidelibus dilTentit, ejus opera non poffunt effe
bona, fed tantumapparent, nam abfque fide funt. Imo non magis bona funr,
& cum bonis eorum operibus conveniunt , quam verbaeorum quorum etiam
prgeter verba bona funt opera. Quarehaecexternaconvenientiaoperum eos
crgo magis fid«les redderet , quam illa.verborum : nam utfubexternis verbis -
aUuslatet animus, ita & fub externis illis operibus. Precabatur inEuangelio •
tam Publicanus quamPharifaeus, Luc. 18. 11. ix. (ed illius prccatio erat
bonumopus, hujusmalum, quia hic fuamjuftitiam inoperibusquaerensab
illo diffentiebat in dogmate de noftrajuftificatione coram Deo , nec tamcn ideo
cxternumillud opus, eum Pharifxum , fidelemredderepotuit, utinecbona ^
verbamalaoperantcmaliquem bonum faciunt. Nonenim fides, inaliquoeffe
cognofcitur, nifiex obedientia vera, id tft ex vera cognitione, cjus quod
docuir Deus in verbo fuo, profluente. Nam fecundum ipfum Anonymum
certam quandam cognitionem requirit fidcs, hac ergonondata, fidelisquis
haberi nequit, hcet quamoptima, fecundum externam fpeciem, agatopera.
pan. §t,uod quis etiam Spiritum Deihaheat^ qui vGvsim hahet Charitatem ^ dubitari
ncquit, nam haec ablqueillo , quifblus eumoperaturinnobis , nullibirepe-
ritur. Sed neminem aliud Deiattrihutumnofcere pojje ^ pr^eter hanc Charitatem
ijuatentis deeademparticipamiis ^ falfum eft & ab Apoftoloalieniflimum. Nam
fi modoinfpiciantur verf 11. ii» 13. cap. 4. Epift. i. Johannis apertum
erit eum tantum affcrere nos ex Charitate concluderepofle de Deo cjufque Spi-
tu gtatio{binnobis,id eft,ex talifructu uniceillamcognofciarborem , quod
idemexprelTiflimis verbisdiciturEjufdem Epift. cap. a. vers. 3. 4. Atque
adeo Veram CharitatemhaberenonpoffuntquiDeiSpiritumnonhabent , &
ab eo non funt , (ecundum & ex Dei verbo , edo6ti de dogmatibus ad veram
Charitatem requifitis. Sed tamen dijfentientes in dogmatihm quihufdam , durim
perfequi , nifi aliae fufficientes accedant rationes , magis Antichriftiana Ecclefioe
quam Chriftianae praxin effe , non negamus. Abhorrent abeo omnes verae
Ecclefiae reformatae ahud ex Dei vcrbo edocSas. Quamvis tamenaccuratedo-
ccant , &cx Dei verbo probent , ad veram fidem magis fufficere opera externa,
quam vcrba fatis fplendcntia: fed necelfario requiri veram veri Deiejufque

volun*

Jdverfus Jnonymum Theologo-Politicum Liber Singularis. zfi
voluntatis & Chnfli ac falutem pcr Chriftum comparandae viac , aliorumquc
in Scriptura traditorum fufficientem cognitionem.

§. II. Tertiaconclufio, quam fi^rmat ex fiia fidei definitione, cft Fidim
non tam requtrerevera (juamfi^r dogmata , hoc efi , talta quaanimum ad obedtcn-
tiam movent. Tametfi intereaplurimafint , quanecumbramveritatis habent.
Dummodo tamenis ^uieademamflectitur ^ falfa ejjeignoret. Profecto ex malo
ovo peffimus & maxime deteftabilis prodit pullus. An ergo falfitas pietatem
premovere poteftPmirum ni tandem ipfum Diabolum optimum pietatis Docto-
rem introducat ! Anarbor malabonosfruftusprofert, contraChrifii Doclri-
namMatt. i6. 17. 18.? Ancrrores& deviationesnosverx&reitaspietatis
vix inliftere permittunt ? An quis ad veram obedientiam moveri poteft abfque
veritate ? An veritati obediens efle poteft , qui a fulfitate ad obedientiam mo-
vetur? Et An Deo grata poteft cifeobedientia, quxvelex falfitatevelfalfi-
tati praeftatur ? Quis hjec apprehendat ! Non autem fufficit, eum gui cadem
ampleclitur, falfa efle ignorare. Nam ignorantiaejusnonfacitutfulfumye-
rumfiat: nec ut maIum'bonum fit: auterror Deogratus, pra^cipue cum illc
ipfe etiamculpabilisfit. Non excufatignorantia illiusquod fciendum erat, &
fciri potcrat. Et profe61:o, quanta non requiritur ignorantia , utproveroha-
beatur , quod ne quidem umbram veritatis habet ? quis in tanta caecitate , & tam
denfis tenebris veram obedientiam in veniat ? quis veram pietatem , ubi nequi-
dem minimus vcritatis radius eft?Hoc tamen ex praecipuis Anonymi fundamen-
tis eft . At ,inquit, animi fmplicitate errare pojjimt homines,(^ Scriptura non tgno-
rantiam , fedfolam contumaciam damnat. Sed quaefo ! quaenam eft illa fimphci-
tas animi non culpabilis ? eft ne mentis perfedlio , an imperfeaio ? fi prius quo-
modo ex eafluunterrores? fipofterius, quomodo inculpabilis ? Deinde non
fimplicitate , fed fimpliciter perfcftae voluntatis abufu primo erratum fuit;
nec jam ulli reperiuntur errores fine defe6tu & abufu' voluntatis, & idcirco
nec fine rebellione erga Deum , & fi errori adhaereamus , mox adeft con-
tumacia. Prjettrea an non reprehendit Chriftus ignorantiam Samantan»
Joh. 4,. ax. Nicodemijoh. 3. 10. Judacorum Joh. 8. x/. a8. Pharifaeo-
rum Matt. ix.-/. & ly. 14- & Paulus fcifmaticorum i. Tim. i. 7.
Hebraeorum Hcb. 5. i^. 13. An non eam fugiendam docuerunt David
Pfalm 31. 9. & Paulus i. Cor. 14. lo. & quantum potuerunt corre-
xerunt Rom. 11. x^. i. Cor. 10. i. i Tefl'. 4. 13. 14. x Pet. 3. jT.
8. An non docet Scriptura eam efle fontem plurimorum peccatorum
Eph. 4. 17- 18. 19. I Cor. ij. 3g. 34- Unde deteftabilis illa genti-
lium idololatria & alr.i peccata quam ex ignorantia Gal. 4. 8. Rom. l^,
21. ax. &c. unde deteftabilcs illse & injuftac aliorum conderanationes , a
Quibus adeo abhorrere videri voluit Anonymus , &calumniaea Pet. t%.
^ ■ II % 8C

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

pag.

J^egneri h, Mansvelt

&Judae 10. quam ex ignorantia? unde quam ex ignorantia horribilis illa
Chrifli perfecutio Luc. 23. 34. 3. 17. i Cor. 1. 8. An hanc ira-
que non damnat Scriptura ? An talisfonsomnisgenerispeccatorumpietateni
edere poflet? Minori poena puniaturqui ex ignorantiapeccatLuc. ii. 47,
4.8. non tamen abfolvitur a poena. Parentem omnium & omnium Dominum
non minoris fceleris eft ignorare quara Isedere inquit Arnobius Lib. 8. nam,
utPauIus ait iTeflr i. 6. 8. <f-Vjem;«ee'e.<J juftum eft apud Deum « ^
o^^ovi, <ftAVr3-«<f/,«^,7?„^i«Ji'„s,iv, Flamma ignis vindiaram fumere de igno-
rantibus Deum. Et qui vis ignorans quod benignitas Dei ad pcenitentiam addu-
cat3H«''e.-r"^&c. thefaurizat fibi ipfi iram in dieiraj, & revelationrs, & ju.
ftiDeijudicn. Rom. 4. 5-. Eft itaque vanitas , & nonpietas, & inanis
acnullomodorationalisautfundatafidcs, quae non ratione vcritatis , fed tan-
tum rationeobedientiaetaliseft: nam nonnifi umbra pierari3& obedientis eft
fme veritate. Atqueadeoabfurdumplaneeft, afide Catboltca removere omnia
dogmata, de c^mbtis inter honefios fotefi dari conlroverfia. Nam prjeterquam
quod multi faepe funt prohoneftis habendi , qui non funt , cum tantumex ex-
ternu aftionibus de honeftate cujufdam fit judicandum , nulla dogmara tam
vera , clara & certa funt , de quibus non poteft dari controvcrfia inwr eos qui
externe honefti funt; nam illa controverfia tantum oritur &-moveturexeo-
rum vel culpabili ignorantia , vel malitia, quorum gradusquifubexternaho-
neftate latere pofTent, nullus facile determinaverit : Nam & Diabolus ali-
quando apparet angelus lucis. Necideo, qiiodexfioluoperib.-isjHdicandumfit
deahcujHs ptetate vel impietate, ea dogmata de quibusinterexrernehoneftos
poteft dan controverfia refipeau ejus pia, &refipeaHalteri»simpiapofuntefe:
nam peOimi optimo fspedogmatepeflime abutuntur : nechominum errores
aut malus animus impia poffunt facere dogmata pia, quamvis iis impie
poflint abuti. Nec impia dogmata veram docere pieratem, quamvis eorum
fautores nonnunquam ablque verapietateproducant externos a£tus piorum.
Noii ergo cuiquam liberum efi pofitisiisquibusexternaerga Deumobedientia
ponitur, & pietas fine veritate colitur, dec^teris pietatis & fideidogmatibus
fienttre , proutfiibi ad fie in amorejufiitia confirmandum melius efifie 'viderit , nam
fic & omnis religio , & pietas , & fides hominum arbitrio fubeflent ; & quif-
que fibi propriam pro fua Phantafia formaret , non una omnium , nec di-vina
fedcuique fingulans, propria, humana, Phanraftica&c. NcctoUerenturex
Ecclejta controverfia : fedadeomultiplkarentur, ut vix Ecdefiadici , autin-
vemri pofl"et, namquoquefuam fidemprobante&propugnanre, &exeade-
terminante juftitiae amorem, ac omnes fuasaaionesdirigente, adeodifcer-
perentur omma Ecclefiae membra in partes minutiflimas,ur rota non nifi diffen-
fio foret & plane inordinata turba i qui verus eftfrudtus horum dogmarum
Anonyminoftri. ^ Sed

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus JnonymumTheolo^o^?oIiticum Liber Siiigularis. 2 y l

§. II. Sedhis tribus conclufionibus ex fuafideidefinitione prsemifliSjjam
uaggreditur demonftrare 6c enumerare fundamentalia illa, fine quibuscenfet
nnequidem dari poffe eam quam requirit obedientiam & pieratem extcrnam fci-
licet 5 & profluentem ex dogmatibus quae quifque fibi melius elTe viderit. Nam
fine hisne quidem reperireturtalisexternapietas& obedientia; Hnc ^ inquit,
^nia tendere debent ^ nempe^ dariEns fupremnm ^ quodjufiitiam Cbari'^
tatem amat , cuique omnes ut fahi fint , obedire tenentur , eutucjue cultu Jufiitite
Charitatps erga proximum adorare. Profeclo fi omnia quse in Scriptura huc
tendentia proponuntur admitteret , non ita locutus fuiffetachaclenus, nec
talia fibi fDrmaifet abfurdiflima dogmata , non castera neglexiflet attributa Di vi-
na,non Chriftum, non fe& fuam confiderare defe£lionem & falutem in Chrifto
obtinendam. Primum eft Deum exifiere. Sed nequis erret explicatquid per
-v Deum intelligat, Ens fufremum fcilicet, quodnon improbamus, fi per-
fectiflimum intelligat, 5c omni imperfeiiionedeftitutum , minimevero, fi
tantum quonihilfuperius velperfe£iius , quamvis&eiqugedam defint. Eum
fummejufium mifericordem dicit. Nihil vero de ejus Sapientia , efficaci Vo-
luntate, infinitudine durationis& perfectionis, remotioneabomniextenfio-
ne, immutabilitate&c.de quibusomnibus hberum relinquit,quemquefenti-
re , quae quifque fibimelius efle viderit. Secundum eft Eum efi^e unicum. Ter-
tium Eum ubique effe prafentem W omnia iffi j>atere. Quartum Ipfum in
omnia fupremum habere jus e^ dominium , nec aliquid jure coaBum]^ fed
ex abfoluto Beneplacito ; fingulari gratia facere. Quintum Cultum Dei^
ejufque obedientiam in fola Jujfitia e^ Charitate five amore erga proximum
confifiere. De quibus nos fupra demonftravimus earefte praeftari nonpoflTe
fine ampliore Dci cognitione, ut & Chrifti, ac vera fide in eum , utnihil
dicam de totius primae tabulae praeceptis , & cultu , Deo prxftando
fecundum ea. Sextum Omnes qui hac ^vi^endi ratione Deo obediunt faL p^^^
^os tantum ejfe , reliquos autem qui fub imperio 'voluptatum ^vpvunt , perdi'-
^ tos. Verum quis eft qui haec perfe£te praeftiterit; omnes labimur in mul-
ai tis Jac. 3. 3. Si ergo nullus nifi legem impleverit falvari pofllr, nulli ho-
minum eftaliqua fpes falutis. Notate quomodo hic homo gratiam tollat &
;( opera fubftituat. Nec explicet qualem intelligat falutem , an plus quam
- corpoream, & in hac tantum vita. Septimum Deum poenitentibm peccata
m condonare. Sed quomodo hoc falva juftitia fieri poteft? Antunc definit efle
Juftus ? Vel an definit efle Mifericors , cum punit peccata fecundura
juftitiam fuam .?Neutrum dici poteft. Impoflibile eftDeo juftofinefatisFaaio-
ne remittere peccata. Aft nihil de fatisfaaione Chrifti , aut juftificatio-
, |||. ne noftra per illum certo credendum dicit , & cuique liberum permittit
V feniire quod fibi melius efle viderit. Oui autem hoc firmiter credit ^ hac de cau^
m^mk 3 f^in

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

]{egneri a Mansvelt

fa in Dei amore magis incenditur^ is revera Chrtjlum fecundum Spiritum novit
Chriflm in eo ejt. Sed quomodo credi poteft quod & naturas & Scripturac
plane adverfum eft? Quomodo in nobisamorem Dei inccndere poteftquod
talfumeft, quod Dei juftitix& naturaedivinaeapcrtecontrarium , quodnon
modo incredibile, fed abftirdiflimum , impofTibile & contradi£lorium eft.
Cum autem verus amor Dci fluat ex fide in Chriftum, verum eft, quod
Chriftum lecundum Spiritum noverir , in quo ex fidepurusamor Deiaccen-
ditur, & quod Chriftus per fidemineofit. Sed crcdere quod peccata condo-
nentur a Deo fine fatisfaitione Chrifti , non^ft fides in Chriftum ; fed abfur-
diffimus error qui manifeftilTime docet non cognolci Chriftum fecundum Spi-
ritum, fedabnegari, & vix nomine tcnusadmirri, quomodofuprade Ano-
nymo noftro manifeftum fccimus, qui negat capere quae in Ecclefia de
Chrifto docentur, eumquehabet proorgano & voce Deiquamcdiante fe ma-
nifeftavit Apoftolis: ut patebitficonterannirqr.aediximusad pag. 7. & 5-0.
Haec ergo nullo modo fufficiunt ut homines ex prafcripto legis Deo obedtre
fojjint ^ nam fine Chrifto peccata cum condonari non pofifint, etiam bisar-
ticuHspofitis, impoffibile eft, ut non omnes de fua falute defperent & potins^
ut Anonymi verbis utar, voluptatibus cjuam legiobtempcraremalint nam^ ut
ipfefatetur, horum aliquo fublato, toUttur etiam obedientia. Atque jam non
unum, ultimum fcil, & prxcipuum , fed etiam ex prioribus varia conci-
derunt.

§. 15. Enumeratis his (eptem quafi fundamentalibus articulis ampliffi-
mam aperit portam de Deo^ e/V/if eflentia, attrlbutis operibus, & omnis ge-
neris aliis dogmatibus /acrx Scripturae fentiendi quod quifque voluerit^ dum^
modo nihil eum in finem concludat , ut majorem licentiam ad peccandum fu^
mat ^ vel ut minus fiat Deoob temperans. Sed cum ex tali dogmatum incer-
titudine, incertum planefit, quaenam fit exiftimanda licentia peccandi, &
quando quis magis vel minus fit Deo obtemperans , hoc ipfo evercit om-
nem quam ha6l:enus adeo {crupulo(e adftruxerat obedientiam Dci : nam
quifque etiam pro fuo arbitrio determinabit legem hoc , non illud , mandare ,
&hanc, non illam, efle Deo praeftandam obedientiam. Caetera quat: addit,
defideidogmaiibm adfuum captum accommodandts ^ fupra confutavimus ad
pag. 1^9. Ut & defide non tam vera , quam pia , non tam ratione veritatis
quam obedientitia pia ; (j^fideli non nifi ratione obedientite , ad pag. 1 d i . 1 6^2.

§. 14. Quibus perpenfis facilHme patet quam ambiguum fit quod hic dicit A-
nony mus , [cilquod non ille qui optimas ofiendit rationes optimam neceffario ofien^
dat fidem , fed ille qui optima ofiendit opera Jt\jlitia Charitatis , nam fides efl:
vel qux creditur vcl qua creditur. Qui ex Scriptura fuae fideioptimas profert
rationes, optime oft:endit fidem quae creditur , minime vero quacreditur.

Adverfus Anonymum Theologo-Tolitieum Liher S ingularis ,
leuquomodo eamrecipiat&exeavivat. Sed qui praeter rationes , optimapro
fertopera, fimul etiam oftendit tidem qua credit , feu quomodo ea dogmata
pro veris habeat. Qui vero abfque ratione, autetiam admilfis plurimiserro-
i ribus, externa tantumprofertopera, nullamoftenditfidemjnameanonfunt
fidei & veritatis opera ; fedumbr3e&' imaginesinanes , fi non erroris & falfi-
tatis opera. Agnofcite jam quam Jalutaris hac Anonymi DoElrinaftt , ui folis
externjE & erroneae obedientias operibus , abfque Chrifto & omni medio fatis-
fa6tionis propeccatis, & concihandaenobisdivinae gratix , neglefto & prx-
' terito , contra immutabilem Dei juftitiam , omnem ponens fa'utem , de qua
certum noneft, fitne aha quam corporea, & ultra corpoream vitam fefeex-
i tenfura. Agnofcite e^uamneceJfartafitmrefHblicauthommesfacifice&concor-
Jitervivant t e^uotque, <juantaf[ueperturhationum &fcelerum caufas prafcin-
dat. Nam paucis conftitutis fundamentahbus minime fufficientibus , partim
falfis, partim abfurdiflimis, decaeteris omnibusliberum rehnquit cuique fen-
tire, qux quifquc fibi mehus elfe viderit , ac fuis opinionibus ad captum fuum
accommodare Sacras Scripturas, atque ita finguhs permittit fidem formare ,
feu cxterafidei dogmata profuisopinionibusdeterminare, eaquc pro pusha-
bet, tametfi inter eaplurima fint quce necumbram veritatis habeant , dum-
modo eadem faUa elfe ignoret , & in craffa illa ignorantia , vanam & nuUo
modo fundatam in vericate praeftet obedientiam , ilhs dogmatibus correfponr
dentem. Hxc fcil. Doftrina ad concordiam requiritur, nam quifque fuo
arbitrio rehnquitur; quifque credit pro fuaopinione, hcet ne umbram veri-
tatis habeat, fi modo id ignoret, & in tahbus ignorantix tcnebrisobedien-
tiamprxftet: nimiaenim eftdifcordia fcil. fi unicarccipiaturSp. S. Doftrina,
Scripturis contenta; fi eam nonexnoftra, fedfolailhus menterecipiamus ; fi
ex ejus, ut indubitatx veritatis, cognitione,pro modulo legitimis mediis compa-
rata, credamus in Chriftum, & ex vcra fide Deum & proximum amantes,
ex intimo corde Deo prxftemus obedientiam. Iha enim magis in unum confpi-
rant, quamhxc. Quis non rairetur tantam hujus hominis abfurditatem , &
audaciam quod hsec luci exponere aufus fuerit. Ad ea vero quae hic adduy^? Vo-
ce Dei in monte Sinai fatis late fupra ad pag. jr. cum quibus haec necelfano funC
conferenda.

§. i^. fam tandem ultimum aggreditur, quod fracifuumeft quodin hoc
traifatuintendit, fcil. ojlendere, inter Fidem & Philofophiamnuilum ejjecom-
mercium nullamve affinitatum. Hocautemprxftat, exha£tenus di£tisfimph-
citer proponendoutriufquefcopum&fundamentum, qux , ut inquit, toto
ccelo difcrepant, Philofophi^ enim fcopusnihileftprateyveritatem. Quodfal-
filfmium, & nunquam probatum, imo manifefte contra ApoftokimRom.
I. XI. z8. 3x. &i. 14-. if. quidocet etiamnaturamobedieaiiamdoce-

reerga

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

7iym,
cap.i S

1C6.

Mansvelt

reergaDeum. Fideiautem nihilfrater obedientiam, Quodetlam falfum nani
fupra late domonftratum eam etiam requirere cognitionem & Veritatem. ^ Fun^
damentaPhilofophianotiones communes innatas ejjeconcedimus. Scriptur^ r^e-
ro ejje fundamenta fidei , certum , & hinc reftc petitur differentia & difcrepan'
tia. Relinquit quidem fides Phtlofofhandtlihertatem. Sed non libertatem len^
tiendi quicquid volumus , fed quicquid natura docet. Contumaces autem non
magisquam noxie errantesdamnat Scriptura.

CAPUT VIGESIMUM.

ISJec TheologiamT^atiom, necK^tioriem Tlmlogttt; ancillari ;
ofienditiir (3 ratio', qua nobis Sacrce Scrtpturcc
authoritatem perfuademus.

§ A Multis annis in Ecclefia difputatum fuit, de ufu Rationis in
/vTheologia, pr«cipue cum multi cx gentilibus Philofophis,
de Theologicis quibufdam veritatibus conviai , Chriftianam fufciperent re'
ligionem, eamque fuis ratiociniis accommodare vel fecundum Philofophica
& obfcuratjK ac aberrantis fuae rationis dogmata fle£l:ere conabantur, dum
alii, quantum poflent, fophifticis fuis fallaciis eam oppugnarent, quibus fe
primi Ecclcfia: Doftores heroico aufu, & feliciflimo fucceflli magno animo
oppofuerunt,utidocentctiamnum fuperftites Doaiflimse illje Apologia: Juftini
Martyris, Tertulliani, Clementis Alexandrini, Arnobii, Minutii Felicis , a-
liorumque, qui limul & exccllentes tunc erant Philofophi & Theologi do-
£liflimi. Hi Gentilium errore efiicaciflime refutato, iniquiflimo, quoder-
roneis fuis ratiociniis concedebant in Scripturam & univerfam inde petitam
religionem Chriftiadam, dominio, ex adverfb opponebantomnerationis &
Philofophix minifterium : fententiam fuam ut plurimum expnmentes em-
phatica illaex Scriptura defumpta formula qua Sara Domina, dQfuaancilla
Hagar importunius fefc gerente, refpondit, ejiciatur ancilla. Cumautem
poftea eandem vim paterctur Theologia a Scholafticis, quod abfurdiflimum
hominum genus univerfam Scripturam &indehauftam Theologiam dercfta-
bih modo corrupit & conftupravit, vaniflimis fuis ratiociniis & phantafticis
fpcculationibus , ac in mirandam & deplorandam redegit fervituteni, prinii
Ecclefige Chriftianx reformatores Zwinglius, t.utherus , Melanthon &-c.
primorum prima Ecclefiae Patrum veftigiis infiftentes & hosiifdemarmisde-
bellarunt, & eadem formula clamarunt ejiciatur anciila, idquefummojure

& rae-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus Afionymum Theologo^Polituum Liber Singularis. 25-7

8c merito. Hinc quamdiu ad haec ufque tempora , plurima Scholaftlcorum illo-
rum dogmata, multis etiam rejecl-is,a vanis Ecclefiae Dodloribus fuerint rccep-
ta, & taiibus ufi fuerint Academiarum alumni , nunquam hxc qua^ftio difpurari
^ defiit. Praecipue cumSocinianiinpropugnandoufu(potiusabufu) rationisiii
' Thcologlcis mirum in modum excederent.

2. Verum rccentioribus Philofophis Chriftianls longe Gnius Philofb-
phantibus & Theologiam a Philofophia accurate difcernentibus , & utriufque
diverfiffima agnofcentibusprincipia, media plane aliena , &finesomninodi-
ftinctos , fed tamen ab eodem Deo profluentia & idcirco nullam admittcntibus
accommodationem hujus ad illam aut illius ad hanc , ne aut hxc per illam , auc
illa per hanc corrumperetur , quamvis hujus ufuminillanoncontennenduni
admitterent, denovo haec quaeftio agitari coe?pit, prascipueoccafionem prae-
bente Anonymo qui de Sacras Scripturae interpretatione non modo paradoxe,
fed etiam heterodoxe , ut a viris do(^iflimis demonftratum fuit , fcripfit , intcr
recentiores illos Philofophos , a quibus tamen non minus quam coclum a rerra,
inhaccaufadiftabat , fuumnomenprofeflus. Hisetiam accedere videri volifit
Anonymus nofter & fub eorum nomine etiam fuaineptiffima&abfurdiflima
i doo-mata non fuis peritisobtrudere, vidensquantum a fapientlflimisproben-
\ tur, ante alia, qua^ ab ipfis ex primis&clariffimisacindibitatisdcmonftrata
proponuntur principiis. Et in titulo nefandi fiii traftatus, & in ip(b tra6tatu
f:epius alta voce procIamans,Hoc totius fui tra6tatus prcccipuum intentum effe,
Fidem a Phllofophia feparare , Philofophandi libertatem falva pietate & rcipu-
blicse pace toUi non pofle : putat enim tolli per eos qui Scripturam propugnant
&: ita nil nifi Scripturam oppugnat , eam enervare & deftruere conatur , atque
boc prseftito , a cap. 1 6. eandem libertatem Philofophandi , reje6la etiam Scrip-
tura, nec a fupremis magiftratibus tollendam efle probare voluit , ita ut haec duo
fint fcopus & intenrum totiushujus tractatus. Quaequanto magis fpeciofafunt,
tanto majori impetu nos ad eorum examen impulerunt. Pr^cipue ut inquirere-
mus quantum haec infana diftent a maxime fanis recentiorum Philolbphematis,
quibus hsec per imperitiama nonnuUisadfcribuntur 6cannumerantur, idquo
totimundopateret.

§. 3. Sicergoinfit, ^Plnlofophiam allbeofogia fepararen^^^^
tant^ num Scriptura rationi , an contra ratio Scriptur^ debeat anctilart, Verum
nos jam demonftravimus illius quxftionis originem aliam fuifle nonfcil. fe-
parationisdifficultatem : fedilliusabufumcircahanc, abfurditatibus fuis , il-
lahanc mirumin modum commaculante , &quafi dominiuminiquiffimum
in cam fumente contra omnem rationem ; cui Orthodoxi verum uium oppo-
ncntes, juftum ilUus minifterium afleruerunt & adftruxerunt, ejufqueofft-
cium dcmonftrarunt non dominari, fedancillari. Quod tamen nunquam fic

Kk accepe-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

2 ; S J{e^neri h Mansvelt

acceperunt, quafi vellent Rationem naturae diftata , quse proprietantum ad
eam pertinent , inftar ancillx a Domina Scriptura exlp.dare debere: ut-
pote qui fatis noveranthujusfcopum noneffenaturalem fcientiam docere , &
rationem non nifi naturx principiis niti. Nec in natura verum eflequod in
Theologia falfum eft, aut contra. Sed voluerunt Rationis reliquias I lapfu
primorum parentum innobisreliquas, & indefafigatoftudio&-laboreomni.
bus modis excultas, excitatas, & reae adhibitasnon tantum plurimadocere
quorum cognitio , ad percipienda ea qux DeusinScripturisrevelavit, &ex
folis iis tanquam talia, petendafunt, maximam habet utiliratem , quamvis
haec illam longe tranfcendat&infraferelinquatinomnibusrationiimpenetra-
bihbus falutis myfteriis; fed etiam inftar rationalisinftrumenti , naturahbus
medns reaius difpofiti, & divina gratia uherius perficiendi , recipiendis iis
quae revelantur in Scriptura plurimis modis ind-rvire. Ita ut ntcfenfum Scrip.
turarationi, quod dogmaticis , nefcio quibus, nifi forte Socinianis, 5clui
fimihbus, quiomnia/i^i dogmata d quovis ad fuum captum accommodanda
cenfet, adfcribit. Nec Rationem Rcaendo, mutando , autinvertendo,quod
manifefte docet, Scripura accommodandum voluerint, quod non nifi Scepri-
corum elTe dicit , vel faltem eft eorum qui nullam naturalis cognitionis ccrtitu-
dinem in nobis reliquani exiftimant.Scd & Scripturae fuam conccITerint certitu-
dinem, per fefe nitentem teftimonio & auaoruate divina. Rationi fuam'
nitentem primis Sc a Deo menti infculptisnotionibus. Rationeinterim rcci*
piendis &: mquirendis iis quae funt revelata plurimum inferviente. Utrifque vc-
ris, & optime, fine pugna inter fe confpirantibus, utpote ab eodem Deo
profluentibus, quamvis Scriptura naturamlongetranfcendente. Atqueadeo
mcrationem, nec Scripturam corruperunt : fed utriufque digniratem fuoloco
&ordineaccurateconfervarunt. Longealiter quam Anonymus, quiipfeim-
pudentiflime committit, quod in alio falfo culpat. Nam inutilis & mortua
ratio eft , fi noftrarum aftionum direitrix non fit, fi nihil doceat quod Deo
& proximo debeamus. Et ab altera parte inanis, elumbis & enervata plane
Scnpturaeft, fi non nifiexternam pietatera fine veritate, nec veritatis aut fi-
dei obedientiam , fed talem quae profluit etiam ex dogmatibus qux necum-
bram veritatis habent , doceat.

§. 4. Scripturamres miofophicas Philofophicc, id eft , ex primis principiis
deducendo docere fibi non propofuifle, jam fupraconceffimus, quamvis ra-
men apertum fit , eam ex revelatione &: Spiritus Sanfti duftu de multis natura
cogmtis non pauca narrare & proponere. Non negamusetiam Scripturamin
proponendis fuis dogmatibus adhibuifl"e Phrafes &proponendi modos adeo ac
commodatis ilhs, quibus fuafignificare, & tanquam divinaperfuaderc vo-
lebant, ut ab iis quara facillime reciperentur , & ipfi afuisopinionibusiniis

creden-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfm Jnonymum Theologo-VoUticum Liber Singularis. 2f p

redendis quara minime impedirentur : fed /^7«? dogmata , qua continet Scrijh
f, ad capum fraconcepasvulgiopntonesacconimodataiw&i utvult
Lnonymus, omnino repugnaredemonftravimus,
^ ^ec ^oie^ negaYi& Scripturam Rationem corrump-, /i^velhujr/s

^ogmata ad illam , 'vel lUius ad hanc accommodentur. Nam nulla poteft admit-
tiaccommodatio inter duas verirates per feveras. Utraque enim a Deo eft.
Verum vero femper correfpondet abfqueaccommodatione. Falfitas&; crror
f«pe fe veritati accommodat , ut magis vera apparet , & pro veritate recipiatur
cjus fpecie te6ta; Pugnant enim veritas & fallitas , &h3ecabilladeftruitur ni-
fi fe accommodet. Sed optime confpirat veritas cum veritate , &mutualuce
ab eodem luminum Patre accenfae fibi mutuo funt adjumento , & fplendorem
addunt. Siautemverirasfalfitatiaccommodetur , defmit efle veritas , utpote
quae cum falfitate nullum admittit commercium. Erronea itaque proculdu-
bio funt dogmata rationisdeficientis quae Scripturae funtaccommodanda: nam
fivera forent, accommodationenonindigerent, ut cumea convenirent, Sc
reciperentur. Et fi fana accommodentur , non Scripturx, ledhommum er-
roribuspro Scripturareceptis. UtinecScripturx dogmatafuntquaerationiac-
commodari debent: hominum errores, Scripturas verbisconteai; nam eo-
rum nuUa diffentiunt a ratione, ideoque nec ei accommodari poffunt : Etft
vera , Scriptura; dogmata accommodentur , neceflario cum fallitate commu-
nionemineunt&miferepercunt, accorrumpuntur. Multaquidcm rationem
)feranfcendunt, fednecillaeirepugnant, autullaegent accommodatione ; do-
cet enim ratio multa Deum de fe'& operibus fuis revelare pofle , & in Scriptu-
ra revelata agnofcit, ad qux ipfa minimepoteftafcendere, imo quantolon-
gius excellunt, tantominusaccommodationem admittunt : itautproculdubio
corrumpantur fimulac quis ea rationi accommodare fuftinuerit. Et quantum
Anon> mus a tali accommodatione abhorruifle videri voluit , nullus tamen
ejuscriminis, illoipfo, magisaccufandus venit. Namuniverfam Scripturam
corruptis fuis ratiociniis adeo accommodat, ut nec ratio nec Scriptura fere
quidquam fani diaet. Quemadmodum id hailcnus & deinceps ad finem hujua
tra6tatus patere poterit.

§. 6. Sententiam Maimonidis, quemdicit ScripturamrationiaccommodaJ-
fe , fupra vidimus propofitam capite 7. Sententiam ^7/wr«wquosdicitftatu- i«7.
ere Rationem Scripura anciUari debere , laudat quatenus Scripturas fer Scriptu-
ras explicare vult : Sed miraturquodvirrationepraditusipfamdejtruerefiudeat.
Verum , quamviseorum fententiam hic examinare & probare nolim in om-
-nibus, abfurda videtur haecconfequentia, nam qui ftatuit & admittit ahquam
l«rationis utilitatem in percipienda Scriptura, non deftruit eam , (ed extollit.
I-Sed quicum Anonymo ex Scripturaadmitritejusfenfusrationi repugnantes,
* Kk X &Scnp-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

168.

J{fgnen a Mansvelt

& Scripturam & rationem corrumpit, illasquodtalescontineredicat, hanc
quod eosrecipiat. Nihil enimvetat, cur ratione utilitatis , quam Theologis,
_ti & aliarum facultatum ftudiofis fubminiftrat ratio& jufta rationisdiaata^
us ancillari dici nequeaut; Sed accommodationem nuUam , cum omnis veritas
hbera fit.abfque fervjtute ; ncc aliunde quam ex ratione petenda fintraiionis
di6tata: quamvis non negem divina virtute nos, noftramquerationem adeo
perfici polTe, ut eadem non tantum longe redbius utamur, fed etiam ex ea
multo pluranobisoccurrant, quamalioquinoccurrerepotuiflent j & eoetiam
non parum conferre Scripturam fatemur. Concedimus prxterea Scripturs
diftata de myfteriis falutis rationem longe tranfcendere& hanc illa , fineexa-
mme ad fuam decempedam, finitam & plane deficientem, recipere tcneri,
quodfiquis folummodo per fubjeaionem inte!lig,,t, quamvisproprienon
lit, cum altenus gencns diftata iint, nihil repugnabimus. Saltem Ancilla,
multisdecauhs, fi praedictae excipiantur , meritodidpotcft,qualemdcmon-
ftrarunt omnes qui utilitatem ejus fummam pluribus fatis late probarunt. Toft.
^uam itaque -verHm Scripturce fenfum eruimus , necelfario judicio 6-rattoneu-
tendumejje, ut ipfi afenfum ;>/-^^ff«w«j , dubitari nequit; nam ipfeaft"enfus
rationis & judicii aauseft. Sedfi quis rationem adhibere vellettanquam regu-
lam &decempedam ultraquam nihilde vcroScripturxfenfu admittat, abfur-
diflimum erraret errorem , nam iniquiflima Scripturse ad rationem accommo-
datione, eam plane corrumperet ; continetcnim pIurimaqua:rationemlon<ye
cxcedunt; qu^ tamen ipfa ratio fummacumrationerecipiendadocet, & al^
fenfuprsbito fidetenenda, quamvisrationenoncomprehendantur, fimulac
apparetverumScripturaefenfum, reaeinveftigatum , eademdocere.

§. 7. Sedinquit, quodjiratio, quamvisreclamet Scriptura , tamenfla-
nejubmittenda eji , ^«^yo an id cum 'vel fme ratione ut cxcifacere debemtis ? Ve-
rum nunquam reciamatScripturae,nam verum vero reclamare'non poteft. Ec
fi reclamare quid yideatur vero Scripturae fenfui , proculdubio ratioms defedus
& erroreft, uti inomnibus , quse inmediumproferripofllint, demonftratu
iacilhmum eft. Iniisautem quserationem tranfcendunt, fummacum ratione
ratio aflenfum & fidem praebet etiam iis quae comprehendere nequit : cum no-
verit certiflimum efl"e, Deum, qui multo piura de fe & operibus fuis , no-
ftramrationem tranfcendentia, nobis revelarepofl^et, illud rcvelafl^e. Ita ut
ea nonutcoea, fed ur rationis oculo pra:diti, rccipiamus. Nec tamen ideo
Jolo rationts tmperio Scripturam amphmmur , fed ratione , ut inftrumento , ad-
hibita, lolo divmo unperio & auctoritate, facr« Scriptursdi£tatisnatur^m
quidem tranlcendentibus , fed nunquam repugnantibus aflenfum & fidem prx-
bemus ,juftiflima cum ratione : & rejicimus omnia rationisdictata , qu» vero
Scnpturx fenfui adverfa funt, tanquam rationis deficientis & Deofeoppo-

nentis

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

jidverfm Anofiymum Theol ogo-V oliticim Liber Sin^ularis , 261

nentis errores & rebellioncs: ut & rejicimus quicquid re£le adhibitaerationi
adverfum tanquarh a Deo revelatum fubftituitur, utpotc probe memores
ctiam Diabolum affumere fpeciem Angeli Lucis; & Deum, quiipferationis
au6lor eft, & inScriptura & in ratione, femper & immutabilirer eundem
cfle: fi modoratioin nobisproprianoftraculpanon deficiat a fuarc£litudine,
& (atis legitime fuerit adhibita. Nec eft quodnobis hinc objicietur, utfacic
Anonymus, quamvis fubalienaperfbna, Nosratimem^ donum maximum^
lucem divinam mortuis literis , qua humana malitia depravari potue-
l runt , fubmittere, Nos nullum exijlimare fcelus , contra mentem , yerum Dei
\ njerbi Syngraphum , indigne loqui , eamque corruptam , ccecam , (j^ perditam
\ Jiatuere , at maximum habere fcelus , talta de Utera , c^ <verbi Dei tdolo cogita^
\ re, JSIos pium putare ^ rationi (j^ proprio judicio nihil fidere ^ at impiumdefidt
\ eorum dubitare^ quinobisiibrosfacrostradiderunt^ c^uod c^uidemmerafiultitia
\ eji , nt incjuit'^ ?tonpietas,

Pergula pi£toris , nil veri, omnia fi£la.
I Hoc ulcus fi aperiatur, intolerabilem edet foetorem. Negligendum tamen
i noncft, neferomedicina paretur.

7. Rationem maximum Deidonumejfe &clucemdiwnam^ nuWus niGirYz^
I tionalis qui abfque ratione in denfiflimis tenebris haeret , negaverit , Sed Scrip^
\ furam literam mortuamejfe ^ nuUus cum Anonymo aflSrmaverit, nifi qui
r.cum ipfo, adverfus omnem rationem, cuique liberum exiftimaverit , eam

fiiis opinionibus , licet abiurdiflimis, & nequidemumbram veritatishaben-
tibus, accommodare: fic enim per feabfque ienfj & anima foret, nec quic-
quamprxterbrutus & nihil fignificans (onus, cum interim dent d»* TirV^AaW
^anfiicy \iy>v per linguam re£le fignificantem & manifeftum fermonem ,
1 Cor. 14. 9. fine quo inutilis plane foret, & fcopo divino minimeaccom-
modata.

8. Humanam maUtiam circa eas , permittcnte Deo multapotuijfe ^ non
detre£tamus concedere; Scd divinam providentiam ea longe majorem exifti-
mamus i & Scripturam hac adeo tutam fuifle abomni corruptione, fenfum
&animas Scriptutx pervertente, ut eamabfque firrupulo recipere poflimus ,
ac pleno cum aflenfu & maximerationali rationisnoftrx fubmiflione indubi-
tata fide tenere, quicquid Deus nobis in ea defe & operibusfuisrevelarevo-
luerit , fupra illud quod ratione noftra comprehendere valemus. Novimus
etiam quod fimul cum omnibus gentibus fecundum Paulum non tantum
Rom. 1' habeamus 7^ i^y>v ^ vifAi^ yiy ^xttU^ iviui^y^p J^Un opus legis (criptum
in cordibus noftris,fed & quod in nobis vt^', apertum fit >v«^V Bii id quod dc
Deo cognofcibile eft, Rom. i. ic). Et idcirca non parvum exiftimamus
errorem hoc abnegare, cum non minima fit parsimaginisdivinasnobisindi*

Kk 3 tx.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

262 ]{egneri a Mansvelt

te. Nec minorem , de ejus reliquiis a lapfu in nobis fuperftitibus , & adeo fuf-p
ficientibus ut nos etiam fecundum eundcm Apoftolum Rom. i. lo. rcddant
d.c^TroKo-i^t^i inexcufabilcsjcum Scepticisadeoindigneloqui, ut nihil iisquantuni
excolantur, & quam re61:eadhibeantur , certoSc indubitatocognofci poffit,
cum is non parvus ad ipfius Dei abnegationem , omni nequitia majorem, pro-
greflTusfit. Sed tamen mentis corruftionem^coecitatem c^- defeclus^ primariapcr-
fcctionc cum Anonymo abncgarc, fummx corruptionis 6c coccitatis illius adeo
rnanif-eftum argumentum eft, ut praeter hoc ipfum nuUoalioindigere videar.
Praecipue cum nullus feregentilium , reliquis fuis, licet minimisprim^vilu^
minis, fcintillulis , has fux mentis tenebras , obfcrvare non potucrit, ira ut me-
rito dubitem, an ullis humanis mediis, ejusmenti, iplis gentilium , ma-
joribus tcnebris obrutae, quicquam lucis afFundi poflit, Deononextraordi-
naria fua gratia concurrcnte; Qualis enim admittetur medicina, ubinullus
agnofcitur dcfeftus; nifi adfit medicus qui infuperabili fuavi, vel segroto
volente , vel ejus oculis apertis & flexa voluntate, talem in mentecuraverit
morbum. Huic itaquc foli committimus hunc hominem , precantcs ut tan-'
dem Deus ei det apertos mentis oculos, quibus & fuse mcntis defeftus ani-
madvertat, &cdiCcatScripturamfacramnonmortuamlittramc^^erlpi Detido^
lumeffe^ lcd gazophylacium maximarum divitiarum , Apothecam faluberri-
marum mcdicinarum, & armamentarium inflruftiflimum omnisgenerisde-
fenfi vis & offinfi vis armis,quibus non tantum adverfus carnem noftram , mun-
dum&Diabolum, de viftoriacerti, bellum gererepoflumus, fedetiamnof-
met ipfos advcrfus omncs eorum , & dolofiflfimorumfamulorumeoruminfi.
dias , fub duftu & gratia regis ndftri omnipotentiflimi facillime tuemur.

§. 9. Nthil fidere rationi (j^ proprio judtcio^ ut moxdiximus , nuUus curxi
ratione pium crediderir , nam id eft Deum & ejus imagincm, ac omniaejus
ruderaex nobisdelere, & ficimpietatis fertiliflima radix eflcdebet. Sedetiam
nihil credendum exiftimare , nifi quod comprehendat Ratio , intolcrabilis va-
mtas & adverfus Deum infurgens fuperbiaeft, qua homocreatus&Hnitusfe
Deo acqualem coaftituit: atque ita fimilitcr Deum abnegat: negat enimde
Deoquicquam verum effe, quod ipfe finita fua mentenon comprehendat. Fi-
dendum itaque rationi refte adhibitae, nam Dcus fallere nefciuseamcon-
ceflTir, & ajapfu quafdam cjusreliquias nos ay«T0A5>i,'T«c inexcufabilesredden-
tes divina fua clementia in nobis refervavit: fed ultra ea qua^ rationis funt,
extendenda non eft , multo minus regula vel norma interprctationis di vinarum
Scripturarum , quippe quarum varia dogmataeam longefupcrant, &perfe
fuam habent certitudinem.

§. 10. ?>^d duhitaredefide eorumcjuinobisltbrosfacrostradtderuntj nonnc
de Dco dubitare eft? per hos enimfuam nobis voluitpatefacere voluntatem.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfus Amnymum 1 heoIo^o-Politicum Liber Singularis. 26^
,Si Apoftolos & Prophetas refpiciat, teftante Paulon«>^t ^tiTrnv^^ omnis
IScripcura divinuus inlpirata x Tim. 3. 16, & fi Petro credamus , utitene-
inur , fcimus o-n tiuou ^£^(p^t/* >a«^«f , « ^h^iyjL-n xv6pci:ni Wi-^^ ^oTt , quod omnis Pro-
phetia Scripturae non voluntate hominis aliquando allaiafit , et'/x' J^aj Tiyiv'f^r(^
ii^itt <^i^f^vot ixdAifCAv ol u'7iot 0«; a>9/»»;re/, (ed a Spiritu San£to aili, eam locuti
fint San6ti Dei homines ; xPet. i. 20. zi, quibus fidcm denegare, quis
non impium dixerit. Si vero refpiciatEcclefiam [udaicam , cujushaecprima-
ria fuit excellentia pras reliquis ^'niTnTivBiiaufiaxSytstivetHy quod ei concredita
fint eloquia Dei Rom. 3. i. quis eam infidelem dixerit , nificontraom-
nem pietatem afferuerit Deum vel pcr imprudentiam iis non re6te credidifTe fua
Qracula, quxadultima tempora inter fuosperdurare voluit, veladeoimpo-
tentem ut etiam inter infideles verbum fuum a corruptione proefervare non po-
tuerit, vel hodiernam ecclefiam verbo fuo, contra tot fa£ta promiffa, cui
firmitcr ftare poffit , deftituram velle.

§. II. Definat itaque fiultitiam dicere, quod& Scriptura, &ratio , 6c
ipfa erga Deum pietas aperte docent & neceffario requirunt. Dcfmatrogare,
An Religio fides defiendi 7wn pojfit , nifi bomines data opera omnia ignorent
rationi prorfius valedicant ? idque ex fe quacrat , quippe cui ad rehgioncm & fi-
dem fola fufficit obedientia etiamfi neumbra veritatis quidem praedita fuerit :
& qui tidemadftruitpiam , hcet non veram , monftrum , quonunquamA-
frica portentofius edidit. Nos enim in fupradi^tislatecontra Anonymum co-
gnitionem eorum , quae Deus de &:'operibus fuis in Scriptura revelavit , non
infimam Religionis & fidei partem defendimus , & ex ratione redteadhibita ,
per primaevae perfectionis reliquias , multo labore(5c indefatigabili ftudioex-
cultas naturaliter cognita plurimum infervire probavimus re6lius recipiendis &:
credendis iis, quae Deusin Scripturarcvclare voluit, imohoc re(pe6tu ratio-
nem Ancillam Scripturas dici conceffimus.

§. I. Quod quomodo non oh{\X. concordia qua & innatura&cin Scriptura
rtvtX-^Kzueritas fiuum regnumquietepofiideatmox demonftrabimus, ubi primo
retudcrimus Anonymi audaciam qua dicit ftatui , nosidomne, cjuod

Scriptura affirmat aut negat , tanquam ^verum ampleHi ^uel tancjuam fialfium
rejtcere teneri. Et Scripturam numquam alioiuidexprefi[is uerbis affirmarevelne-
garCy contrarium ei (juod in alw loco affirma-vit vel negavit. Quis haec aequo
animo terat! aut ad tanram abfurdiratem conticefcat! An enim falfum quid
affirmat Scriptura , vcl verum negjat ? vel an vcrum ample6ti & falfum rejice-
|{l re non tenemur ? Quid Deo & veVitati magis injurium dici potuit ? An Scrip-
tura uno loco affirmabit, quod alionegabit, & tamendivina manebit? An
ergo Deus eodemore vcrum & falfum profert, vel an immutabilis veritasin
ttalfitatem, 6c contra deteftabilis falfitas in veritatem transformaripoteft , fal-

va vera-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

264, 'F^gnen h Mansvelt

va veraciffima Dei natura? Quis non deteftetur tantam hujushomlnis per-
verfic:ncm ,6c deploret denfiflimas cjus mentis tencbras ac pervei-fitatem. Et hic
tamen vult videri propugnare verbum Dei & Scnpturam : reputat hxcforte
inter prejudicia ab fe roUenda. Mirabilis reformatio quatota toHitur &:ener-
yarur Scriptura. Non negamus, quod fi habearurratioeorumquar dicuntur
in Scriptura, multa narrentur, quac ex Deo non funt, ut impofl:urae&ca-
lumniaeSatanjeGen. 3. Matt. 4. Pfeudo-Propherarumfalfx Doftrin^e &c.
fed fi fpecterur tum faai &rei veritas, tum finisinqueminftituiturhsecnarl
ratio quo refpe^u tantum hxc divina funt nunquam ahquid afl!irmatur aut
negatur quod non tenemur ampledi utverum&rejicereut talfum , necun-
quam quid affirmatur quod pofteanegatur , aut contranegaturquodaffirma-
tum fuir.

§. 15. ScriftHram diverftsUbrisconfiare^ diverftstemforibffs, diverfisho^
minibiis , ^ denique d diverfis au&oribus fcriptam ejfe , fatis novimus & con fi-
deramus, fcd hinc nulla rationc concludi poreft nosnon teneri ampleaiquod
affirmat , & rejicerequod n^gar : aut eam affirmare vel negarecontraria. 'H^ec
autem a nobis ftatui ex propnaaut/ooritate , &ratione, fcripturamhtltakdi.
centibus , falfum eft , nam de ipfa Scriptura tellatur Chriftus , quod fit veritas,
Joh. 17. i7.David,quodfitteftimoniumDcifidele,Pfalm 19.8. Salomon'
quod omneverbum Deipurgatiffimum fit,Prov .30. 5«. Paulus,quod omnia
quaeantefcriptafuntadnoftramDocStrinamfcriprafint, utper&c. Rom. ir.
4.. ^rplurimusahis locis Scripturadicitur divinirus infpirata,xTim. 3. 15-.'
16, a VirisSaftisduclu Spirirus Scripra,2. Pet. i. 19. ai. Verbum Dci
firmum , purum , immutabile , fufficiens ut nos ad falutem ducere poffir. Quae
omnia Scripturae tribuinon poffent, fi vel ampleaenda none{rent& rejicien-
quae affirmantur & negantur, aut fi expreffis verbiscontrariaaffirmaret
& ncgaret. Nec etiam refle adhibita ratio admitrit verbum Dei non ample^ften-
dum aut fibi contrarium, cum id veracitati , immurabilirati , & omnimodaj per-
fedioni Dei plurimis modis ad verfum fit. Et per confequens nec Scriptura nec
rationobishicdeeft.

§. 14. Loca, fjuaper confequentiam alits repugnant , nulla admittimus , ut-
potequi probe novimus quicquid exScriptura vere fequiturcriamineaconti-
neri, & idcircocum iis, quaeexprelTedicuntur , ejufdem auctoriratis & ve-
ritaiis efle. Si quae cuiquam per ignorantiam repugnare videantur ea daris locis
fi objiciantur, quantum fufficit difTolvimus : fed ad confirmandam noftram
Thefin nuUomodotenemureademomniacoIligerc, & demonftrarequomodo
fintmtelligenda. Quac Anonymusobjecitfjpraexaminavimus.

§. ly. Scri^turam autemadnofirasmanm incorrtiptamvenijfe^ fuisdefen-
dimus, fi, uti in fuperioribus prceftitimus , demonftremus, Scripturx fco-

pum

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

1 jidverfus Jnonymum Theologo-Voliticum Liber Singularis. 2tf 5*

pum non admittere corruptiones, divinamprovidentiam ad eafclem averten-

Idam fufFicere , & omnes qux videntur commiflge fuiffe , quantum poflTumus,
^vindicemus, acoftendamus fpemin iis quotidie proficiendi, &viam, ita
|lt etiam in iis quae ha^lenus occurrunt ut infolubilia , non teneamur admicterc
corruptionem , fcd noftram cognitionis imperfe6tionem agnofcentes , fperarc
jnajorem & perfe£tiorem cognitionem, ac iis incitari addiligentlusftudlum
Scripturae & eorum quae ad ejusintelligentiamutiliafunt. Simul femper mc-
jnores Deum pro fuafapientilTmia providentia, his , forte aliisante nos nora,
& poft nos innotura, noftram exerceri velle diligentiam, & hoc temporc
pro fapicntilTima fua adminiftratione Ecclefix his vel dodtiflcmis de ignorantia
convincere velle, & a fupcrbiapraefcrvarc , ut& a negligenti Scripturseftu-
dio. Non enim credibileDeum vclleutomnibus, omnia, omni temporex-
que notafint, necid requiriturad falutem.

§. 16. Sed hanc rem totam ^ fcil. de ample^lendis & rejiciendis iis, quac
Scriptura aflfirmat vel negat , numquam fibi contrariaproterens, latius exa-
7mnaturus primum rogat, Ouidfiratio reclamet ^ annihilominus tenemur id^
. quod Scriptura affirmat vel negat , tanquam ^erum ampleBi , "vel tanquamfaU
fumrejicere. Ad quam quaeftionem jam rcfponfum cum fit , nihiltalereperiri^
Y^imirfP nifi vel rationis errores pro ratione , vclaliena diftatapro divinishabeantur',
jam inftat, dktns Scripturam exprejje afirmare docere Deum efie Zelotjpum
Exod. 34-. 14. Deut, 4. 24. atcjue hocrationirepugnat, Ergo, (j^c.Verum
rationi quidem repugnat , Deo convenire defe^lushumanae Zelotypias , nul-
lo modo vero ipfam Zelotvpiam , nam ea nihil aUud eft, quam vel ardcns
feu certo determinata voluntas puniendi glorix fuae profanatores& honorem
fibi Coli debitum aliis prxftantes, ut patet ex verf 26. 27. 28. cap. 4.
Deut. vel ftudiofa dile6lio , quae puriflimae voluntatisdivinaeaftus eft , quo
fuos gratiofe comple6titur , protegit & ab hoftibus liberat : Huic autem
nuUa ratio rcpugnat curnonin Deofit? Inhominibus Zelotypiaduitisacce-
dit quidcm triftis impotentis animi quacdam aegritudo , &metusne aliuspo-
tiatur eo bono, quod fibi folideberi, licet fortepererrorem , exiftimat; &
multiplices corporis & animi motusadmodum inordinati, fed eorumneum-
bra quidem in Deo plane perfe6to & immutabili Jac. i. 17. nechaecaliud
quam Humanae Zelotypiae defe£ius funt.

17. Sic etiam in(]uit Scriptura exprejfe dicit , Deuminmontem Sinaide^
fcendijfe Exod, 19. ao. ipfi^iue alios motus locales trtbuit ^ nec ullibi docet ex-^
prejje^ Deumnonmoveriadeocjuehoc etiam^ quamvisrationirepugnans, ^w-
nibifs tanc^uam verum admittendum. Sed cum adeo expreflfe dicatur ab ipfb Deo,
Annoncoelos&tcrramegoimpleo? diclum Jehovx Jerem. 23. 14. &Salo.
mon teftetur i Reg. 8. 27. quod coeli ccelorum eum non capiant, ut &

Ll David

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

J70.

^66 jRegneri h Mamveh

Davidfateatur immenlamDeiubiquitatem,Plalm. ^9. 7. 8. 9. ecc. iifque"
accedatdtvinumilludoraculum, Mal. 5. 6. Egojehovanonmutor, fecun-
dum quod etiam f acobus i. 17. adeoremovet omnemtranfmutationisum-
bram, profedo bardusfit, qui agnita Spirituali Deinaturafecundumipfius
Chriftidi^tumjoh. 4. 24, Deumoperanteminomnibusomnia i Cor. ix.
6. aliter defcenderecredidcrit, quam, utinquit Auguftinus lib. cap 5-*
de Civ : cum aliquid facit in terra , quod pra;ter ufitatum naturje curfum mira*
biliterfaaum praefentiam quodammodoejusoftendat. Hocautem rationinull
lo modorepugnat. SicSc Haktaculum Dei diciinturiUi loci quibus fuampr^I
lentiam gloriofe & gratiofe revelat , unde non tantum dicitur habitare in coelo
idque locus habitationis Divinae i. Reg. 8. 30, aChron. 6. 21. Pfahn
33. (). Verum etiam univerfa terra Cnnaan decorum habitaculum divinse #
SancSlitatis Exod. i^. 13. ,7. Pfalm 83. 13. dicitur, & paffim aflertum
Deum habitarein Templo, Matt. 25. 21. in tabernaculo, Exod. 2^. 8.
Pfalm^S. 60. inRubo,Deut. 35. \6. in medio fuorum;&c. Quibusnihil*
ratiomadverfum fignificatur. Caetera quxadditdeerroneisProphetarumopi-
nionibus fupra jam confutata fuerunt.

§. J 8. Vcrum ut oftendat ctiam unum Scripura locum aheridireBerepu-
gnare, <^\c\t, Mofes dtreFle affirmat Deut. 4. 24. Denm ejje ignem , (j^- Ji.
reSie negat ibtd : -vers 12. DeumuUam habere ftmilitudmemcumrebus-vifibilt.
btts. Scdfirefpiciatnrintegertextus, manifeftifrimum fiet , Mofen hocip-
ium, quod Deus fitignisconfumens, profcrre, ut Judaeos deterreat, ne
Deumcomparentullirei creatx, cujus abfurditatem etiam indicatipfe Deus
Jef 40. 18. 25-. ita ut omnino repugnet primario Mofis fcopo, dicere,
quod hic Deum direae ignem aflerat, & ipfe contextus aperte doceat , Mofen
his figmficafle, quod Deus, inftarconfumentisignis, confumpturusfitom-
nes qui eum ulli rei creatse comparaverint. Atque adeo hic nulla occurrit ipecies
repugnantix obje£l:x.

§. 19. Sed aliud & fortiusprolaturusexemplum, inquit, Samuel direSit
«egat Deumfententiafoenitere,iSa,n. ly. 29. &Jeremias contra affirmat ,
Deumj>centtereboni(&maliejuoddecreverat,Jerm, 18. 8. 10. Verum fi ipfi
textus iteruminfpiciantur, apertumerit, Samuelem, fuum mandatum de
i-utura Saulis rcjeaione, ei Dei nomine nunciatum , confirmare , naturac di-
vinae immutabiiitate, remota& oppofitaomnihumanamutabiIitate& poeni-
tentia. EtDcumapudJeremiam, perparabolam figuH, mutantisopus fuum
lignihcarc, fe poflb & velle cum Ifraelc &gentibusitaagerequemadmodum
liguluscumlutoagit, nempe maledic^iones in benediaiones mutando,firefi-
pilcatit, & benediaionesin malediaiones, fi malum faciant , aux omtm
cum falva Dci immutabilitate fiant , & non Dei fed efFedus mutationera infe-

rant

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

'Adverfus AncTiymnm Theolo^o-Toliticum Liber Singularis. 267

rant, nomcn pccnirentix in hujus parabolse applicatione, fccundum ipfum
ejus fcopuni, non divinge naturx, led loliusefte^lus mutationem fignificarc
poteft, & ficnihilplanecontraSamuelcm 5 quiipfamDeinaturamipeilavir,
reperiri poteft.

2o. Parum referre y quod locus aliqu^^ionSreBe^ fcdtaptuwperconje-
que7itiam alteri repugnctj facileconcedimus, agnofcimusenimconicquentias
legitime formatas non miniisdivinx au£loritatis efle ac eaundefiunt . Etid-
circo fupra ad pag. 169. fenreniiam hanc rejecimus. Contrarias^ quas, ut
putabat, proferebat Sententias Prophetarum^ ad cap a. examinavimus.
ContraMi^iones ex Hifioriis petitas ad Capp- 9 10. Necopuseft eadem hic
iterum repeti, ibi examinari poflunt&: videri. Patetitaquc Scripturam nihil
affirmare vel negare, quod nonquivis tanquam verumamplc£l:i& tanquam
falfum rejicere tenetur. Nec unquamaliquidexpreffis vei bisafiirmarevelne-
gare contrarium ei quod in alio locoaffirmavit vel negavit. Nam inomnibus,
qu3e corrafit Anony mus omnibus fuis viribus , nihil fimilc occurrit.

20. His crgo fuperatis, jam fequirur perluftremus qua ratione, do-
ceat , & Thevlogiam ^ Rationem regnum fuum fumma cum concordia fimul ob^
tinerepofife. Rem ipfam exiftimamus certiffimam. Non quod Theologis omnem
interdicamus ufum rationis, aut Philofophis prgecludamusomnemrerum di-
vinarum notitiam. Sed quod Philofophisnullafpc£tareconcedamusnifi natu-
ra nota, & ex naturae principiis dedu6l:a. Theologis verorevelata ^cripturac
facrx. Qiiorum plurima quidem etiam naturanotafunt, fednon paucaeam
in rantum iranfcendunt , ut nulla rationecomprehendipoflunt, &folafide
tenenda veniant. Ea vero quae utriufque fori funtTheologisnon aliaratione
confideranda funt, quam quatenus Deus ea revelavit inScriptura, quippe
quae unicum revelatae Theologix fundamentum eft. Philofophisautem non
hac fed aliaplaneratione, quatenus fviil. ex naturasPrincipiisprofluant. Qua
rationcfi quisTheologuseaconfideravit, mox Philolophimunus& pcrfonam
affumir, ac ex Philofophia fuascopiasauxiliarespetit, abfqueulla permiftio-
neautdifcordia Philofophiae cum TheoIogia,{ed fummacum utriufqueconcor-
dia5& hujus auxilio & minifterio erga illam.Quod plurimis occafionibus^hic non
enumerandis , planc neceflarium eft. Non quali revelarionis ccrtitudo per fe mi-
nus fufficiens ex ratione ftabilicnda & fulcienda forer,fed rum ut urriufque con-
lenfus parear, rum ur & al.ia , ac quafi lecundaria producarur probario,rum ur ea
convincanrur illi qui revelationem non admittunt , & rationi manifeftae le /iibji-
cientes ad obedientiam fidei eo magis perducerenur. Theologia vero,cum ratio-
nem in multis tranfcendat, non aliud Philofbphice auxilium praeftat , quam
quod occafione quorundam revelatorum , nobis admodum commoda praebea-
tur occafio, qusedara ex naturge principiis inquirendi, & inquirendodedu-

Ll X cendij

«1

26 i ^gmri h Mansvett

cendi, quac abfque ea revelatione dedu^la nunquam fuiflent: quac cum Jit
Philofophia non admittantur , nifi ur natura nota , hic iterum nulla vel utriuf^
que difcordia vel permiftio, Si quis vero naturae& recteadhibitx rationisdi^
6tatafle6tat, utfintaccommodata Scripturae ; &rationem&Scripturamcor.
rumpit. Illamquianullo modoflexibilia , utpote vera, ejus dogmatafledit.
Hanc quia ei affingit fententiam non nifi cum flexa & a veritate delinante ratio-
neconvenientem. Siquisetiam ab alterapartenihil admittat tanquam revela-
tum nifi quod fua ratione comprehendat feu ex ejus Principiis deducere novir,
is contra rationem omnem, fe Deo minorem agnofcere non vult. Quis enim di-
catquantuni divina veritaslatiuspatear, quamhumanaratio. Etipfa fanara-
tionos adigit ut concedamus etiam multa praetcr 8c ultra naturam cflecreden.
da,quae Deus in Scriptura revelavit , & nulla mentis acies , per fe fola attingerc ,
nedum comprehendere poteft. Sed hujus loci non eft hsec latius deducerc!
Quamdiu ergo Philotophia fe non extendit uhra natura nota: EtTheologia
non nifi in Scriptura revelata di6laverit ; quasquefuum rcgnum optimefum-
ma cum concordia poterir & debet obrinere. Nihilobflantemutuoquodjam
indicavimus utriufque auxilio, & Theologix emincntia fupra Philofophiam
ratione myfteriorum & univerfe viaefalutis, quam Phiiofophianec invenire
nec attingere potuit. Nam circa natura nota , nihil di£tat re6te adhibita rario,
Scripturx adverfum j nifi aliena prodivinis revelatis habeantur, autrationis
errores, pro ratione. Ubi autem in ilhs errccratio, ratione convincendum;
& quid dicket Deus, ex Scriptura determinandum. Circa rationi inaccefla,
non nifi injuftiflima fita ratione alterius regni invafio, ita ut fummojure,
cum antiquis dicatur ejiciaturratio & taceat acproutdecetfide teneat , qusea-
gnofcit a prima , & incomprehen fibili veritate fibi revelata.

§. 22. SedaHoplanc modo horum regnorum limites difcernit & detcrmi-
minat Anonymus, idque tam inique, ut quamcunque fpcciofipraetendat,
revera tamen rejeilo & negle6lo Theologixregno, abfurdiflimam faciatdi-
tifionem Philofophiae in duo diftin6ta rcgna , quorum alterum fed valde cor-
ruptum & mutilatum Theologiam dicic. Ratio fcilicet fecundum ipfum te-
net regnum Veritatts Sapienti^^ Theologia autem Pietat/s ^ Obedientice,
Atque ita fimul & rationis& Theologiae regnum privantBJr omni fua vi & glo-
ria. Qualisenim veritasdivinaquaenonfecundumpietatemcft, inanis fcilicet
gloria.? QuaHs Sapientia qux nullam doceterga Deumobedientiam , vana

inanis (peculatio phantaftica cerebri humani.^ Paulus Apoftolus Rom. i.
18. 19. 21. 28. 52. aliud planedocetdegentilibus, folius Rationisregni
fubditis, lcil. quod ipfisnon tantum tt? ^ <?>Arie;r apertum eft
idquod de Deo cognofcibile , fedetiamquod cognoverunt Si^idf^ ^ ^i? jus
Dei, hoc lcilicec , o7?oi7W7P<jrv7» '»^Wiiy7i;«^<<><>m'T»«*^> quodquicalia^ ut antea

ibideiQ

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus Anonymum TheQlogo^Voliticum Liber Singularis. z6<)

ibidcm enumerata fuerant, faciunt morte digni funt; & quod Veritatem in inju-
ftitia detineant j quod Deum cognofcentes non ficut Deum glorificavcrint, aut
jt gratiasegerint ; quodnon iJ^^mu^auvi^i^ioitiy^i^ih imyc^ait probavere Deumhabere
iL in notitia feu agnofcere. Quasomnia manifeftcdocent,quamabfurde Anony-
"it mus a Ratione (ecludat omnem pietatis , juftitiae, &obedientix feuglorifica-
tionis & gratitudinis Doftrinam &:exercitium. Et abalteraparte, quallserit
Theologica pietas & obedientia , fi verirate deftituatur , & ex ea non profluat ?
nam folius veritatis obedientla pietas dici poteft. Et non nifi cortex & ura-
bra pietatis adeft & docetur , ubi reperitur & docetur pietas fine veritate.
Cognitio veritatis quae lecundum pietatcm eft Tit. i. i. Nec abt
que veritatis cognitione conceptibihs eft Obedlentia, fed brutus impe-
tus & irrationalis ac automaticus ahquismotusabfque rationedcnominatur o-
bedientia. Ita ut Anonymus hic praeterita onrtni fideicognitione & obedien-
|:;l:ia,id eft,omnibusqux fidcm fpeitant feu verbum veritatis quod eft Euangelium
lalutis Eph. i. 15. averitate naturanota, &Sapientia fola rationecompa-
rabili , feparet pietatem & obedientiam , atque inde Theologiam formet , per
I fe confiftentem abfque veritate& Sapientia; Et ficerigat Duoregna, nonni-
jjjELin ejuscerebro nata poft revelationis rejeclionem & innatas rationisabfurdif.
fimam corruptionem & inverfionem. Nam quam ablurda fit Theologia diBans
quodhomines fola obedientia abfque rerumtntelligentia pojjint efebeati^ &fidei
dogmata ratione veritatis rationi determinanda relinquens adeo maniteftum efle
fupra ad finem capitis praecedentis demonftravimus , ut hic nullis praeterea ver-
bis opus fic. Et quam inepta & ener vata ^eritas fit ac umbratilis fafientia , qu^
omnem excludit ^^ietatem & obedientiam erguDeum, ex di£tis nulli non pater.
Nec duo haec abfurdiffimaregna fimul ab eo conlervari potuerunt, quodvis
regnum contra fedivifum defolabitur, inquit Chriftus Matt. ix. 25'. Nam
inquit quicquid hic iUic reperitur in Bibliis , quodpo[ioiuam verum fenfim invefii'-
gavimus rationi repugnare comperiamm , idcerto fcimiis Theologiam five verbum * 7 ^ •
Dei non tangere ^ ^ confequenter unumc\uemc^ue de iis quicquidvelit ^ fentire
pojfe abfque fcelere. Quibus Theologias regnum , fi non plane deftruatur & ad
interitum reducatur funditus , faltcm ad duriflimam & injuftiflimam reducitur
Rationis {ervitutem, imo quidrationisdico, cum quifque dc iis fentirepoflit
quicquid velit , cujufque arbitrio infervire tenetur Theologica veritas&pro-
ut quifque voluerit , hoc vel contrarium di£tabit Scriptura.

§. 23. Unde patetquantusfibi fit Adverfirius Anonymusnofter, cumex
hifce concludit , quod nec Scriptura rationi nec ratio Scriptur^ accommodanda fit.
Nam praeterquam, quod, utfupra vidimus, Scripturatn nullibi admittat,
nifiiniisquaeetiamdidtatratio, &pag. 15:9. &c 164^. doceat quemque tcne-
rijverba Scripturae^ ac fidem & fidei dogmata,ad fuum captum & opinioncs fuas

ac*

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

172,

^70 T{egnenhMansvelt

accofnmodare , hic eam in iis quae rationi repugnare, ur putat Cnam nos talii non
admittimus) repenmus cujufquearbitrio & voluntati fubjicit, quo non tanr.irn
non accommodat, fed etiam plane tollit & deftruit Scripturam,]bla ratione nrn
cujulque arbuno regnum fuum obtinente : id eft, homine tantum pro fuo a. bi
rno Scnpturam rec.piente , & (ccundum eam vi vente , quantum quifque e^m
Iu,s opiniombus n.agis accommodatam exiftimaverit , velaccommodarceius
verba voluent. '«'i-cjus

§. 24^ Hic (copus, hic finis omnium horum laborum, hsc ejus pietas J
h^cobed.ent,a , hxc . la quam adeo cxtulitdifline^io Theologi^ ^ Phi'ofophia
quan^lcaa totoca.Ioa,,terratum, &al..fine, aIi.cum.-adonein(^.^S^^
ineptiffime blat.-at pag. 166. ,n mitio hujuscapitis. .Hacdecau(ap,-opr;iu. ■
dics habenda fuerunt omn,a qua: de Sc.-iptu,-a certis cum rationibus doc ueru nt
Theolog, vide ,n,nuin cap. 8. huc fpeaatomnium miraculorum abnegatio.>
faaapertotumcaput^. Hucleg,sd,vin^evacuatio cap. 4. HucomniaQu^'
deProphet,s& Propheti,scap. x.&z. Etfimulh.comLluntexaTrdTffi-
n^o llo quod fovet Myfteno de Deo corporeo ab univerfo non diftindo
Quibus proponendisadeo fuit ,nftigatus hominum qux viderat vitiis&pecca- '
t,s, utimpraefatione prxtexerenonerubuit, aliud fcilicet dcfide,ans, cum
mtcnm enervata ratione Naturali, & abnegata Veritate revelata, non ni^
T^Tl T \ ^ ^™"^.'" ver^ cognitionis ac Veritatis clavem

toIlat& homtmbus enp.ens, ,quemv,s fuo committat a,-bitrio, licet nequi-
dem umbrain ventatis habeat. Poftea demonft,-aturus, quod hoc reipub^cx
pac,n,h,l obf,tnonta.itum,fedeametiampromoveat: qiod ,bi fpec^imu?

§. 25-. Sed antequam eo tranfcat, in fine hujus capitisconaturofte,-,dere
rnnonem^^uanob^sSc^^^^^^ auBoritatern perfuaJeJs, «...«^ enim quod
adm,tt,t Theologtafundawentum, ^uod fciUcet homtnes^velfolaobedientiaCal.
yantur^exratione, ,nqu,t, nonpfumusdemonftrare^erum ftt anfairum\
jdeo Scnpturam .-equirit : fed fi , ut antea, intelligatobedientiam abfque intel-
l,gent,a, ^ ideu fohm d,cat , nechocScripturadocebit: fi veroobedientiam
falur,s caufam d,cat di.-eae Sc,-,ptura. adverfatur Si neget naturaliter notum
hom,nem fola obed,ent,a Dei falvar,, fi eam inommbuspr^ftite,-it , & hoc
^ (um eft: fed cum nuHus a lapfu ei fuffecer.t, neceftluuo,nhom,ne,equi.
ntur obed,ent,a hdcz, cujus neceffitatem ex naturalis obedientis defelau
qmdem agnoict ,-.tio fed veram ejus rationem fola patefacit .-evelatio , quam
fidem cum neghgat Anony mus Scriptura non eget. Afferit itaque ncs nl ntfi
rnorali ctrtttudtne Scrtpturam rectpere, non autem mathematicl demonftratL
mbus Quod negar, nequ,t, nit.tur enim teftimonio non ratione. Itaut
hoc truftra adeo p.-oI,xe conetur adftruere, nifimoralem illam ce.-titudinem
infirmamexiftimet,utvideturpag. 173. quod cxaminatum vide fupra ad
^^P- §. %6. Qui-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

AAverfus Ayion^mum Theolo^o^Toliticum IJher Stngularis. 271

§. i6. Qiiinarnaiuem lintilli , ^«i, ut inquit, pitant Vhilofophiam pag.
Theologiam fibiinvicem contradicere , proptereaalterutram e fuoregnoditury
handam , ac bnic aut illi valedtcendum ignoramus , prceter iplum Anony mum.
qui reje6ta Theologia, folummodo firmam admiciit rationis certitudinem
Nam Theologiam mathematice velle demon[trare foret camcum Anonymoab-
negare , 6c rationem pro Theologica obtrudere , quod nuUus fana cum ratio-
ne praeftiterit. Imomanifefte contradici^orium eflet , ahpcereratiomm omnem
^ Mathematice demonfirare Theologiam , nam qui hoc intendit , retinet ratio-
nem, & abjicitTheologiam, qugeexeanonlluitSc demonftratur.

§. ^7. Quod autemaddit circa Teftimonium Spiritus SanBi quo putamus
vere fideles morali illacertitudineadeoefficaciterperfuaderidefacraj Scriptu-
rx veritateSc divmicate, ut abea credenda dimoveri nequeant, nos id^velex 174.
affeBibus , <vel ^ana gloria dicere , quia Spiritus S. non nifi de bonis operibus
Tefiimonium dat ^ quaVaulmeademGai 5. xz. fruSlus Spiritus Sancliz^ocat ^
^ ipfe fcil. Spiritus Sanftus , revera nihil aliud efi , prater animi acquie^
fcentiam^ oju^ ex bonis aBwnibus in mente oritur ineptiffimum eft , nam
quam vis non negemus , bona (eu ex fide praeftita opcra , Iruilus Spiritus San6ti
elTe; imo non nifivirtute Spiritus Sanfti exarbore fideicrefcere; ut&Spi-
ricum S. debonisnoftrisoperibusTeftimonium darc , & in nobis operari quan-
dam animi acquiefcientiam , qua ex operibus de noftra fide certi, in Deo
quiefcamu3,faUlirimum tamen eft, nos vel ex affe£tibus vel vana gloriafta-
tucre quod Spiritus San61:us etiam de veritate Scripturse & eorum quas con-
tinet Tcftimonium prxbeat, & quod ipfe Sp. Sanftus nihil aliud fit quam
acquiefcentia quae ex bonis a^tionibus in mente oritur, nam Spiritumquem
ipfc Chriftus fuis promifit non tantum dixit effe Spiritum veritatis Joh. 14, 17.
& ijr. z6. fed etiam pollicitus eft eum omnia do6turum fuos Joh. r^. x6.
eofque du(Sturum inomni veritatejoh. 16. 15. & Apoftolus, ijoh. 4. 6.
apponit Spiritum vcritatis Spiricui erroris. Et Efa. 11. 2. fit mentio Spi-
ricusSapientiae intelligentige; & (cienti^e ; ut& Exod. 28. 3. Eph. i. i/-
& acquiefcentia illa non nifi Spiritus Sanfti effedtus eft in nobis. Ita ut ma-
nifefto Chrifti Teftimonio repugnet , non nifi rationem de njeritate Tefiimo^
nium dare, & falfo jaBari Spiritum , tum mentis oculos aperiendo &c.
rationem perficientem , tum etiam de iis qua^ fupra rationem in Scriptura
evelatafunt, plane convincentem & pcrfuadentem , atque itanosinomni
kritate ducentem, & in nobis operantem lapientiam.

§. 28. Nec cft quod hic quicquam metuamus ne a Vhilofophis wncamur ^
publice rifui exponamur, Nam Spiritus vcritatis u vero nos non deducit, nec
unquam a falfitate vincitur veritas, &cum veritate vericasomnisoptimecon-
fpiratj metuant itaque illi qui pro veritate Spiritum erroris fequuntur, &

qui

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

T^^neri h Mansvelt

qui veritatem line ratione deridentes, rationem unicam adorant, ejufque
Majeilatem fupra Scripturam collocant, & omne Spirirus San£ti de verirate
Teftimonium abnegantes multis modis dcfirieniis luse rationis duftum le-
quunrur. Atq\Jte\iisJh^ caupefe fatisfecijje putat &c.

§. 29. Sed unicum monendum erat, fe magnam exijlimare Sacra Scrif-
tura necejfitatem c^ utilitatem^ cum fola revelatio doceat ^ quod fmplex ohe'
dientia ^via ad falutemfit &c. Sed cum iupra demonftraverimus, eriam naturam
docere, nos perfe6ta obedientia Deo gratos effepoffe, fi fcil. nunquam de-
fecerimus , & tamen obedienriam falutis caufam dici poffe negaverimus, mulro
minus talem , quam fimplicem dicit, id eff, qux carer, notiria j Hoc fruftra ob-
tenditur ne totam videatur rejicere Scripturam , quod tamen rcvera facir.

CAPUT VIGESIMUM PRIMUM.

De 'B^ipuhlic(v fundamentis , ^ "Jure uniuscujvfque i<Ja-
turali Civili : Deque fiimmarum Potejia-
tumjure.

jimn' UXamlnavimus hac^enus quam inepte Anonymus Philofophiani

'fap.?6. ^ Ca Theologia difcreverit, hanc fciHcet penitusabjiciendo , &il.
^^j- lam in duas partes difrumpendo & mifere dilaceratam corrumpendo. Vidimus
quam profanam & inordinatam conceflerit libertatem de veritate fenriendi
quod placet , & opinionibus fuis accommodandi Scripturse verba , caque flec-
tendi & intelligendi adcaptum fuum. Sequiturutinquiramus, quoufquehcec
libertas fentiendi , c[ua unufquifque fentit dicendi in optima Repuhlica , (ecun*
dumipfum, feextendat, Sedcum, ut id demonftrct , de fundament is Reipu-
hlica difjerendum cen(eat, &c prius dejure naturali uniuscujufque ^ ad Religio-
nem Rempublicamnondum attendentes ^ i*^quiritur uteum (equamur & ejus
veftigialegamus.

§. X. A Juris definitione initium facit, & dicit (^perjus^^ injlitutum
natura nihtl aliud intelligere^ quam regulas natura unimcujufque individui ,
fecundu m quas unumquodque naturaliter determinatum concipimus , adcerto mO"
do exiftendum operandum. Vcrum quisnon videatquamimpropriafith^ec
vocis Jurisacceptio? rebusenim irrationalibusjus tribuit. Quisomniumcorpo-
rum motus fccundum certas regulas a Deoconftitutos, determinatos, jure
fieridixerit.? utlapidemjuredcfcendcre, &afcenderefagittam : felesjureca-

pere

Adverfus Jnonymum Theologo^PotHicum Liber Stngularis. 273
peremures, &majores pifces minores. Quia ti^mende nomine difputandum
noneft, fruatur fualibertare, &gaudeatfolicar^o&propriofuoarbitrio, ni-
cnim explicat nifi quid fibi nomen naturalis juHs fignificet ; fignificet & hoc
uod vult , & meptius quid , nobis cum aliis fenioribus fignificat regulas natu-
rgecujufquerationalis lccundum quas exfui Deiquelegitimaconfiderationeom-
nes fuas actioncs inftituere tenetur. Sedhxcadmitterenonpotuit Anonymus,
cumDeum ftatuat abuniverfonondiftin^lum , &ablataomnilibertate5 non
nifi fatalem admittat neceflitatem.

§. 3. Deo Jummum jus adomniacomfetere ^ hullusnegaverit : S^dDeipo^
rentiam e£e potentiam TjaturajamfupY^con^uXQLiumkin^ adpag. 14. &6^.
Concedimus itaque quidem Deo eompetere jus adomniaquce vult &poteft,
nam ipfa Dei voluntas juftiffima & non nifijuseft. Stdmiiverfale?v aliquam
naturam , cujus potentia Jit ip/ius Deipotentia , c^feextem/ens adom?na & ta-
men nihil Jit pneter potentiam omnium individuorum (imul^ fummumjus habere
ad omnia^ exiftimamus efle monftrum in Anonymicerebro natum monftro-
fiflTimum : nam fi eam a Deo diftinilam ftatuat , duos habebit Deos , fin minus,
nullum nifi mundum ex individuis compofitum; nam quod omnia poteft , ne-
ceflario Deus eft , &cujus potentiancnaliaquamindividuorum, idnecaliud
ab iis poteft efle. Et praeterea rationalisne, an irrationalis illa foret narura , cor-
porea an fpiritualis, an compofita ex utroque? quodcunque elegerit, per-
quam abfurdus erit.

4. Non itaque unumquodque individuum jus fummum hab^t ad omnia
qua potejl^ fcd tancum ad ea quae poteft fecundum prasfcriptasregulasa Deo
& naturce infcriptas. Conatur quidem unaquaque rescorporea^ quantuminfe
eji ^ perjeverare in Juo flatu motus vel quietis, id(]ue exfumma lege natura :
led nec conatus ille , nec lex ea , ponunt aliquam in iis cogitationem , ex qua
prot edat ifteconatus& obfervetur talislex, nec proprie fumuntur ; fcdhicfi-
gnificant ordinem fecundum quem Dcus voluit irrationalia corpora ad mutuum
in feinvicemimpulfum moveriinter fe& quiefcere. Et idcirco inepteh^cap-
plicantur creaturis rarionalibus (eu cogitantibus , - quac fuas aftiones cum ratio-
ne & confcientia tenentur inftituerc fecundum praefcriptam a Deo & cognitam
fibilegcm. Nec fic moventur & quiefcunt corpora, nulla alterius ^ fedtan-
tum fui habita rattone , nam non nifi inter alia , & ad diverfum eorum impul-
fum moventur & quiefcunt: non enimconcipi poteft unum fingularecorpus
ita moveri & quiefcere nifi in ordine ad alia inter quoe movetur & quiefcir.

§. 5- . Concedimus qua?nvis rem fummo jure agere , ^uicquidex legibus fua pj^,
natur^e^ a Deoinditis, agit. Sedmagisagunturirrationalia, &inftin6l:u na- *7^»
tura^ pelluntur, quam agunt. Cum rationalia , quamvisaDeoetiamregan-
tur & determinentur , (e quoque regant & determinent in fuis acftionibus , de-

M m pen-

wmmm

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

^74 "^gneri h Mansvelt

pendenter feucum& fubDeo. Et idcircodcillisquidemverumeft, auod a-
liud non fojjint quam frout ex natura determinata funt ; fed de his falffitnum eft,
nam quicquid agunt , libereagunt, & cum rationali complacentia. Ccrto
quidem determinantur a Dco, fedidnihil obeft libertati , nam non nifi ad li-
bere perficiendas aaiones determinantur. Nec contra quamDeus eas determi-
navit,poffuntagere, (ed quidem contraquam fefe determinarunt,in contrarium
le determmando, nam fua: determinationiscum fibi tantum fmt confcii ,&■ divi-
na adeo occulta, quamvis omnino efficax & infallibilis, ut non fentiant fe aliunde
quama femetipfisdeterminari ; merito dicitur quod aliud poffint agerequam a-
gunt;quamvisdici nequeatquod poffint agere contradeterminationem divinam
§. 9- Abfurde itaquehincconcludit, (\uoAficutiSapimsjusfummumhabet
adomma^uarattodiaat, ftcetiam ignarus , & animi impotens , adomniaaua
appetitus fuadet, quia fcil. utcrque agit ex legibus fu^ naturae , &aUudnon
potcft. Nam cum ipfaignorantia&animiimpotentiaculpabilisfit, &omncs
appetitus ratione regendi fint , juri naturae manifefte repugnat creaturam ratio.
nalem non rationis fed appetituumdudtum fequi. Necageretignorans illecx
legibus fus naturaj, fed uti in cognofcpndo fua culpa deficit&ignoratquod
natura didat & docet , fic & in agendo deficeret ab eo quod prxcipit & p, ohi«
bet Et poffiet aliud a natura , fi non ipfe fua culpa fe tali potentia privaffiet Ita
ut ille ignarus nuUo modo fequatur duAum natur^ , fed naturam & rationem
& confequenter omne jus naturale dcferens , contra naturam fequatur deficien'
tes a natura fuas cupiditates & agatid quod nondebet, atqueitafeineptum
reddat ad agendum quod debuiffijt & potuiffet fi naturam l Deo inditam , feu
reftam fccutus fuiffiet rationem. Et (^lCum qued Paulus , quemhicteftem
adducit, antelegem, hoc eft quamdiuhomines exnaturaimperio^viuereconft.
derantur , nullum peccatum agnofcat. Nam exprefTe docet cos qui 1] ne lege pec-
carunt, finelegepcrituros, & confcientiasgentilium ,Iegem nonhabentium,
le mter fefe etiam accufare Rom. %. ix. 15-. Si tamen hominesimperium
re6tae a Deo conftitutae naturae fccuti fuilfcnt , femper Deo obedientes , & na-
tura facientes ea quae legisfunt, legem non habentes , fibiipfislcx forentin-
quitPaulus, Rom. x. 14. & itafubreaaenatursefeurationisimperioviven-
les , non tamen fine lege omni , quam vis fine lege Mofis, vixiffent nec fine pec-
cato, fimulacdefeciffent. Rom. 7. 7. Paulus poft Doftrinam de liberatio-
nenoltra n lege, adverfus iniquos legis adverfarios fufcepturus patrocinium
ejus, &ban6titatem, utilitatcm, acneccffitatemejusdemonftraturus, pro-
pno fuo exemplo quidem declarat , quam utilis fit ad peccatorum cognitio^em
& fateturfe ohm m Pharifa.fmo, cumaliisilliusfea^, legem tanturp deex-
ternadifciplmaintcrpretantibus, internamcordis impuritatem&appetituum
pro peccatis non habuzffe , fed jam divina gratia lege accuraiius confide.

rata

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverjus Anonymum Theologo-Toliticum Liber Singularis. ± 7f

rata, 8cintelle£ta, probenoviflc, eadcm ^ lege damnari & efle peccata , fed
nullo modo, fe tunc vel fuiflefinelege, velfoionaturaeimperio vixifle, vel
nullum agnovifle pcccatum , uti hic infert Anony mus , quippe qu3c praediclis
cx ejufdem Epiftolas cap. x. manifeftc repugnant. Ita ut nec Paulum uUo
modo patronum habeat ablurditatis fux: , fed advcrfarium apertiflimum.

§. 7. Ineptiflimum itaque quod concludzt yusNaturaleumufcujufquehO'
^inis^ non fana ratione fed cufiditate fotentiadeterminari. Namcontradi*
toriumeft, aliquid eflejuftum&nonfanaerationis. Velin (anafeunullara-
''tione dire£ta cupiditate, & irrationali potentia, quas nilnifi brutusimpetus
eflepoteft, determinari jus naturale. Nec verum eft quod omnes naturaliter
determinati non fint ad o^erandum fecundum regulas leges rationis : nam re-
pugnat creari rationalem creaturam quas, nonfitdeterminataadopcrandum
fecundum regulas & leges rationis: fi enimrationalisfit, non nifi lecundum
rationem *agere & vivere poteft & tenetur ; quod a ratione nonnunquam defi-
ciat, imperfe£lio eft: fed tamen ideo non poteft negariquoddeterminatafit
ad opcrandum fecundum rationis rcgulas. Nafcantnr omnesrerumomniumu
gnari : tranfeat etiam magna fars atatis anteo^uam homo ^veram vivendi ratiom
nem nofcere pofit , virtutis habitum ac^uirere ^ teneatur interim vivere ,
feque cjuantum in fe efi confervare: An ideo determinati non funt adoperan-
dum fecundumrationem & foloappetitu impulft viveretencntur. Nihilminus,
Nam prseterquam quod in nullistamcraflafitignorantia, utnuliaratioreli-
qua fit; cum maneat creatura rationalis, quamvis ignorans; 8r impoflibilc
fit concipere creaturam rationalem qusenonfitdeterminataadoperandumfe-
cundum rationem: quisnegabiteamignorantiamefleculpabilem, &juftifli-
mo Dei judicio reperiri in homine peccatore , eafcil. ignorantiaexquatotin
nobis oriuntur jdefeitus & peccata, antequamad plenamjudiciimaturitatem
perveniatur : tranfit etiam eo major pars aetatis antequam quis veram obtineat
vivendi vationera quo quis magis, ex iiia culpabili ignorantiarationisulum
defercns, fe tradideritcupiditatibusSc inordinatis appetitibusfuis: quod cum
omnino culpabile fit hinc nullo modo concludi poteft , quod non omnes natu-
ralitcr obftri6ti & determinati fint ad operandum fecundum rationis leges , led
tantum quod culpabili fuo vitiofuas operationes quas in confervationcm fui,
quantum poflunc pracftare tenentur (ecundum rationis reguias non determinent
uti debuiflent.

8. Sedinquit, natura iis nihil altud dedit^ pr^ter appetitusimpulfum
fcilicet , & aBualem potentiam ex fana ratione vivendi denegavit , propterea
non magis ex legibus fana mentis vivere tenentur , c^uam fdis ex legibHs natur^
leonin^ Quo nihil abfurdius. Nam fica£tu deftitucretur omniratione& ra-
l tionalitate , quippc cujus cflentia concipi nequit, nifiaducumconfcientia,

Mm a idcft

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

l{egneri a Mansvelt
id efl: , rationaliter operofa feu a^uofa concipiatur. Deinde cum non nifi ratio
adtu hommem ficiat, quivis naturaliter ratione deftitutus , feu privatus aftua
Iipotentia yivendiex ratione, neceffario definit elTe homo , necmagishomo
denominari poteft , quam fclis Leo. Non quidem tantam natura concedit perl
tedhonem utendi ratione in infantia ac virili aetate , omnes enim quotidie pro-
hcimus,& maturefcitrationisufus, fed nonideoomncm utendi ratione poten-
tiam adlualemdcnegavit, nec aliquispoteftconcipirationeprseditus, quiea-
dem .ecundum proportionem xtatis fusnontenecurrcaeuti, &fuasopera-
tiones fccundum eam inftituere: nam nulla hominis aut rationalis creaturje^tas
aut exiftentis pars qua non polTK peccare , id eft , a ratione , fecundum quam
ageretenebatur, deficere. Et idcirco fimulac homo magishomoeft, quam
telis eft Lco , magis etiam ex rationis regulis , quam appeticus impulfu vivere
tenetur. ^ 1 1 r

§. 9. <^cquiditza^ncquisJtnefamratione, foloaffeammimpetufthiutile.
naturahter feu fub folo naturae imperio , juJtcat , idmanifefte contranaturj
legemappetit, & pererrorem fibi utilecenfethcetetiamforteverumattinge-
ret : Et univerfim , omnem rationem deferit , /eu multipHci rationis abufu ,
plurimum a rationis reguHs deficit, fea, quocunquedemummodofaciliuspo.
tent, five ^vt ftvidojo, five precibus fjbuafere^veUt , &eumpro holie L
bere, qui tmpedire 'uult, <juo mmm animum expleat fuum : nam in omnibu<!
ilhs irracionales appetitus, intolcrabiU tyrannide, ejeaa&in fervitutem rel
dadtaratione, iraoplanenegleaa&abnegata, dominiumtenent, quodNa-
turas apertiffime repugnat , quae diaatrationali Creaturx non nifi rationafiter
leu ex rationis legibus determinandas effe fuas aftioncs.

§. 10. Unde fequicur Jus Inftitutum Naturafub quo omnes homi-
ncs najcuntur^ 'uwere tenentur, nihil nonprohibere quod legibus reA^
rationis adverfumeft, licet omnesidcupiant& poffinc, nonaucem;.W««;
^uod nemocufit & pteft. Nam eciam omnis noftra cupido& potentia rationi
lublunt. Ita uc Natura & rea^ rationis regulis manifefte adverfentur , omnes
contemones odm , ir^ , doli, & qutcquidabfoluteCmermoncfuadet appeti^
tm. Nam hcct totius univcrfitatis creatse natura , non legtbus humana rationis
quae non nifi humanarum aaionum direclionera intendunt , intercludatur , fed
&infimtfs ahts,qua tottm natura, cujmhomoparticulaejl , aternumordi.
ftem rejptctunt: .Homo tamen interomniacreata,' tanquam univerfitatispar-
ticuhi, conft.tutus non eft, nifi utcreaturarationalis qu^ naturaliteroblL-
ta eft , omnes fuas operationes fecundum leges & regulas fanx rationis inftitSe-
re, & qux peccat fimul ac eas deferit & ab iis deficit, ac propterea pa;na
digna eft, & fuo tempore , ordine, & raodopunienda eft, quibus om-
nibus Dcus in ordine totius naturx fuum locum fapientiffime conftituit

dirigens

Adverfut Anonymum Theologo-Politicum Liber Szngalaris. 277

dirigens haec & omnia alia potentiffime in unicum fibi propofilum finem.

§. II. Atquc hinc quidem contingit , nobis , qui res tanttim ex farte
.novim^i^^ totitifque natura ordinem cobarentiam maxima ex parteignora-
jfnus , qui omnia ex ufu noftrce rationis dirigi volumtts , ignoran tcs qu od ej us
cogitationes & viae non fint, uti noftrae Jef j^. 8. &4-0. 13. aliquando
t^uid abfurdum videatur malum vel inordinatum in natura , quod eil recle
ordinatum, nam etiam eaquae nobis maximeconfula, inordinata, &:fortu-
ita videntur, imo ipfum malum noftrum & peccataDeusinfibipropofitum
finem fipientiffime dirigit, fi totius univerfitatis ordinemrefpiciamus. Nec
abfurdus potcft dici ordo ille , in quo etiam noftris peccatis & eorum poenis lo-
cuseft, cum Sapicntiffimus Deus incomprehenfibili nobis Sapientia hcec om-
nia dirigat inbonum. Sed tamen ideopeccatum nondefinit elTenoftrum ma-
lum 5 deficit enim ab ordine & regula ad quam nos obligari voluit Deus , licet
non deficiat a totius univerfi ordine quemDeusconftituit , &'{blus penetrat,
& quo ex quovis malo pro fumma fua lapientiabonum elicere novit, quem
nuUo modo conftituit aclionumnoftrarumregulam , itaut indenonrectedi-
cantur bonae vcl malae; fed Iblis re61:ae rationis regulis, fecundumquasDeus
humanas ailiones inftitui voluit.

§. II.. Verum enim vero quamvlsnaturaliterlicltumexiftimetafFeftuum
impetumfequi, & quicquid appetitus fuadet vi, dolo, precibus, percon-
tentiones, odia, iram, vcl quocunque modo facilius poterit, ab(quelana
ratione, profequi, hominibus tamen utilius cenlet, fecundum leges ^ certa
mftra rationis di^tamina vivere^ quippe qu^nonnijiverum hominrs utile in^-
tendunt. Praeterea concedit nullum fecure extra metum vivere pojje ^ quamdiu
unicuique ad lubitum omnia facere licet^ nec flusjurisrattoniquam odio ^ ira^
conceditur. Unde patct quod (ecundum ipfum , hominibus utilius fir, &tu-^
tius ad fecure vivendum , quod naturam deferat quam (equatur ; quo nihil
ineptius, cum Deum mali auftorem ftataat. Nobis tamen hoc veriffimum eft ,
hominem utilius & tutuis rationem afFe6libus prasponere, cum exiftimemus
eum naturaliter non nifi exrationisdiftamine vitam refteinftituerepofle, &C
irrationaliter vivere, quamdiu affe£l:uum impetus plus valer, quam ratio.
Praeterea homines adopime ^ fecure vivendum neceffario in unum confpirare de»
huijfe^ (j^ effeciffe^ ut jus quod miuj^quifque ex natura ad omniahabebat ^ ioU
letUve haberent ^ natura, feu naturalis ratiomanifeftiffimediclat; necidne-
garepotuit Anonymus: "i^^tamen^ ut iplefatetur , frufraidtentaffent ^ fi^
nifi quodappetttus fuadet^ feunaturam', fequivellent ^ex legibus enimappetitus
untifquifque divcrfetrahitur, Itautnaturarationalisex noftra lententia cum ra-
tione tendat in fuam utilitatem , confervationem , & bonum : atfecundum
Anony mum per irrationales fuos appetitus & affe£tus fibi ilxum nxalum , dam-

Mm 3 nura

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

27S.

^7^
ut fcil.

278 jRjgneri a Mansvelt

num & interitum procuret. Plane contra regulam, quam fuprapag.
quamvis non fatis re^rc, protulit, Scfummam naturse legem dixit.
unaquasqueresinfuoftatu, quantum in feeft , conetur pcrfeverare.

§. 15. Pergens, demonftrandum fufcipit, cjuaratione^ ut ratumfixum^
quc fit , tmri debeat hoc pachm, (]uo ^uifjue firmiter fiatuere pacifci debuit^
ex folo ratiomi diilamine omma dingere^ appetitum^ quatenus in damnum
alterim fcil. fine ratione , a^uid fuadet , frenare, Ad quod nos naturaliter
etiam fine pa6):o obligatos exiftimamus, quiahominesfumus, Scideoexra-
tionis dicaamine omnes noftras adioncs inftituere tenemur. Sed videamus,
quam belle hic procedat Anonvmus. Praemittit univcrfalem regulam, quae
diftat , exduobus bonis, cjuodmajus, ex duobus malts , quod minus unicm^
que^idetur, eligendum ejfe. Atqueindenon tantum concludir, neminemabf
que dolojromtflUrumfejure, ejuodtnomniahabet , ceffurum, quodfortecon-
ccdipoffet, cum talis promilfio non tantum illicita fed& impolfibilisfit, &
idcirco nec fine, nec cum dolorede fiat: fed etiam abfolute neminem pro^
mifis fiat urum , nifi ex metu majorts mali fpe majorts boni. Quo nihil abfur-
dius & in omni focietate deteftabilius dici poteft , nam eo fimul omnis tollitur &
difFringitur fidcs & veracitas; nififortepraeter hujusintcllexcritetiamalterius
vitae bonum & malum , de quo tamen ne minimum quidem veftigium appa-
ret m toto ejus traaatu. Licet cnim talia inirentur pafta , quid prodelfent , cum
pmnesnon minus appeterent quod irrationahbus fuisappetitibus&afFeituum
impetu appareret bonum majus, & vitarent quod minus malum videretur,
quam^ fi nulla paa^afuifTent. Sed fi ftatuamus veracem Deum falfitatis& men-
dacn juftiflimum effe vindicem, & veracitatis omniumque virtutum munifi-
centiflimum remuneratorem etiam poft hanc viram , negari nonpoteftquia
praeter reverentiam erga Deum & virtutis amorem etiam malimetus & fpes
boni, nos promiflis ftarefaciant; docet enim praedi£l:a regulaquemvis defc6lum
aDeo, rationere6ta, (euvirtute, utpote malum quovis corporeohujus vitac
incommodo majus, mendacio 6c infidcHtate commiflum, magis etiamevi*
tandum efle. Et contra fidei & veracitatis exercitium , quod rc6la ratio
diftat , & Deo conforme eft , quovis corporeo commodo , per mendacium &
infidelitatemobtinendo, majus, eietiamlongepraeponendumefle.

§ . 14. Stqu^ itaque iogatur d latrone ut promittat fe ipfi daturum fua bona ,
tt^i wW/> jure fe adverfus eum defendit,quocunque medio potuerit,quod redta
ratiodidat, minime veroquodarationedeficit, &idcirco nunquam fe men-
dacio autinfidelitatedefenderepoteft, utpote quse malumquidfunt, quovis
corporeo, a latrone, infligendo , majus. Cum autem dolus, abfque mala &
dehcientevoluntate, quantumegoquidemcapio, committincqueat, etiam
natura vetat, feadverfus talem, dolo defendere. Nifi quis forte demonftmrc

poflit.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus Anonymum Theologo-Voltttcum Liber Singulans . 2 79

Lpo^it, dolum non malum, fedbonumquid efle, & minime peccaminofum
aut rationi adverfum , quod ha6tenus videre non licuit : diftinguunt quidem Ju-
ris Confulti inter dolum bonum & malum , {ed fi de malo non agat Anony mus ,

• nihildicit, nam dolobonofefe defendere, nullusjureculpaverit, Scmalum
adhibere illicitum jam demonftravimus. Quare fi quid promittat , quodprae-
ftare jure poteft, quantum in fe eft, praeftare tenetur; quamvis huic vita^
quoddam adferat incommodum non parvum , limodo minuseo, quodala-
trone metuendum fana ratio di^tabat. Siquid veropromittatquodnullojure
prgeftare poteft, non.tantumquamvisoptimumexeoreportaverit hujus vitas
commodum male promifit, fed etiam peffimepromillisfteterit , namadvcr-
fus rationem agere inftituit& pergit, &:malumfibicreatquovis incommodo
majus, fi prxftiterit.

§• Qji?^^ fi ahfquefraudecuiquam^romittat^ fefpaticuigintidie-
rum non gufiaturam cibum nec^ue ullum alimentum , is proculdubio continuaret
malum, in ouod, non quidem per fraudem , led planeculpabiliignorantia ,
prolapfus fuerat; namhoc nullojurepromittere poterat aut Hcitumerat. Et
cpnfequentur, cumlonge mainsbonum fit, abrumperc malum bono , quam
inhaerere malis , procul omni dubio prseftat tale promilTum non fervare , quam
fervarc. Sed fi tamen quis aliquid promififTet , quod poftea videret fibinoxium
& incommodum^imo magis noxium quam quod ea promiflione conabatur evi-
tare, fi modo jurepromiflisftare poflit, tenetur, & majus illud incommo-
dum tanquam juftam culpabilis fux ignorantiae poenam , divinaprovidentia,
fibiafefe infli£tam, patienter fuftinere, acfefibiejusmalicaufamagnofcere,
nam quantumcunque fuerit illud malum, (emper minuseft , eo, quodinfi-
delitate , vel aho a ratione defeftu , fibi procrearet. [Cum econtra majus evitet
malum, fi nuUo jure promiflis non fteterit, &:quafiadre£l:am , quamdefe-
ruerat, rationem redeat , evitatenim defeilus a ratione continuationem quae^
fummum malum , & adverfus Deum non parva infidelitas eft ; Ita ut talis pro-
miflionis injuftae ruptura, coram Deo noninfidelitas , fcd fidelitashaberide-
beat , & erga proximum fit fidei , cum infidelitate circa Deum datae , juftifli-
ma corre£tio , pcr fidem Deo nunquam denegandam .

1 6. Atque adco plane abfurde concludit , paBumnuUam ^vim haherefojfe
nifi ratione utilitatis , fcil. hac vita in corpore obtinendge , nam [de alia nihil in-
nuit, aut ex fuis principilsdicerepoteft, cumanimam fubftantiam a corpore
diverfam nullibi fateatur, nam prgeter eam etiam confcientia boni & muli futuri ;
ut & innata cuivis erga Deum reverentia ; nec non ex recStas rationis uidtamine
profluens amor virtutis, quae etiam fub|rationeeligendiboni&'evitandimali
venire pofl^unt , quemvis obftringunt ad ftudiofam pa6lorum oblervantiam.

17. Cxterum cumhomines, mala fua voluntate , 6c maximo fuo ma-

lo, quod

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

'79

280 J{egneri a Mansvelt

lo, quod tamenlfua culpa multi ignorant, haec pro eligendis bonls norvha-
beant &:eorum oppolira malisevitandisnon annumerent, fed cum Anonymo
tantum extcrna & hujus vitse bona & mala curantes, & abfquefanaratione
fuisafFecaibus & appetitibusduai, casteraplane negliguntnihil , penfihaben-
tes, qiiid deillisfiat, concedimusprudentiaminterhominesvivendiexigere,
ut ad noftram certitudinera , de futura ineundi cum aliis pa£l:i firmitate
efficiamus, vel efficerc conemur , ut ex ruptione fath intundifius dammquam
^ utilitatis rufturumfec^uatur, idque ad menrem ipfius , id eft , talis damni , quod
ipfeprorahhabuerit: NamaWqueeo, pofitaeahominum malitia, &defeau
a redta ratione, omnis cujufvis padi certitudo tolleretur& piancperiret. Et
pa£tum non pa6tum eflTet.

§. 18. Idque in Repuhlica inflituenda inter homines, qui per peccaticor-
ruptionem oxxint% '^\xx\tii\&%^maximelocumhahere^ negan non poteft. Nam
quibufcuncjtte fignis fimpUcis feu probi & jufti a?iimi , externe promittant ,
&pacifcantur, fe fidemfervaturos , nemotamen, nifi pomtffo aliud accedat ^
defide altertus , quantum ad prudentiam politicam fuflRcir , Jatis poteft effecer-
tus. Cumenim caetera mala & bona , licetfiimma, & maximo fuomalone-
ghgant , non nifi his externis ad padri obfervantiam adftringi pofllmr.
Ita ut non jus naturas, quod Anonymus abfurde dicit cuique^concedere,*
dolo agere& padis non ftare, nifi fpe majoris talis externi hujus vitj^
boni , & mali metu , talis alicujus mali vel boni , paftis ad requifitam inter ho.
mmes certitudinem anneftendi, neceflfitatemintroduxerit, fed inquifl[imus
hommum a Naturae jure , a Ratione & a Deo defe£l:us.

§. 19. Deinde cura inter itadeficienteshominesnullus fuum jus & jufti-
tiam , abeorum afFeftuum &appetituumimpetu , coniunaocum vi&po-
tentia qua pollent, tutum confervare poffit, abfque vi & potentia, qua
corum violentiae , fecundum redtaerationisregulas, refiftaturj necefiTarium eft
ut ei, in quem focietatem inituri noftrum conferimus jus, etiam cam tri-
buamus potentiam , qua eget, ut illud jusinfecollatum, nobis mviolatum
confervet & defendat. Sed folampotentiam uniufcujuf^uejus naturale determi-
»are, iUum fummum jusinomneshaberequiydvi, vel alio quovis modo
prxter fpontaneam delationem , fummam hahet potcftatem , qua omnes
vt cogere , & metu fupplicii fnmmi, quod omnes univerfaliter timent
rettnere poteft , Omnmo falfum eft , nam impoffibile eft , potcntiam '
vel contra rationem acquifitam, vel non fccuijtkmi rationis diftata ad-'
hibitam, & ufurpatam, eflb fundamentum juris naturalis, feu ex ratio-
nahs creaturJE natura profluentis, nihil enim rationi adverfum jus naturale
creatur» ratione pr^dirae determinare poteft. Qui fummum habet jus, ob
hominummiquitatem, fumma quidem egctpoteftate, ut dcfendat fed qui

• fummam

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus Anonymum Theologo-^? oliticum Liber Singularis. 2%i
fummam habet poteftatem non fummum jus, nifi fimulcum poteftatecon'
peflum fuerit. Poteft quidem fummalliapoteftareviolenteraliorumjusinva-
Jere & rapere fibi, ac vi & metu, retinere, fed rationi & naturse repu-
jnans violentiaeft, & hominiintolerabilis, fi legitlme avertere poffit , juris
'violatio. Et cadem ratione poteft quidem is qui fummam habet poteftatcm
& quivis pro ratione fux poteftatis, determinare naturalis iurisufum, eum
vel promovendo vel impediendo de fa^lo, alios vel violando, vel violatos
defendendo, idque redlius velpejus prout magis vel minuscum ratione, fed
nunquam potentia , quae omnibusasqualirernon competit, determinarepoteft
ipfum jus naturale, omnibus communequod nonnificxreitaratione, quac
omnibusconcelfafuir, profluir. Tenerurenimetiamfortior obedire, fireita
ratio obedientiam doceat , imo renetur omni fua potentia procurare pro oflicio,
ut debita prgeftetur obedientia illi cui ratio obtemperandum diclac , nam quem-
admodum omnia quae funt rationalis creaturxrationi fubfunr , fic & poten-
tia, qua quis idcirco non nifi ratione, {eujure, utatur legitinie; itautlem-
per potentia jus fequatur , non jus potentiam , & haec (ecundum illud , non il-
lud iecundum hanc determinandum & hmitandum fit.

§. 2o. Ad formandam itaqueSocietareminrer homines liberos requiritur
quidem, ut tantum denoftrojure, & potentiaillud confcrvandialicuiconce-
11 damus, quantum ad focicratem communi confenfu confervandam commodiflfi-
me neceflarium exiftimatur, nullo modo vero utquis omne fuum jusquod
natura donavit, & omnem quam habet potentiam, inalium transferat; fic
enim nulla poflet iniri (bcietasabfquefervitute; imohominesefledefinerenr,
inftar brutorum ac irrationalium mancipiorum ad arbitrium imperantis huc
& illuc impellerentur , quicunque focietatem fufciperent : nam quae pag. 1 8a-
dicit, (blamaflionis rarioncm , fcil. fi fiatinutilitatem operantistantum, fer-
vum facere , nihil ad rem faciunt ; nam quam utilitatem quis fperarc poflet ex
omni fuas rationis abnegatione; ita eft quafi quisqui fine duce quoddam iter
inftituere non poterat, in fuam utilitatem conficiendi itineris, mandaretur
fuos eruere oculos , quo nihil ineptius. Sed cumipfe Anonymusininitio ca-
pitis fequentis, quicquid hic dicit, de jure fummarum foteftatum inomnia^
deque omnijure fiaturali uniufcujufque in eafdem tranftato , ut quifque omnia ab-
VpjM folute fummx poteftatis mandata teneatur exequi , tametfi abfurdiflima impe-
|J|h ret , maxirna^x parte pro meve theoretica c^uadam haheat contemplatione; &C

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

reveranilnifi Platonicaquaedam ideafit, imovixtaliscumnonpaucasconti-
neat abfurditates , quae ad praxin nunquam reduci poreft, iis examinandis
frullra cempus & chartam impendamus. Oleum enim & opcram perderemus.

2 1 . Antequam tamen manum de tabula. Notandum , nos nuUat»
[admittere poffe fummam foteftatem creatam , mlla lege natura foret

N n ohftri^a.

2%z l{egncri h 'Mamveh

ohfiritta , c>^' cui omnes ad omnia , tametft abfurdijjimas parere tenerentur.
Qualcm Anonymusdeducit ex abfurdiflimoruofijndamento, nullaratione
probato, de transferendo omni naturali jure & potentiacujufqueSocietatem
fbrmantis; nam quantacunque fucrit; hunianamanct, & idcirco humanse
iiaturx legibus fubje£l:a ; & a reftae ralionis didatis deficere potefl;, iifquead-
hairere tenetur, ac Deo fuarum adionum rationem reddere; & ipfi juri natura-
ii ac reftae rationimanifefterepugnat, quemquam fealteri etiam ad abfurdilli-
ma, & naturae rationali adverfa fubjicere, hocennn foretipfumjusnaturale
& Deum abncgare, achominimagisobedirequam Deo. Raro contingat ut
fumma potefiates ahfurJiffimaimperent, cumtpfis, ut ftbiprofpiciant , &im.
ferium retineant , maxime incumbat , communi bono confulere , ratiunis di-
iiamine dirigere, id tamen minime fufficit, nam plane repugnatidunquam
jure fieri pofTe; pofTetenim jurefieriquodnaturalisjurisdiaatisaperteadvcr-
fatur; nec a prudentia , gratia, vel appetitu ullius hominispoteft fufpendi ,
cum immutabilejusnaturae, a Deodia:atum& inditum, cuiomnesfubfunt,
omnino deftruat.

§. Neccadem de caufafufficit, quod minmtimendafinti» Democra-
ticoimperio, nam cum repugnent ,'nunquamjurepoffibiliadebentftatui. No-
vimus talia praecipi poffie, etiam a quacunque poteftate , aliisprxpofita, &
fubditos, fi fatis habuerit efficaciae, ad eos cogi, praecipue fi velnonadfint
tnedia vel potentia fe ad verfus tantam inj uftitiam defen dendi ; fcd ea violentiffi-
ma tyrannis foret , quam nullus abfque abfurditate jureexerceridixerit, &
cujus quifque coram Deo reus etiam rationem rcddere tenebitur , imo adverfus
quam quifque fe jure naturae, mediis £i reda ratione fubminiftratis, defen-
dat, & quantum in fe eft tueatur , vel id non potens nifi perinjuftitiam&
peccatum, potius quam id committat, fe ad patientiam prxparct, & Deo
rem committat, femperinterim majusexiftimans malum fumma: poteftati ob-
remperare in iisqux Deo & naturaerepugnant, quamquod fxviffimustyran-
nusfummacum injuftitiapoffetinfligere.

§.X3. JVon quidem fubdttmalind jrfs agnofceredebet,inrepuhlic3 publicura,
quam quodfummapotefiasjus effe declarat. Scd tamen fi fumma poteftas ipfam
naturam deferens, eaquaeDeo& naturaerepugnantapertiffime, &infocieta-
te qua vivit pro talibus;habita fuerunt,projurehabeat, nullusreae& iure a
Deo & naturadifcedit&fummspoteftatiadhaeret, fedquantumpoteft jure
fea tahmiquitateretmet, &eventumDeocommittit, ex reda ratione para-
tuspotiusquxvis perferre, quamfe contranaturamopponcreDeo. Suntenim
cuique mnata commuma quaedam naturs prscepta , qu^ nuUus legitime tran*-
greditur. Et cumfatente f^nonymo uhberfitcjuiintegroanimoexfoloduaura-
tmts vfvit, & tdfQiUaRefpHblmmaximeltbera, cujuslegesfanaratione fun-

data

Adverfus Anonymum Theologo^?oUtieum Liber Singularis. 2 S j

Uatafunt^ impoffibileeft quemquam abrqueliniquiffimafervirute, omnira-
hioni plane advcrfa, vivere in focietatur vel republica , cujus fummse potcftatcs
Inulla naturali legi obftriax , quaevis , etiam abfurdiffima feu naturali jurc ad-
fverfa, imperare poflunt, idquejure, & in qua fubditi, nontantumomni-
bu3, etiamhis, earum mandatisobtcmperare, fed nullumaliudinrcpublica
pus agnofcentes, quam quod fummae poteftatesjuseffedeclarant, etiamab-
furdiffima ca mandata contra re6tam rationem pro jure habere tenentur. Nam
quid minus effet integro animo ex du£i:u folius rationis vivere , & leges fana ra-
tione fundatasfcqui, quam hoc ipfum. Hacc autem non tantumdeimperio
Monarchico, fed etiam .Ariftocratico, & Democratico, veriffima puto,
namfiveunus, fivepauci, fiveomnes, fummam habentespoteftatem, nul-
li naturali legj obftriclam, ctiam abfurdiffima & naturse adverfa, communi
confcnfu habita impcrent, & fubditi eaprojureagnofccre teneantur, «cob-
fervare, aequeabfurdum & rationi, ac idcircolibertati, adverfumeft. Hoc
circa adftru6la ab Anonymoimperii fundamenta, quse initio fequentis capi-
tis, minus folida, vel utilia faltcm agnofcere videtur, neceffarionotandum
videbatur , nc tantum abfurdum quemquam feduceret a vero.

§. 24. Ex hifce imperiifundamentis &jure, terminorum quorundam fi-
gnificationes determinare, quod eft definire nomina, aggrcditur quibus &
nos ea quos de iis fundamentis jam diximusbreviterapplicabimus. Primo dicit
fe pery^/^ civik ^rivatum nihil aliud intelligere (^tiam uniufcujufe^uelibertatem ad
Y^fein fuo ftatuconferzfandumj c^ua ediilis fummapttftatis determinatur ^ fo-^fi
laque ejufdem auBoritate defenditur. Sed qualem habebit libertatem qui non ni-
fi alterius ctiam abfurdiffima ratione viveretenetur eamqueprojurehabere.
. Secundo dicit , hijuria eft , cum ciuis <vel fubditm ab alio aliquod damnum con-
tra jus civile^ five edithtm fumm^ pteftatis , fati cogitur. Quomodo ergo de-
nominabit damnum , quod contrajus naturale, & fanam rarionem patitur ?
Quomodoilludquod ex abufu fijmm?epoteftatispatitur ? Sed, utvideo,nc-
gat , afummis poteftatibi/s ullam fubditis fofte fieriinjuriam^ quippcquibus
jure omnia licent ^ erkim abfurdiffima fcilicet, quodquam fitabfurdummox
dixirnus. Tertio inquit, eft animi conftantia^ tribuendiunicuicjue cjuoi

ei exjurecivilicompetit. NuIIaitaquejuftitia naturalis. Etjuftumerit juscivilc
licct abfurdiffima & rationi adverfa praefcribat. Quodidemdicendumde/»;*/^-
ftitia , quae ipfi eft fpecie juris alicui detrahere , (^uod ei ex vera legum interfre-
tatione competit, (^modt^mtConfoederatos non adeo ineptc: fed quasad-
dit Atfundamento certitudims in pa^lis ^ quam abfurda fint, fupra demon-
ftratumadpag. 178. & 179. QuintoH^/ewdefinit, quicunque extra\civi-
tatem ita vivit^ ut neque ut confoederatus ^ neque ut fubditus imferium civitatis '^^'
^gnofcit, Verumfiquifquefuiscontcntusfucrit, nec alteri dammum aliquod

Nn X infc-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

z%4 ^^^^^^ ^ Mansvelt

inferat, hic nulla fe prodit hoftilitas; quamvis negari nonpoffit , quod ista-
lis fit fttatus, qui hoftilitatis proximus, imo quivix unquam abfquehoftili.
tatc inter homines peccato corruptos poffidetur , cum ad utriufquc fecurita-
temrcquiri videatur, ut vcl ineatur pa£lum, vel per bellum ad fecuritatem
pcrveniatur. Et quamvis fateamur quod talis^juis fijuftametuscaufafubfit,
d cpvitate jure pojjit cogiut ^uel per deditionem vel confrderationem ^ vel alia
quavis ratione jufta metus caula ; etiam ad arbitrium tertii , nullo modo par-
ticipantis communi confenfuconftituti, fi partes inter (c convcnire non pofl
fint, toUantur. NuUo modo tamen concedere poffumus, quody/^/ civitatis
in eum , qui ejus imperinm nullo contrahendt genere agnofcit , idem fit , ac in
tum qui dammum intulit. Cum hoc illatum dammum non tantum , caufam
metus de damno itcrum inferendo, plurimum augeat : fed etiam fundeta- ..
6tionera de damno refarciendo, adquodetiambellojurecogipoteftafumma
poteftate cui tale dammum intulit, quod nullojurefieri polfetadverfuseum
qui dammum non intulit. Scxto dQfinitCrimen Ufe Majejlatis , &dicitid
committere fubditum quijus fumma potefiatis alicjua ratione ampere, feu in
alium tranfferrre conatus efi. Addens quod ad illud fufficiat canatns licct Vareat
fuccelTu, quod abfolute quacunque ratione id fiat , tale crimen committatur ^five
inde damnumfive etiam incrementum Reipuhlica fequatur. Quae improbari non
poffunt. Sed admitti nequit, quod in fubdito , talecrimcncommittentere-
quii-at, ut lecundum antcdicfta, omne fuumjusm ctvitatem tranfiulerit ^ &
itafervus acbrutumevaferitmancipium. Sed haec fupra ad pag. 279. & i8o.
confutata fuerunt.

§. xy. Tandem quafi omnem fcrupulum /a;;^(?^«r«JcircaidquodfupraaflFir-
mavit^ unumt^uemepue ^ e\ui rationis ufum nonhahet ^ infiatunaturali.y exlc"
gibus appetitus^ fummo jure natura vivercy & demonftraturus, hoc juri di^
vinorevelatoapertenonrepugnare^ nonveretur, perfri^la fronte, fummum
illud abfurdum, quod fupra diximus aperte rcpugnare naturas, defumma
fcil. potefiat£ nulla lege naturaJi obligatay cum abftirdiffimis fuis confequen-
tiis palam defendere, credens tam irrationali alfentatione , cujufHam, ta-
ceo Chriftiani magiftratus , gratiam obtinere poffe. Sic fibi format objeftio-
oem. Omnes ahfolute {five rationis ufumhaheant ^ fiveminus) ac^uetenentur
tx mandato dtvino^ quafi ex naturali non tenentur, uti nec tenentur, (e-
cundum ipfos, proxtmum tanc^uam fe ipfos amare^ non ergo fine injuriaaU
tm dammum inferre pofiumus^ (j^ folds legihus appetitus^ abfque omni fana
ratione, vivere, Ad hanc refpondet diftinguendo inter Statum naturalem Sc
reltgionis^ &• afferendo quod tUe^ ^natura ^ t£mpore prior fit , reltgione.
Ntmo enim^ inquit, ex natura fcit^ fe ulla erga Deum teneri obedtentia, imo
nec uUa ratim hoc afiequi , fed tmtum ex revelatione fignis confirmata , u-

«»1

Adverfus Anonymum Theologo-Politicum Liber Singularis. it^

nafquifeiue id habere foteft. Ouare ante revelafionem t nemojure dtvino., quod
nonmeft nonignorarey tenetur. Quis ullibi gentium , prxter Atheos , homi-
num moaftra, quibus accedere Anonymum jam fit apertiffiraum , aliquem
audivit , fimile quid eruitantem , nullorum enim , nifi MKs^vm&iMtumi rU
If UiM <rw«'<iV9i» cauteriatam habentium fuam confcientiam hsm « vmKeA<^t <ftxo>ir
& in hypocrifi falfi loquentium , potefl: effe talis J^Jit^^j^xU d^i^nim do6ln.
na dsemoniorum. Apoftolus Rom. i. i<y. docet opus legis gentilium cor-
dibus infcriptumeffe, atteftante confcientia , & corum cogitatiombus mter
fe accufantibus & excufantibus. Hic Anonymus vero non nifi per revelatio-
nem cognofciDeopraeftandameffeobedientiam. PaulusRom. i. quod
gentiles abfque revelatione prxternaturaU jus Dei cognovermt. Anonym.
quodnonpoffmtnonignorare,PaulusRom. i. ao. quodinexcufabilesfmt.
Anonymus quod nuUo modo culpabiles. Paulus, quod, qma Deum cogno-
fcentes, eum non ut Deum glorificaverint, & gratus ei egennt, multis
poenis puniti fuerint. Anonymus quodidnullo modo tenebantur. QHlsha^c
conciliaverit ? ubi manet hic Dei Juftitia, de qua fupra t*m mepte Philo-
fophantem audivimus Anonymum : puniret enim horames propter omillio-
nem ejusquod non tenebantur.

§. 1.6. Prxterea quomodo haec conveniunt cum usquaefupracap. 4 &
initio <■ lege naturx dicit, ubi pag. fx. ex Prov. 16. ^t. probare
conatur, hunsanum intelleHum vera vita fontem ejfe : & veram vitam
fruaummtelleUus. pag. 5^ Solum mtelUaum docere DeumSapmterttmere,
hocefi, utinquit vera reltgione colere. p^. 54- naturalem faentfam Eth;-
cam docere & veram virtutem. Imo ibidem fatetur Pauium loco jam citato
fatis clare indicare, mtumquemque lumine naturali clare tntelligere , Detvir-
tutem & aternam dtvtnttatem , ex quafctre & deducerefofjunt , qmd tis qua-
rendum c,mdve fugiendum ftt , ita ut omnes fine .ejjugto fint , nec ignorantia
excufart pojfint pag. 55."%»; dtvtnam omntkus homtnihtts untverjalem,
fe ex humana natura deducijje , & humanamentttnnatamacquafitnfcrtptam
exifiimandam dicit. quod etiam pag. 4.7. fummum mnat« legis divtna natu-
rahs pramtum effe, ipfamlegem, nempe Deum cagnofcere , eum^ue ex vera
libertate, & antmo tntegro & cmftante amare &c. Ignem cura aquacompo-
nat qui hunc hominem m hifce fecum conciliaverit. Profeaooportet Ano-
nymusvel non cognofcat, vel neget fe hominem effe , finerevelationehgma
confirmata , fi enim id cognofceret & concederet abfque revelatione, luam
poffet cognofcere naturam humanam & intelleaum , quem ipfe ftatuit verjE
viise fontem effe, & vcram Ethicam docere, Deura fapienter tmaere, vera
rehgione colere, veram exercere virtutem, &admittere ea ablque exculabi-
, li ignorantia,€X natura huraana, ex qua feeadeduxiffeau, cognolci poUe ,
' ^ Nn 3 nec.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

T{e^neri h tAansvelt
nec, ut hic, ftatueret, neminem ex natura fcire, fe ulla erga Deum teneri
obedientia. Sed m hoc tradlatu abnegata natura humana , vix humanam
videtur , agere perfonam, adeo humana: naturae inobedientcr , omnera
naturahter Deo debita: obedientix cognitioncm aperte , non tantum ab negat .
led &ut hoftishumansnaturxinfeft.Olmus, abnegandam, quantum poteft,
propugnat. Quare cum tali larva fefe deftruenre , non eft quod diutius lufte.
nuir, nam fua vanitate perit. Status naturalts, quo homo confideratur antc
& ablque paa,s dtftinguendus quidcm eft -i ftatu cvili , quo confideratur horao
tanquam membrum Societatis perpaaum initae: fed nullo modo diftingui
porelt ut debet a ^atu reltgionu, namuticreaturarationalisabfquelegecon-
api equit, ita nec abfque rdigione: manet enim fcmper, etiamantepaaa
cuni ahis homin.bus, a Dto dependens homo, & fic Dco religatus, &ad
obedientiam obftn<aus. Ita ftatt., Nat ur al ^ ahf^uereltgione &kgeconc^r>.
tus, manifeftiffimafitcontradiaio. ^ a ^ & f

§. a/. Quam inepte vero PW«w ^^i«^mf , ad probandum quod in fta-
tunaturaenullumfitpeccatum, fuprafuitdemonftatumad pag. 176. quibus
hic nihileftquodadjiciamus. Verum, nequidabfurditatisdefit, addit Ano-
nymus, fe ftatum naturalem non tantum ratione ignorantia concipere anteius
dtvtnum revelatum, & abfqueeo ^fedettamrattoneltbertat^ ^uaomnesnafcun.
tur. btemm, mquit, hominesexnaturajuredivinotenerentur, 'velfijusdivi
neumex narurajm ejjet , fuperfluum erat ut Deus cum hominibus contraaum ini~
ret . &pa£to & juramento eofdem obltgaret. Quafi fcihcet Deo fervire libertati
obenet. Nonnc ipfe fupra pag. 180. dixitillum folum liberumefrequiinte-
gro ammoex folo dudu rationis vivit. Aft quid eft dudus rationis , quam jus
divmum quod ex natura juseft.? An homo adeo libcr nafci poteft , utcareat
Jiumana natura, &mentecuiipfefateturinnatam & infcriptamquafi natura-
lem &umverfalemlegemdivinam, quam, minusreae, dicit hominesvere
beatos redderepag. 5:5-. Nonne ipfe pag. 47. ^48. legem divinam natura-
lemdicit, & univerfalem omnibus, ac fummum ejus praemium efTe Deum
cognofcere , eumque ex vera libertate amare ? quomodo ergo hic negat homi-
nesex naturajure divinoteneri, &jusdivinumexnaturajuscffe? quomodo
Itatum naturalem ratione libertatis ante jus divinum concipit ? Et qualis quxfo
elt argumentatio, de fuperfluitate pafti divini cum hominibus, fi jus divi-
num ex natura jus effct? Quis enim ignorat primum pa^um cum jure innatum
tuiUe, & nullum juramento confirmatum nifi id quod initum cum homine
peccatore , lub promiflionegratis divinas ad requifitam obedientiam , poft pri-
n» pa<ai rupturam ab homine fadam , ita ut hoc padum fecundo initum non
h]erit,adhommespIanehberos,& nullomodo ad obedientiam oblieatos, ob-
ttnngendosad obedientiam, & libertatequodammodoprivandos, fedadpa-

tefacien-

f A dverfus Jnonymum Theolo^p^Politiam Liher Singularis. 287

\ tefacicndam divinxgratiaemenfuramincomprehenfibilcm, hominibus, cer-
Ipratione divinae voluntati, prout tenebantur a natura, obtemperantibus,
Ppraeftandam ex fumma & unica Dei mifericordia. Et idcirco nullomodofu-
iqperfluum, fed faluberrimum & ad humanam falutem utiliffimum paftura
fuit. ^

\ms exfrejfo paSlo Deo promiferunt inomnibus obedtre ^ quo fuaUbertate naturali
\ fj^uafi cefjerunt , jufc^ue fuum in Deum tranfiulerunt. Nam praeterquam , quod
Peonihilcedipoflit, quippecuiomniadebentur , &cujusfuntomnia. Divi-
Inocultu, rationi quam maxime conformi, xo^ix»; xatT^i/* rationali cultu Rom.

II.. I. nihil diminuitur hbertas , nam Deolervirelibertasefl:&omnibu3prae-
Nftitisfervi fumusinutilesquidebitum pr2:fl:itimusLuc. 17. 10. Sedcumdchis
poftea latius 6c ex profefToagendumfit, eahiccuriofiusexaminafcfuperfede-
bimus.

§. 2^. Format tamen irtfiantiam ad folutionem quam {e dedifle putatad
di£l:am objeclionem. Hanc fcil. quod fumma potefiates aque ac fubditiy hoc
jure divino teneantur-^ quas tamen zviit^i ^\yitX2X jus naturale retinere^^idi'
I circo jure folis legibus appetitus vivere, iifc^ue omnia jure licere ^ & per con-
I icquens etiam , licere alteri dammum inferre, quae jure divino repugnant.
Hanc diflicultatem ut amoveat, dicit, quod unufiuiftjue in fiatu naturali ea-

i^n^ ratione teneantur jure revelato^ ac tenetur ex didamine fanarationis nji- '^sV
'uere: nempe quia ipfi utilius efi ^ ^ ad falutemneceffarium\ quodftnoUet cum
fuo periculo Itcet. Verum quis iterum exhauriat omncm hujus relponfionis
abfurditatem ? Videtur quod putet hominem naturaliter nulIomodoDeo o-
bligatum , & omnem obligationem oriri cx Ipontanea fubjeclione erga
Deum , qua fuum jus & potentiam iu Deum tanquam principem fuum
transferat. Sine qua nihil Deus in illum aut illein Dcum. Mirum profe£lo
fi non Deum iu flatu naturahprohoftehabeat, nam pag. 185. hoftemde-
finit qui neque confoederatus neque fubditus eft , atque tahs eft ipfi Deus in fuo ,
queni fingit, ftatunaturasjhoftisnominetamenutiaufusnonfuit, quamvis,
ut videmus, ab ipfa re nihil abfit. An ergo Deus hominem fibi hoftemcrea-
vit, & an continua Dei creatio & confervatio hominis, ac rationalis ejusa
Deo dependentia, nullam fundat obligationem erga Deum ^ vel an creare
voluit aut potuit hominem a fe independentem ? quod & divinse & humanoe
naturae aperte repugnat. Quis haec conceperit, autin ordinem redegcrit ab-
furditatum catervam hinc prodeuntem? nam utexnaturali&moralihominis
dependcntia a Deo omnia fluunt, re£tx rationis di£tata , fic nihil non ab-
furditatis ex ejus contrario fequitur. Pr^etereafi tcneatur quiauti^ius eft, &
adfalutem neceflarium, utipfeconcedit, idfuopericulononlicerctomittere

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

2 8 8 l^egneri h Mamvelt

fi nollet ; ne quidem ex ipfa Anony mi fententia , adeo ineptic ille homo ; nam
repugnaret ei quam pag. 1 7 ^.fummam dicit naturae legemjqua fcil.unaqu^cque
res in fuoftatu , quantumin feeft , conetur perfeverare jquodnullomodofa-
ceret, fi idquod utilius&adfalutemnecefTariumcft, licite fuo pcriculo ncgli*
geret, fi nollet, ita ut hicnaturaquidlicitumftatuat , quod fummx naturac
legi plane repugnat. Videte quam difficile fit faffitatem ita adornare ut non
pclluceat, & fefe non deftruat ac propria lua moleruat.

§. 30. Non eft itaque quod metuat quidem Summa poteftas fnortalem ali"
qnem judicem aut religionis vindtcem ^ qualem lupra fe nullum agnofcit, ex
cujus decreto uivat, Sed divinum , qui (anx rationis di£lamina naiurae indidit,
& per cxcufantem & accufantem confcientiam, fecundum ca, fententiam
dicit , & quemvis in intimis fuis condemnat vel abfolvit: & pra^terea per
Prophetas & alios Sanfto Spiritu locutos & du6l:os virosfuam voluntatem
etiam fummis poteftatibus patefecit, & inobedientes Principes, non minus
fed magis quam fubditos punituruserit, cum eos conftituerit fui populi duces,
& utriufque tabulas cuftodes, ac fuos vicarios interraRom 15 quibusali-
quando accuratiflima fui minifterii &cuftodia2ratiovenietDeoreddcnda, ut
pro meritis poenas aut ex gratia praemium reportent.

§. 31. Cui itaque, fi modo vel minimaerga Deum reverentia ducatur,
non contremifcat animus, & affurgant capilli pra^ horrore, fi audiat hoc
monftrum naturae, tam impudenter eruitare, Ouod fi [umma^oteflas noHet
Deo injure fuo revelato obedire , idipfi cum fuo periculo , damno licere , nuUo
fcilicet jure civili vel naturali repugnante. Licet & forte huic homini Deum ab-
negare. Imo quid forte dico , fi non exiftimaretlicere, nonfaceret. Etquo-
modo fine contradidtione dicitlicere, & non repugnantejurenaturali hcere,
quod non fine periculo & damno licet; an ergoeiquinullajuri repugnantia
facit, dammum & periculum metuendum eft? An poena bonis conftituta?
vel An juftitiam deferit Deus? Quiscapiat Boeoticumhocmyfterium ? Hoc
modo dicere potuiffetprincipi HcereDiabolumproDeocolere, fuofcil.peri-
culo & damno. Nec id omififfet, fi diabolum in rerum natura potuifletad-
mittere; verum adhuc in tantis tenebris haeret, ut Sacrac Scripturae lumen
haftenusnon fufficiat ad ei illud patefaciendum. Faciatidfuopericulo: pro-
fefto Dei manumnon effugiet, namgloriam fuamnon concedit, fed etiam
in leveriffimis'talium impiorum hominum poenis , gloriofiffime fplendentem
& in hoc &infuturo faeculoeam manifeftabit.

§. jx. Nec fufficit hoceffutiiffe monftrofiffimum & Ipfi naturac & ratio-
ni direite contrarium dogma, fed ejus probationem etiam audet tentare,
quae Cmiliter examinanda minutatim nequicquam hujus veneni fuperfir, &
incautos occidat. Jus enim civik^ inquit, ab ejus d^creto tantum pendet*^

con^

ffi

A dverfus Anon^mum Theologo-Voliticum Liher Swgularts. 28^

concedo, fed ipfe fua decreta, non contra jus naturseftatuerepoteft, cum
itaque jus naturac di£let illicicum effe, taotum univerfa: falutis damnum certo
fubire, ne jure civiliquidem poteft licere Ddum fuo pcriculoin jurerevelato
nonobedirc, num eft inevitabilcpcriculumdcii^mmarei, abfque ullafpe la-
Mutis. y us autem naturale in(\u\ij fendet a legibusnu^ittirie ^ qu^nonreligioni y
humanum tantumutileintendenti^ fedordmiuniverf^e 7iatura ^ hoceji^ ater^
no Dei decreto , nobts incognito , accommodata funt, Leges natura^ accom-
xnodatas, vel potius confticutas efle , octerno Dci decreto , praererquod nihil
iit, aut cft, non eft quod dubitetur. Nobis etiam incognitum efle, quid
Deusfuturumdecreverit, nifi rcvelare vclit , plancconcedimus. Sedquomo-
do negarepoteft a divino decreto conftitutas leges naturales nobis incognitas
icflTe , cum ipfe pag. 4.7. ^iq-^lX felegem divinamnaturale?^ ^ omnibus commu^
nem^ exiffanatura buma7tadeduxij]e. An crgo deduxic quod cognofcerenou
poterat? vel an ex incognita humana natura deduxic cognitas lcges naturas ?
^-Quomodo hacc cobxrent? Aperte repugnat creacuram racionalem conftitm
ablque legibus fibi cognofcibilibus. Nam abfque iis rationaliter vivere ncquir.
Et qu-id hoc iterum monftri , leges nacuraj non religioni accommodatas efle ? ut
.& religionem humanum tantum utile intendere, An putat Deum de rcligione ni-
hil decrcvifle ? quideo abfurdiuseft , & fibi magiscontrarium ? namidetiam
fecundum ipfum, adminimum Scriptura cvincit. An putat legibus naturac
nihil revelalfe quod dc religione decrevit? Et hoc fibi adverfum erit, naiu
pag. 5r 5 . expreire aflerit folum nojhum inteUcclum docere Deum vera religione co^
lere. Pr^terquam quod recta ratio , Pauli tcftimonium , & ipfa gentiliuni
praxis , hunc hominem plane confodiant. An putat Deum fuo dccreto non in-
piendiflereligionem, fed tantum univerfse naturae ordinem aliquem ? Quis Deo
fuit a confiHo? Unde hocnovit? curin ordineuniverfenaturacreligionilo-
cus denegandus foret? Religionis obfervantiam hominibus utilemcfle, du-
biocarct: {ed non minus certum eft, eam etiam Deo gloriofam cfle. Etid-
circo abfque omni racione dicic religionem humanumtantum utileintendere.
Imo cum omnishominum ucilitas in Dei gloriam tendat fcu tendere debeat ,
apertiflimum eft, religionem (blam divinam gloriam potius & honorem,
quam humanum utile intendere. Atque inde certillmium eft, Icges naturx
ordini univerfae naturx accommodatasefle non pofle , nifi etiam religioni ac-
commodatx fint; nam & naturx ordo , &religio inilloordine, fimulinten-
dunt eandem Dei gloriam. Ita ut Anonymus inepte plane dicat leges naturas ac-
commodatas efle ordiniuniverfaenatur^e, & non religioni,qua2 ordinisillius
non minima pars eft , & aliud ftatuat intentum religionis& ordinis univerfe
nacurae, cumidemfint&intendant.
m §• 33- NecuIIoshichabet Anonymus, utputat, fccum, (lutimyis obfcu-

Oo riut

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

jtpa T{egneri a Mansvelt

rius^ confentientes. Namdicuntquidem viridoftiffimi, Hominem nonnun^
quam quidem contra revelatam Dci voluntatemagere, fed nonconiraejusac-
ternumdecretum;cumnihil fiat, quod non decreverit, ne peccatoquidem
cxcepto , multa vero quae cum revelata voluntate non conveniunt. NuUi ve-
ro dixerunt, uti id invertit Anonymus, Hominem contra^oluntatem Deire^
njelatam o^miem , fed non contra ejm aternum decretum , quoomnia^radeter*
minauit^ peccarepoje. Nam unanimiterftatuunt& norunt xternum Deide-
cretum non cflc regulam aftionum noftrarum, fed ex eodecretorevclatara
Dei voluntatcm , & idcirco contra illud pcccari non polTe , cum ignotum fit , &
ctiam circa ipfa noftra peccata verfetur , fcd tantum peccari contra voluntatem
Dei in natura vel Scriptura revelatam , & unicuique cognofcibilem. Nam quo-
modo incognofcibile Dei decretum, humanarum adionum regulaftatui
poflet, abalio, quamquiejusdemabfurditatiseft , acAnonymus. Concedo
itaque , fi fumma poteftas fuopericulo & damno nollet Deo in jure fuo rcvelato
obedire, eam non a^turam efle contra Dci decretum. Sed tamen ideonon
afturam eflecontra Dei voluntatemin natura revelatam , noncontrajusna*
turse, non peccaturam & licitum quid a6turam , exjamdiftisapertiflimcfal-
fum eft. Et fi Deus tam deteftabile peccatum permitteredecreviflTet, procul
dubio decreviflfet ctiam poenam, qua laefam fuam gloriam juftiflime vindicaret j
quse non minus quam illud peccacumexdivinoeodemdccrctofummameam
poteftatem tangeret. Non itaquc hoc licite fuo periculo & damnoagic , fed
quam maxime illicite.

§. 34-. Sed unicum ad huc Anonymus fibimovetScrupulum, utputat,
amovendum. Si quis jam roget , inquit , quid fi fumma potefias aliquid contra
religionem ohedtentiam ^ juam Deoexprefibpailopromifimuf, imperet? Di-
vinoan Humano imperio obtemperandum} Pofteaprolixiusdehisafturus, uti
promittit, brevitcr hic tantum rcfpondet, Deo fupra omnia obedtendum^
quando certam & indubitatam habemm revelationem. Reilc quidem : Sed
quam parum ad propriam fuam mentcm. Nam cum per fiimmam potcftatera
quamvis inepte , ut fupra vidimus, intelligat eam, in quam tranflatum fuit
omne fubditorum jus 5c potentia , quaeque nulla naturali lege renctur , & ideo
finolit, Deo in jurefuorevelato, licite non eft obediens ( horrefco hxc repe-
tens) & cujus mandata fubditi tenenturexequi , tametfi abfurdiflimaimperet,
quomodo quis fubditus quicquam contrahujusimperatapoflet agere ? quomo-
jdo expreflb pa6lo Deo promittere obedientiam contratalisfupremjcpoteftatis
voluntatem ? eamquepraeftarenolente fupremapoteftate? quomodoaliquam
admittere revelationem , quam non admiferit fuprema porcftas? quomodo
revelationem pro certa & indubirata habere , quam fupr^ma poreftasjudicave-
ritincertam? & conlequentnr quomodo ad ullam revelationemdivinam^po-

tcrit

|| Jdverfus JnonymumlheoIogo-ToMcumLiber Sinffularis, 291

j terit obtemperare divino imperio fupra liumanum ? Perpendite, quam procul
Wt hic homo a pietate quam praefefert, & quam bona proferat verba, Hcct
m> eorum fana mente non minusquam coslumaierradifcedat. Sed cumpro-
mittat fedehisinfequentibusprolixiusa6turum, nec nosiisinhaerebimus.

§. 55". Netamenmandatadivina abfolute videreturhumanispraepofuifre,
ftatuit/«»7W^ foteftati jm ftmfnum competere dereligionefta^mndi, ^mcqtud
\judicat , & omnes ad ejufdem de eadem decreta & mandata , ex fide tpfi iata,
\ auam Deus omnino fervari juhet , okemperare teneri. Profeao ciECUslit , qui
hinc non videat, quam contra fuam mentcm dixcrit, obtempcrandum eflc
divino imperio fupra humanum, fi pugnaverinti nam non nih ex humani impc-
rii decreto & mandato abfolute obtemperando, fufcipi poflunt imperata divina .
Non ncgamus tamen quod fumm^ poteftati competat ,tum ordinis gratia, tum
ex vi fui muneris, omnibus fatis legitime perpenfis,& auxiho divmo feriis preci-
bus invocato, ftatuere publice de rdigione,quicquid divinse revelationi maximc
viderit efl^e conforrre , idque publice in focieiate Sc repubhca fua tanquam divi-
num praefcribere, & procurare ut pubUce quantum fieri poreft tanquam tale ob-
fervetur.Sed nullo modo ei cora petit, fubditis fuis adimcrejus & facultatem, fibi
privatim propria fua diHgentla & ftudio inquirendi & ftatuendi de divinarevela-
tione & rehgione revelata , quod Dei mandatis maxime convemre cenfuermt,U
modo ordini pubhco,quem fuprema poteftas divinae voluntati,& reipublicx fa-
luti,omnibu3 legitime examinatis,tanquam prudentiflimus utriufque tabulx cu-
ftos,& Dei vicem gerens in terra,maxime judicaverit conformem,non adverfen-
tur.Quarefi fubditus videat fupremam poteftatem aliquid mandarecontra obe-
dientiam expreflc Deo debitam,& iMagiftratus videat privaium fubditijudicium
repugnare fuo decreto , quod divinae voluntati plane cenfet conformc : Nec
MagTllratus fubditum cogerc potcft ut privatum fuum deponat iudicmm , cuni
in confcientiam non nifi Deusimperiumtcneat : Nec fubditus magiftratum ut
fuum mutet decretum, cum fummae poteftatis fitpubhceftatuerequod ob-
fervandum eft. Sed & Magiftratus talem fubditura ex fuafocietatedimitterc
tenetur, & fubditus ex ca difcedere. Si vero fubditus difcedere noht & umen
cx privato fuo arbitrio de obedientia Deo praeftanda publice fe veht gerere contra
mandaturri Magiftratus, a fuprema potcftate merito tanquam pertmax & or-
dinis refraftarius punitur, quamvis Magiftratus id non agat hne peccato , ii
ipfe per errorem a rcdo veritatis tramite , quem fubditus , praeter opinionem
Magiftratus, tenebat, dlfcefl-erit ; nam etiam Deo fuaeadmimftrationis ratio.
nem reddere tenetur : peccat autem & fubditus 11 fatis juftam permanendi cau-
fam nonhabeat. Sic JudaeiinfynedrioA<a. 4. 18. 19- ^f- *9- «pn
parvum commiferuni peccatum, quod Apoftolisinfuarepubhcainterdixennt
-^hriftiprjedicationem, & contrailludinterdiaumpraedicantcs, cenlucrmt;

^ Oo z qui"»-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

jRegneri a Mansvelt
quamvls non immerito, pofito fcilicet totius fynedrii planeculpabilierrore
cenfuerint.Nec tamen ullo modo peccarunt Apoftoli.quod pofito tali Judssorurn
interdifto ex eorum ditione non difcefferint , fed in ea manentes contra eorutn
interdi(aum Chriftum prjedicaverint , quia non ex privato fuo arbitrio , fed
mandato & inftinitu divino id praeftiterunt : ita ut jure&confidenterdicere
potuerintfud^is, vosipfijudicatenum juftum fit coramDeo, vosaudirepo-
tius quam Deum. Quare ha;c Apoftolorum a£bio nulH temere eft imitanda.

§. 3 6. Si vero Magiftrarus talem fubditum dimittere nolit,6f tamen punirc
vent,fubditus ,illequaravisvcriratemobtineat,quam deferit Magiftratus,ei ta-
mcn, nifi aliunde jus habeat, reijftere non poteft, cum in terris Dci vicem
gerat fuprema poteftas : nec etiam ex n^etu poenarum hu manum imperium di«
vino pracponere, fed Deo fupraomnia obcdire, & tentatis omnibus legitimis
medns, Deo eventum committere tenetur. Nam alioquin propter hominum
& humanorum figmentorum diverfitatem nullus in focietate poffet obfervari
ordo, &quifque protemerariofuojudicio&aflFearuomniaconfunderct. Ad
quam diflScultatem evitandam taraen , cumAnonymo, divinum imperium
humano poftponendum noneft; fed tali ordine, quodemonftravimus, di-
vmum femper humano prseferendum.

§.57. Quare,/? ii quifummum tenent imperium,fint Ethnici,cum iu mhUcon.
trahendum eji , fi ex eocontraaualiquiddivinomandatoadvcrfumnecclfario
fcquatur, aut jure fequi poffit , fed potius extreraa ferenda funt. Siquis vcro
per ignorantiam mmime inculpabilemita cow/r^xem, nontantum talemin-
eundo contraftum peccaffet, fed etiam ex tali contraau agens adverfus divi-
nummandatum, fuam culpam inimmenfumaugeret. Quare, cumomnes
tencantur per veram refipifcentiam abrumpere fua peccata , fapientis & pro-
bivin erit non permitterefctalicontraau ad aliquod divinomandato contra-
num fcjduci, fed potius fi initi contractus licentiam poft agnitam & patefa itam
ruamignorantiamculpabilem,a fuprema poteftate obtinere ncqueat, quxvis
perferrein poenam fuaculpamaleiniticontraftusfibi procuratam , quamcul-
pae culpam addere, coramDeo: uti hic vult Anonymus. Fatcor quidem ad
hoc praeftandum in hominibus pro divinae gratiae menfura , magis vel minus
temeritatis adefle poffe, fed'id nihilimpedit, curnonetiam minimushicabf-
que temeritate fuum prsftet officium : & fi quis etiam ex optimis temere quic-
quam lurceperit , isfciatquodomnisrefiftensfupremaepoteftati , ipfiDeior-
dinationi, refiftatRom. 13. a.

§.3 8 Quod i^^queextotJud^isquiBahjloneerant,trestant(tmJuwnes,mi
de Dei auxtlio non dubitabant, Nabucadonozori obtemperare noluerint, ut legitur
Dan 3. nihil arguit quam eorum Judxorum & ipfius iUius regis, peffi-
mo & erroneo fuo mandato tot fubditos abfurdiOira» idololatri» reos facientis ,

culpse

-I A dverfm A n iiymum TheoIogo-PoUtiami Liber Sin^iilaris . 293
:ulpas magnitudinem ; namomnium officium fuiflec feeodem modo Deo com-

flittere, acfaciebant illitres. Nam nullibi apparet iis c^r^^ W^^/c??;^ fpeciale
upra alios promijfum fuiffe auxilium^ uc nugatur Anonymus. Ecipfanatura
^alem idololatriam aperciffimecondemnat.Nec quicquam conftatde£/^^;c^ri(5c
Riorum certa revelacione de fmgulariauxiliodivino. Q^x\t\imadChrifiiano^
'umfosclera cum Turcis ^ Ethnicis ^ admajoremChnjiianorum fecuritatem
>aBa , ea his nihil repugnant , fi ex iis nihil di vino mandaco concrarium fcqua-
ur: fi verotalequidfequatur, ob didas raciones illicicaplanefunc. DeBel^
rdrum "vero contra&u cum Japonenfibm in hypochefi nihil dicere pofTum , cum
[omncs ejus circumftancias ignorem. Sed eum a noftra chefi abfque peccaco
deficere non pofle cercillimum eft.

CAPUT VIGESIMUM SECUNDUM.

Ojlenditur neminem omnia injummam Voteflatem tra^isferre pojfe : fiee

effe neceffe. De J{cpubhca Hebrccorum , qualis fuerit vivente
^ Mofe> ^u^^lis pofl ejus mortem antequam ^ges elegerint . 2)e-
que ejus prceflautia. Et denique de caufs ^ cur]{efpublica
divina znterire , (3 vtx abfque feditionibus jubf-
flere potuerit.

I. A Nonymusvel perpendensingentcmabfurditatemeorum,^«^^tf ^;:5.
£\jure fummarum fotejiatum in omnia ^ dequejure naturali uniufcu- Zl\y,
jufque ineum tranjlato^ quodammodo conveniencerprasftruilisabfurdiflimis
fuis fundamencis impudenciflime effucicam nulli placere pofle , & in re6te con- ^ '^'
confticuca RepubHca Chriftiana plane intolerabilem cenfendam fore , vel for-
te de immenfa eorum abfurdicace convi£tus, quod tamcn vix ^peraripoteft,
cum eam non abjiciat led emoUiac aliquancum, hujus capicis inicio aflcrit,
x^uod coTum contemplatio ^ quamvis cumpraxinonparumcon^ueniat (nihil di-
cens num id re^tefiat, velminus, imoaddens, cpod praxisitainfiituipoj/it
ut adeandem magis ac magis accedat , unde patet eum illam non cam improba-
re , quam approbare ) nunf^uam tamenfuturum fit quin in multts mere theoreti^
ca maneat. Utinam nunquam Theorecica fuiflec , nam non nifi erronca , imo
'diabolica Theoria eft, qux humana mandaca divinis praeponit, &homine3
omnijure, quo eos nacuraconftriftos tenec, diflblvcns , omni nequiciaejanuam
aperic pacenciflimam. Quod eciamejus praxisfiullibiobfervetur , proculdu*
bio comprobabic. Facecurcnim, mminemnunquamfuam potcntiam^ (j^ eon-

Oo 5 fequen-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

2 94 'Regneri h Mansvelt

feciumer nec^ue fuumjm ita in dium tranjerre pojfe , ut homo ejfe definat ; quod
hic viderur innuere ad prgedictam fuam jufistranflationem requiri , &nos{u-
pra demonftravimusadeam plane neceffarium eiTe , ejus abfurditatem ficftia-
niteftiffimcconvincentes. TSlectaUs^ inquic , ullafummaptefiasun^^uamda^
hiturqu^ omntaitautvulteoiequi fojjit , quod ndn dari debeatur autpoflitjure?
nos lupra la(e demontlravimus : Hic etiam addit Anonvmus, (\uo6 fi hoifih
nes jure fuo naturali ita pri^vari pojfent^ tum proferlo impune violentijjime ifi
fubditos regnare liceret ^ (]uodnemini^ inquic , in mentem venire pojfe crede.-
Et tamen ipfehisfundamentis, & confequcntiisindeprofluentibus , fequeh-'
tia fuanonminimafuperfl:ruic, ut patebit ex collat. pag. iSf. cumiij. 6c
iS6. cum 219. 8:c. cur enimalioquin tantam abfurditatem,qu3ehominem
non homincm reddat, & quam fequitur id quod neminiin mcntem venirepof.
iecredit, totambaglbusSc moliminibus adftruereconatusfuiflet.

§. 2. ] zm ita(]uc conceditj an ex animo, Dcusnoverit, unumquemcfue ^
in ineunda fcil. focietate, multa fihi fui juris refervare. Attamen^ inquit,
ut retle intelligatur , ^uoufque imperiijus ^ potefias fe extendat , aliam jam ten-
taturusviam; Notandumimperiipoteflatem non ineo pracife contineri ^ uciexfu-
pradiftis fcqucbatur, c^uod hominesmetu cogere potefi y fedabfoluteinomnibus
quibus efficere potefi^ ut homines ejr/s mandatts obfcquantur : nonenimratioob^
temperandi^ fed obtemperantia fubditum facit, Verum fi rc61:e perpendamus
videbimus poteftatem imperii fluere ex jurc , quod quis ad imperandum pcr le-
gitimam & refta ratione probatam conftitucionemobcinet; & confequenter
m neutro continetur quod profert Anony mus. Ea quidcm in imperante requi-
runtur,ut fuum jus|& imperandi poceftatem facis re£l:c & cuto confervet & e^er-
ceat, icd minime poflunt dici conftituereimperiipoteftatem , auteamcon-
tinere, nam a (e mutuo plane leparari poflunt : non enimisquifocietatem
vel metu vel quavis alia ratione non jullaad fuorum mandatorum oblervail-
tiam adftringere poteft, ftatim jusi& poceftatemimperandi habet, (ed non»
nUnquam injuftiflimusimperii invafor eft , qui contra rationem flbi arrogat jus
quod einoncompetit, & per violentiam vel dolumabfquejureimperat. Non
ctiam is quilegitime conftitutus imperator eft , jure & poccftatc imperandi de-
ftituitur , licet fofte careat iis, fine quibus alios ad fuorum mandatorum obedien'-
tiam obftririgere nequit : nam ea tantum ad imperii aftum non ad imperandi
poteftatem requiruntur. Qua ratione fatemur folamobtemperantiam facere,
ut quis a£tu fi t fubditus , id eft, folam obtemperantiam efle aiium fubje£}:ionis>
Hcet alioquin omnis obligatio ad obtemperantiam proprie (ubdicum faciati
quemadmodum jus & conftitutiolegitimainimperio imperatorem, a6lualis
vero adftri^lio ad obedientiam imperantem , cum is fit imperandi a£l:us.
% 3. Concedimus tamen , nonexeo^ quodhomoproprioconfilioali^f^f^f^

Adverfiis Anonymum TheolQgo-Voliticum Liher Singularis .
cit j illico concludendum ^ tum id ex fuo, nonimperiijure agere :

29;

nam quo

cljomo magis ex proprio confilio agat id quod imperatur , concurrente fic fubdi-
torum & imperantis confilio, quo firmior inter eos inrercedat unio& amor,
ac augeatur obedientia; nam obedientianontamexternam ^ quamanimi inter'
\\' \nama tlionemrefficit , quod utinamobfervafTct Anonymusjcum fupra ftatue-
ifJret, Scripturam non nififimplicemobedientiampracfcribere, fine fanaratio-
ene aut cognitione, & fidemnontam veraquampiadogmatadocerc, dequi-
|bus confer cap. ii. 13 . &c. Quo etiam imperator fua mandata , quantum
)eus in ScripturaSc natura permittit fubditorum confilio magis accommo-
kt, quo fapientior , ac prudentior eadem obfervatu faciliora reddat , & fubditos
^ad obedientiam paratiores , &*idcirco nullo modo non ex imperii jure agentes.
Ita ut mcrito ^ic2lX.ux eum o^iim^imperiumtenere ^ quifubditorumanimos pojji-
det^ ideft, quiitaregnatutplusameturquammetuatur, direftecontraillud
Imperatoris, Oderintdummctuant. Negari enim non poteft , SapientiAf^-
uv gi^ratuum dire6tione , fubditorum snimos etiam ad^uaria fieBi ^ moveripoffe.
Et ita multos non nifi (blius imperantis audthoritate vel dire6tione potius crede-
re, amare , alii(que multis affectibus corripi polTe. Quantumcunque tamen his
omnibus poffit imperator, & agat jure, fi modo fuos non feducat fubditos ,
qui juris abufus foret , nunquam tamen fieripoterit^ ut potentiam ahfolute adom-
nia^ (ju'a ^elit] ure obtineat , quod hic jam concedit Anony mus , & nobis fupra p^^-
ad praecedens caput amplifiimc probatum fuit. ^ ^

4. Hocitaquejam concelTo, Ut adidquodzrolo^ inquit, perveniamea
notabB ^ qu^ divina revelatio Mofenolimdocuit j qua rationefcil. imperium
formari poffet , & fine tam abfbluta poteftate confervari. Et deinde Hebraorum
bifiorias fucceffus perpendemus , ex quibus tandem <videbimus , quanam pra-
cipue fubditis , ad majorem imperii fecuritatem ^ incrementum concedenda funt
^ fummis potcfiatib^^. Hoc filum&nosfequemur. QuamnecefTariafit^^/w^-
ferii confervattonem fubditorum fides ^ virtus animiconfiantiainexequendis
mandatjs^ adeo manifeftum eft, ut probatione non egeat. Ut & quantae
difficultaiis fit fubditos ita ducere^ ut fidem ^ virtutem confiantcr fervent ^ ac
imperantis mandatis libenter obtemperent, quemvisexperientiadocet. Nec
ncgari poteft, ut plurimum imperianonminus propter cives quam hofies pericli^
tari , qui ea tenent non magts bos quam illos timere. Teftatur id Romanorum ^^^^
Refpublica^ teftantur & aliaebcllis civilibuspefTumdatae, cum nullishoftibusfu- 19^'
peravi pofTent Hac de caufa Reges olim & quicunque imperium ufurpa verant^
ad fe fecuros pr^fiandos , multa excogitaveFe , licet abfurdiflima , qux Jubditis
ferfuaderecxynati fuerunt :^ non aliudquam Anonymus exiftimanres, fimpli-
cem obedientiam^ licet etiam^^x:fa:liirjtte profluat& errore, fufficere. Inter
qux non infiraa fuerunr , Stgems fmm ^ Difs immortalibus ducere^ fe templ^

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

29*$ T{e2neri h Mansvelt

&effigkmmmumferflammes& facerdotes cokndosefe. divinasbaherere:
vehttoms d-familtanter cum Diis agere. &c. Eadem rationc , inquit , & alios
faahus perfuafifTe, Majeftatem facram effe , &c vicem Deiinterragerere , &
• aDeo, nonautemab homtnum fuffragto, & confenfu con(litm, fwgulari.
^ueprovtdentia & auxilio divirto conjervari atque defendt , aliaque , ^ua omnia
inquit, wijfajacto, proculdubio fibi perfuadens Apoftolum Paulum Rom'
13. dequovideParasum&alios, non nifi genrilium figmentanarrare Scdad
icopum iuum ie ca tantum notaturum dicit , ^//^ in hunc finem oltm divina re-
velatio Mojen docuit. Haec ergo vidcamus.

% . Ifraelitas feu Hebraos, foftcjuam ex t^gypto exiverunt, nullo alterius
natwnjs lureampltusobftrtaosfutjfeconcedo, Scd adltbttumnovajurainfiitue.
re, & quas volebant terras occupare non licutjfe puto : Habebant enim Patrum
inlhtuta divma plane, habebant promiifiones Abrahamo fac^as & per Mofen
renovatas, Exod.j.d. 8. 15-. 17. quod tanquam Deoelec^uspopulus, du-
cendiefrentmtcrramCanaan, in ejufque poifeffionemintroducendi, &ex
plunmis mn-acuhs de Mofis miillone & auaoritate certi erant. Ratione aliorum
hommum quidem yl/ww^ naturale iterum adepti funt quodammodo, nam
omnmo pro arburjo ne quidem cumiiscontrahereporerant, nifi fibiinutilc.
vcllcnt rcddere Dei promifliones: fed intcr fc omncs tenebantur Patrum inilitu^
tis& dmnispcrMofen mandatis, cujusauxilio, duau&inftinauex^ffvD
toexiverant. ,Nec ullo modo liberum erat unicuic^ue de tnte^ro deltberarc
numjusfuum naturale retinere , anveroeodemcedere, idmieinaliumtransferrc
volebant. Noverant enim Dcum feelegifl-e, &Mofen^Deoconftitutum du.
cem illius popuh, quem ad divinum mandatum audire tenebantur • confer

^rJ'r^' '^r^^- 'u- '^••^- 4- S- Aa. 17. ay. j^. ft»

^^Moje, quafi novam humanitus inftiruturus Politiam , hic nondt^iberet
^ Juadet, Deum e%«J«we/iin Principcm illius populi , nam ut ipfe fafetur
initiocap. fcquentis pag. 217. zdita^c^^anmnontantumvoluntasjus trans-
ferenttum , ]fedettam Dei , in ^uem eft transferendum , requiritur ; Sed divinitus
hgruhcet, & multis fignis confirmet, Deum ex promifl^ionibus , Patribus
tattis, populumHcbrxumhaberepro fuo, fibi ipecialiterdileao, Exod z
a4- zf. &4- & 6. 3. 4. &feconiritutum ducem >i Deo, quicxfolo
cjus mandato eum ducat non proarbitrio in quamvis fed illam promifl-am ter-
ramfanaam,Exod. 6. 6. 7. Cui mandato & revelationidivinaecum acquie-
lcerent, & aflbrgerent Hcbrxi, quemadmodum etiamnatursjureteneban-
tur, nullo modo dici pofllint in Dwm tranftultffe fuum jus naturale, quafi
JJeus, qmjus mommatenetabfoIutiQimum,nihiIineosjurepotuifler, abfque
tah tranflatione juris. & omne Dei jus in populum illum, foIataUarbitraria
juris tralationemteretur, cumnUnifipercumfit, & ipfcoperecur inomnibus

omnia,

j4dverfus j4no?iymum Theolo^o-Pohticum Liber Si?2gular /s. 297

Hp omnia, & primus acinexhauftusomnisjunsfons& origofit, led tantum di-
^':) ci poteft, eos, uti cx jure & diilamine naturas obligati erant, agnoYifle&
.A fufcepifle illam regiminis formam , quam Deus, ex Ipecialigratiafupraom-
nes alias nationes 5 intereosper Mofen inftituere volebat j omnesenim jDeoad
€imnia ejus mandata abfolutc ohtemperare^ nec aliudjus agnofcere j nifiqpiodip^
x/^/ naturali vel Prophetica revelatione^ utjusfiatuit^ natura tenentur. Ita
ut ineptiflima fint omniaquae Anonymus colligitad producendam fimilitudi-
nem inter liberam hommum tranfiationemjurfj inxcrCc^ hanc Hebraortim
iiatura requifltam fubje6tionem^rg-^patefa£tamDeivoluntatem, deregimi-
liis forma , inter fe , di vina gratia conftituendam j non enim homo fe naturalitcr
adDeum, utiadalioshomineshabet , fedcumhis, exceptis parentibus , non
nifi ad arbitrium fubjiciatur, nam arbitraria humani regiminis forma, Deo
naturaliter , & non nifi ad arbitrium Dei fubefle tenetur.

6. Imperium ergo Hebraorum Deusfolustenuit ^ Mofeprimarioejusmi- ;>4ir.
niftro, idquenon w"p^i?//cujufdamad hominumarbitriuminiti, regnumDei
vocabatuKj led ratione formx regiminis, a Deogratiofeper Mofenrevelata^
& conftitutas, ac abHebra^is prooflicioreceptae& admiflas, quod fipailum
dicere velit , fruatur arbitrio fuo circa nominis ufum , dc quo difputandum non
cft. Hinc Deus jure Qti^m "uocabatur Rex Hebraorum-j &c conCcquentet hujus
imperii hojies , hoftes Dei , & cives , qui id ufurpare vellent rei laf^e dmina ma'
jefiatis\ & jura denique imperii^ jura mandata Dei, Nec tamenideoy/#x
) civile relfgio unum idem erant , alius enim & alius utriufque finis erat , iU
lius focietatis tranquillitas , hujus hominum falus, ex divinagratia&adDei
gloriam obtinenda. Ex religione ergaDeumquidem tenebanturadobfervan-
tiam juris civilis, uti & nos, Scomnes tenemur, fecundum Paulum Rom.
15. 5-. fubeflepropter confcientiam; illisetiamexdivinarevclatione, (uum
jus civlle, quod nos tantum adarbitrium hominum, ratione quantum poC-
funt recle utentlum, habemus, poflidentibus : fed tamen ideo nonmagisil-
lorum juscivilereligio, quamnoftrum: nam utrique ex religione erga Deum
i| fubefle tenemur. Eadcm fit religio&juscivileinrepublica, quaad abfurdifli-
• mum Anonymiarbitrium , fecundum theoreticam illam , utfatetur, fummx
poteftatis nulli juri obftri£tae contemplationcm ineptiflimam , fummas po-
teftati jus fummum competit de religione ftatuendi quicquid judicat , in divino
Hebraeorumimperio, & aIiisre£tarationeconftitutisrebuspublicis, talcquid
repcrire non eft. Religionts dogmata etiam T-i^^wi^rAr obligabantur , quaetan-
quam fecunda quaedam fuperaddebatur cxgratiaobligatio, quaDeus Eccle-
fiam ut in inl:antia& pucritiaconfiderans, eosinftar prudentiflimi patris, fi*
lios ctiam fuis mandatis ad religionem adftringentis , ad religionis oblervantiam
adftringere voluit. Std idco non defierunteffedocumenta 9 verumilli, addo^.

Pp cumen^

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

298 l^gneri h Mansveh

cumentorum obfervantiam, magis, propter fuumjinftar infantium a bono defi-
cientium,defc(auni in propriam fuam utilitatem , adftriai fucrunt. Ita ut nullo
jnodo dici fatis accurate poffit , quod petae (a.6ka.ftt jufiitia , impietas injuftiHa-
fed reftius , quod inter eos , & natura & ex gratiofe fuperaddita lege a Deo per
Mofen revelata , qucmadmodum inter nos cft ex fola naturae lege , j uftum fuc-
rit, exercere pietatem, & injuftum impietatem ; nam inconcepribilis pietas
fme juftitia, & impietasfineinjuftitiaerga Deum, unde& impiosveritatem
in mjuftitia «*v,K.'=cdetinereteftatur Paulus Rom. i. 18. Qut d Reli^io»e de-
ficiehat , civis efe defmehat , nam rempublicam a Deo conftuutam agnofcere
non poterat, nec ut ejuspars haberi, quiDeumnonagnofcebat, &reH£rio.
nis cultum m eadem a Deo conftitutum ; hic enim civitati prseerat, & coleba-
tur etiam obfervantia legum civilium; quippc quce cxpietateobfervandaie-
rantquemadmodum&noftrslegesciviles, hactantumcumdiffirentia, quod
ilte fucrmt reapiendae tanquam juftiffima; & a Deo revelat^ , haetanquam
conftitutae a Magiftratu Dei vicemgerente, ^crationequidemquantumpo-
teftreclre, led tamen non mfallibiliter, utente, acpublicum&externum re-
ligionis cultum pro gratiae fuae menfura fecundum Dei verbum in Scriptura dc-
lerminante. Unde fit quod inter nos non ftatim definat efe civts & hofiis fiat
quipnvatim', abfquepublicaconturbatione, non adhxret Principis religioni'
quemadmodum erat inter Hebrxos qui a divino per Mofen conftiruto relieio'
«is cultu deficiebat , cum hic intercedat arbitrium & judicium hominis faHibilis.
ibi vero nihil minus. Oui inter Hebrxos pro religione moriehatur , etiam pro pa-
tna mon reputahatur, nam ex religione Patriam fperabant, & poffidebant
Canaan, quae erat fymbolum melioris & csleftispatri^. Cum autem fimi
lisratio fymbohca non adfit noftrx Patriaeejusetiamplanealiaratioeft neo
cratta ergo 'vocanpotuit Hebrsorum refpublica, ^uandojuidem cives epis praetcr
jura naturae , oranibus communia , nuUo nifi d Deo revelats jure tenehantur

§. 7. Verumenimvero, quamcunque fpeciofe hsec ab^Anonymodican "
tur, unoverboomn.arejicit. H^comnia, inquit, opmonemagis.uamrecon
fiahant Hocfcil. exiftimat non aliud quam Mofis titulare anificium fuifl;'
quo ipfe fibi regnuin & imperium occuparenitcbatur, non aliteradhibitum'
quam ali> gent.ks politici fe Deorum filios , & Diis fuam originem ducere, pe7
fuadere conati funt ad fefe magis fecuros pr^ftandos.Quod tamen fibi plane ad

verfum eft, cumMofenverumagnofcatProphetamrdequo tantanonp^^^^^^^
cogitari impietas. Hehr.os reverajus Imperst rettnufeeLododrratlZua

fneptT"''^ '^^^^^^ Sedquam temereTquam

iurLDeul'"^^^" ™ f i'"^^"''"»^^ "t fingit, tranflatione

junsmDeum, paaum, a^uaks prorfus manfife ; quippequifuumjus

lum

Adverfus Anonymum Theolo^^o-PoJiticum Ltbcr Siiigularis. 29 9

i^Jum ex fuis, fed Deum, tranftukrant ^ & omnes uno ore xqmlitcr clamave^
j^nt , quicquid Deus loquetur ( nullo exprejfo wecUatore ) faciemus. Scd fi tex'
■um facrum infpiciamus Exod. 19. 3. 7. 8. videbimus exprefle &: Deum
|k populum Mofen agnofcere, ut mediatorem , eumque Dei vocem ad popu-
lum, &populiad Deumreferre, itautmanifeftediftinguaturabiis,quiuno o-
re clamaverunt. Aliquod jus in eum transferri, nullo modo requirebatur,
fufficicbat enim Deum , qui in illo populo gratiofa revelatione , qux nullis aliis
nationibus obtingebat, jus dicere & Jegcs dare volebat, eum habereprofuo
Miniftro , quo mediante hoc eft pra^ftiturus , & populum eum pro tali agno-
(cere, &ejusdi6ta, quod erant, prodivinisadmittere& recipere. Quodu-
trumque praedicto loco contigifTe videmus. Ita ut hic abfurde inferat, nequidem
cxceptoMofe.

! §. 9 . Non etiam cx eo cj^uoi omnes Hehrai ac^utfrima vice Deum adiuerunt^
ut au^e imperare vellet audirentyfec[uitur^Jus Deum confulendijegefciue accipiendi
mterpretandi omnihus ^Ec^ualefuiffe , <^ ahflute omnem imperii adminiftratio-
nem omnes aque tenuijfe. Conccdimus om^ies ^cjueprima vice Deum adrjijfe , ut
qua imperare vellet audirent.fcd id cx ipfo Dei mandato,& non alia de caufa con-
tigit,quam ut,ipfo Mofc tcftante Exod. i ^.^.populus audiret Deum loqucntem
cum Mofe, & fic ejus di6tis Deinomincnunciatis fidcmhabcrct incctcrnum,
atqucitaccrtus effet, hascomnianon effcpolitica Mofis Hgmenta, aquonon
abeftnoftcr Anonymus, cum Judaeijoh. 9. i^.dicantnos fcimus Dcum Mofi
locutum fuifle. Hucetiam fpec^at popuh rcfponfum, poft auditam Dciloquen-
tis voccm , Mofi rcdditum Exod. lo. 19. Loquerc tu nobilcum & audicmus,
(eu prxftabimus quicquid tu Dci nomine ad nos referes quod rcfponfum etiam
ipfe Deus , ut fcopo plane conforme laudat &c probat Deur. 5-. 28. 29.
Ne loquaturnobifcum Dcus, nefortemoriamur, magnocnimmctu mortem
quafi inftantem deprccabantur , adverfus quem Mofes ipfe & jamnonomni
metufolutus Heb. iz. zi. adeo terribileerat vifum,cosmunicbatdicens, ne
timeatis, & mox addcns, caulascuritaDeusfeillispatefccerit, nonmortcm
corum fuiife , fed tentationem , timorem & fugam peccati , quibus a more prae-
fcrvarentur, quafi diccrct, voluit fic Deus vos expcriri tum ejusgloriam ac ma-
jcftatcm, tum veftram imbecillitateminfuftincndaejusira& indignationead-
verfus peccata , ut ita vos ad reverentiam & filialcm timorem propcllerct, 8c
apeccando, per ejus vcrbi negligcntiam, abfterreret, ideoquc mortem ne
metuite; confcr Deut. 5. ^x. j^.

§. 10. Itauthicncumbraquidemoccurrat,depr/w/cujufdam;?^^7i, quod ^,,^,
fomniat Anonymus, ahohtione ^ -^ut tra?iflatione juris confulendiDeumin Mo-
fen a populo fafta. Mofes ergo foh/s legum dvvinarum lator^yx dicitur Num. x i.
18. & interprcs manfit & fuit aDeo conftitutus& a populo receptus, fola

Pp z divina

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

3 ® o l^egneri cl Manrvelt

divina gratla , nullo veropadohumano, authumanijuristranflatione, fuaiji
habens muneris au6toritatem , & confequenter fifremuijud^xvicem Dei \n
mnsgefit^ xxtkCt, 7. 55-. qui Paftorgregis Dei, Efa. 6 3. 1 1. & rexlfraclis
dicitur, Deut. 35. ^^. Deus nominatur Exod. 7. i. & humillimus interim
ac fidiffimus intoromunereDeiminifter, Num. ii. 7. Heb. 3. 5-. fuit.

§. II. Quod autem c^utfc^He^ quam^vis ^erm Propheta^ vivente <JMofe nomi-
neDetalic^iiid fradicarevolens ^ reusfuerit^ (^r fupremijuris ufurpator ^ falfum
eft , nam non tantum Septuaginta viri , ejufdem cum Mofe Spiritus participes
abfqucculpaProphctarunt,Num. 11. 17.^5-. fed & Aaron & Miriam, qui-
bus non de nihilo Prophetac nomen tribuitur, Exod. 7. i. & 15-. lo. Fare-
mureos rebellionls reos fuiffe, cum fe Mofi occafionemulierisCufiticgeprae-
ponerent & fidelitatem ejus indubium vocarent , Num. ii. i. %, <5cc. /cd
profedo is non fuit eorum aftus Propheticus.lmo ipfe locus Num. 1 1 . 1 8 . quem
profert Anonymus, fi addatur etiam fequens comma, contra eum teftatur, nam
cumjofua minifter Mofis,invidia & perverfo zelo, non diffimih illo de quo Luc.
9. 49. ad Mofen deferret duos viros Eldad & Medad in caftrisprophetare,nam,
utadditur, idem Spiritus, qui Mofi 6c Septuaginta viris , etiamiis conceffus
erat , & Mofen rogaret , ut cos prohiberet ; Mofes non tantum prxcipitantcm
ejus zelum rcprehendit, verum etiam uddit votum illud vere divinum, &
omnes Chriftianos acpraecipue Deiin Ecclefia & Politica conftitutosminiftros
perquam dccens , utinam omnis Dei populus Prophetx forent , & Dominus
fuum Spiritum fuper eos daret ? Quantum vero hoc abeft ab co , quod illos ,
exProphetia, reos exiftimaffet , & fuprcmijuris ufurpatores. Sed Anonymo
adeo ineptiendumerat, ut confervaret & adornarct eam, quamfomniaverat
ranflationem juris confulendi Deum a populo in Mofen facTram.

§. 12. In qucm eundem finem pergit, dicens, qt4od & fi populus Mo m
clegerit^ fuccejforem tamenloco MofseligerejHrenonpotuerit: NamCcil fimu^
lac Jus fuum Deum confulendt in Mofen tranfiulerunt , c^ abfolute promiferunt
ipfum loco divini oraculi habere , omnejm plane amtferunt , cj^uem Mofesfuc^
cefforem eligeret , tanquam d Deo eleBum admittere debebant, Figmentum illud
de juris tranflatione, non eft quod iterum excutiamus. Scdquantumadrem
ipfim, Indubitatum eft, populum, poftquam agnovit Deum fibi exfpecial
gratia leges^dare voluiflb, (?c ut hoc fieret, elegifl^e Mofen, tanquamfuum
mmiftrum , atque de eo a Deo certiorem redditum , abfque defedione a Deo
fine ejus confenfu , non potuerit fibi eligere Mofis fucceflbrem , quippe qui nec
Mofen elegerat , fed a Deo eleaum &: multis modis in munere confirmatum ,
ut naturx jure tenebatur, admiferat; nec eligere jure potuiflet, cum Deus
ex fpeciali gratia populum illum fibi aflumpferat, fua voluntate taHmodo&
pertalem, qualem placeret ei revelanda , regendum, populoexnatursejurc

obli-

Adverfus Anonytnum Theol ogo-Toliticum Liber Singulam . 301

obligatoad confenriendum in eo, imo ad maximas Deoeadecaufagratiasa-
gendum : nam cum ipfius effet Deo fubefle , & Dei imperare , non ipfius , fed
Dei crat , conftituere miniftrum, per quem fua mandata ei nunciari vellet,
& eo mortuo vel dilcedente , fubftituere fuccefforem , eum , vel per anteccden*
tem, de cujus fidejam populoconftabat, velquovisaliomodo, proponendo
& confirmando.

§. 15. Experiamur itaque quomodocenfcat iVf^yew/w^m^/wHebracorum
fuccej]h'ibris adminifirandum reliquijje'^ ita^ inquit , ut nec Populare ^ nec A-
rtfiocraticum , nec fJMonarchicum , fed Theocraticnm vocari potuerit. Sit ita j
de nominenon eft quoddifputemus, nechabet nos adverfariosautdiflentien-
tcs. Aflerti fui rationemreddit , ciimjusleg.^sinterpretandiy Deirefponfa
communicandipenes unum , c^ Jus ^ Votefias tmperium adminifirandi , fecun-
dum legesjam explicatas , ^jam communicata refponfa , penes alium erat : tjua^
dere^ inquit, ^vide i\'um. xj. zi. Et ut melius intelligantur ^ P^''^^^? ^^-
minifirationemtotiusimperiiordine Atquefacit initium ab exftru6tio-

T\c domus Dei illius, utquidem videtur, quamMofesad Deimandatuminde-
lcrtoerexitprimodiefecundiannipoftexitumex iEgyptoExod.40. 17. Et
deinceps hinc illinc quaedam decerpit, tum de politica tum ecclcfiafticaillius
Reipublicxadminiftratione,(5c inter feita pro arbitrio format 6c reforraat: ut fuis
Ibmniis aliquantulumconformia videri poflint, 6c ipfefic tuto fubau^toritate
illius impia fua dogmata poflit obtrudere, & incautos leducere ac decipere.
Quare neceffarium exiftimamus addiftinftamhujusTheocratixcognitionem
Scjuftam ejus vindicationem ab Anonymi detorfionibus , altius aliquantu-
lum, ab ipfafcilicet fervitutCiEgyptiaca, hujusHiftorixfumamusinitium,
& in ejus enarratione patefaciamus multipliccs Anonymi errorcs.

§. 14. Hebracos, poftquam cx Chananasa conceffiffent iniEgyptum,
Patrum inftituta, tam civilia quam Ecclefiaftica, quadantenus & quodam-
modo retinuiffe , plane verifimile eft , circumcifionem enim afiaque a Jacobo
Patreedofti, religiofe obfervarunt. Sed mortuis Jacobo , ejufquefifiis, ne-
potes ad iEgyptiorum idololatriam , aliaque crimina, tam erga proximum
quamDeum, defeciffe, non improbabile fietlegentiEzech. 20. 7. 8. Ubi
teftatur Dcus, quod eosin iEgyptoadmonuerit , utnon tantumabominatio-
nes oculorum fuorum, id eft vanas fuas cogitationcs , cupiditates, confilia
tanquam abominabiha abjicerent & abnegarent, acfepro Deofuo haberent,
fcd etiam non polluerentur ftercoribus iEgyptiorum, feuomnieorumcultu
& inftitutis proftercoribushabitis, omnemcum illorum peccatis communio-
nem evitarent, commemorans etiam eorum inobedientiam , & dencgatum
fibi obfequium ; iEgyptum fcilicet & iEgyptiorum ftercoraprxfentia& pofl
feffa cum duriffimo fervitute , pr«ferebant , fertiliffimae terrae, ubi in fii mma h-

Fp j berta-

94"

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

30i J{egnert h Mamvelt

bertate, tanquam populus cum Rege fuo , intypoaetcrnaefelicitatis, fami.
liariffmie vicSturi elTent , ab ipfo infallibili & mutari nefcio Deo promiffae. Qua-
re Dommus Deus populum fuum, quem nolebat ob fuam contumaciam in
iEgyptopunire, neprofanareturcjusnomenintergentes, Ezech. %o. 8. g.
tundem, non tam peccatorum, quam duriffima: fervitutis pertjelum, ex
iEgypto eduaurus; & genuinum fuum cultum, qui inter fin£tiffimos Pa-
triarchas invaluerat, plenius inftauraturus & copiofius amphaturus, Mofi
apparuit Exod. 3. ei fuum inftitutumdePopulopereumTEgyptoeducendo
patefacit, eumquequamvisreluaantem , & linguae tarditatem caufantem,&
Juffiaentiffime munit omnibus, qua» ad executionem talis muneris defiderari pc
tcrant , addito ei Aarone fratre , quiex ejus diftatis verba fafturus erat Exod. 4.
14.. 15-. 16. & 7. I. 1. 6rexpreffi:affignatMontemSinaitanquamlocum',*
in quo atoto populocx^gypto educendo, ad fuam voluntatemcoli volue*-
ruExod. 5. IX. quod unicum etiam Exod. 5-. 5. & ahbi fjepius Pharaoni
proponunt , tanquam caufam juftiffimam defiderati fui exitus.

§. 15-. Antequam ergo Mofes eo pervenerat, tentoriumejus, tanquam
caftrorum prastorium, locus fuit, ubi fe Dominus Mofi familiariter revela-
bat, voluntatem fuam patcfaciens, & populus ad Jus & facra Dei mandato
percipienda confluebat, Exod. 18. 13. undepoftea, Deo, propterpopuli
duntiem & inobedientiam contumacem,fuam prxfentiam in caftris dcnegante,
ultra Duo milliapafllium, utfabulantur fudxi, extracaftra, locatum fuit I
Mofe & denominatum Tabernaculum conventus Exod. 33.7. itauttunc
omnis quaerens dominum extra caftrametationem cxire teneretur. Ad hoc ten-
toriumAaronpopulumadegifrevidetur, cumExod. 16. 10. admoneret ut
le hfteret ad Domim praefentiam. Huca MofededuAus JetroExod. 18. 7.
8. ut exaudiretomnia, quacDeus ingratiam populi fui edideratprodigia. Hic
Dominum!audavit&-gIorificavit[etro, &holocauftaac facrificiaol)tuIit,nec
nou cum accedente Aarone & Senioribus coram facie Domini ronvivium celc
'^" 7' P''' tribunali fedilfe, & populum ad

lUudexfuocujufquetentorioadorafle, manifeftecolIigiturcxExod. 18. ij.
& 53. 10. Mofen etiam necdum confecrato Aarone, Sacerdofio funilum
fuifle, certisjuvenibus, forte primogenitis , ex familiisdeleais , quietiam
profacerdotibus habiti videnturExod. 19. az. 24.. fuumaddentibusmini-
Iterium, apertumeftExod. 14. 4. 8.

§. 16. EtadminiftratumfuithocmodoTheocraticumHebrjEorumimpe-
rium , ufquedum ad montemSinai,difignatuma Deoreftituendi&- amplian-
dicultiim, locum, perventu fuerit. Nam an JetroniscumMoleconRref-
lus&ad ejus confihum deleai fuerint Chiliarchi , Centuriones &c , antead-
vcntum admontera, utiante eura narrantur Exod. i8. anveropofteum

co nti-

I Adverfus Anonymum Theologo^Politicum Liher Stngularis . 303
contlgerint, & immediate ante eum tantum narrentur, neinceterisa Deo
j|cum populo aftis interruptio fieret, uti plurimis tam Judxis quam Chri-
Pftiamsinterprecibus probabileficexExod. 18. 5-. & 19. z. Num. 10. 20

Deut. I. 6. 9.i4-.& lateprobatBurm.t.2.p.676.Nihilfacitadnoftrumfco-
pum.

§. 17. Poftquam itaque huc advenifTent , tertio menfe poft exitum,
Exod. 19. I. X. ac caftra pofuilTent ad montem, ibique confedilfent ,
per integrum fere annum adfecundi fcilicet menfis, anni poft exitum
fecundi, diem vigefimum Num. 10. 11. ix. Deus, prsefcripta duorum
dierum populi praeparatione , immedate poft primum adventum prseftanda ,
le Mofi &:omnipopuloglonofiflimepatefecit, &initofcederelegemfuamfa-
pientiflimam, Angelorum minifterio, divina cum majeftate, coram toto
populo , promulgavit. Et repctita promifliione, confcriptaExod. 19. 5. 6.
Hebrgels diftin£te propofuit , inftituta & judiciafua, quge quifaciet, vivet
iniis; Ezech. 20. 11. ut ica promifliopiinfervirenttanquam regulafidei&
bonorum operum, fecundum quam obedientiam & fanftitatem comproba-
rent: Quibus acceflit Sabbathum , tanquam pignus& fignum fan£lificationis
& hbercacis a Deo promifl^js , quo Deum compellare poflent , tanquam fuum,
& de fan6tificatione , qua vereliberifierent, & ad tranquilHtatem & requiem
ifiti&defiderio, & aconfcientiapeccatiadconfcientiamconfummatam , ad-
. ducerentur, certi eflent. Addita etiam promiflione de hujus vitsefelicicatein
terra Canaan obcinenda , uc pignore coeleftis &:^^ternce felicitatis in futura vita
poflidendx. Sed cum populus, intereadum MofcsiterumadDei mandatum
montem confcendiflet , & per 40. dies commoraretur ibidem apud Deum
Deur. 9.9.12. pervitulumadcuItumereclumExod. 32. inobediensexifte-
ret, ftatuta Dei defereret, & divina judicia fperncret, ac teftante Ezech.
ao. 13. Sabbatha Dei profanaret , ex fumma fua A<5t;cef9V* ad Mofis inter-
ceflionem Exod. 32. 11. ix. non eftudit in ipfos omnem fuam iram, fed
tamen juravit, quod eos introdu6turus non eflTetin terram,quampromiferat
Pfalm 106. 19. 27. & 95-. 9. II. Num. 14. 22. 23. coUat: Heb.
3. 17. 18. &utinquitProphetaEzech. zo. 25-. Deditipfisftatutanonbo-
xia, &judicia inquibusnon viverent, quxApoft. Eph. 2. ijr. dicic
^ar «/cA>x»y w cTt^^^oi legem raandatorum in placitis leu dogmatis , perChri-
ftum annihilatam, legcm pra^cepti carnalis, Heb. 7.16. & «^^c^c/^kftTn ^rtt/^^V
prgpceptacarnalia'Heb. 9. 10. quibus tribuit i^i^U-A^ dmf^v>:t^> imbecillitatcm
&inutilitatem, Heb. 7. i>\

§ 18. Quodfuitilludgrave&importatile jugum A(a. 15. 10. Efa. 10.
27. quo Deus pertinacem & rebellempopulumcontinerevoluit. Haeceftea
• pacdagogia fubqua Deo placuitfuamecclefiam omnium bonorumcccleftium

baerc-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

J{egneri a Mansvelt

hxredem, ad tempus a Patre determmatum, inftar infantis a fervo non dif-
ferre, quamviseflet Dominusomnium , fecundum Paulum Gal. 4. 1. qua-
reetiam jugumfervitutis dicitur Gal. 5-. i. fuitenimChirographumcontra
eosipfosCololT. 2. 14. namcorumoblervantiacontinuafiebatcommemora-
tio peccati, &confefrio confcientix peccatiadhuc nondumdeleti, nam alio-
quin ceflafTcnt Heb. 10. i. r. 3. Itauthaclegceosjuftificarenon volentc,
per {blum Chriftum juftificaripotuerint , A6k, 13. 39. quareetiamquam-
diu ca praecepta duraverunt in Ecdefia, femper expedlata fuit />«/>9«<rrc &
corre(Sliofivemutatioin meliusHeb. 9. 10. , &exclu(afuit xf«/TWK ihms melior
fpes, per quampropeaccedimus adDeum, & non <^dLnf^i-nLi ay*ro(A>f mani-
feftata viaadfan6luarium caeleftc , Heb. 9. 8. Coll. cap. 10. 19. lo.'

19. Adjunxit autem Deus, teftante Prophera Ezech. ao. 16. huic
operofb jugo , totius populi reje6tionem, tanquam impuri , cum omnibus fuis
muneribus. Sacrificabant olim Patresomnibus in locis Exod. 24. facrifi-
cabant & juvenes filiorum Ifracl. Num. 16. 9- & 3. i^. Hic autem elegit
Dcus Aaronem & filios ejus Sacerdotes, qui ofterrent viftimas in alrarijquod
conftituendum erat coram tabernaculo , a Mofe , (ecundum idcam in monte i
Dco ei revelatam , adornando, & nullo alio prxterea loco Deut. 12. y. 6,
omnelque aliosfubpoenamortisvetuiraccedere. Num. 3. 10. 38. Etidcir-
cocumNum. 16. 3. &c. Nathan & focii ejus dicerenttoturo populumeflc
Sanclum, & Gc huic ordinationi divinaeopponerent, adDei mandatum
diirciffa terra pcrierunt.

§. 2o. Mofesitaque primo(ecundiannipoftexitumdicerexitTabernacu-
lumfeuDomum Dei portatilemex Deimandato Exod.capp.^y. 2^.27. 3jp,
36. 37. 3 8. cum omnibus fuisappendicibus^adornatam.- Quam Anonymushu-
mano plane more & accommodatim ad fomnia fua dicit fupremie tllius tmperii
Majefiatis aulamfuijfe^ non fumftibm unirn fedtotins popuh adificandam^ ut com^
munts effetjuru , cum populusineam nihiljurishaberet , quippe Deo confecra-
tam , & ex ea idcirco nihil in privatam utilitatem fine ficrilegio convertere po-
terat. Hocitaque cre6lo, Deus, qui variisaliismodisle Mofi patcfecerat, ex
eoTabernaculoMofi loquiturLevit. i. i. & diverfis vicibus Mofi & pereum
omni populo tradit ) leges feptem primis Levitici capiribus comprehenfas , imo
totum cultum Leviticum , idque ante (ecundi menfis anni poft exitum fecundi
primumdiem Num, i. i.

21. AntequemetiamMolesLev. 8. adDeiMandatumconvocato po-
pulo, Aaronem, quamvis (e natu majorcm Exod. 7. 7. tanquam conftitu-
tus ejus DeusExod. 4. 16. &ante eum Sacerdos Pfalm 99. 6. confirmavit
in fuo Sacerdotio, folam Politicam illius Theocratici imperii adminiftrationem ,
fimul cummunereProphetico, fibirefervans, etiamfiliosfuosultracommu-

nes

Adverjus Anonymum TJieol ogo-PoIiticum Liber Singularis. 3

ines Levitas extollens 1 Chron. 25. 14. Itaut Aaronhic, rejeilis&depofi-
tis (acerdotibus ex primo genitis aut ex aliis tribubus ele£lis , tum totatribu
Levi aflumatur , ut ftet coram Deo in tabernaculo , ad rogandum Deum & of-
ferenda Sracrificia , &c. quod Sacerdotium Paulus dicit Leviticum
& Ordinationem Aaronis Heb. 7. 11. Hos dicit Aulicos fmjji di^ince
hujus Regia ^ adminiflratores ^ quorum Jufremns Aaron^ e]ua(i a Re-
' ge Deo fecundm fuijfet , & idcirco fummm kgum diuinarum interpres ; cui
nihsl rejiabat ut abfoluttts ejfet Monarcha^ c^uam quodjm imperandi nonha-
heret. Verum cum ad legum divinarum interpretationem , & oraculadivina
populo enarranda, nuUa fuerit requifitanaturalis& fallibilis rationis humanae
intercedens ratiocinatio in Aarone, cui ut fundamcnto niterentur illae leges,
re6lius ipfe Deus per Aaronem , quam Aaron , leges interpretari dici poteft.

§. XX. EtcumomnePoliticumillius populi imperium non nifi fimiledivi-
num minifterium fit, nulla nitenshumanaratiocinatione, fed foladivina vo-
luntate revelata, Aaron eo etiam obtento, nullo modo fitis re£te Monarcha
dicipofTet: Quamvis alioquin parum curaremushaec nominn, fi non ad ad-
ftruendas re£te abfurditates introducerentur. Et in Scriptura non apcrtiftimc
videremus quod hxctotadivinicultusinftitutaadminiftratio, non loliusfue-
rit Politicae confiderationis , qualem de ea (aris inepte pro fua Phantafia format
Anonymus,{ed altioriscujufdam & Spiritualis , utlatePaulusdcmonftrattoto
cap. 8. 9. ad Hebraeos. Cum enim Ifraelitarum PrimogenitosDeusfibi eli-
geret Exod. 15. praefigurare voluit tam fanfiiratem Chriftiprimogenitifra-
trum noftrorum , Rom. 8. 29. cumCololf. i. 15*. coll. Heb. z. 11. &
Heb. I. 6. quam ele6tionem fidelium , tanquam primogenitorum Dei hsere-
dum, Hcb. 12. 25. & infamiliarumprimogenitiseastorasfmitificare, iifl
que fuum in illis patefacere amorem , quemadmodum in ^gyptiorum primo^
genitis fuam patefecerat iram , & in iisuniverfas affli£taverat familias eorum ,
Exod. 13. 14. 15. coll. Exod. ix. a 9 . 30. Num. 5. i^.nobisetiamuni-
verfae familiae divinae in fuo primo & unigenito filio benefaiturus omni & coele-
fti gratia I Joh. 4.. 9. & Joh. 3. j6. & Eph. i. 5. 4. 5-.

§. 13. Cum vero poft deteftandam illam defeftioncm & rebellionem erga
Deum,perere6tum vitulum commiifocriminelaefe majeftatisdivinaeExod.jx.
primogenitos iterum rejiceret & folos eligeret Levitas manifeftilTime demonftra-
vit, fe in primogenitisomnesrejicerelfraelitastanquam immundosNum. 3.
10. 38. Ezech. ^o. x6. NeculliaditumpaterenifiafeconftitutoMediato-
re mediante Chrifto pcr Leviras praefigurato,qui mediator Novi Teftamenti di*
citur Heb. 9. 15. confer caput totum. Et quemadmodumexuniverfaHe-
braeorum gente paucos tantumfibielegit, ficex univerfafuaEcclefiaexterna
per totum mundum inter omnes humani generis nationis tantum paucos elegifle

Qq ut

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

3 J{e^neri h Mansvelt

lUefrentranclumfaccrdoriumad offerenda&c i Pet. i. Burm. t. a. p.
65-^. Verumnaturalishomononcapiteaquge funtSpirirusDei &c. i Cor. 2.
14-. Caeteris Politicam Judiciorum Theocrarici hujus imperii adminillrarionem
/pe6tantibus, ab Anonymo praeteritis, criam nos eadem , ut prolixiratem
evitemus, praetermittemus , & cum ipfo militarem fpeilabimus.

§. 23, Deus ergo fecundo menfis poft ereclum tabernaculum primodie,
qui etiamprimusfuitfecundi menlisanniab exitu fecundi Num. 1. i. coll.
. Exod. 40. 17. integro menfe prxcedenre confumpro, inflirutione totius
cultus Levitici , omnibusque iis qux tocoHbro tertio Mofis enarrata leguntur j
in tabernaculo Mofi mandavit, uc fimul cum Aarone, affumptocx hn2;ulis
duodecim tribubus uno viro Principe , ab ipfo Deo nominatim expreflb K^um.
I. 4. &c. fummam coUigeret omnium ad miliciam aptorum virorum feu
omnemegredienremexerciiuminlfraelNum. i. 3. atilio viginriannorum &
fupra,adlexagefimumannum ufque, pra^teritis folisLevitis, quippequiTaii
bernaculo & omnibus ejus minifteriis jam erant prcefeftiNum. i. 49. yo.
&c. utita, deincepsfimulcumtabernaculoiterfacturi, totuspopulusfuoor-
dineprocederet, &feabhoftibusfaciliusdefenderet. Militare quoddam^Wr^-
Wf^^r^/w hicprasftitum , neclcgimus, necneceffarium fuiffe videtur , name-
tiamin Militia nulhnifiDeo fubjiciebantur, idque ad Minifterium Mofis jam
reccpti. Ita ut incpte talequid fomniet Anon\ mus, & exeodeducatdenomi-
nationem ordmem Dei^ & Dei exercituum, Cum re£l:iusordinesDeidicantur
quia funtaDeoordinati, & ad Deiarbitrium &: mandatumducuntur & Deus
primario fitexercituumDeusabexercituquemdefcribic Nehem. 6. 9. Mo-
lesGen. 1. i. David Pfalm 105. 10. 11. &. 148. 3. &c. Nec^rc^
foederis ex tah juramento denominata aut inprahts pr^fens adduila fuit,{ed quia
pignus erattotius foederisquod Deuscontraxeratcum Ifi-aehtis Exod. 19. &
tam gratiofaequam gloriofae divinae prxfentiasapud Hraehtas teftimonium fuir,
unde & arca roboris Dei Pfalm 13 1. 8. teftimonii Exod. x6. 33. 54. &
gloria lftaelis dicitur i Sam. 4. 4. 5-. Kraeliticarum vero caftramelatio-
num tormam & ordinemhiclatius dclinearenihilattinet.

§. 24. Hocunicumobfervari vehm , quam aperte hxclfraehtarum caftra
repraefentaverint Ecclefiam Chriftianam in mundo tanquam in deferro circum-
ducendam, quippe quae dccora & pulcra ut ferufalem , &c terribilis ut caftra
cum vexillis Cant. 6. 4. Et quemadmodumomnesad pugnam idoneiinhac
Ifraelitarum militia confcribuntur , & Deum habebant regem fuum ut pugna-
rent, & fubejus du6lu & imperio exftirpatis impiis Canaanitis, in ea terra jara
Patribus a Deo promiffa , cum Deoutregefuo, tanquam in patria, fumma
cum libercate & gloria terreftri , divinam & aeternam prsefigurante , viverent ,
ficetiamomnes fideles, fubfupremoillofideiduceChrifto, quitanquamrex

debet

Adverjus An nymum Theologo-Vditicum Liber Singularis. 3 07

debct imperare, ufque dum omncs hoftesejuspedibus fubje^lifuerint i Con
15. x^. fortcs efledebentinDomino& in potenria virtutiscjusEph. 6. 10,
ut pote qui inftar Ifraelitarum non alios habent oppugnandos hoftes , quam Dei:
non quidem corporeos,{ed Spirituales, ^ ry^i^itTi^^cV^^tiip/tfCfFTorci^oyatj^i^/c Spiri-
:i tuales nequiiias in aere Eph.6. i x.quare nec arma hujus militiae carnalia funt,fed
ipotentia Deo^ad everfioncm munitionum iCor.io.^-. Gladium alTumitur Spiri-
:: tus, quod eft verbum Dei , & Scutum hdei , ac Veritate luccinguntur lumbi , &
induitur lorica juftitix, impofita capiti galeafiilutisEph. 6. &hacarmatura
fubilloduce bellum geritur adverfusdiabolum&omnesejusminiftros, ufque
dum iis fubj ugatls efficaciflima tide , divina cum Ubertate & gloria vivant in cae-
lis. Sed lerrenis & corporeis cogitationibus implicatus Anonymus huc noa
afcendit, quamvis, ft ad ineptamejusmentemargumentarihceat, h;scmul-
to magis apta fmtad hominesad obedientiam f eo praeftandam permovendos,
quam omncs Phantafticas 5c Politicge ejus vanitates.

§. 25-. Cum excrcitu ficextru£toperventumcflet permuhasdifficultates,
& leditiones varias , ad Kades- barnea non procul a terra Canaan Deut. i .
19. & omnia parata forent, ad occupandamillamterram ,ut patet, Deut.r.
zo. 21. DeusadpopuHdefiderium,-Jtpatetexcoll. Deur. i. ax. a^.cum
Num. 13. 2. permifu,duodeciminterramillamemittiexploratores,quibus
redeuntibus, & terram eam infamantibus, tanquamnon parumextimefcen-
dam Num. 13. 32. univerfus Ifraelitarum coetusflevit , & murmurando fe
Deo, acMofi& Aaroniminiftrisejusinfeftiirimarebcllioneoppofuit, & cum
Jofua & Culebduo ex exploratoribus, quife ca^terisoppofuerant , & veruni
nunciaverant , fedirionem quantum poflent , interea dum Mofes & Aaron
conjeciflent in terram , difluaderent , totus coetus eos lapidibus obruendos cla-
mavit, ob quod Fa6tum Deus Moflrefpondit fepeftilentiapercufllirumhunc
populum & repudiaturum , fed ad ardcntiflimam Mofisinterceflionem, con-
cludit, nulliex iisqui eum hocmodoexaccrbaffent, concedere, utvideant
terram Patribus promiflam , Num. 14. exceptisfolisduobusillis Caleb &:Jo.;
fua, alio Spiritu duftis, quam cseteriNum. 14. 24. 30. Jol. 14. 8. 6c
reduxit populum in defertum vagaturum per tot annos quot dies cxploratio-
neconfumptifuerant, 40. (cil.

§. 26. Circa initium autem anni 40. poft exitum, appropinquantejam
tempore introitus in terram promilTam, populus Deo fxpius inobediens
Num. 14. X2. aqua dcficicnte, tandem itcrum murmurarunt, &feMofi
ac" Aaroni oppofueruntNum. 20.^1. '^- cujusfeditionisoccafione, & Mo-
fes& Aaron fidiflimi alioquin Deifamuli ,exrupeadDei mandatum aquam e-
duaruri tantam fideijaauram pafll funt, utipfeDeushancineos pronuncia-
veric fententiam Num. 20. 12. quia noncredidiftisinmeadfancaiificandum

Qci ^ me

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

8 'Regneri a Mansvelt

mc In oculis filiorum Ifrael, idcirco non introducetis ccetumhuncinterram
quam eis dedi. Et quam primum progredicntes ad proximum Montem Hor per-
verunt, e vita dilceffit Aaryn, exemplofuo comprobansquodpcrcarnalefa-
cerdotiumnullafieretpeccatorumremiffioHeb. 9. g. & 10. i. 11.

§. tj. Mofesautem, ut jam randemad horum fuccelToresperveniamu.s
ad Dei mandatum Aaroni exuit veftes fuiclras , & iis induit Eleazarum Num.
lo. 7.^. 26. Aaronis filium natu tertium, fed poftquam interiiflent Nadab
ScAbihu, pnmum, quiNum.5. «^"nnirurus crat prjEfeaus prsefeauum
Levi, &conrequcnterfummofacerdoti oroximus, ac quafi fecundus Sacer-
dos, utxReg aj. 18. dequonon legirurquod vivcnteadhucMofcperali-
quod menfes facra aho ordine & modo adminiftraverit , quam e us parens Aa-
ron. Ef idcircohaclenusnihilmuratum.

§. t% PoftmortemAaronis, ItraelDeibellagerens, ad occupandam ter-
ram ab hac partc fluminis, nullum agnovit mjlitise fummum prxfcftum a
Mole,fedpoftquamadDeimandatum Num. xj. iz. 13. bancvicamcum
ahacommutaturus , ex Monte Abarim Canaan c longinquoafpexifll>t , Deum
ardentiflimic precibus rogavit, ut velletin Ilraeleconftituere virum , qui eum
educerct&mduceret, necoetus Dominiforct inilarovium abfque paftore Num.
17. iT. 17. Et rcfponditDeus, jofuam aflumeret virum participem Spiri-
tusSapientixDeut. 34.. 9. Num. 14. 24.. 30. eique manum imponeret,
qui lolennisinaugurationisritusetiamNum.8. 10. obfervatur , ut&poneret
eum ante faciem Eleazari fummi pontificis & totius ccetus , ac in eorum prxfen-
na praefcriberet mandatafecundum qu£E in ducendo populo Theocraticihu-
jusmipern munfterium adminiftraret , fic ei communicans fuum, quem
ex haftenus obfervato minifterio poflidcrat, divina gratia, fplendorem.
Et limul Deus Jofuae mandavit per Pontificem divinapereret Oracula, cum
Mofes, ejus anfecefl^or, cui Deus nullum fimilem conftituitinter populum
fuum, iplcDeumconfuleretfamiliariflimc. Non quidem Deusjofuam fubje-
cit Sacerdoti , fed hoc ci voluit ab illo pra;ftari minifterium , ut ita divinum obti-
neat confilium & dccretum, praeter quod nihil in hujusTheocratici imperii
admimftratione fieri volebat Deus. Huic Eleazaro & fofuae , cstcrifque per
Mofen expreflV nominatis mandavit Deus invadere terram Canaan & duode-
eim tnbubus per fortes diftribuere Num. 33. 5-1. ^5-. & 34,. i^. 29. Ex
quibusomnibus, latiusaliquantumdeduais, tumquodper fe fatis gratavide-
rentur, tum quod m fequentibusneceflariafuturafint, quam parum hic n Mofe
fuennt adhibita , vana & inania illa figmenta , qua; in Politicis & Ecclefiafticis
lommando fibi formavit, & quibus haec, plane divina, & non nifi revela-
tionedivina cognita , miferecontorquendoaccommodare voluitpro inepta fua
Metbodo Anonymus , unicuique facillime patebit.

§. 29. Quis

p Jdvcrfus Anonymim Theologo-PoUticum Liher Singularis . 309

§. 29. (^is enim hincnon videatCJ^i^yewhujusimpeni
nime fuiffe , utpote qui nihil fua , led omnia fuperioris voluntate praeftitit , &
quantum ad fe faepius tali minillerio difficillimo privari voluit&: defideravic.
Quocirca, quamvis a Deo majori gratia donatus , non minus tamen quam
caeteri, Divinihujusimperiifuit 5 undePaulusKeb. 3. ^'.tefta-
tur, quod fidelis fuerit «^f ^ies^yra^ tanquam famulus5& iple Deus eum fuum famu-
lumdicitNum. ii. 7. Itaut non ut fummum tenens imperium , fed utifum-
milmperatoris Minifter, necfua, fed fola illius auctoritate, legestulerit^ vel
potius ab eolataspublicaverit 5 de bello ac^ace decre^vertt, Imoomnembel-
licum congrelTum ex oraculo divino commiferit vel difluaferit, Num. 14.
42. 43. l3eut. I. 4^. &c. Nec m^?rcP^?;?/-/j?c/if minusfuerint Z)(?i

decreta , quam in ore Mofis , cum ex Mofe nullam obtinerent authoritatem vel
certitudinem , fed u folo Deo. Et cadem de czufa Deirefponfaper Pontijicem ,
a Jofua non demum concilus 'vim mandaii decreti hahebant , lcd a Deo,
quomoJo enim alioquinhoc impcrium , ut ipfefatetur Anonymuspag. 194.
Theocratia appellari poflet. ^tcfumimisFontifex ^ fateor, militiamhabebaty
necetiam Moles, fed utrique circaeam fuum competebat minifterium , folo
Deoimperium tenente, utpatetNum. 10. 9. Deut. 20. 2. 7. Jof 6. 4.
Num. 31. 6. ^Chron. 13. ii. 14.

30. Nec elegit Mofes fummum Pontificem Aarotjem c^filium Eleaza-
rumj ^ed DeusExod. 38. i. Num. 3. 13. & 8. 19. & zo. 15-.
Ita ut ne vivo, nec mortuo Mofe^ ^uifquam jus eligendi Pontificem babuerit.
Quareapudjofephum de bello Jud. Lib. 4. cap. 5-. Judaei feomnibusviri-
bus oppofuerint Zelolis , fic fefe vocantibus ut inquit Jofephus , quafi forent bo-
narumprofeflionumgemuli, acnonqui peflimamfacinorum immanitatemfu-
peraflent , qui forte Pontifices creare conati funt. Cum enim Deus Aaronem
& filios ejusconftitucrit SacerdotesExod. 28. i. & 29. 44. Num. 3. 10.
filius ad Dei mandatum Patri legitime fuccedebat^&c primojquidem Eleazar qui e-
tiam vivoPatre Aaronedivino mandato conftitutuserat prxtectuspraefeiluum
Levi Num. 3. 3^. cujus munus &dignitaspaterepoteritexcollat. Reg.
i^. 28 Jerm. 20. i. & ^'x. i^- Et hujus filio Finehas difto , cum ejus
pofteris a Deo obfaftum laudabileNum. 25-. 11. 13. promiflum fuit aeter-
num Sacerdotium , divinaprovidentiahocfic diftribuente, ut, temporeHe-
li & fuorum hacpromiflione aliquantulum dilata, quippequiex familialtha-
mari , quarti Aaronis filii proceflerant , tandem tempore Davidis , cum Zadok
cum Abjathare parem f icerdotii dignitatem obtineret, 1 Sam. 20. 2 f. i Chro-
15'. II. ex parte, & plenariecum Salomon abje^lo Abjathare, quiexHeli
& Ithamari familiaadhuc fupererat , in Zadoko , quiex ejus familiaerat , Pine-
has promiflum illudfacerdotiumobtinuerit i Reg. 2. z6. 27. 35-. Zadoki

Qq 3 pofte-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

J{egneri a Mansvelt
poftcris illud perfungentibus adcaptiviratem BabylonicamufqucjiJt viderceft
eorum catalogus I Chron. 6, 8. 16. item poftreditum a captivitate, ufque
.td tranflationem Monarchiac Perficxad Alexandrummagnum, quorumno.
mina recenfet Nehemias ix. 10. i r. Unde ab ahis pereandemfamiliamad
Chnftum ufquededuciturcontinuu fucceffio filiorum Eleazari^de quibus vide
Seldemumdefucceff. &Ravanell. r. p. 931. 932.

§. 31. Et confequenter [ofua, tanquam futurus Dux Populi , a Deo confti-
tutus ac coram Pontifice & populo per iMofen divina mandaia recipiens,ut paict
Num. tj. 18. 19. inepit d\c\iuYjureMofisiffidato^ ferfonamlmpe^^^^
tndmje: nullum enim Mofi competebat jus conftituendi imperatorem, fed
tantum ad Dei mandatum inaugurandi a Deoeleaum & conftitutummini-
ftrum 5 poft funm mortem fucceflriirum.

§. 32. Ratio vero curpoftExceflumJofuae, ntc Tontifex aJiumfuhJiitue^
rit, nccPrincipesde fuccejjbre Deum confi^^^^ non fuirca,quam (omniat
Anonymus fcil. quod horumftngulijojh^jiisinmtlitiamfu^trwmfibi, &
omnes fttnul in umyerfam retmere %ioluerim , 6c fofl divifas terras ratw commu^
nts imferat oris cejja^jcnt^ quia non amplius omnia omnium erant, N am cu m Jofua
non nifi conftitutus Dei minifter cftct, nullumeijuscompetehar. Necquic-
quam Juris populus aut Principeseiconceircrant , fed folummodo eum a Deo
perMofen elea:um& inauguratum, uti naturar jure tenebantur , admiferunt
ranquam Dei miniftrum. Quid jurisergopoftobitumejusretinuifTedicipof:
runt.?Prasterea cum ipfi pnncipes a Mofe^rogato Dei confilio,ex tribuum capiti-
bus crcati fuerint Deut. i. ly. Exod. 18. ^i. 22. abfurde concipitureos
quicquamjuris hicfibi velinfuaetribus, vel univerfam populi militiam , reti-
nere potuiffe.

§.33. Sedhujusrariofuir, quod Deus perjofuam , poftdiftributam forrc
terram , & populojam in cjus poflefiiooem quadantenus miflb , Theocraticum
illudimperiumadminiftrari voluerit fecundum leges & prsecepta per Molem
Deut. 1 6. 1 8. 1 9.ZO.& capp. 1 7. i 8. 1 9.&C.& alibi data,quo fpeilant illa quafi e-
mortualia Jofua^ verba Jof a 3 .2.&c.& 24. i .Quarliber civitas fcilicet fuos habe-
bat Seniores (eu Senatum certo ordine ex iis compofitum , dequibus multa Tal-
mudift^e ad cod. Sanedi^in. hic non enarranda. In qualibet tribu etiam fummum
ah quem fuifle ducem apertum jam cft.Summus prxterea fuit in coto & ex toto
populo Senatus qui conftabat ex Septuaginta Senioribus , ordine a Deo confti-
tuto le^lis.Quin etiam, ut res poftula vit, omnium tribuum Patresfamilias ad fo-
lcnnesconventuscoierunt Quarejofua, jam fenex , & morti proximus, ac
quafi de adminiftrundo imperio poft mortemdifpofiturus, divino inftin^lu,
convocavit omnem Ifi-ael & Seniores ejus & capitaejus, & Judices cjus,
&pracfeax)sejus,JoC af. 2. &praeceptorum a Mofe prefcriptorumobfer.
vantiam,quammuximcferiocoj»mendavit. §. 34. Polt

Adverpi f Annnymum Theolo^o-^Voliticum Liber Sirigu!<aris . 311

§. , 54. Poft mortem Jofux vero civilis polirla ad Mofis inflitiitum 6c man-
datum Jofux polireraum durafle videtur, quamdiu Seniorcs illi fuperftitcs fue-
runr, qui opera Deiin ipfo deierto viderant. Sedpofteorumdifceflum , alia
\ iecuta progenies, quac ignoravit opera Dei Ifraeli prxftita , &: Mofis inftituta
deferens, ad Baaliticum culrum defecitjud. x. 10. 11. 11. QuareDeuseos
dedit in manus diripienrium , qui eos fpoliarunt, & in inimicorum manus ven-
didit circumquaque , ira uc coram eorum facie fubfiftere non potuerinr , manu
Dei eos in venienre quocunque proccderent.

§• QuandoDeusiisgementibus & clamanribusjudices conceflir&ex-
ciravit, \'iros divinoSpiriru prascxieris a6tos, quieosabhoftibusgraviflime
preflos judicarent 6c vindicarent ac inliberratem aflererent, quiquc non fuf-
fragiis humanis, fed Deinutu&' afflatu declarabantur: Nonhic valebatpofteri-
tas autfucceflio, non una quaepiam ti ibusautfamilia fpectabatur, necplebis
aflenlus exigebatur, (ed divinum inftitutura, quo lolo, virturibus heroicis,
robore corporis , arre bellica , casreris donis ad i J quod agendum erat idoneis,
inftrucli reciipiebantur, ut eorum opera& aufpiciispopulus ille a tyranniseri-
peretur.

§. 5 6, Omnibus hifce temporibus nullaxatio cft cur Ifi-aelitarum tribus non
tam concrjesquamconfodderat^dicendie fint ^ nam praterquam quod inrereos ^9 -
nullum foedus interceflerit , fcd omncs ad divinum inftitutum pcr rribunm prin-
cipes moderarX' fuerint , habuerunt6r fummum Senarura lcpruaginra viralem
Hierolblymis conftirutum, qui tam-de rebus civilibusquamecclefiafticisco-
gnofcebar, eafquedecreroriafenrenriadererminabar Deur. 17. 8. 15.C0m-
munem prasrerca culrumhabuerunt Divinum, TemflumunicHminPrimaci'
vitate Hierolblyma. Unaquidem tribusinaliamjusexercere nonpoterat, fed
omnes Scnarui luberant, cujusdccreto qui per fupcrbiam ftare nolebat, ei
moriendum erat, & omnibusincumbebat malum auferrecx ifraele : Signifi-
cabat autem Senatus epiftolis per omnes civiraresin Iftaelfuce ralis fententise
execurionem. Ira ut Vra^otentum Confoederatornm Belgarum ordinum i?npe-
rium^ non conv zntxii dempto folo templocofnmuni^ fed & excepto tali Senatu
cui competar omnium caufarum totius populi fupremum judicium. Poft divi-
(ionem enim fmguUe tril;/^s c^uidcm fuam terr^ partem poJ/ldel;ant ^ fcdreliqu^s
ftire 5 quod in illam hahehant , ceffiffe dici minime poreft ; nam nihil juris in cam
habebant, cum Deus fortecuique fuam aflignet , &ipfeomnesfimulSenatui
magno fubjiciat.

§. 37. Ineptum eft iraque, quod ftatuit Anonymus, Singulos prater
Deum non alinm judicem agnofcere dehuijfe, Qui fcilicet, ut inquit, aliaf
fi quAS d Deo defecijjet , relicjua trihus iffum non tanquam fuhditum judicare , fed
tanc^uam hofem^ qui fidem contra£iusfoheraty invadere dekeham. NamSe-

natus

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

3 1 2 Hp^rieri h "Mansvelt

natus illeconftmmiserataDeoNum. ii. x6. & fecundum ordinem ^ Mofe

praercnptum fucceffive repletus , non contraau aliquo tribuum inter fe. Ideo-

que qui ie per fuperbiara ei fubjicere nolebat, a Deo deficiebat , & tanquam fub-

ditus judicandus erata reliquisrribubus. Atqneitanonaliumagnofcebatjudi.

cem praeter Deum, cum iile Senatus Dei locum occuparet in rerris. Vide

Deuf. 17. 8. 13. Nec aliudoccurritobfervatuminexemplisquxprofcrtA-
nonymus,

§• 38. Quod mortuo Jofra ,fiUi Ifraelis , «0« fiimmus imperator , Deum con-
jduermt, apertum eft Jud. 1. x. Nullusenim, quodconcedo, talis eraf
autem Tnhtts Juda,^ua ex oraculo omnium prima hoftem in vadere debebat.
Jola cum Stmeone contrahat, utjunBu 'viribus utriufique hoftem invaderent, in quo
contrattu reh^ua tnbmnonfiuerunt comprehenfia , fiedunaquamebellumfieoara.
ttm contrafiuum hoftemgerat , Nihil pro Anonymo. Cum enim lofua poft par-
tas multasviaorias, fed tota terranecdumoccupata, tamen eam intertribus
diftnbuiflTet; ut ita teftaretur, quod iUius terrjE poflTeffionem fibi tamcertam
jure polliceripotuerint, quamfijamobtinuilFent; & fimula tribubustolleret
controverfias de fimbusj quin & quamvis tribu cognofcenteadverfum quos
lioltes fibielTetdepugnandum, majoriordinebellapofteagererentur aprinci-
pibus, quos noverat fine communi duce bellis prjefuturos. Non parva refta-
bat poft mortem Jofus difficultas, a qua tribu iiiitium prxlii fieri oporterer
Muitumemra, & merito, in iis prirais bellis , qujepoftmortemjofuxfuf:
cipicndaerant, fitum fuiffefecumrcputarunt.- Nam fi a nationibus illis , una
yel altera pugnafubinitiis vidi fuccubuilTent, ills facillimefibiperfuafiffent
Ifi-aelitarum fortunam una cum morte duciscommutatamfuifTe. Quaopi-
nione fefacileconfirraalTent, & indies earum res felicius fucceffilTent. Sin ve-
ro contra primis prsliis Ifraelitae fuperiores evafiflent, nationura vim & auda-
aam indies minoremfuturam , & languidasac fegnioreseffecaas, majorifa-
ciluatedebellatum iri, certo novcrant. Qua de caufa confultusDeusrefpon.
dit, prima omnium arma fumenda" effe a tribu Juda, qute divina pro-
videntia valde numcrofa tribus, robufta viribus, fortis animo, bellico-
fa, & manu admodum prompta, cui etiara divino oraculo commiffa fuit
cxpeditio adverfus Benjamitas, Jud. -lo. 18. & quas in deferto quoad ca-
Itra metanda principem locum habuitNum. i 3. Ut &cuioracuIo Tacobi
regium dudema dccretum erat Gen. 49. 10. Ex qua tandem'etiam uni-
yerfus terrarum orbis fuum obtineret Meffiam. H^c autem Simeonera ut belli
fociura vocavit, non quafi divinisproraiffis fidemdenegaret, multorainus,
utfe, quemadraodum foraniat Anonyraus, fingulari foedere ab aliis fepara-
ret , fed ut tanquara auxilio divinitus exhibito , & abfque culpa divinae tenra-
tioms nullo modo negligendo, uteretur. Nam affignara pofTeffio Simeonis

adeo

Adverfus Amnymum Theolo^o.VoUticum Liber Singularis. 3 1 j
adeo permifta fuit & confufa inter agros & regiones tribus Tudse Ton
utucnurquenonnjfiuna&eadempotueriteffedefenfio&pugna.

§. 39. Quodvero varisc*ri^/«ringulares,^wwW/€»?, etiam comra Dei
' mandatum , m dnwmm &fidem accepmnt , & « nemtne in Judtcium vocatt fue-
rwt : Idnonarguit, hoc jurefierinonpotuifTe, necdebuiffe: fedapertete-
ftatur ilhus reipubhcae defeaum & debitiofficii negligentiam , oua terribiles
pojnashbi m fuum caputconcitarunt, & fuftineredebuerunt. Cumjabenfes
fe fubduxifrentabmfligendapoena Benjaminitispropter commiffum horribilc
lcelus commumlvotodccrera, juftumadverfuseosfufceptumfuitbellum, ut-
potequi pubhco imperio & ediito fubcapitahpcenaftatutononparentes, &
Reipubhcx authoritatem omnino labefaaantes , mortis rei erant. Metius Suf-
fctiusduxAlbanuscumTulUumHoftihumpugnantemin Fidenates deftituif-
Tulhi juflu relegatus ad duos currus, in partes diftraarus eft. Ec Pompejus, apud
Plutarchum, cum Cxfarem fuge,ret,denunciavitfe omneseo3,qui remanfiifent
Romae, & communem caufamnonadjuviflent,'prohoftibusbabiturum Ne-
gan tamen non poteft , quin ab Ifraehtis in hoc bello nimium faevitum fit ; nam
fenes&muheresimbelles, acinfontes puerosoccidere nimiscrudelefuit. Eiut
dem crudelitatisetiam adverfus Benjaminitas commifl"x tandem feropoenituit
llraehtas, nullomodo vero fumptae , detantoeorumcrimine, poenae.

§. 4.0. Exquibusomnibus, fi nihil aliudconcludere voluifl^et Anonymus,
quam, ut hic prsefefert, Nemmem^ofimortem J^ofisommafimmiimperato.
ru officia babuijfie , nihil contradixiflbmus , eft enim vera conclufio, led uc
plunmum ex falfis praemifiJis : imoaddidiifemusnec Mofen eahabuifle, cum
rempubhcamnonfuo, fed revelando & expetendofolo divinojudicio, admi-
niftrare teneretur. Quod tamen hic, quamvisfalfiflimum, femper fupponit
Anonymus. Atqueadeo, quandoquidem Ifraelirarum imperium , nonminus
poftmortem Mofis, perplures aDeo conftitutos, ad revelatam Dei volunta-
tem admmiftrari debuerit , quam viventeMofepereumunicum, poft mor-
tem ejus non magis Theocraticum evafitquam anteeamfuit, necanteeam,
nec poft eam , nullo modo Monarchicum hiifl^e dici poteft.

§. 41.^ Ita ut Anonymus hanc hujusTheocratix rationem abfurdetantum
delumat a c<?ww«m , quod inepte, utvidimus, didtimperiiDomtim

regtam {aiQc, & cujus jola ratione, quod jam confutavimus , omnes Tribm
conctves dKU : Nam & umverfum tam politiam & judicia, quam mihtiam
Ipedtans imperium ad divmum mandatum revclatum , & ante & poft Mofen ,
quamvisnoneodemfemper, fedproDei voluntatenonnunquam diverfo mo.
do, admmiftratumfuit, nonminusquam Ecclefiafticura ; & prseteromnium
commune templum, fuit etiam communis ^ Deo conftitutus omnium Senatus,
nec non ommum communis conventus , quo vel inftituerentur in lege divina

Rr Deut.

ti>7-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

314 l{egneri h Mansvelt

Deut. 51. 9. 10. &c. vel communi decreto, ad Dei voluntatem legitimo
ordine rogatam , decerneretur quidagendum & omittendum, ut patet Jud. i.
I. & lo. 1. 18. 23. x/. X. 10. 13. cujusrefpe£tumuItomajoreju-

re, quam templijconcives dicendi fueruntin eodem Theocraticoimperio, 6c
cui 5 non exjuramento militari, quod figmentum Anonymi efle , fuprade-
monftravimus, fed ex promiflaExod. 19. 8 . & ex narurx lege Deo praeftan-
da, obcdientia, fefe fubjicere tenebantur.

§. 42. His ergo ha6lenus de Theocratici hujus imperii adminiftrarionc ,
prolixiusaliquanto, demonftratis, fequitur ut cum Anonvmo videamus<^f/^«-
tum hac ratio im^mi conjiituendi animos moderan poterat , tam eos cjui rege-
bant , quam cjui regehantur ita continere \ ut ne^ue ht rebelles , neo^ue iUi Tyran^
ni fierent. Negari non poteft Hebraorum Vrinctpibm magnamfacinorum caufam^
vel re61:ius'occafionem , fublatam fuifje , eo quod jrss leges tnterpretandi Le^vitis
Jatum fuerit Dcut, 7.1. Sed cos nullam tmperii adminijirationemnecpartem
cumeaterts habutfje ^ falfumeflfepatetex Deut. 17. 8. 9. &19. ty. ubima-
nifefte patet SacerdotesLeviticos & judices unum aliquod conftituere collegium,
fupremum fcilicetillum Senatum ,ad quem omnia dubiatandcm devolvebant,
&deferri debebant. Secundum quod inftitutum divinum etiam poftea fola-
phat^Chron. 19. 8. 1 1. talem (enatum reftiruit ex Levitis, Sacerdotibus &
Capitibus Patrum feu tamiliarum Hrael, eiquecuram omnisgeneriscaufirum
primam & fupremam commifit, ita ut aMofeNum. 11. 16. ficprimoin-
ftitutus hic Senatus , ad Chriftum ufque femper conftiterit Sacerdotibus , Le-
vitis & prxcipuis Judxorum Senioribus j quare & in Euangelio videmus idem
Synedrium magnum,quod fummam habebat poteftatem judiciorum , Sacer-
dotibus & Senioribus populi fuiffe compofitum.

§. 43. Pr/»a;?f J autem & Dei, icfuicaufa^ curare debuijfe^ ut omnia fe-
cundurn legespr^fcriptas admtnijirarent , eo quodpopultts non v^intum juf^m fue-
rit Jingulis feptem annts congregari ^ utexPonttficelegesaddtfceret kd^c^ quifque
eorum fumma cum attentione librum legis legere teneretur Deut. 51. i o. &c. & 6.
7. &c. Facileconcedimus. Fatemur ttmm ad effr^natam prtncipum Itbidinem
ceorcendam permagni momenti futfe j cjuodmilitta ex omntbus ciutbmformaba'
tur. Nam ftipendiariis miliribus populum opprimere longc facilius fuilfer, nec
legitur ante Hyrcanum circa annum anteChriftum 154. poftquam fpoliato
Davidis fepulchro tria millia Talentorum indeabftulilfet, pecuniis iisfretum
quenquam peregrinum militem confcripfifle videJo(eph, BelliLib. i. cap.
a. &Antiq. Lib. 3. cap. ix. & Lib. .13. cap. \G. & Lib. \G. cap. 11.
apudUfler. t. z. p. 109. S^d Hebraorum prtncipesfoloreligiontsvinculoaf
fociatosfuijfe^ falfitatis convincunt ea, qux fupra diximus de communi Se-
natu fupremo &{eptennali, aliovecommuniconvcntu : quamvisnonnege-

mus

Adverfus Anonymum Theologo-Polittcum Liber Singularis . 3 1 f

rnus jurepro hofiehabitumfuijjey qui ^ religione defecijfet ^ cumaDeo, etiam
^ l^ac ejus republica defeciffe confiderari dcbeat , & pro utriufque hofte haberi:
■uarc Deus ejus exterminationcm funditus inftituendam prxfcribit Deut. i J.
B. 18. cum fic revera commilTum fit crimenlxfas majeftatis divinae in hac
rTheocratia.

§. 44. Quantum etiam adcompefcendamlibidinem Principum &populi
potuerit metm novi alicujus Frotheta^ facile patet ex Prophetarum munere
redle perpenfo. Nam eorum officium erat non (blum docere res pertinentes ad
timorem Dei , verum etiam tam plebejos quam magnates magno zelo redar-
guere, & acri fermone convincere, ac ad refipilcentiam hortari, ut viderc
cft^Chron. 15. i. &c. Jer. 17. 20. xi. &55'. 13. 14. Ezech.

17. 18. Nehem.9.26. &alibipaflim. SicfecitSamuel i Sam.ij.i^.i.Reg,

18. 18. Elias. ^Reg. 6, 51. Elizxus. xChron. 16, 9. Hanani. Efa. r.
4. 10. Efaias &^x. ly. 18. &28. 7. 8. 14. Jerem. 25. 14. &c. irao
nonnunquamincontumaces & rebelles corporalibuspoenisanimadvertere,uti
Samuel I Sam. ij. 3^. 35- Elias i Reg. 18. 40. divinoinftin£luprxnun-

I ciarc graviorespoenas peccatoribus infligendasjuti VirDei I Reg. 13. x. 3.

colL ^Reg. 23. 2.0. 21. Micha^as 1 Reg, 21. 14. z8. Elizaeus ^ Reg.

8.12. 13. Jerem. 28. 8. Samuel Sam. 3. 11. 17. 18. Nathan^Sam.

12. 7. II. Gad^Sam. 24. 13. 1 Chron. 21. 10. Ahias i Reg. 14.10.
::Elias I Reg. 17. i. &^i- ^9- ^^^g- Hulda^Reg. 22. ij-.&c.

^Prxdicebant etiam Imperiorum rautationes Samuel i Sam. 15*. 23. Ahias

1. Reg. II. 30. Elizxus2Reg. 13. 18. Ut & eventura bona, Efaias

xReg. 19. 19. & ^o. 5*. 6. Jeremiasjerem. 29. 8. 9. Jahaziel ^Chron.

20. ij. 16.

45-. Atque adeononleviscaulametusaderat, fimulac vel Principes vel
populus legem defererent. Scd quemv^ ^modo feProphetamoJienderet effe ^ eo
ipfo j/^s fummum imperandi hdbutjje^ nulla ratione probabitur: nam Deus
kmper in ea republica retinuit jus fummum imperandi , & reliqui fuei unt con-
ftituti ejus miniftri , qui revelatam Dei voluntatem fequi tenebantur. Qua de
caufa Deum perjProphetas quidem confulere folebant, ut Jeroboam per Ahiam
iReg. 14. 2. 3. y. Jofaphat per Micham i Reg. 22. 5. 7. 11. 14. I-
demcum rege llraelis per Elizxum 2Reg. 3. 11. 12. 13. Ezechias per E-
(aiam 2Reg. 19. 2. Jofias per Huldam 2 Chron. 34. 21. 22. 26. Sede-
cias per [eremiam Jerem. 21. i. 2. &3(3. 3. 7. &38. 14. SednunqUam
Prophetis expetitum aut concefliim fuit fummumjusimperandi. Producatur
uUus Scripturae locus , quo id evincatur , ex Prophetix munere fummum im-
perandijus obtentum unquam fuiffe.

(^. 46. Piobeturetiam, Q^\iod7i&nt\xxmodo,?rofhetarumexamenj veri-

Rr z nf

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

3 1 6 ^gnert a Mansvelt

neforent, an falf , fik Principzs juMciofietife , &nonSaccrdotum, Levita-

rum, acSemorumfeutotiusmagniSenatus, contraDeut. 17. 8. 13 & iq

17. Scfila Princip^au&oritatereceptosvelrejeaos fuife; Utifomniat Anonv-'
mus. ^

§. 47. Nonnegamusetiam promotam fuiffe Reipublicx tranquiflitatem ex
eo, quod Prmceps relijuos nobilitate non exceUebat , nec jure fanguinu Jedtantum
rattone atatts & -uirtutis. Sspius enim obfervatum multos vano nobilitatis fo-
lo titub fuperbos , non mfi feditiones & turbas in Rebufpublicis excitalfe , eaf-
quepe^TundediJe, &aIios folo jurefanguinis imperium tenentes, iilud vef pro
patrimonio vel abfque requifitaprudentiaSc fapientiaadminiftraflc. Cumalii
verx virtutis & brtitudinis ac fapientiac nobilitate & longa maiorum , virtu-
te parium , fcrie condecorati non parvasRebuspubliciscontulerint commodi-
tates & hrmitudinem omnino immutabilcm , quod omnibus tacentibusfola
noltra alta voce clamaret.

§. 48. Tandem plurimum adpacem etiamcontuliffe, c^mo^ Principes
mwerfamthtta, nonmagudefidertobelH, quampac^teneripoterant, abfquc
difhcultate concedimus. Sed Principes d rebus novis abftinutfe, ne fummum
Fonttficem adtre tenerentur , & coram ipfi praterdignitatem ftare , nullo modo
credibile: nam cum hoc fieretexordinationedivina, nonnifiperfuperbiam
^Ueo dehciensPnnccps, hoc prxter fuam dignitatem cxiftimare poteft Hjec
de Prmcipibus.

§. ^i). Ftdendumjam, qua ratione populus retinebatur. Ex imperitfundamm-
J^^^ ^'^«°fi^g"^^r«»^ amorem in ctvium antmis oriri debuife , ut nihil
dtffictlfus fuent, quam patriam prodere vel ab ea deftcere. Nam a Deo deficie-
bat, qui a Patna; &Deus, qui eosa^rumpfcratinfuumpopulum, afefolo
gratiofe per revelatas fuas leges regendum , ih quem Anonymus inepte , ut fu -
pra yidimus, dicit, eosjusfuumtranftulffe^ cumforetjuftiffimusimperii&
gloriae fuae vindex potentiffimus, non tantum omnes infidias & de-
fcaus noverat omnifcius, fed & per fuos Prophetas patcfacere poterat, &
leveriffimis ac mevitabihbus poenis puniebat , cum adeo exprelTe prohibuilTet
obfervantiam legum populorum extraneorum Levit. 18. x. 5. 4,, 5.
Quare odio infenfiffimo perfequebantur omnes a Deo & ejus mandatis
dehcientes, idquepiumcredebant, utpatetPfalm 1 39. ao. zi. zz. Exten-
dentes etiam idem odium nonnunquam adomnes aliasnationes, &aliarum
nationum quofvis homines, quibus feomnibusmodis, quamvisf^penon fa-
tis redte, longiffime praeponebant. Ita ut vix poffibile fuerit , Judauminfi.
dem ahcujmextranetjurare, eique obedientiam promtttere , tantas illud odium ,
multismodis, in corum ammisagebatradices j anfatisrefte? minimcdixe-
run,

§. 5-0. Ex'

A dvcrfus A nonymum TJycologo-Politicum Liber Singularls . 317
§. fo. ExtraPatriamhabitare cumeaip.
la divinitus conccfla, foretimagomelioris&digniorespatrixpofthancvitam
poflidendae & inhabitandse , acDci cultus non nifi in Patrio folo exerceri con-
ccderetur. Sed flagitium fuijje , fi quis extra culpam a fuis profecutus , ad vi-
tam conlervandam etiam inter alias nationes fubfilleret , nunquam probabitur.
Aliam fuilTe rationem eorum qui malo animo & terram & cultum defererent
Cc confequenter a Dco deficiebant, & qui contravoluntatemiisprivabantur
in folam inculpatam vita: tutelam , cuique Scripturam infpicienti fiet apertiffi'
mum. Non poterat autem quis exiliodamnari^ quianonerathominumalios ^^,
privareiisquaeaeternam fpeftantfalutem , cujuspretium nulliflagitiocompa-
randumjfed folius Dei,h3Bcgratio(econcedentiscuicunqueplacuerit.Tantuser-
gocum foret Amor in Patriam , fantum in alias nationes oa^/V/»; , injuftisfspe
caufis in immenfumadau6lum, Scnationumcontrarioodiooppofitum, mi-
rime mirandum Judaos quidvis fro Tatriaconjlantifimeferferrepotuijfe ^ &
fubjugatos, toties fe fuis fuperioribus oppofuifl!e Principibus. His acceflifle
rationem utilitatiSy(\nz fruebantur ex legibus circa bonorum pofl^eflionem a Deo p^^,
latis. Acceflifle fummam obedientia difciplinam, qua ab infantia docebantur om-
nia ex determinato legis praefcripto facere. Acceflifle nonnunquam celebranda
ex Dei mandato otium e^Utiriam. Acceff^freCummamTemplire^verentiam^
&c. ad confervandam popull obedientiam aptiflima media, nullusdubitare
poterit.

§. 5-1. Superefl:jam, utcum Anonymo, caufasinquiramusquarefadtum
^St , ut Hehra:i toties d lege defecerint , cur toties fubaBi fuerint , ^ cur tandem f^g,
imperium ommno vafartpotuerit. Proferrihic^e«fa- contumaciam puerile dicit ^ ^°3-
& plane ineptehxcomniaconjicit/wir^w^Dw, dequamiratur quodf<?«f;?<:^-
leftianimofotueriteffe , de Deo non aliud loquens & cogitans, quam impuriflimi
gentilium, Deum, infliarhominum , oranisgeneris paflionum&afFe<auum
vitiis, fubjicientiura. Quare hsec diftinaius^perpendenda funt, ut pateat
quid utrique fit tribuendum , populi fcil. contumaciae & irae divinae. Deus
pnmo cum populo in ^gypto verfante, omiflis ^gyptiis & aliis gentibus,
egit, tanquamcumfuo, fibieiearo, quaficuminfante, pueroHof u. i.
pnmogenitofiIiofuoExod.4.2i.cuifemanifeftavit,&fublata manueosplane
certos reddidit, quod fecundum promifla Gen, 17. 7. 8. futurus efletip-
forumDeus, ideft, quifecundumpotentiam Scgratiae fusedivitiasipfiseflet,
infuturo Meffia, fapientia, juftitia, fanftificatio & rcdemptio i Cor. i.
30. Non dominus qui difficilia praefcribat prascepta, qui onerer, quijugo
premai, delaflet & in fervitutem redigat , velfuje voluptatis& utilitatiscaufa
moleftiam fubire cogat populum : fed Deus quinullo indiget, qui glorificari
vuk, utpotens, bonus, verax Sc reflus , quiaraari, ut verum& folumbo-
^ Rr 3 num

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

3 1 8 ^gf^^i ^ MansveU

n um , & qui populum fuum, ut fponfara, fibi defponfat per fidem , qua fibi vi-
vat, fuacau(alaeterur 5 6c in(e glorietur, quieosdufturuselTetadterramma-
nantem melle & iafte, decus omnium rerrarum , additahac quafi acceflione
ad mcliorem promiffionem , cumDeushancelegerat terram,ut ledemfibi, in
qua gloriam fuam hominibus manifeftareconftituerat. Mifitineum finemad
jpfos Mofen, ut coram ipfis^: iEgyptiis miraculafaceret& Ifraelitishanc li-
berationem annunciarent Exod.3. Sed oblatam Deigratiam per inobedientiam
contumeliofe rcjecerunt Ifi-aelitse Ezech. 20. 8. prxferentes prgefentia& vi-
liffima ciim tanta fervitute fuftinenda , infinite majoribus rerrenis & aeternis bo-
nis Jc mma cumlibertate frui promiffis. Quam caufamjuftiffimam cum Deus
haberet eos in ipla jEgyptoconfumendi, propter nomen fuum tamen , neid
profanaretur coram gentibus , coram quibus ipfis Ifraelitis innoruerat Exod. 6.
%. 8. Ezech. To. g. Pfalm. 106. 7. i^. eos eduxit ex ^Egypto & de-
duxit in defertum , ubi quamvis viderint Dei gloriam & illuftriffima figna , de-
cies Deum fuum 5 utipfeconqueritur , Num. 14. ^i. tenraverunt, &ejus
voci non paruerunt. QuareDeus, cum, fimulac ad montem Sinai , locum
reftituendo&perficiendocultui Exod. 3. ix. deftinatum, perveniffent, &
poft initum gratiofiffimum illiid foedus Exod. i x.^" .6. & accepta mandata , per
quse fi quis ea faciatjvivet Ezech ^o. 1 1 .interea dum Moles in monte diutius ali-
quantulum commoraretur , eredlo vitulo, & maximedereftabili idololatria ,
Deum tentando ab ejus foedere & mandaris turpiffime deficerent , dedit ipfis fta-
tuta non bona , & judicia quibus non viverent , & impuros illos declaravit cum
donis fuis, rejiciens omne aperiens vulvam ( feu primogenitum ) uteosva-
ftaret, ut fcirentquodillefitJehovaEzech. %o. xj. x6. Cum autem hujus,
aliarumque tentationumdivinarum & rebellionum radix fuerit, eorumani-
mus contumax , advcrfus tot Dei promiffa , dclideria , miracula , & figna ma-
nifeftiffima, q.iibusadobedientiam invitati roties fuerant , & nonnifi duriffi-
mumillud obidientiae divinx praefcriptumoblequium , confequenterhorum
non bonorum ftatutorum ac omnium aliarum rigidiffimarum poenarum a Deo
juftiffime fepius infli£l:arum,imo tandem totius, qualem jam videmus, rejecClio-
nis antecedens & meritoria caufa fuerit , ineptum plane eft , quod hic dicat gentis
contumaciam pueriliter caufari , praecipue cum ipfe Deus hanc eorum omnium
caufam in Scripturafaepiusproferat. Exod. 32. 9.^ 3 3.3 . & 34-. 9. Ezech.
2.0. ficMofesDeut. 9. aa. 23. 24. & 9. 6. 7. 8. Rom. 9. 20.
^5-. Paulus. A'£t. 7. ji. Stephanus. Zach.. 7. 11. 10. Zacharias. Nehem.
9. r^. 30. NehemiaSjquosomnesimpudentiffimumhocanimalpuerilitera-
gere dicit; folus fcilicet ille vireftnonmodo Apoftolis& Prophetis, fedDeo
lapienrior.

§. Sed inquit cur h^cmtiorcii^uis contumaciorfmt. Ignorasne illudhomi-

num

Adverftis Anonymum TheoIogo-ToHticum Liber Shigularis. 319

numinepciflime ? eadem quaeinte, inillisYuitcontumaciaecaula, fcilicet im-
puriffimus animuscarnalibusappetitibus & afFe6tibus repletus, acin denliffi-
mis errorum & peccatorum omnis generis tenebris haerens , qui quamvis etiam
in aliis fuerit nationibus , quia tameniis non tam illuftris& toties multiplicata
gratia contigic , non toties Dei nomine moniti , convicti , &c. quibus non ob-
llaniibus fuis adhaeferint peccatis, uti Judaei&tu, quiinterChriftianos, ut
liber tuus indicat , vivis , apertiffimura eft eos minoris contumaciae reos fuifle ,
quamtu cum tui {imilibus.

§. 5-^. Fruftra itaque & eadem, qua Ifi'aeIitaccontumacia, nonagnofcis
contra Dei teftimonium , eorum contumaciam fuifle caufam defe6luum , &
tandem vaftati eorum imperii , ac eam in (blo Deo quaeris , qui quafi ex teme-
raria quadam ira vel vindi6tae cu^iiXint confiMntius iUudimperiumjwluiff^ &
I fiatuta non bona dedijjet^ ut eos uafiaret^cuique^ Taciti verbis dic\s^illo temfore nojt
fuifje cura fecuritatem illorum , fuijje ultionem. Non diffitemur Deum Jfraeli-
tarum peccatis offenfum , prxceptis bonis , in poenam juftiffimam , & fimul
ad Judaeos inftar fracni retinendos in officio fuperaddidifle ftatura n on bona , id
eft,per quae obtineri pcr fe non poflet ipfi {alus,cum confiftcrent in differen tia ci-
borum , &potuum, lavationibus& purgationibus externis, facrificiis opero-
fiffimis, & omni illocultudifficilHmo, per omnem vitam ob(ervandomagno
inetu & inquietudine A6t. 15^.10. Heb. i. 15'. datonon tantum, (ed&c. quac
iram operarentur Rom. 4. 15^- Jic praeceptisbonis adjcciffehorribiles execra-
tiones, de quarum effe6bu uteflent paedagogus ad Chriftum Gal. 24.
Rom . 10. 4. utpoteob transgreffionem appofita Gal. 3. 19. quaejudaei pro
jaeternis habebant , quia ea habebant pro bonis, cum eflent fimul umbrae rerum
futurarum, accedente corpore periturae Col. x. 16, ij. & fecundumomnia
per iapientiam Dei fic fuerunt confticuta,ut fua natura tenderent quafi fja fpon -
te ad interitum, nam uni loco alligata, & certis perfonis, & temporibus,
eorum mutabilitatem aperte prodebant. Atque adeo Deus quidem exiraju-
ftiffima tale jugum impofuit, fed praeceptorumeorum debilitasadjuftitiam,
& tempus determinatum non nifi afapientiffimo Deiconfilio profluxit, quo
fuam ecclefiam aliter in juventute & infantia voluit regere. Itautnonabfque
blafphemia dicat, Deo cura no7%fuijJe fecuritatem eorum , cum nihil magis curac
fuerit, & Mofes teftetur Deum eos caftigafle, ut pater filium Deut. 8.
Nonpotuit autem Deus impunitadimitterepeccatacommiflajCumjamadin-
teritum inclinaret imperium eorum , ipfis fic fua culpa pracbentibus occafionem
ad illum inreritum, &quantum in ipfiserat^quamvisinfcie, promoventibus
imperii fui ruinam a Deo illo ipfo tempore fapienter ab aeterno determinatam.

§. 54. Quare Anonymushicinepteftatuit, ininftituendarepublicaDeum,
ante rebellionem vituli, aliud habuifle intentum^ ex quo fi refpublrca confiituta

M-

10 f.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

aoj.

320 J{egneri a Mamvelt

frifet, omnia fecunftme fehabmjjent, &nunquam defiiflent : jam atitemex
ira conftiruifle hoc tendensin populiinteritum iraperium. Nam Deoab»tcmo
funt cognita confilia fua. Nec baec imperii inftitutio tcndit in populi teu homi-
num interitum , fed regiminis illius , quatenuserat umbrafuturiboni, &fer-.
vitus , qua liberanda erat eccleGt, poftquam jam ad majorem pervenerat ^eta-
tem, ad quem interitum pcrveniffct , licet non peccafTent , cum ex peccato non
mteritus ille , fedjugumfuent. Itautea conftantiahorumprseceptorum, non
gratia,fedpoenamajor fuiflet, &fervitus, imocrudelitas, &fummaimpru.
dentiaDei , qua Ecclefia jara majorennis inftar infantis fuiflet coercita, &
umbris dufta fme ullo corpore. Nifi forte abfurdus Anonymus cum iEfopico
cane umbram pro corpore captet.

§. 5" 5-. Quantum vero ad Hifiorias ^ quibus Anonymus fuas abfurditates
confirmare conatur, non diffitemur Ifraelitas hoc jugum ^gre tulifle, &eifc
muhis modis oppofuiflb , nam haec ipfa fuit eorum contumacia , qua fibi fuam,
nonimperii, quippe quod fua naturatendebatadinteritum, ruinamprocu.
rarunt, & promoverunt : Deus enimex iraquidemjugum hocdifficilereddi-
derar , fcd etiam ex gratia eo utebatur,ut psedagogo ad Chriftum , cui illi rebel-
les filii fefe oppofuerunt. Primarebelliofuit ea, c^u^mmiiitunKorahcumftm
Num.i6.i. &c. Levitarum ekHtonem ^egre ferentes ^ unmmiitv claman'
tes .omnesaquefanaosejfe, caufantefque Mofen , fuam tribum prx omnibus
eligen tem , & j us pontificatus fratri dantem , nihil divino mandato , fed ad libi-
tum omnia inftituere. Hi cum in fignum fideiadhibitomiraculoomnesex.
imaiforent, nova & totius popuU univerfalis feditio orta fuit , credentis fcil.
cosnon Deojudice, fed arre Mofis exrina:os effe , qmtandem, utinquitA-
nonymus, fojl magnam cladem feffus feda^uit , aji ita ut omnes mori mallent
quam^vwere, quare tunc tem^oris , ^trgxi, feditiomagis defierat , quamcon^
cordiacceferat , c^uod Scripura tefiaturDeut. 31. 1 1. 27. 29. Sedquidhxcpro
Anonymo ? An exiftimat his juftam fuifle rebellionis caufam , & confequen-
ter injuftam poenam populo infliiVam fuifle ? An putar non Deum fed Mofen
fuis artibus hxceff^ecifle miracula ? An Mofi & Scripturae fidem non habet,cum
teftantur Aaronem & Mofem apud Deum interceflifle pro rebellibus, Num. 16.
i 1 . 4-8 ? An Deo non credit , qui ipfe reftatur fe Molen & Aaronem cum Le-
vuis , rejeais aliis omnibus, fibi clegiflTe, Exod. 3 . 10. & 4. 14. 16. & 28. r.
& Num. 3.11. 12. &c? Anlaudathancpopuhpervicaciamquamorimallent,
quam vivere fubhocjugo,a Deojuftiflime,&in fummam eorum utiliratem,im.
pofito? velan putatjudaeos fuopericulo divinis mandatis obedientiam reae
denegafle,uti de lumma poteftate loquitur fupra pag. 1 8 y ? Sin minus, quid hxc
taciuntadRhombum?NecMofes, D^//^ 31. 21. 27. 29. teftatur hanc/^./rr/^.
nem magis defiiffa , ^/ww incefijfeconcordmm, fed generaliterde populipcr-

vicacia

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

MverPis Jmnymum Theolo^o.PoUticum Uher Singulans. 3 2 1
vicaciaSccontumacia, loquitur jam fepius experta ; exqua (quod Anonv-
nio plane adverfum eft) concludit, quod poft ejus interitum omnia foret
corrupturus, quantum poterat, jam mortiproximus, bec avertere ftudens,
cc maxmie lana praeknbens mandata.

§. 5-6. Quibusnonobftantibus, imocontumaciatantoma?isaccrefcente
poft ejus movitmmagnce kcm^^unx ntutamnes, magnacfueadomnia Ucentia\
luxm &Jocordta, qmbmommain detcnus tre aepertmt , donecfape fMbaEiiim
di^vtnum flaneruperHnt & rcgemmortalem, rejc<£loDeo, voluerunt. Atiue
htncingens materta mvis fedttiombus , ex ^utbus ettam tandtm imperit tottus rui-
najeciuutaefi. Sedmhis, adimperii Hnem ufque profequendis, Anonymi
ve.tigia legere, mmmieneceifarium eft, tumquodiniisniladeoprocula ve.{f<
ntate rccedat, qum fupra fueritexaminatum , tumquodnobisniladverfum
contmeat Nam noftra Iponte fuprajammodoconceffimusJudjEos fuapervi-
cacia, rebcllionibus &peccatisaDeojuftiffimepuniendis, ruinam imperii &
cultus, ex Dei fapientia tantum ad tempusinftituti, detcmiinato tempore.
nonparumpromoville, vel potius aptiffimam ad eam prcebuiifeoccafionem'
tumquodexusmimmeconcluderepoffit, utidebebat, hocimpcrium nonex
primo & lapicnti Dei propofiro , fed tantum ex miranda quadam , & forte non
inculpabih, ccelejtis annimtira, ut profaniffime loquitur Anonymus, cui
nonfecurttaspopult, fed, uticxTacito addit profanus, ultiocurAut, pro-
fluxifle. Ucpote quod, pr^ter jam di^as rationesillud refcllentes , &clemen-
tix&praecipuejuftmxdivinx, quas adeo extollitAnonymus, utfupraea
fola de Dco cognofcenda defendat, apertiffime repugnaret , nam irrationdis ira
& vindicla non exjuft.tiavelclementia, ledexbrutoquodam impetunaunr.
Pcrpenaire quam parum fibi conftent enores. J„ vero imperium hoc ^ qua
rattone aternumejfepotutt, imitabtle ft , vel ptum , id , <juoade;usfiert pote/} '°7-
mttart. Dequo dubitan ncquit , fi talefuret, quod fallbafl-crit Anonymus'
cum empcr, lecundum ipfum Anonymum majusbonum minori prxferen-
dumht, td exfe^uenttbus inquit, patebtt; ubi aclnos videbimusineptiasejus,
qu.isexhoctammeptofundamentodeducit.

§. Corenodis loco, ex iis quae hoc capite tradidit , notari vult, Jut
dn>mum ftve reHgionts ex paBo ortrt , ftne ^uo nullum eji mftnaturale , e^ ideo
Hebrai, inquit, nttlla pietate erga gentes , qua paaononinterfuerunt exjufTtt
reltgtonts tenebantur, fed tantum in concives. Sedprofe<aohic OEdipusadfic
oportet, nonDavus, qui interpretetur , quid huic homini fit jusdivinum,
quod&rehgioiiisdiat, & expaarofluit, & quidnaturale, quod nullamdo-
cet pietatem. Quantum ejus mentem afl-cquor putat fus naturale nullam doce-
re pietatem erga Deum vel proximum , fed folam veritatem , nam apud eum
pag. Philofophijefcopusnihileftprxterveritatem. Fidei autera fcopus

S s obe.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

3 ^gneri a Mansvelt

obedientia & pietas. Ita ut'obcdientia ftcpietas fintinregnoamioneplanedl-
verfo & feparAndo p^>g. iya nec fecundum cum Dcus fiiuuralirer magis
quicquam juris babet in Hominem , quamunus hominum ifiallum : Quare
cenfetjusdivlnumjquod etiam religionisdicic ^ quodquedc^Cetob^dientiam &
pietatem erga Deum & pfoximum, non nificx padliooriri^ undepufat pag.
iSy. fummxpoteftati liGitumefTe, nuUojurcnaturalirepugnante, fuocum
peridulo & danino^ Deo in jurc fuorcv6latoobedientiam dertegafe, &non
nifi ex pafto debere . Et ex eodem fondamento hic dicit Hebraeos , nulla pieta-
re erga genncsobftriitosfuilTc, quiapafto, qustleinitumputat Exod. 3. non
interfuerunt. Quae eft apertiffima abnegatio Dei, & illius lociExod. 3. cor-
ruptio, jam fupra nobis late refutata.

CAPUT VIGESIMUM TERTIUM.

Ex HebT(tornm T^publica & Hijforiis quxdam dogmata poUtica

Concluduntur.

tAna- I. 'TpAndcm ut pateret in quem'finem. tanromoliminecorrupi{rct(?c

^j^j3^ Jl invertilfet inftitutionem & adminiftrationem Theocratici intcr

P"^^' Hebraeos imperii , hoc capite format politicas quafddm ex iis conclufiones inep-
tiffimas & abfurdifTimas maxima ex parte ^ poftea noftfse Reipublicac quantum
potuitapplicanda^, & fic fubfacrafpecieintfoducendasineprasfuasopiniones
& fcntentias , ut volentc Deo , mef idiana luce clarius unicuique faciemus. Prx-
liminariier aurcm prgemiftif , quod , ^uamvif Hebraorumimperium^ prout
ipfe fomniavit ex prima Dei intefiriofle , antemirabilemillamcueleftisanimi,
ut loquitur impuais , iram & vindi6^* cupiditiem , id conftituendum fuiffe ,
^termm ejfe fotuerit ^ idemtamennm^jammitmfojjit^ nec etiam confultum
fit. Sed cur qu^fo? An non femper mnjus bonum minori prasponendum eft ,
quoddicispag. 178. aeternam cfl€ vcritatem. Rationcm reddit. /v/!?;w, inquir,
fi qui fmm jm in Oenm transfirre vdlm , id curn Deo , fcuu Hebtaifecerunt^
exfrefe pacifci d^berm^ adeoGfue nontantumvohmtiisjmtransferentium^ fed
etiamDei, in^^em ejfet transfirendum^re^juireretur. Verum quis profundiffi-
mam buius di£li abfufditatem exhaufiat. Supra demonftravimus, quamab-
furdum fit^ Cfestturam fuum iti Deum transferre, &quam contradifto-
rium , Dcum in hominem nulfumhabcrejusnifi cxhominisarhitrio&gratia
in DeUm tranflatum. Non lubet hanc camarinam iterum movere. Solumre-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverjus AnGmmum Theologo-Poltticum Liber Singularis. 325

lpiciamiispa61:umcum Hebraeis initumjExod. Quidibicontigir, Anpopu.
lus vel ex amore vel fapientia Deum fibi Ptincipem elegit ? An in eum tranitu.
lit Jusfuum? Nihilminus. Deus fibi aflumpfitpopulum , folagraria, csete.
ris prgeteritis; in hoc cft charitas, inquit Apoft. i Joh.4.. 10. non quodnos
dilexerimui Deum, (ed quod ip{e nos dilexerir. Mofcn mifir, popuio nihil
tale quid cogirantc. Exod. 3. 10. imo per inobedientiam rejecerunr Deum
Ezech. ao.8. Et poftquam in deferto, ad fplendidiflima Dei promilTa, fub
obedientige, natura Deo ad omnia fua mandara, quocunque modo reve-
landa, debirsc, conditione propofita, ut natura di^labat & imperabat , in
©mnibus obedienriam Deo prseftandam pollicitierant , fummacum contuma*
cia rebellarunt & divino imperio fepervicaciteroppofucrunt , unde facile vel
cacco patet, quam inepte dicat Hebraeos fuum jusin Deum tranftulifle. Fa-
teortamen, quod, cum jamDeusnuUipopulotaligratia, tale concedatim-
perium, aut tale foedus ac Exod. 19. 5. 6^. cum Hcbraeisinent , nececclefia,
jam majorennis & liberioris naturac , taleferatjugum&inftitufioneminfanti-
lem , nullum etiam id legitime aut fapienter imitari pofte. Oiim Deus per Pro-
pheras ut patet Jerm. 3 i . j i. 5 3 . &c. promiferat fe hifce temporlbus poft ex-
clufum antiquatum & abolitumHeb. 8. 10. 1 J.prius fa:dus,feu teftamenrum,
faftum, cum populum fuumeducerer ex iEgypro , quod quafi acceffio fue-
rar foedcris & reftamenti , fubquoFuerunt Patres, Gal. 3.17. novum ereitu-
rum efle foedus, longemelius Heb. 7.21. quoJ nullam admitteret dominatio-
nem & fervitutem externam , & idcirco antiquari &: aboleri non polTet , cujus
Mediaror non Mofes authomoquis, (ed Deushominis naturaafTumptaHeb.

1 5-. I Tim. y. quod confirmatum , non fanguine brutorum , (ed me-
lioribus hoftiis Heb. 9. 23. fanguine Chrifti Heb. 1 1. 14.. ijoh. 1.7. cujus
leges non in tabulis lapideis , fed carneis cordis, Splriru Dei tanquam digito
funt confcriptse ^ Cor. 3.3. cujus ^ccrdotium non foret inconfummatum uti
Leviticum Hcb. 7. 11. nam murato Sacerdorio neceflario ficbar muratiolegis,
m Apoftolus ibid. vers ix. (ed «ternum & immutabile ibid. vers 17. 18.24.
quocirca cum nec in ipfo illo foederejam ulla polTer ficri mutatio , planc abfur-
dumforetdivinumcuItum& imperiiformam adeam difficilem Hebrseorum ,
umbratilem & penturam neceflario conformare.

; §. Secunda, quamaddit, Ratio, ab urili defumpra, nonnifieosfc-
rit, ^Ht foU abp^ue externo commercio %/ivere non poflent. Itaut, fecundum
eam ex Anonymi mcnte, licitutn fttiis , qui tali commcrcionon indigent ,
Hebraeorum imperium , cum omni cultu Levicico , revocare , eujusablardi-
tatem in hifce remporibusjam demonftravimusgeneralirer in omnibus. Muha
tamcn , ur mquir, Anonymus in Hebrgeorum imperio fui0e , noftris tcmporibus
nQtatHdigniJJima^ qtiaforfanimitari confnlttjftmum effet ^ nimisartxienon ex-

Ss X amina-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

2.08

5 24 l^egneri ct Mansvelt

amlnabimus , fed quxnam talia cenfeat , & ranquam adfcopum fuumfaciemia
producat, diligenriusperpendcmus.

§. 5 . Circa conftitutioncm Theocratici Hebrxorum imperii Duo notat.
Prius 5 Ouod contra Dci regnum nonpugnet , fummam Majeffatcm eligere , eju^
fummum imperiijus habeat. Verura aeque facile potuiffet aflei erc, quod contra
Dei rcgnum non pugnet fccundum conftituere Deum. Namfi ^ uc ineptir,
Hebrai omne fuum jus in Deum tranfiulerunt , quid iis fupererit , ut aliam a Deo
fummam Majeftatem eligant ? quidjuris habebit illa Majeftas? Et cum
fupra pag. 207. dicat omntjus divinum fi vereltgionis expailooriri^ quidni
faac methodo licear mihi cum homine ineptilTimo ineprire , vcl potius ei (ecun-
dum proprias ineptias refpondere, poft inicum cum Deopa6ium , &Deolic
jus divinumobtinente, aequefecundumeligereDeum , acaliama Deo Maje-
ftatem imperandi. Exiftimate, quam hoc dignum notatu fit. Etquisfufco-
pus ejus ad quem hsec faciant. A populo Moji traditum r\or\ fuijje fummum jus
imperandi: fed agnitum;tantum fuifle miniftcrium a Deo impofitum, qui
Jfummum jus&^ imperium fibi rcfcrvans , Molen elegerat miniftrum , & popu-
lum de eaele£l:ionep!anecertum reddidit, itautnonnifinaturamabneganres,
talem Dei miniftrum, rcjicerc potuerit, fupra jam ahquoties probatum fuit.
JmoDeus Deut. 17. ly. exprcflc prohibet, ne aUum fibi pracpouant regem,
iiifi quem ipfc Deusclegerat , manifeftefibirelervansomnem Principumillius
populi ele^tionem.

§. 4. Pofterius notatum eft , ^Hiod cjuamvis facrorum minijlri legum inter-
pretesfuerint , eorum tamen nonerat^ cives judicare ^ nec alic^uemexcommuni-
€are. Verum cum excommunicatio quid foret ibi non innotefceret, mirura
noneft, quod eam adhibere non potuerint. Hic videatur ScldenusdeSyne-
driis , & Sanhedrin Coccaeji. Praeterea cum repugnaret Reipublicae , ne quidem
judices aut Principes id potuere, nam abfqueexilio , dequofupra, nonpo-
tuiflent excommunicari. Deinde, vide Dcut.17. 8. 13. latc traditur facerdo-
tibus poteftas judicandi cives, ctiaro mortisreos, Tandem etiam nuUum erac
difcrimem caufarum qux judicabant^r in Sy nedrio magno , inter Civiles & Ec-
clefiafticasi fed tam has quam illas cxaminabanl: & judicabant, illiulque fenatus
partem lemper ctiam cx inftituto divino conftituebantSacerdotes&Levitx,
qui ibidem ut membra talis Scnatus omnia judicabant; quare etiam Chriftus te-
ftatur, quod in fede Mofis federint. Mat. 13.2.5. Nec quicquam flmile poteft
inferriexexemplis adjurationisJofuaJaf6, 16. (^Saulis 1 Sam. 14. 24.^^'
juramenti temerarii Jfraelitarum Jud. x i . 1 8. Nam prxrerquam quod ipfis poC-
tim opponere amaram aquam execrationis 6c adjurationem mulicris praevari-
cantis a folo Sacerdote praeftandam Num. 5^. 18.21. ibidcm nullo mo-
do. Sacerdotibus & facrorum miniftris omne judicium interdicitur: imo

teme*

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

AdverpM A?207iymum Thcolo2^o^?oliticum Liher Sin^ularis. 325-

temerdrium illud juramentum Ifraelitarum Jud. lo i. &" xi. i.fatisapparetii
toto Scnatu 6c conlequenter a Sacerdotibus ScLevitis fimul prseftitum fuiflecum
omnibus aliis. Ita ut , hacc Duo notata , ad Anonymi fcopum plurimum fa^lu.
ra, a Veritate valde procul difcedant., & admodumdebilefint fuHdamentum
eorum quae fuperftruere conatur.

§. 5, Similia mV2 »^f^fexHebrjeorumfucce{ribus& Hiftoriis, quibusnon
parumproditjtum quam iniquofit ergaomnesecclefiacminiftrosanimo, tum
quam turpis noftrae reipublicx fupremarum magiftratuum adulator • illos intcr
Ifraclitas omnium hserefium & aliarum calamitatum fclascaufas conftituens,
ut itahosconcitaretad iniquum in eosdominium , & hisproponens, fedfalfb,
quantos ea refpublica fuftinuerit labores ex fuisPrincipibus& prsefectis mili-
tum. Primonorat, Ouo^ ymll^ m Religione SecLc fuerintnifi foftc^uam
fontifices in^ fecundo imperio authoritatem habuerunt decretandi ^ negotta
imperii traBandi, ejua au^oritas ut ^eterna efi^et ^ jris ftbifrincipat/isufurpave^
runt^ tandem regcs appellari njoluerunt. Secundum impcrium cujus defe-
<ftum, vel potiusfubquo Judceorumdeteilum, nuUomodonegandum, no-
tari voluit Anonymus , ni tallor ei eft , quod obtinuit poft reditum a captivitate
Baby lonica , quando tum Refpublica , tum Ecclefia tam fubditorum quam du-
cum malitia, fic dirigente fapientiflima Dei providentia varias fortunse ftatufque
mutationes fubire coa6ta fuic, jam Perfis eorumque Satrapis, & cum iif.
dem poftea Graecis fub Alexando Magno eorumque fuccefloribus Lagidis , &
Seleucidis, ^gyptiis & Syris regibus fubje61:a, ufque dum tandemfubAt
nionxis , Arabice fic diftis , quod forent religionis Patrias , Venerandi Antifti-
tes majorem recuperavit libertatem , iterumdiminutam afubiequentibusRo-
manis eam Herodi fubjicienribus. Cumautcm primiducesHebra^isprsepofiti
forent, non penes eos (bloserat fummarei, {edadjunftoshabcbantprimores
paternarum famiIiarumEzr.4. 2. j.&j. 2. S.&y.i.a. adjuncluml^^abebant
Pontificem, fimul cum facerdotibus 6c LevitisHagg. i. i. 2. 3. Itaut
hic quafi reftitutum videamus magnum Senatum oUm a Mofe conft^tutum in
quo non minus lacerdotes&Levitse^quam Principes& capira populi fuum obti-
nebant locum, & habuerunt decretandi aucthoritatcm & imperii negotiafi-
mul cum aliis tractandi. Sed hinc poftea contra legem , circa decretandi au-
thoritatem & imperii negotia adminiftranda, adejus ruincc prseparationem
plurimum accrevit Pontificum authoritas,praecipue temporibus Afmonxorum,
quibus etiam Principes fuerunt Pontifices, imoeorum ultimusHyrcanusRe-
gium nomen &authoritatem afllimfit, & ducatumjamanteacommutatumin
Principatum , in Regnum vertir. Huic mutationi occafionem prajbuit iple
populus, fimul cum ducibusadfummacriminadelapfus; nam hisimplicatus
abiEgyptiSyriaequcregibus, & prsecipue^b AntiochoEpiphane Syri^e regc

Ss 3 pcr

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

^2.6 T^^neri a l^iansvelt

per aliquor menfes ultra triennium mifere fubadius , & per Judam Machabxum
liberrati reflirurus, prioribus ducibus & pontificibus dMeriij , huic ipfi Hlio
MaiaihiGeSiicerdoris, mutataiotaReipublicaef-acie, & i'riiicipufUB& Pontifi-
carus djgniratem conceflit, fuccedentibus eriam uuobus cjus fatribus &: pofte-
rioris filio Hyrcano ; quem regnum erexiffe diximus. Cum autem hxc omnia
nuilo jure fierent: quippe quod Levitis& Poniincibas qualeserant Macha-
baei , extra Sen uum , cujus, poft legitimam ele£tioncm , non indecora membra
effe poteranr, nullus con veniebat Principatus aut Regnum ullum. A tque per has
reipublicae Judaicae concufliooes & mutationes cum ejus manifeftarerur infirmi.
tas,atque jam ad interitum praepararetur,exiirdem populi&Sacerdorumdefedli-
bus Deus etiam fpeciah fua Providentia varias in reHgionc (e6}:as & hrrcies oriri
pcrmifit, ut tanto mnjorexcitareturfiris& futuri Mefl];?E:, quiomniadoceret
Joh.4.25". defiderans expe6}:atio; quod tanto facilius contigit, quod hoc
rempore deficerent Propheraj, qui divina refponfa referrent, & fupe*
norum Prophetarum oracula magiftrorum gloflisadmodum eflent detor-
ta & confpurcata, de quibus populus acri contentione decertans, variis
icclis & taclionibus non confpurcari non potuit. De feitiscarumque origine
hic vide tlench, triharef. cap. xz.p. 3 14. Atque adeohanc ledlarum &

haerefium in rehgionc originem , Anonymus non Judaicae reipublicse Imperio,
ex cujus legibus Senatus ex Sacerdotibus, Levitis& Principibus compofitus
fummam rerum tenebat, ledejufdem defeftibus, jamcircafinemejus , tam
ducum &populiquam Sacerdotum maliria, & prudenriflimadivinadiredVio-
ne, obortis, adfcriberedebuerit , quareimperium ipfum cum in fuo vigore
ftaret, nullis talibus feitis fcifllimfuit. Ita ut nullo mododubitaripo(rit & ei
facile concedamus,quodnon exclufis, quemadmodum malefacere viderur A-
nonymus , ducum & populi maximis defeitibus & peflimis morum corruptelis
Pontificum adulatio , religionis ^ legum corruptio , harumcfHe incredihil^s aug*
mentatto , magnam dederint occafionem altercationihpts qua nunquam componi po-
tuerunt ^ & requifiverunt fuperiorem Doitorem , qui intcr tot avia rcftam
aflignaret viam : qui&nunciterumfecundorediturus , fuos in fumma ^loria
docebitomnia, &haerefibus, quaejam etiam cx plurimis , iniisreliquis, im-
pcrfeftionibus , oriri, & variis de caufis, etiam in iplameorum utilitatem ,
efledebentintereos, liberabit.

§. 6. Verum ut ulterius execrabilem poflet reddere divinorum miniftrorum
in noftra republica dignitatem, ex verbo Dei lcgirime determinatam & circum-
fcriptam,Secundo n^zl^Gl^iodPropheta^viri fcd.priruati^ prseter quos & Deum
taroen pag, 196. fupremos Principes fupraMe nullum agnofcere debuifle
affirmat; & quos pag. 199. dicif , eo ipfo quod fe talcs oftenderent, fum-
mum impcrandi jus habuilTe , hhertatefua momndi^ increpandt & exfrohandi

homi^

Jdverfus JnonymumTheologo^Politicum Liher Singulam, 3 27
homims magis irritaverunt quam correxerutft qui tamen a Regibm momttvel
cafiigatifaalefiettebantur, Pollquam enim miniftros, fub hilce nominibus mi-
niltrorum V. T. privaflet omnifacultatepeccatorescontiimaces, fecundum
id quod inV. T. concc{rum& mandatiimerat Deut.17. 8. 1 3. &inN. T.
plurimis locia , a fe fepnrandi & ex fuo medio legitimeremovendi , eosquc
folos omniuniin Do^lrinacorruptelarumreosegiflet, nil^Veftabat, quam ute-
tiam monendi 6c increpandi libertate & au£loritate privaret, Sed videamus
num & hocfelicius^quam fuperiora, fucccdat ? Prophetas nonnunquamfuifle
viros privatos, divino Spiritu aflos, non minus negari poteft, quamquod
etiam non ignobiles nonnunquam in publico munere conftituti fuerint, fed hcec
non morabimur. Fatebimureiiam , quod Prophetarum increpationibusfaepc
magis irritati quam correCti fuerint Judxi ; ut & quod magis flexi fuerint non-
nunquam regum caftigationibus, quam Prophetarum monitis.

§. 7. Sed veriseorumcaufisrccleperpenfis, manifeftum fiet quam abfur-
dc Anonymus eos culpans hinc aflerat, ^uodpits regibus imolerabilesfepefue-
rinty religionem ex talieorumlibertateplus deterimentiquamincrememiacce^
pip^ imo magna htnc orta fu}j]e beUa civtlia. Populus Hebritus ut & alius
qmvis , magis poenis <5c verberibus quam verbis flc£lebatur , ucrifque vero mu-
nitierant reges & Principes, Prophetge folishifce.Poenas quidem pr^nunciabant
fqturas, fedpraefentibusmagisflecaiturhomoquamfuturis: Etiam inprccfen-
tinonnunquani puniebant Prophetge, fedraro , &ideo fempcr aliquareftabat
populo vuna fpe» eflugiendi a Prophetis minata mala , cum Principum manus
fe eff^ugere non pofle apcrte viderent. Praeterea mifit Deus Prophetas tempo-
ribus plerumque maxime corruptis, cum vel populus regum^ fi forentpii,
mandatis non obfemperabnt , velpopulusaDeofimulcumrcgibusdeficiebar,
&ficfimulcumiisadverfus Dei mandara & Prophetas infurgebar. Itautom-
nis obedientia quam rebellis populus prasftabat regibus piis, fuerint ex metu
poenarum , & impiis ex profufionc in candem malitiam , & omnis inobcdien-
tiaProphetarum cx rebellione, qua yelpopulusvelrexcumpopulodefecerat
a Deo. Quare impoflTibiiefuit verosProphetas piisregibusintolcrabiles fuiffe j
ut fingit Anonymus , utriqueenim eundem finem non confpirare non potue-
runt. Sed impiis & pertinaciter vitiisadhaerentibusrcgibusProphetas&Deum
per Prophetas intolerabiiesfuiflfe^ quismiretur? Quod eti^im impii fjbditi ,
multiplicatis ad rcfipifcentiam mediis, tafitonfiagisobfirmatifueriftt inmalis,
& adeo (plendidis & fovcntibus folis radiis, quibus liquefieri debebat eofum cor,
induratum fuerit, quisidunquam ullo jureProphcrisirtiputaverit, fidiffimis
Dei adminiftris ? porci etiam gem mas pedibus conculcaftt , & mordent eos qui
conccdunt , ut in Euangelio. Orra fini bella civiiia per Pfoplietafum fatis rigi*
da manJata , nunquam demonftrabitur id contigiffe, nifi in populo Deum dele-
reme&adverfuseumrebellante. 8. Rex

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

2 iO

328 'Rpgneri a Mansvdt

§. 8 . Rex Afa.qui ex teftimonio Scriptura ratlone cultus divini & ntuum,quos
mtegros & incolumes ad legis praefcriptum relervavit, exceptis (blis excelfis,qui.
bus & Rex & popuius , per errorem, contra legem, unicum Salomonis templum
defignantem^vagunijquamvis veri Dei,& illicitum,per montes,& fub arboribus
cultum obfervarunt i Reg. 15:. 14. pie regnavit j quamdiu pietatem (eftatus
fuit, adverfarium non habuitProphetam , feu cum tamen Homo, etiamin*
ftar Uavidis, quem fecutus dicitur i Reg. ij. 1 1. deficeret, & contra Dei
mandatum, pietarcm dcferens, & immemorfavoris& beneficiidivini, ob-
tenti in glonofifTima vi£toria, quam de rege iEthiopum, ac cjus nu-
merofiffimo exercitu reportaverat, adverfus Baaf^un regem Ifraelis in-
juftum ci belluminferentem, noninDeo, fedincarnefiduciamcollocaret, &
veri DclTemplumexpoliaret, compilatisomnibusejusornamentis, qusecum
ipfe, tum Pater ejus Abiah dedicavcrat & introduxerat , ut ex iismunusad
Bcn-hadad Regem Aram, fimulcum omnibus ahisregibusfinitimiscupidiffi-
mum explendi odii fui contra femen Abrahami , ahifque particularibus de cau-
liseiinfenfiffimum , mitteret, eumquetam illegitimomodo|permoveret, ut
irritum Faceret pa£tum fuum cum Baafa rege Ifraelis , atque ita terram Canaan,
quam Deus Hebraeis gratiofe concefferat , hominibus a veri Dei cultu alicniffi-
mis, taminjufto&illicitomodo, diripiendam & poffidendamexponeret: Ha-
nani Phropheta ex Dei mandatoeifignificavit, quodftulte fecerit, &hacde
caula gravia bellaadverfuseumcffentfutura^ Chron. 16. 7.9. Quod argrefe-
rens, virum Del in carcerem conjecir, plane aliter ac David, quemimitari
volebat, qui ad divinam pcr Prophetam fa6tam reprehenfionem refipuit , & ul-
terius procedens , ut folentqui femel abcrrarunt a via , multoseodem tempo-
re ex populo oppreffit. Si Anonymus hxc regis fafta probarepoffit, & pro
pietate habere, ac ei pietati regis inrolcrabilem cenfeat hanc Prophetge repre-
henfioncm , ut (blet , abfurditate fua fatis confutatus erit &proftratus. Ab-
furdum ergo & hoc (ecundum Anonymi notatum.

§. 9 . Tertio Dignum^ inquit , ut notetur , efi , Ouod quamdiupopulus regnum
tenuit non nifi unum bellum civile habuerit , quod tamen abfolute cxtinBumfuity
C^ ^vi^oreswclorumitamiferttifunt^ ut ommbus modis cura^erint ^ eofdemin
anttquam fuam dignit^tem (j^ potentiam refiituere. At poflquampopulm Regihus
minm afiuetus , imperii formam tn KjMonarchiam transformavit , civilibus BeU
lisnullusferefinisfmt^ praliaadeo atrociacommiferunt ^ ut omnium famam
exfuperaverint. V^Yum cum Deus fibi afllimpferit & obtinueritHebrseorum
imperium , nunquam populus regnum tenuiffie dici poteft. Quia tamen &
Mofen & Jofuam , quamvis aliquantum diverfa ratione, ut patetpag. i^^'.
imperatores dicit, procul dubio vult populum imperium tenuiffieante reges
poft exceffum Jofuae, vel forte;ante ipfos Judices, quod taraen non videtur,

qui

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A duerfus A nonymum Thsologo-VolHicum Liher Sinvularis .329
qui populi imperium regibus opponit, & non judicibus. Quicquidfit, re-
gnante populo dicit unicum tantum fuiffe bellum civile , ut ex contextu patet,
Hu refpiciensquafi bellum Benjaminicicum Jud. lo. & ii. narratura , verum non
fatisreaehocdicitBellum civile ,eratenim executiofententiaeatoto populoin
aliquam ejus partem lataeobcrimenobomnibuscondemnatum, cumbellum
civile Iit, ubi cives populi totius imperium occupanc, aut invadereconan-
tur. Praeterquam quod Anonymus ipfe fupra ftatuerit illas tribus earumque
Principes fummum habuifle imperium&fibimutuofubiedtosminimefuifle,
undehoc nullo modocivilebeilumdicipoteft. Sedconcedatnusfuifl^c bellum
civile; fub Regibus nuUum fuifle poterit aflignare, nifi poft deteftabilem il-
lam feparationcm regni Iliaelis a Juda; unde nonunumfedduplexHebraio-
rum regrium fuit, quaenihil habueruntcommune, nififortequafdam leges,
namplurimae fuerunt mutatae , & aliud ereaum templum, aliaqueplurima,
quarenec poft illam regni divifionem civilia bella fueruntinter re^^es illos,fed
hoftilia. Quid fi & hocconcederemus fubRegibus fuifle plurima bella civilia fa-
tisatrocia, caufam dicere facillimum eflbt. Regem enimfibipetierantcontra
Dei mandatum, & manifefta rebellione & defeftione a Deo i Sam H.7.9.
merejecerunt, inquit Deus, neeflem Rex eorum. Quarejuftifllmade caufa
Deus ns monarchicam reipublicae formam, comitantibus plurimisincommo-
dis conceflifle potuit , qux tamen ideoex ea regiminis ratione necefl^ario fluere
dici non pofllint. Quamvishic non propofuerimus difputare quae forma impe-
rii caiteris praeferenda fit.

§. 10. Caeterea quae narrat incommoda populo fub Regum imperiocon-
tigifle, fi verum fit quod narrat , & jam minutatim examinare nofi vacat, ejuf-

I„ dem a Deo defe6lionis & rebeilionis poenas fuiffe , non autem necelTIiria conlci.
quentia illius regiminis formx , docent regna etiam abfque iis plane libera; nafti
ut plurimum a Regum & fubditorum malitia , vel probitate , & legibus, aliif-
que plurimis circumftantiis, enumeratu difllcillimis , dependent. Tandemff
& hocconcederemus, Monarchicamimperiiformamomniumharumenume'
ratarum calamitatum caufam fuifl^e, quidindeprofe? Quid utilitatishocdif-
putare ? quae ratio propter quam haec adeo operofejudaeorum exemplo confir-
met? Eftne quis qui ad tantam pervenitabfurditatem , ut &in noftrarepu-
bhca Monarchiam erigere ftudeat ? Apage talem homincm & deteftabili t^i cri-
minedigna pcena toUatur.
.^, §• ^^- Ex didis quatuorquaficonclufionesformat, manifeftanitesex par-

te cuf haec tria praedi£Va notafle videre velit. Vnmo wdemus , inquft:, e^ud^ fjg.
l>erniciofum & reltgiom retpublica ftt ^ facroritm miniftris j;fsAUqtioddecre-
^■j tandi, 'velimperiinegotiatra^andiconcedere. Verum quamvisnontaitfum An^
gliae regnum , fed 6c ipfa Hebrxorum refpublica , in qua facrorura rainiftri in

raa-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

3 30 IR^^neri a IfAansvelt

magno fenatu legirime ele£ti decrerandi jus, &reipublic3e negotia tra-
.ftandi, fimul cum populi Senioribushabuerunt , contrarium probare pofTer;
Videtur ramen quod ex unico vel alrero exemplo tam generalis conclu-
fio formanda non fit, nam infinirae populorum diverfirares fic alix pluri-
mac circumftanriie, ranram hic caufant varierarem , ut id alicubi aliquan-
do lit admodum perniciofum, alibi aliasplaneneceflarium , nam & in HeU
vetiorum Republica legarioncs inicrunt lacrorum miniftri , nec fine ma*
gno Reipublicai commodo: Quare hoccujusque Reipublicae prudenri-
bus Principibus feu Magiftraribus plane commirrendum arbirrarer, quippc
qui omnibus perpenfis foli norunr difcernere quid ei fit periculofum , quid non.
Hoc ramen concedimusillud MinifteriumpraecipueexChriftiDoclrinaper fe
nuUum rale fundare jusdecrerandiinrepublica, veiimperiincgotiarradtandi,
quippe quod ab ejus inftitutione pureecclefiafticaplanediverfumeft , & folis
Magiftratibus proprium , quibus idcirco compctic pro fua prudentia deliberare
quantumilliusjuris ficrorum Miniftrisfitconcedcndum velnon:

§. IX. Secundo wWm«i , inquit, quam ^ericulofumfit adjus divinHmre^
ferre res mere fpeculativas , legesque de opinionibus condere , de quibus homines
dfputare folent , uel pojfunt, Vcrum unde hoc vidcat , profcfto non capio.
Nihil enim in adminiftrationeTheocrariciHebrseorum imperii liaclenus no-
tatum memini ubi veltale quid contigir, vcl rale narum fic indepericulum.
An id facClum fuerit poft ortas Judaeorumhasreles&c leftas, ignoro , &nora-
tumnonfuit, itaurinde viderinonporuerit. Scdhoc praetereamus. Progredi
tamen non poffum , quin iterum cogar inquirere^ quidhocfibi velitmwere
fpeculativas adjus divinum referri ? Nam (i per jus divinum intelligat, quod re-
vclaturin Scriptura, uridebet , cum cenfeatjusnaturalc (eu raiionem nonnifi
verirarcs (eu res mere fpecularivas docere , & velir fcripruram nullas docere res
Ipeculrivas , & idcirco cuiquc liberum cITc rales de iis formare opiniones, qualcs
cuique placet, faftidiram cramben recoquit , nam fupraplurimademonftravi-
mus talia , & infiniras inde orituras difficulrares probavimus. Prout
enim quisfenrit, ficagit, & nihile^Tedequo difputarinonpoffitinterhomi-
nesjdocet non modo hominum corruprio conrinuo crefcens^fed & ipfa experien-
tia in Anony mo , qui hominem abfque pa£io nulla rarione cenfec obligatum ad
obedientiam Deo praeftandam , & nulla picrare reneri erga alios quam illius padi
concivespag. 185'. 6c xoj. de quibusnullusunquamcredidiffethominumim-
pietatem eo afcendere poffe , ut quifquam deiisdifpuraret, taceo, eaaflerc-
ret. Ita ut per confcquensfecundum AnonymumnuUuminrepublicaficperi-
culum ab errore , 6c quidvis fentire , quivis falva pace poffit , nuUo modo re-
pugnante Scriptura.

§.13. Fatcor non re^lefierilegesdcopinionibuscujufvisprivatis, Sc pru

vatim

Adverfus Anonymum T^heologo-Politicum Liber Siugularis. 331

vatim fovendis, nam fruftra fiunt, quia fi cxtrinfece non prodantur, plane igno-
rantur , & naturaliter cjuifque fibi fuo abundat judicio , ac non nifi Deo fub-
jeilam habet confcientiam ; ira ut proculdubio "viokntijjime regnetur ubitales
optniones pro crimin^ habentur. Sed alia eftratioopinionum pjbliceprofitenda-
rum & inrepublicadocendarum, ut fccundum easin colendo Dco& proximo
publice agatur, nam fi hsenullomododeterminatae fucrint, certa non potcft
effc pax reipublicae , nec fungirur Magiftratus officio fuo , fi reipu blicx falu*
tem omnibusmodis, quantumpoteft , non procuret. Imo fi (e inhisexponat
arbitrio plebis, faciiecondemnabitinnocentem& fontem abfblvet; nonenim
ficregit, fedabruto plcbisimperuregitur. Quae unica fuit caufa, qua Pila-
tus, ut Pharifaeorumirseconccderet, Chriftum , quem innocentem noverat,
crudaffigendum traderefuitrommotus. Quamvis haec tamcn adfuerit diffe-
rentia, quod Judasisfub Pilatopropriumquoddam fucrir relidlumjudiciumdc
caufisfuae legisaRomanorum legibus diftin6tae, quod ordinarie fubditisnoa
competit; erant cnim hae reUquiaefceptri a Juda nonremovendiantequamad-
eflfet, Meffias, verum cumid capitale non fuerit nullo modo exculabiiisPi-
latus, quod horumiraetantumconcefferit, ut (etanrxculpx rcum faceret.

14. Nec ad evitandum talemalumin Republicaquicquam prodcft^/V-
tatem religion^s cultuminfolisilliscxitrmsoperibusponere^ <^ dereliquTsli-^^fz*
herum unicuiquejuJuium relinquere j nam praeterquam quod hoc foret in reipu-
blicx falutem omnem veram pietatem & religionem abjicere, & utriufquc
umbram captare, hinc tantainiroduceretur in rcmpublicam Hypocrifis, de-
ftru£l:o omni fide fc candore, ut nullum paftum nec ullus contnftus in republi-

ca tam prudenter iniri poffer, quodlatisfirmumforet&abhomi^^ibus, quo-
rum interna externis operibus refponderenon renentur , eludi non poffet, Sc
confequenrer id,quod Anonymushic tanquam oprimum remedium pacis in re-
publica profert , primum & unicum foret,quod univerfaleni ejus caufarer intc^
rirum: nam ablque fide & cerrltudinecontra6tuum nullapoteftfubfifterefb-
cietas. SedJe^^y, urinquit, pofteafufim,

§. 1 5". Tertio 'videmus^ inquir , quam necejfe fit , tam ReipubUc^ quam Relt^
gioni ^ fumm/s potefiatibusjus ^ deeo^ cfuod fts ^ ntfaf^ue fit^^decernendiconce^
dere. Verum quisdeeodubirat , fi idintelligat , de publicoin republii ade^ re-
to, & ira fiar ut Deo rarionem ejusredderepoffit, nifi forte Deus id fibi f)Ii
refervaverit , & proarbitrio per reveiationem de jure tali decernere voluerir.
Sed cum ^thoQinfequenti^cexprofejp^ -A^XuYum^xomiii^Jit^ etiam hic fuperft-
debimus.

15. Denicfue Qu^Yio z^idemus 9 inc[uk ^ /juam exitiale fit populo ^ cjuifub
regt us non confteuit ^viuere^ quiquejam leges conditas habet^ (JM^onarcham
eligere, Eaque longius dedufta, landem hanc format univerlalem conclufiq-

Tt a nein.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

pag.
214.

332 'B^qnen h Mansvelt

nem. ^uod fciUcet uniufcujufque imperii forma necejfario retinenda eft ^ nec abf
que fcriculo totalis ruina mutari poteft. Quam ambabus ulnis ample6):imur.
Quamvis non exiftimemus omnes calamitates Judaeorum mutatam regiminis
formam fecutas , minus fuiffe poenas abje6ti Dei, quam mutati imperii probabi-
liter confequentes difficultates. Haec funt Anonymi notata & obfervata, ad
fcopum ejus, utait, maxime facientia, & conclufiones inde formataequo-
rumufumfequiturut videamusinfequentibus, &examinemus, quemhabeaC
fcopum, & quantumadeumfaciant.

CAPUT VIGESIMUM QLIARTUM.

Ojleridttur Jus circa facra penes fummas poteflates omnino effe,^
Ugionis cultum^ externum Jietpuhlicce paci accommodare debere , //
reBe Deo obtemperare velimus.

tAno-
nym

214..

§. I. T "T Oc capite praefl:iturusid,quod in fuperioripag. 2 1 x. (
A -Ine tertia, fe^A:pr^?/^a£l:urum promiferat , ficprim

conclufio-

profefb zQ:urum promiferat , ficprimo feexpli-
cat , Cum fupra dixi , eos , qui imperium tenent , jus ad omnia folos habere ,
a folo eorum decreto jm omne pendere , non tantum civile intelltgere uolui , fed
etiamfacrum , nam hujus etiam interpretes effe debent cj^ ^vindices : atque hoc
hic exprefe notare volo^ de eo ex profejfo m hoc capite agere, Verum nosibi
quidem conceffimus iolis fummis poteftatibus concedendum effejus de eo, quod
fas nefafque eft in Republica , publico decretodecernendi : fcd quod inde redte
ftatuatur, cum Anonymo, eos jus ad omniafolos habere , &a{bloeorum
decreto jus omne tam facrum quam civile pendere , nuUo modo exiftimamus ,
idque hic ex profeflb defendere & probare propofuimus : nam cenfemus qua-
rumcunque fummarum Poteftatum jus & Deo & naturae fubjeftum efle , & ab
eorum decreto tantum dependere quid publice tanquam juftum inrepublica
quifque tenere debeat , fi iis poteftatibus fubjeftus efle velit , minime vero quid
per fe juftum fit coram Deo , & quifque pri vatim pro lali habere debeat ; cum
ipfum fummarum poteftatum decretum quodcunque fallibile fit, & cuique
fubdito dcnegari nequeat privata dejufto & aequo coram Deo ftatuendi libertas,
quamdiu fe publico decreto non opponit, aut quicquam facit, quopublici
Magiftratus decreti obfervantia vel toUatur yel diminuatur. Experiamurita-
que quid valeat Anonymus.

§. X. Prius oftendere volo y inquit, Rehgionemvimjurisaccipereexfoloeo-
rum decreto qui jus imperandi habent i & Deum nullum fingulare regnum in ho-^

mines

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfns JjionyrnumTheolofTo-Politicum UherSirKruU

nris.

mnes habere, nifi per eos qui imferium tenent ; praterea ejuod religionts cultus
C^* petatts exercitium Reipubltca paci uttlitati accommodari , ^ confecjuen-
ter dfolis fummts potefiatibus , determinari debet ; quacjue adeo ejus etiam inter^
pretes ejfedebent. Neautem ineptaejus (acra nimis aperte fefedeftruerent , ex-
frejfe moner, fe de pietatis exercitioj externo Religionis cultu^ non autem de ipfa
fietate-j Dei interno cultu^ qui uniufcujufque jurts ejl^quod in alium transferri
nonpotejljo^ui. Sed tamen abfurditatem non effugii,nara fi ei qui imperium te-
net tantum fubfit externus religioniscultus& pietatisexercitium , nonautem
ipfa pietas & cultusinternus, quidniDeusrationehujusfingularequoddamin
homines obtineat imperium. Etpraetereacumexternus fineinterno, tantum
cortex & umbra fit religionis, nullum in religionem imperium tenet, cui
tantum externus religionis cultusfubeft. Prgecipueexfententia Anonymiqui
putat externum legitime prgeftari pofle, licet quis interne verfetur in fummo er-
rore: cum nos exiftimemus externum abfque internaveritate nullomodole-
gitimum effe , pofito interno cum veritate , externum defiderari feu non fequi
nonpofle. Conferhicdi^laad pag. 185'. «^imanifeftum fiet , nonfolumex-
ternum, led & internum cultum , ab Anonymo magiftratuifubjici, quam-
vis&hic, & pag. lox. exprefle contrarium velle videri velit. Monetetiam
quod , cum ex cap. 14. conftet, eum legem Deiadimplere, quijujiitiam ^
charitatem ex Dei mandato colit ^ quodtamennullusteneturnifiexpa^lo , (e-
cundum cap. 17. pag. 107. Regnum Dei fit^ in quo jufiitia (j^ charitas %;im
jurts mandati habent, Quod concedi poteft fifubjuftitia& charitatecom-
prehendatomniaquae Deo debentur, nam ut adcap. 14. diximus,& Dcusin
proxirao , & proxiraus in Deo colitur. Sin minus , nullo modo regnum Dei ,
fed humanum, & alienumaDeo cenferi debet: (edquaefo, eftnchaecexterna
juftitia & charitas an intcrna, fi hoc magiftratui non fubeft, fi iilud , nilnifi
Umbra eft regni divini , cum id praecipue interna & Spiritualia (peilet.

§• 3- ^i igitur jam ofiendam^ in(]uit^ jufiitiam ^charitatemwmjuris (j^
mandati non pojfe accipere , nifi exjure imperii , facile concludam religionem ^uim
juris accifere ex folo eorum decreto , quijus imperandt habent , ^ Deum nullum
fingulare regnum in homines habere , nifiper eos qui imperium tenent, Non autem
aliundeprobationemeam producit,quam quod^ ut in cap. 16, adpag. 1^6^.
confutatum eft, inftatunaturalinonplusjurisrationiquamappetituifit^ &ea
de caufa peccatum in ftatu naturali concipi nonpoj/it , nec ullus locus fitjufiitia (j^
charitati^ quo nihil ineptius effc, vel rationi & Scripturae magis adverfum,
cum fupra deraonftraverimus, hic cadera repetere nihil attinet. Apparcttan-
tura ad quas abfurditatcs adftruendas tam abfurda locaverit fundamenta Et
ne quid abfurditatis defit , addit , ejuod ut vera rattonis doeumenta ^vimjuris ha^
berenty necejfe fuificy ut unufquif^tie jure fuo naturali cederet & tn unumvel

Tt 3 flures

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

ai5.

il7

3 34 J{e^neri a Mansveli

plures alios transferret d;^tum dewum innotuije ^ quidjufiitia^ quidinjufiitia^
ciuid aqmtas , ^uidwiquitas ejjet. Cenfetenim homniem naturalircr nec proxi-
mo nec Deoobligatum eflenifi ex pailo, quod cum jam fcepius confutavcrimus
non eft quod iis iterum inhaereamus.Solummodo notetur quam incpte fuas inep.
tias& non nih perineptias probareconerur.

4. Cum iraque homo narurahter Deo fit obligatus adjuftitiam & charita-
tem, nec eaobhgationc lolvi pofllt per tranflarionem juris in Principem , fed fu-
praPnncipem Deomancatobhgatusper naturam,utidiximasad pag. iSy. ubi
&ipre Anonymus id concederc videtur, cum aflerit Deo fupraomnia obcdien-
dum, abfurdiflimumeftquodhicdicit, DeHmnuUumregnuminhomines habe-
Ytnifi per eos ^ui imperium tenent : qui cum non dcntur nili ex pado, homo
etiam, ii nohr , Deo obcdire non tenebitur. Quod horribilediau & auditu eft
jnter Chnftianos, & ut idcm clarius pateret , addit , quodettam Religio Prophe^
tice re^elata vimjuris apud Hebraos non habuerit. nifipofiquam unujqui/^ue jure
fuo naturali prius cederet ^ omnes communi confenfii fiatuerentiistantumobe-
dire , gr^^ ipfis d Deo Prophetke revelarentnr, Quafi non omnes eflcnt obhgati a
natura ad recipienda omnia qux a Deo revelantur , & omnibus hbcrum eflfet ea
recipere vel non i &: falvojure naturce non daretur obligatio ad obedientiam vo-
luntatis Deo rcvelatae.

§. 5-. QiJantum ad fupplictum 'violati Sabbathi ante &poftpa£ium populi
cumDeo, utrumque a Deo fuit , ibicnim Mofes Dei verbis& mandato ftrc-
nuc reprehendit Hebraeos, utpatetExod. 16.28.29. hicautem, fecundum
generalem poenam comminatam Exod. 3 5. 2. fpecialiter fignificat transgreflb-
rem lapidandum efl^e Num. 16. 32. 36. Itaut Mofeshicneminimumplusiu-
rishabuerit, quamibi.

§. 6, Quod defiru^to Hebraorum imperio Religio vim juris habere defierit^
Falfum eft , obligabantur enim omncs ad ejus obfervantiam^quam etiam,
quantum hcuit, Deo prxftiterunt , & fimulac potuerunt, omnia reftitue-
runt a captivirare fua. Singulari gratia Dcus eos in Babylonenimium difpergi
non permifit, ne fide avitifque moribus prorfusexciderent, nec tantum fuis
moribus vivere a Babyloniis prohibirum non fuic , verum etiam in majorcm li-
bertatis fpeciem regimcn qnoddam iis foit concefllim , habebant enim capita
tribuumEzr. i.y.&8. 16.&C9 I Jerm.i^. i. & Danid cum fociisfummis
fungebantur praefearuris Dan. 2 4.8 49. & 3 ^0 8c 5. 29. & 6. 29. Nec ul-
]um tempus Prophetis& viris eximiis feraciusfuir hoc ipfo , quibus Deuspo.
pulumfuumillurtriflimispromiflionibuserigere^confolariScconfirmarevoIuir,
quales fuerunt Ezechiel, DanieU Ezras Nehemias &c. unde manifeftifli-
mum eft ,^ quod vim jiiris haberc rdigio plane non defierit in illa capti vitate.
§. 7. Jeremiascap,z(^.j, exulesquidcmfuadet, utsequoanimoexfpeaent

finem

.^1
3

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

A dverJusAnmymum Theologo-Politicum Liber Singularis. 33;-
finem captivitatis, promittens Deum ipfispoft 70 annosdaturumefle reftitu-
tionem injPatriamcumomnibenediaione, ^ictns confulite paci civttat ts ^ ad
quam vos captivos duxi\ orate pro ea adjehovam, nam tn p^cee]m erit vobis pax.
&c. namjic dtcit Jehovafimulac repleti fuerint Babyloni feptuugmta annt vifita-
hovoscj^c, Quibus verbis apertiflimum eftDeum voluifle, ut acquiefLerenc
in liberrate , quam media fervitutefruebantur, & fibijicomplacuifle in cultu
quem ei quantum poterant praeftabant, nonenimignobilifervitute tranfailo
ruit ea cuftodia , qua liberalilTime fervabantur , fed illuftriflimis facinoribus pra:-
clarum Ecclefiac militantis interratypum retulit: Sednullomododocet Jere-
miasRcligionem vim juris non obtinuifle, feu captivosjudseosad revclatam
religionem obligatos non fuiife , ut inepte concludit Anonymus.

§. 8. Ita ut etiam ineptilfime fomniet Religionem^ defiructo llebraorum im^
ferio, non amplim tancjnam jufium fingularis imperii^ fed catholicumrationis
d^cumentum^ haberi potuiffe ^ ratioms dicit ^ quialcathoUca religio nondumex
revelatione innotuerat. Nam cumDeusintereosimperiumtenerec , &ejusvo-
luntate & direilione dedu£ti eflentincaptivitatem, fubqua, eandemquam
inftituerat regiminis formam, obtinere non potcrant, ledaJiam, ipfi non
minus fccundum hanc , etiam in captivitate , a Deo inftitutam religionem jure
tenebantur obfervare, quam Deus eorummanebat Deusincaptivitate. Nec
potuerunt eam habere pro catholicorationisdocumento , nam comprehendic
plurima , quac nuUa rationc narurali probari poflent. Et quomodo hic dicit reli-
gionem cathohcam necdumexrevelationeinnotuifle, cumanteaftatuat, le-
gem univerfalem omnibus naturahter revelatamefle,fed ut folet fibiapertccon-
tradicit.

§. 9. Quod autem divina documenta lumine naturali vel Prophetico revela^
ta vim mandati d Deo immediate nonaccipere^ fednecefiario ab iis quijus impe-
randihabent ^ lequi aflerat ex diilis cap. 4. quodfcil. Deidecreta aternamve-
ritatem necefiitatem involvmt , Deus concipi non poffit tanquam legislator

Princeps hominibus leges ferens^ a nobis ibid. confutatum , eft iterum ineptias
meptiis adftruere, & Deo denegare omne imperium in homines fefe ei non fubji-
ciemes, quo nihil abfurdius auditum unquamfuit, contrariumprobantibus
horribiliflimis ilHs poenis a Deo juftiflime infliitis omnibus,qui eum abnegarent.
Non enim Deus toret, (ed precario ad hominis arbitrium regeret , fi placeret iis,
qui jus imperandi habcnt, quos pag, 185-. dicit fuopericulopoflfe nullojure
repugnante omnem Deo denegare obedientiam.

§. 10. Qumtum Qidexperientiam ^ quadicitcomprobari , nulla divina ju^
ftitiavefitgiareperiri^ nifi ubijufitregnant. Refpondemus I. Etiam j&pemul-
tosfubimpiorege vivere& repcriripofle. II. Pubhcejuftitiam abinjuftis Prini-
cipibusquidemprofterni, fed non ftatim privaiimintcromnes, quibusaliud

didtat

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

pag.
ai8

3 3<J ]{egneri a Mansve!t

diftat confcientia. III. Juftltia publice profligata magnam quidem privatis prsc-
beri occaiionem, eandem proterendi, fed nuUo modo imponi neceflitareni.
IV. Omnibus omnemjuftitiam abjicicntibus omnes etiam ejufdem criminis reos
efle , &. divinas pocnas aeque eiFugtre non poflc. V. Hinc ad fummum nihil aliud
concludi pofle , quam juftos Principes ad populi juftitiam plurimum faccre , &
injuftos contra: nullo modo vero Dei mandata vel natura vel revelatione cognita
vim juris non habere abfquedecretis Principum.

§. iT. ItautineptilTimeconcludat, tamExferientia^<^uamRatione conjia-
re^ Jus di^vtnum a folo decreto fummarumfoteftatumfendere, Nec faniusinde
deducat , Eafdem etiam ejufdem ejfe interpretes. Quod quidem fi rccHre fumatur
non negamus, fed exalioplanefundamento. NamcumDeusnaturalirerom-
nibus patefeccrit fuam voluntacem, & omni populo fuo per revelationem , (blius
magiftratus eft determinare , quid fit exiftimandum publice in republica di vini
&naturalisjuris, fcu quidtanquam taleobfervandum,cumfolusfummumte-
neat imperium , reli6to interim cuique proprio fuo arbitrio, quamdiu ex eo
contra publica decrera & confequenter ex Magiftratusfententiacontrapubli-
cam tranquillitatem non agit, vel conceflaex republicadifcedendifacultate,
fi ex fuo arbitrio contrapublicadecretanonagcrenonpoflit, & conftitutasin
transgreflores poenas ferre noluerit. Magiftratu femper naturalijureobligato
fiianente ad reddendam Deo rationem de hac divini naturalifquejuris inter fuos
fubditos publica dcterminatione. Sed tamen ideo nullo modo dici poteft Sum-
mas poteftatcs eflcjurisdivini interpretes , quia jus divinum a folo decreto fum-
marum poteftatum pendet, nam perfe&quemvis&fummaspoteftatesobli-
gat, hilcetantum, uti naturalijure tenentur, tanquam Deiminiftris, adji-
cientibus fuam quam habent inter populum auftoritatem , &pcreamomnes
fecum seque obligacos non tam ad fui ,quam Dei obedientiam, adftringentibus.

§. iz. Uc aucemabfurditatemfuamulteriusadftruat, aggredituroftende-
re , Cultum reltgionis externum omne pietatis exercitium reipubltca paci^r
confervationi dehereficcommodari, ft reHe Deo obtemperare velimm. Quafi Deus
ullum mandaflet religionis cultum externum reipublicae paciadverfem. Sed
examinemus quod protert , & quoufque fit admittendum , videamus.

§. 13^ Primo ftatuit, Vietatem erga Patrtam, fummam ejfe, mam aJi^
qms praftarepoteft, qmafublatoimperionihilbonipoteftconfiftere. Verumnobis
major elt pietas erga Deum, hanc enim in Patrix falutem abnegare , fummum
crmieneft. Nam ut ipfe Anonymus faflliseft pag. 1 85-. Deofupraomniaeft
obediendum. Et fublato imperio nihil duidem eft bonipublici&communis:
led tamen qjifque Deo manet obhgatus ad omnia qux vel natura vel revelationc
cognovit Deum di6tare & velle.

§, 14. Et ideo falfiflimum eft, conftituta focietate, nihil proximo pium

pr^'

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Jdverfus Amnymumlheohz^o.VoUtuumLiherSinstilaris, 337
fr^fian pojfe , ^md mn imphm ftt , fi ,„de damnum totius reipubltc^ fequatur -
Et contra mhtlm eundem imptum committi ^uodptetati non tnbuatur , (iproptel
Reipubltca confervattonem fiat. Nam ita eii conllituenda Relixiblica ur ex
pietacs exerono damnum non capiat, & illidtum planc eam ulloimmetatis
adtu conrervare, namutdiaum, Deo fuper omnia obediendumeft Non
nego quidem totius falutem partis conlervationi longe prseferendam elTe • fed
pietatem hoc praetextu impietatem & contra heii , minime verum eft Non
nunquam etiam in fumma Reipublicas nrt efTitate & periculoeviJentiffimo
aut m ahis quibufdam circumftantiis quidem pietaseiga Patriam quidexiait'
quod extra talem neceffitatem non exigeret , fed nunq Jam impietatem exi|ere
poreft. Et quicquidpictasexigit, fi reipublicas oamnum niferat, idnon illius,
led hujus culpa contingit, nunquam enim pietas, redpietatiadverrum , cul-
pabi e eft Exempla quje proFert nnllo modo quadrant , nam prsterquam
quodpnus de concedendo palho poft expetiram tunicam, & impie concedendo fi
inde damnum reipublicae requatur,non nili loci illius corruptio fit, Chriftus
nullo modo pium dixit concederepallium , nifi ut majorevitaretur injuftitia,
non ut ergaPatnamnovacommitteretur, & idcircoibi pium non fitimpium,
kd manet quale fuitpium , aliud tantum exigente pictate in aliiscircumftan-
tiis, quod abfque eis nonexigeret. Uci & in pofterioriexemplo Manlii Tor-
quati , Pictas mandabat , ut pofitis illis circumftantiis occideret filium , quam-
vis id abfqueiisfuilTetimpium&nunquam licitum, necunquam in reipubli-
cx falutcm prxftari permilTum. Et idcirco hinc nullo modo probari poteft pium
jmpium fien, & impium pium , nunquam enim maUim bonum aut bonum
malum ficri poteft.

§. i^r. Ec confequenferabfurdiffimeconcludir,5d!/?#f;«;)o;tt//>ww^OT^/^
kgem^ cui omnes tamhumana o^uam divtnce accommo^ari debent. Namcontra
populus non nifi in Deo& divinarum legum obfervantia fuam faiutem quaerere
debet, & omnesfuashumanaslegesuniceeodirigere, utmagismagifquepro-
moveatur ea Dei in terris obfervantia , ac tandem divina gratia falus per
Chnftum obtineatur aeterna. Minime vero divinas leges proarbitrio in tempo-
raneam fuara ftlutera flearere poteft, exiftimando quod Deus impium
autcontra, nifi cum Anonymo abnegataomniobedientia Deonaturaliterde-
bita: quodefthomini, non Deofupraomniaobedire.

_ §• 16. Solim fumma poteftatis officiu?» quidem ejl , publico & decretorio
judicio, pro fua opinicne, adhibitislegirimis mediis , optimo, ev Scripru-
rae & naturae legibus, determmare, t^uarationeunuf^^uifi^ue-ddpuhluamfAu.
tem popuh debet proximum pietate colere , idque quantum poteft promovere j
fed cum etiam cuique fit conccflTa Scriptura, & omnibus communis natura,
utnufque ftudium commendatura, nulli denegandura judicium privatum ,

V u quam-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

338 ^^^^^^^ ^ Mamvelt

quamdiu id publico non obeft , aur fi obfit, permittendum ut ex focietate dilce-
dat, nifi fe poenis conftitutis fubjicere malit : iraut interim Magiftraru* fem-
per accurate memor fit reddendge Deo rationis. Idemeorum officiumetiamfc
extendit ad externa cultus divini , nam interna nullihominifubeflepoffunt,
utdicitpag. lox. quamvisalibidire^lecontrautpag. iS^*.

§. 1 7. Atquc hac rationc forte quodammodo , quam vis minus proprie , fum-
mx poteftates polfent dici interpretes reltgion^^qud, phrafi Anony mus non alia c!e
caufa utitur , quam ut ea tegat fuas abfurditates de auftorirate fum mac poteftat is
circa facra , quare eam , utpote duram nimis , & ineptam , potius practermirreu-
dam cenfemus, cum non tam fintinterpretesreligionis, fupremiin terraju-
dices , fecundum Dci voluntatem , per Naturam & Scripturam notam , deter-
minantes, qua ratione Deus publice inluaditionecolcndus fit. Cum autem
omnes in terris fummx Poteftateshumana^ fint, & idcircoerroribusobnoxise,
nullo modo pietatis foret , eorum decreta oblcrvari , abeo, qui privatofuo
judicio, poft legitimam inquifitionem , eademcenfet, vclScripturaecontra-
ria, nec impietatis ea ncgligere , fi conftitutam poenam perferre decreviffctj
quod fi noluerit, necelfario, cum apertae impietatis foret nifi ahundelegiti-
mam facultatem haberet fe opponere Magiftratui , ex ejus imperio difcenden-
dum eftj imo fi nec id permittat Magiftratusimpietas, quidvispotiusperfe-
rendum cenfeo, & Deocaufam committendam, quam ut fe velimpie xVIagi-
ftratui opponeret, vel contra divina Naturas feu Scripturae fibi aperta di^lata in-
juftis Magiftratuum decreris obedientiam praeftaret.

§. 18. Atque adeo ineptiffima profefto eft conclufiogeneralis, quam ex
prxdiciis format Anon ymus , Neminem fietatem recle colere , mc Deo obedire ,
niji omnihm fumm^t fotejiatis decrctis ohtemperet ^ nam cum his nullo modo
confiftere poteft quod ip(e conceflit pag. i 8 5". Deo fupra omnia obediendum ,
& apertc condemnat Apoftolos Act.4-. 19.& ^*. 29. Quod enim hicdicit, eos
fradicajje^ jure potejiatis quam aChri/hacceperant ^ adverjm Spiritm impU'
ye)j,Plane incptum eft, nam praeterquam quod valde profeilo dcfiderarem fcirc,
quinam huichomini, qui adeo ineptede Angelislocutusfuitpag. 5'.&5'o. fint
Spiritusimpuri ? quae poteftas adverfus cos, & quidjusillius poteftatis? fal-
fumeft, Apoftolos ex jure talis poteftatis praedicaffe; nam praeteream pote-
ftatem , cxprclTum iis Chriftusdedit prxdicandi mandatum, ut patet Matt. 10.
i.y. ad cujus mandati executionem illo tempore, quidem admodum utilis
crat& neceffaria talis poteftas • (edeapcr fe nullo modofundabatjusnliquod
praedicandi fine mandato. Jamautemomnibusnonminusmandatumeftobe-
dire Deo in iis , quae per Naturam & Scripturamdi£tavit,quam Apoftolisut
praedicarenr Chriftum, ut Marc. 8. 34. 38. iTim.x. ii.Luc. 14.25^.1(^.17.
Matt. 16.25'. Fateorquidem in Apoftolisexabundantiflimagratias men-

Jdverfus Jmnymum Theologo-Poltticum Ltber Singularis. 3 19
fura , hic nihil adfuifle temeriratis , quah's jam forte facillime reperiretur U.
culpanda foret in hominibus,quibus tantum gratiac conceflum non fuit j fed ta-
men ideo ipfe a6tus fi abfque temeritate fiat , non magis culpandus toret in his
quaminillis. Nam tam hi quam illi ex offitio fervant Dei mandatum.

19. Quod autem dicit , Deum iis certa revelatione contra Tyramum auxi-
lium promiftfe , Id concedimus, eratque tunc temporis ea promiflio neceflaria ,
quiain primuillaChriftianaeecclefixereilione, nihilahudajuda:is& Gcntili-
busexpeftari potcrat: jam autem Summis poteftatibus ipfam Chrifti Doari-
nam recipientibus, taU non adeo videmuregere i quamvisquis, gentilibus
Euancrehum nunciarelegitime mifllis, propter caufse llmihtudinem , fummo
lure fibi applicet eafdem promifliones. Sed tamen, an ideojam legitime non fit ,
quianon datur tam exprefl'. promiflio? Nihilminus. Nameapromifliota»-
tum fuit addita mandatojuftiflimo , ne Apoftoli pcr infirmitatem abofficioabf-
tcrrerentur, nullo modo utjureagerentquoderatmandatum.

& 10 Sed inquit, fi hoc liceret, fru/ira imperium ftatueretur , & tUui
Salomonts Frov.iif.ti. Filimt, ttme Deum & regem , impte Mchtmfutjfet.
Vcrum planeaberrat, namChriftiDo£trinanonevcrtltimpcria, fcdtantum
humanum imperium Divino poftponit , quemadmodum 5c Salomon prsedi6to
loco timorcmDeiregistimoripraeponit. Itaut utihffima fint impena, utpote
quxaDeoRom. 13. i.^. funtordinata& idcircoDeofemperfubjeaa, quarc
i fe ei opponant, ejufdcm criminis reusforctquivis fubditus, velfimulcum
fuoM;'eiftratudeficicns, vel fefe divinae ordinationi opponcns. Adeoquem-
hil tutius quam ut Deo ejufque mandatis adhacrens Tyrannidis fevimmti
poflit cfFugiat, vcl Deo caufamcommittenspatienterferat,nih ahunde libiha-
beat fe adverfus eum dcfendendi jus. Fatemur tamen hic non parva cur*
vitandam omiKm tenuritarem, tumPrincipi, tum finguhs fubditis, cum
utrifquetandtmDeofitreddendaratio.il

& X 1 QLiantum ad Praxin, qua fuam conclufionem conhrmari dicit , ea
nullaeft Nam auodneminifubditorumltceataHxtliumferreeicjuemfummapo.
tel}as reum morttsvelhofiemjuJtcavit, id nihil probat , quam quod nonhceaC
fePnncipiopponerc, quodcxiftimamus certiflimuminamqundfacit , ordi-
nationi Divinx refiftit, Rom. 13 .^- Sed non tamen ideo cum pecc^te Ma-
siftratuteneturpeccare, a.tdivmismandatishumana poftponere. Necmtci
Hehraosrepugnabat amort c^uo>^,uiff^eproximumtan^uamfetffumten^^^
Ve L q 'ivis erat obli^atus, ddegerefalfarium, quem adjuratione , fe prrcfcn-
te faaa in iudicio falfi teftimor... reum cognovaat, Sc ficventantefcimo-
nlum dare Lcv.^ i .ne ejufdem rr.minis particeps fieret Prov.a^ a+^autni judi-
cio iudici indicare & toto populo udju vancc occiderefratrem f ltum,fiham , u.c
reZvel amtcum qui in occulto dicit.eamus & lerv.amus dus ahis, das populo.-um

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

54° T^c^nerihMansvelt

quicircanos, atqueitaclamdefectionemaDeoconaturintroducereDeut. "
8.9. icij.i.-j. SedhocipfumapertefignificabatamoremDeiomnibusprx
ferendum efle: ita ut hic nullo modo impium quid, piumfiat, quiaquafi
commutitunnfalutemreipublicx, fed quod pium eft, pieperagitur j ne quis
lub Ipecie pictans erga proxmuim , impietatis erga Deum reus fiat.

§. ax. Deincie falfum eft,tum quod HebraiadconfervandamUbertatem Reli-
gtonem fQhmpcrwaccommodavennt , cumnoniUi, fedDeus, primo reli<^io
nem, & denide fecundum eam imperiilegcsprsefcripferiti tum amdm%t
jeJea reUqmsnattombusffararent, dmumfuent, ddige troximum tmm , &
cdw babe tnmtcum tmm Mutt. ^ 43 . Jeremia demum ^oflamiffam impenum
^^capttvttateBabylontcadocentecap.-i^^.j.conftderetncolumn^^^^
captivt tenebantur; & Chrifto, poft^uameosper totum orbemdtfparfumtri-vi.
dtt, docente, utomnesabfolutepietate coknnt. Namid nunquam in Scriptura
lacra , fed aPhanfaeis, talfis legis Doaonbus & corruptoribus, diaumfuit,
lex enim Lev 1 5). 1 8. habet diUges proximum ttmm ficut te ipfum , unde illi non
tantum abftu!eruntillud,/c«? ^ Deo exprelfeadditum , ut etiam

excorde exftirpato proximi odio, proflueret amor , verum & Ww/fieni-
hcationem reftnnxcrunt ad amicos&Judxos, &faliaciflima ratiocinatione ,
quemvis non amicum non judceum conclufcrunt odio profcqucndum efl^e
iumpto proculdubio praetextu a Deopra:fcripti mandati , de extirpandis, &
nulla aftmtate autfoedere jungendis illis feptem populis notiflimis • aqu.bus
abfurdiffimis corruptehs Chriftus Matt. 5-. 43 . 44. lcgem vindicat , verim le-
gis de diledlione proximi fententiam , tanquam divinuslegis Doaror , abfque
ulla rationeimpem,cui leaccommodaffet, cum ejus regnum non efl-ethuius
mundi , iis opponcns, & docens non modo externis verbis&operibus ve
rumetiamiexcordepr^Eteramicos&judaeos, diligendos eflb Gentiles & Sama-
ntanos inkftiffimos inimicos Judaeorum,qualem projudsi proximo habendum
ijcnbam illum in Euangelio hteri coLgit Luc. 10.57. ^dque fecundum lcgem
quaeLev. 19. 18. proximi amorem utfui ipfius, docet,& nonmodoExod
14 4. jubetimmici pecus aberrans in viamreducere, fed& fecundumSalo'
inonem qui ex ea lcge Prov 2 x i .docct cibare inimicosfimo fccundum ipfum
j^usnaturae,quod omnes homineshominibuscommendat. OvA.r.xSd^rS
Veteres fapientcs diccre foUtos, ait Hieroclcs. Ex quo omnem collocandi in ali-
quem beneficu occafionem inlucroponebantolim Abrahamus , Ifiacus Ta-
cobus, Jolcphus, hommes demerendis hominibus nati. Et cum Hebrx'is di-
vino mandato praefcnberetur feptem nationum extirpatio , non nifi Dei mini-
itn , & divin^ fen tenti» executores fuerunt Rom. 1 3 . 4. in quibus odium non
magis fern potcft , quam iu Judice , reum ex legis didato mortis condemnan-
te. Irao quotiefcunque in hac ipfa executione merainifl"ent fibi pollicitam a Deo

gen-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

220.

Adverfus Anonymum rheologo-Politicum Liber Singularu. 34 i
gentilium haereditatem, & tandem etiam colligendos gentile'"^, ut Dei filios,
aWque mifcncordia hoc juftiffimum Deijudiciumgentibusobfuapeccatade-
cretum, executioni dare, ncc debuiffent, nec potuiffent. Tantum abeft,
ut hinc ahquod lure potuermt fu mere fundamentum , tam irrationalis odii , ac
ex pellimisPnariteorumlegiscorruptionibus, non modoergahas, fedetiam
ergaquafvis nationcs, & ipfos fus nationisSamaritanosexercuerunt. Quod
jpfum odiura injuftiffimum , etiam iacaptiviscoegit&compefcuitjeremias,
cumprxlcriberet, ut confulerent paci civitatis in auacaptivi tenebantur. Ita'
ut Anony mus hic nihil habeat quo fuam abfurdiffimam fententiam de accommo-
modandis ad populi Glutemlegibusdivinis, aut obcdientiafummispoteftati.
bus, quxvis, etiamScriptur^ & Natura; adverfa, mandantibus, praeftan-
da, ablqueprivatocujufvis judicio.

§. xj. Quantum ad eo.s quos adverfarios fuos dicit, & quibustribuit ,
^«oi jusfacrutn Jjare civiU itafeparent , ut hoc tantum penes fummas potefiates, ^"^
illudautem penes univerfam Ecclefiam ej]'e contendant , nos iis accedcre non pof-
lumus, fi reperiantur qui idficintelligant, utMagiftratui interdicantjusfe-
cundum Dei voluntatem,tum pcr Naturam tumperScripturam revelatam,pu.
bhco &decretoriojudicio, poftlegitimam fatisinquifitionem , &invocatum
precibus divmumauxilium, determinare, quarationeDeura in fuarepubiica
coh voluent. Nam abfque hoc utriufque tabulx divince lcgis cuftosdicinon
poffiet, &nullomodoMagiftratus, feu patrix patris, taceo Chriftiani Magi-
ftratus, cujuseft&futursvitxfalutem, populo, quantumin feeft, procu-
rare, officium prajftare poffet ; verum fi hoc concedant, & Ecclcfia: ejufque
Doaonbus , fub cura&infpeclioneChriftianorumMagiftratuum, tribuant
jus & facultatera Dei voluntatem populo proponendi, fecundum eam mo-
nendi, objurgandi, reprehendendi , &contumaces, ordine a Magiftratu fe-
cundum Scripturam probato , pudefaciendi , &abEcclefixcommunionere-
movendi, meptiffimus eft Anonymus, qui hanc feditiofam audetdicere
monemy quae miniraas feditioni occafionem prxbet: fcd reniediumprsefen-
tiffimum, cum Magiftratui concedat fupremam curara , fecundum Dei vo-
luntatem praeftandam.

§. 24.. Et ad hanc opinionem confirmandamplurimumprofedofaciter-
emflum a fummo Hebraorum pontifice defumptum , hac unica tantura cum di-
verfitate , quod ipfe folus haberet divina refponfa, qux non nifi peripfura J
Deo peti poterant , cum jam omnibus tam fubditis quara Magiftratibus & Ec-
clefiae miniftns, in Scripturaloquatur Deus. Nam uttuncmunuspontificisa
Deo, non a Mofe, ut fingit Anonvmus, & nobis fupra confutatumfuir,
fed ex Dei mandato per Mofis minifteriura inftitutura fuit : & in Aaronem , &
fihosejus,a Deodefiguatosjcollatumjita & jam facrorura uainiftrorum munusin'

Vu 3 Ec-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

342^ l\egneri a Mansvelt

Ecclefia divinum eft , a Deo inftitutum, & per Magiftratus & populi,ad patefa.
£tam omnibus Dci voluntatem,& conftitutum ordinem,velctiam ipfius Dei^for-
te fadam , defi gnationem,eIe£tos Dei miniftros ,Tecundum ipfa Dei oracula in
Scriptura propofita,adminiftratur.Ibi quidem ad hujus muneris confirmationem
folo Mofis minifterio ufusfuit Deus,guia fenon nifi Mofi revelabat , & pereum
populoi cum jam (e omnibuspatefaciat, & idcircoomnium minifterio, fub
conftitutorum a Deo Magiftratuum, ejufdem EccleCae filiorum, tanquam
nutriciorum tamen, Ecclefiascura, utivelit, in conftituendis facrorum fuo-
rum, ad fuumpraefcriptum, miniftris. ItautnonmagistuncaMofe, quam
jam a populo fuam praedicandi Dei verbumaufthoritatem haberediciporuc-
rint, nam & tunc, & jam, divinum fuit, & eft minifterium, a Deoper
homines collatum , Magiftratibus , ut legis cuftodibus legitimam curamgc-
rentibus, ne quid bic contra divinum ordinem agatur. Tontifices ixutctn ^oHc
captivitatem Baby lonicam etiam Trinci^atm obtinentes , cum id manifefte con-
tralegemfieret, ut fuprademonftravimusin Afmonaeisad pag. io8 , proafte-
tendo fuo errore, dc jure fummarum poteftatum circa facra , hicinepte pro-
ducuntur ab Anonymo : nam quid juris fundari poreft in in uftitia 6c errore.

§• • Quantum ad Reges pencs cjuos jus circa facra abfoiutefmjje a flerit , &
mox ulterius fe patefafturum promittit, deiisipfis, fibiadverfus, fateritc-
netur , quod wantis facrts in templo adminijlrandts , admovere non licuerit. Ouod
autem, ut nobis certiflimum eft , in Chrifiano imperio locumnon babeat , u-
nim alicujus familta fegregatio ad hoc mtntfterium , caereris reje6lis , fafta di vi-
nicus, inde minime concJudipoteft, hodierna facrafoliusjurjsfummarumpo^
tejlatum ejfe^ ut indefatisabfurdeconcludit Anonymus ; namcum perChri-
ftum ab Ecclefia tolleretur jugumillud, proptcrabnegatum Deum in deferto
ei impofitum, non abftulir divinitatem feu divinam aufthoritatem a Deoin-
ftituti minifterii Ecrlefiaftici, idque deinceps fola humana fummarum pote-
ftatumau£l:horitatenitivoIuit; (ed re(ervataejusau£l:horitatcdivina, nullum
non admifit , aptum , & fecundum ordinem a Deo in Scriptura prasfcriptum ,
fubcura&infpedionefummarum potcftatum , eleftum. Ita, utjam auftho-
ritas hujus muneris non minus fitdivina, quamdiu Scripturseconfarmatum
cft , quam olim cum per Mofen ex Deimandarofuitinftitutum. Sedtamen
cumnullusnifi fubcura& infpe<9:ionefupremarum poteftatum , intalimune-
re publice in alicujus reipublic^ Ecdefia poffn conftirui , & ex divina aufirho-
ritate tali munere fungi, negari non poteft , quod etiam facri minifterii cura
fummis poteftaribus competat , & non nifi eorum auftorirare rale minifterium
a quoquam in republica publice obiri. Verumhoc procul abcftabeo, quod
hoc minifterium non nifi fummarum poteftatum audoritare nitereiur, (eu
quod , utAnonymusioquitur, hodiernalacrafoliusjurisfummarumpotcfta.

tum

A dverfus A nonymum TheQloj^o-Politicum Liher Singulan) . 343

tum forenr. Quae Duo, cum non fatisnovem diftinguere , fed fempercon-
fundat, &rub hujus prxtextu illudfoveat, hoc unicoobfervatofaclllimedit
folvuntur omnes quasprofertprobationes, ad confirmandam fuam abfurdita-
tem addu^las.

§. 7.6. Nam certifTimumeft, (juodj us auBhoritas facrorumapuJpopU'
lum plurimum "ualeat j nec immerito , nameftdivina, ScfoliDeo, ejufquc
verbo competens, ita ut nullus abfque facrilegio eam fibi vendicet. Cumau-
tem populm ^{unmvirci pmdeat ab eorum ore qui ex ordinatione & inftitutione di-
vina horum facrorum miniftri funt, nam a nuUohominefacrorumauthoritas
dependet, fed a folo Deo, Aiagiftratus ^ cui incumbit fuprema curalalutis
totius populi, & conlequcnter ut facraex ipfius Deiauflhoritate&inftituto,
inScriptura manifeftato, legitime adminiftrentur, quzm plurimumpoteririn
omnium animos ^ quamdiu procuraverit (acra perlegitimcconftitutos miniftros
ad verbidivinipraefcriptum, nonfua, feddivinaauthoritateproponi.

§. 27. Necullum hiceftpericulum J/w/ziw^mi, ut nugatur Anonymus,
ac contentionum difcordiarum quales inter Hehraorum Reges c^v Pontificesfue-
runt. Cum univerfum imperium iolis Magiftratibuscompetat , &fubeorum
cura, a DeodemanJata aJimperium&mandatumdivinum, cuietiamfum-
ma poteftas humana fubjicitur, divinafacra, & idcircononnifi exauthorita-
tedivina , adminiftrentur. NecinterHebraeos ullaefuerunt inreligione (eclse,
ut ipfe fatetur Anonymus pag. xo8. nifi poftquam Pontificesetiam Principes
fuere, & fic Principesfuaauthoritatedivinafacra volueruntadminiftrari, &
confequenter non Dei & Ecclefix (ed imperii miniftros dari. Demonftravimus
etiam fupra ad pag. 209. contentionesinter Hebraeorum Reges & Prophetas
Dei (nam de quaeftionibus inter Pontifices & Reges, dequibushicnugatur
Anonymus, nihil, quoj memini legitur) nullas fuiffe , aut effe potuifTe,
nifi poftquam ilU aDeo&pietatedeficerent, & falfisProphetisforentaddiiti.
Ita ut omnes illae contentiones , non ordinationi a Deo in Hebrasorum Republi-
ca& Ecclefiaconftitutas, (ed hominum , Principum &populorum, defe6libus
imputandae veniant.

§. 28. Quamobrem non nifi putida Anonymi calumniaeft, hacratione
lacrorum miniftris 'Via?n ad imperium parari , nam femper , etiam cum fum-
mas poteftates ex authoritate di vina , (eu tanquam Dei miniftri , officii fui , tali
cum prudentia & reverentia,qua3 fubditosdecet ,admonent, fubcura, &fu-
premafummarum poteftatum infpe6tione, divinofuomunerefunguntur. Si
vero fiipremae Poteftaces hanc fibi a Deo demandatam facrorum curam negli-
gant, &folisminiftrorumilIorumdi£latis caecaeduci velint, eorumjudicioe^
tiam fubjicientes ea, quae privative folis Magiftratibus curanda funt,cum homi-
nes fintyiiminiftri , patentiflimam portam aperiunt, qua illispateat & aptiffi-

mus

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

212

344 'Regneri h Mansvelt

musacproximusparaturaditusadfummumimperiifaftiglum, &nonnifiim
peratorum noraen fupremis poteftatibus reliquum manear. Hjec enim eavia
hur, qua Pontihces Romani fummos rerrarum Monarchas omni fupremain
hommum animos, & confcquenter etiam in eorum poffeffiones , aitiones & bo-
na, dnedtione privarunr, & pedibus fuis fubjecerunr.

§. a^. Quareomnibusfummisporeftatibus, fi fuo munereira funei velint
ut tandem Deo cum gaudio rationem reddere poflinr , & rede adminiftrati im!
pem divmi prxm.a reportare, pra:cipue huic fux muneris parti incumbere
convenir. Si eriam abaltera parte verfusreligionemfle<aamusoculos, videbi-
mus hoct^fum religiovu & petaHs incrementonon tarumconducere Namhac
ranone lupremae Poteftates non tantum crunt EcclefijE&Rdigionis nutririi
fed&pietat,sexemplana, omnibusfuisfubditislongefuperiorel, &ramenfi
^ul cum impern divini ^que fubje<a^ , qux in Republica , non alirer quam
laterinkmilia, led fuprema in terrispoteftate , fubdirostanquam filios , re-
genr,corngent,ocebunt, defendent ad Dei mandatum, & fic tam in belio,
quammpace, fub fummo Dei imperio, utveriDeiminiftri& duces, non
tantumad hujus, fed etiam futurae vitae beatitudinem & falutem , quantum
poterunt,ducem & flectent,& tandem Deo rationem reddituri, erefto vultu
dicent,hi funt fili, , quos tu Domine mihi dedifti , in quos ego tuo nomine impe-
numadmin.ftravi, quos tibireddout tuos, atqueitacumiis, feddienioie
lupi-a eoscorona, coronabuntur. °

. §• 3?- Nec ommumcontentionuminterReges&TrophetatHebraorumoWi
y,x caula tuit , quam continuus & confii-matus negleftus Regum & Principum
in hac fui munens pa. te ex quo cum Deuseosfingularigfatiaperexti-aordi-
mnos P.ophetas , omnes de fu, muner,s divinitate ad divinum p,-4riptum cer-
tiores reddcntes quibus jam carcmus , cum habeamus Deum eo,-um verbis in
ba-,ptura tam Prtncpibus & lubditis, quam facrorum miniftris loquentem
cxcirare vellet, tanquam ingrati& morofi in peccatis fomniantes& obdo,-mi!
lcentes, le Deo. ejufque miniftris, quos pro divinis agnofcere poterant &
debebant, multis imqu.flimismodisoppofuerunt , nam qu^epaxda.-i poterat
in Regno cujus Rex fe Deo opponit , &exfubdicismaximas&numerofifli-
inas Deo ad verfiis collegit copias.

§. 31. Necob hanc, fac,-a legitime miniftrandi, muneris divinitatem ,
IR^ges/aptus a Rehg^one^ Dcodefi^^^^^ Ted obillegitimum voluptatum &
Dom,nano,us mordmat^ defidenum , & animi fui contumaciam erga Deuii
qua fe divino impe. ,0 fiihjicere nolentes, pertinaciter feei oppofuerunt • cur
banT tZe T t ^^'^^.^'^DeiverbumIeguimedemo,;ftra.
renliffer"''"^'''^"^^^^ au,-esaccommod...

§. 32. Qua-

I
I

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus Amnymum Theologo^PoUticum Liber Smgularis. 34^
§.31. Quare fi jam etiam [umm^ Fotefiates Deo denegent obedientiam ,
aReUgtonedefictant, & legitimis, etiam fua fubinrpea:ione& cura, fecun-
dum Dei verbum conftitutis j & requifitacum prudentia 8c reverentia , de Dei
voluntate monentibus facrorum miniftris , vcl quibufcunque aliis , id fcgitime
pr^ftantibus , peccata deferentes ad Deum non redeant, contra , fuorum fub-
ditorumquos fecum ut plurimum feducunt , & hujus&futurx vitxfummam
creant perniciem, & tam Regni quam fuorum interitum , nifi Deusilludex
fpeciali providentia propter quosdam, qui Deo obediunt fuperomnia, ex
immenla fua mifericordia confervare voluerit, ufquedumillorumimpietate
completa , & horum fide quafi igne purgata , hi tandem gratiofi fui prsemii ,
illi verojuftiffime fuae poen^E in aeternum a Deo participcs fiant.

§. 33. Sive igitur, ut Anonymi verbis concludam , rei^eritatem ^ five
imperiijecuritatem^ five, denifjue petatis incrementum fpeBemm , ftatuere cogi-
mur hodierna facra noftra folius juris divini effc ; non humani , non fupreraa-
rum poteftatumjSed praccipuam muneris fummis poteftatibus a Deo dcmandati
partemeffe, exDeiprasfcripto, in Scriptura revelato , poftlcgitimaminqui^
fitionem, & precibus advocatum Dei auxilium , procurare, ut facrorum
miniftri legitime conftituantur , & divina authorirate inftitura facra non ad
fuo cerebroimaginatam quandam populiutiliratem , led ad idem Deiprsefcri-
ptum, quod populo femper utilifi[imumeft,eadem authoritate divina admini-
ftrentur, eofquedefendere,&deficientes, conceflfafibi a Deopoteftate , legi-
time removere, direfle contra quam voluit & fomniavit Anony mus.

§. 34. Superefi m^yid.mmQm\}scmfdScurfemperinChrifiianoimperio^^^
jure difceptatum G\i{[irnQt ^ cum Hebraimmqnam^quodfctat^ deeodemambe-
gerint: quamvis ipfe haceadem , &immediarcprascedentepagina, licetab-
furde, dicat tam Hebraorum quam Chrifiianorum reges, obhoctantumquod
ipfis hocjus non abfolute competebat , d Religione fapifiime defcivife , cum ip^
fis fere totum populum-, atque exeo , nunquam fedandas orta/fuipinter He-
braorum Reges & Pontifices contentiones difcordias. LJnde manifefte iterum
patet, quam parumhichomo fuimemor, fir, &Cbiconftet. Sanenonmo-
do monflro fimilis videripotefihaccontcntio^ fedipfanonminimum peccatc-
rum noftrorum monftrum eft , natum ex illo monftrofifl[imo dominandi appc-
titu, quofummae poteftates Deo, & lacrorum miniftri fummispoteftatibus
&Deo, ad divinum prxfcriptum fubeffe nokierunt, obftetricantibusabilla
parte multis luxuriofis & omnis generis peccatis deditis , rerum indigis affenta-
toribus & parafitis, quibus etiam hic nofter Anonymusjureannumerandus
venit, Regum animos , innata pravitate huc inclinaros , plurimum in peflimam
hanc partem fleftentibus • abhac veroparteadtollendum hocmonftrumpro-
gnutum a miniftris, qui, fub facropr^textu Dominium affecftant, concur-

X X renti-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

J{e^7ieri h Mansvelt

rentibus plurimis cx fuperftiriofa mulierum drplebismultitudine, fuafuper-
ftitionenonunquam etiam alioquin fapientes (ecumabripientibus.Qux)d ipfum
jam adultum inter aliosmonftrofiflimuminlucem potiufit omnibus Dominis
fuperiorem miniftrum , quifeDeuminterrisdenominarenon veretur, &du.
riffimam in omnium fuorum fubditorumanimosexercettyrannidem, acpro
divinis fua vult adorari oracula ex Romana tripodeprofufa. Interaliosautem
peperit monftroClTimas Summaspotcftates, ad AnonymiprGefcriptum omnia
fuipopulifacranondivini, fedfuijurisexiftimaiitcs, 'qua^Deo, nonaddivi-
num, fed fuum arbitrium obedientiam prasftant, & non, proutDeo, fed
fibi videtur, fua authoritate, & idcirco non Dci, fed fui imperii , cui e-
tiamex Anonymi fententia , uniceaccommodanda funt , facra, adminiftrari
procurant: nam, ut inquit Anonymuspag. 1 85. finolint, nuliojurecivili
vel naturali repugnante, Dco in jure fuo revelato obedire, fuo periculo &
damnolicitepoteft : id eft , Deo non inftar fubditi tenetur fubeffe, fedeum
tantum inftar hoftis mctuere tenetur , nullo modo ei obligatus , fed abfque Deo
fua procurans, & Deo relinquens fua, tanquam ale aliena, utpotenonfui
fed alterius & divini regni.

§. 35-. Occafio vero natae \\\x]mQox\tcx\{\^x\\ideYetamman'tfefia ^ tamqne
necejfaria^ circa primonlia Chnfiiana Religioms ^ facile poteftdetegi. Hanc
eniniDeus, non, ut inter Hebraeos per Mofen , perfummosimperii mini-
ftros, annunciari vokiit, fed per fubditos , privatos, & a Chrifto eleftos &
xniffos ad nunciandum omnibus populis authoritate divinapatefaftum aDeo
Euangelium tot (ecuHs omnibus promilTum per Mofen & Prophetas , & tunc
fummo cum deliderio apiisexpe6tatum& efflagitatum , poftquamip{eChri-
ftus multis fignis & teftimoniis in coelo & in terra omnibus , folis contumacibus
exceptis, fecundum tunc inter J udacos obfervandas a Deo conftitutas leges com-
probaffet, verurn illum eflfe Meffiam promiffum, in quounicoforetom-
nium gentium falus, comprobantibus ctiam primisejusin propaganda tanta
falute , conftitutis & ele6lis miniftris , fimihbus fignis & miraculis, divina po*
teftate illum in finem conceffa, (e veros , ejufdem Spiritus cum Chrifto , divini
illius Euangelii miniftros effe, & aliosfucceflive fubftituentes , eademdivini
iliius minifterii , vel potius Dei auclhoritate , qua & ipfi conftituti fuerant Dei
miniftri. Sed cum hi ab iis qui inter Judaeos & Gentes imperia tenebant , ut plu-
rimum contumacibus, & divino imperio lefubjicerenolentibusinopere tam
divino, &contrataIemrefiftentiam variisde caufisperficiendo, multismodis
impedirentur, illi fpeciali Dei auxilio adverfusomnisgeneris talesperlecutio-
nes muniti, aperte coaftifueruntprofitcri feDeofupra omniaobediredecre-
viffe, Acl:.^. 19. Cum autem fubfcquentibus temporibusabunaparteMa-
giftratus ejufdem contumaci^cum Jud^eis & Gentibus rei , non tantum Euan-

gelii

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19(2]

jidverJusAnonymum Theologo-?oliticum Liber Singularis. 347

gelii obedientiam abnegarent, (cd etiam ejus miniftros infeftiflime profequeren-
tur, & vaftarentprimoplantarasecclefias, &abalrerapartevariirub ejufdem
Euangelii miniftrorum nomine , fed longe alio Spiritu du£ti , eodem Apofto-
lorum exemploabuterentur, ad propagandos , contraDei& fummarum'po-
reftatum voluntatem, pudendos fuos errores, Chriftiani poftea Magiftratus
aliiex fuo munerc compefcuerunt haerericos, in auxilium vocaris virorum
dottiffimorum conciliis. Alii vel ex ignoranria, vel fuperftitione, vel pcr-
verfo dgentiliumcrudelitate difcedendiftudio, omnemreligioniscuramcon-
ceflcrunt Ecclefix miniftris, le iplbs eriamiisuhramodumfubjicientes, ahi
in ahud abieruntextremum, & omnem facrorum authoritarem fibi arrogarunr,
non tam ex Deiquam fuiarbitriofacraminiftraricurantes. Atquehincillxla-
chrymae. AngetAnimus, quod hic tanrum. renear renovaredolorem. Abil-
lis enim temporibus ad hoec ufque noftra, illa contentio quafi pomumEridis
inter Chriftianos Magiftratus &: Ecclefias fuit , & utrique fa^pe nonparvas
creavitmoleftias, quamvis, utjam vidimus, Gt res tam manifefta , tamque
neceflaria. Non nego quodingensnumerusquasftionumTheologicarumHcet
fummatim propofitarum fuccedentibus tcmporibusobortarum & abfurdiflima
Scholafticorum Do6torum permiftio Philofophiae cum Theologia , omnes Po-
liticos & fumnos Magiftratus a facrorum inquifitione , magis magifque abfter-
ruerint , £c facrorum miniftros Romge dominantes , in monftrofillimoillo Do-
minio, magisconfirmaverint. Sedcumillirerumfummam tenerent, adcon-
firmandam in asternum injuftiflimam fuamdominationemdiligentiflimepro-
curarunt , ne inter fuos unquam difputaretur de fummarum poteftatum au6lho-
ritate circafacra, fed abfque difputatione Pontifici concederetur; quamvis
tamenidex voto obtinerenon potuerint, quod hiclatiusenarrarenihilatriner.
Et ea de caufa hxc non nifi fubfequens & remora hujus controverfige inrer Chri-
ftianos caufa poreft haberi^quam tamen Anon) mus inepre pro principali obrru-
dereconrendir.

36. ^fudHehraoslongealiterYemfehahmjJe^ novirquiScripturam vel
a hmine falutavit. Nam cum Deus inter eos ex fpeciaU gratia Ecclefiam , etiam
Imperium inftituit , & eadem ratione utrumque per Mofen di vinitus ordinavit
& illam perhocdefendi , hocautem& illam ad fux voluntatispatefa(ftadi6la-
ta adminiftrari vohiit. Undeutriufqueau£lhoritasapud populumeadem plane
fuit, divina fcilicet , & minifteriaHsfeuaDeoexprefledelegata, inmutuam
& totius popuHfalutemoptimeconfpirans, ita ut Diabolusnullam tunctem-
poris habuerit occafionem injiciendi intercos hocpomum Eridispeftilentifli-
mum. Mofes quidemutprimus& primarius Deiminifter, poftquam ex Dei
mandato tam Ecclefiam quam Politiam ordinaflct, prxcipue rerum politica-
carum adminiftrationi incubuit , fed tamen nunquam vel facra ncglexit , nam

Xx ^ prse-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

34^ l^egneri a Mansvek

praeterquam quod extraordlnarium a DeoconceffumProphetandimunusreti-
nuerit , diligentiffimam adhibuit curam, ut omnia non minus in Ecclefia, quam
Politia ad Dei praefcriptum adrainiftrarentur j vel propria fu,i & nondivina
auahoritatc facra inftituit & ordinavit. Atque adeo ex ejusexemploultra id
quod fupraconccffimus , dejure fummarum poteftatum , circa facra nihil om-
nino probari poteft. Quod idcm de omnibus aliis Hebrseorum Rcgibus, ex
Deimandatoimperium tenentibus, & facrorum adminiftrationemexejus prx-
fcripto adminiftrari procurantibus, fi non apertiffimum foret, demonftratu
facillimum effet. Ita ut Anonymus poft longas ambages tandem inepriffime con-
cludat, totum Religionk exercttium , facrumque minifierium , d folo Regum
mandato dependijje Cum non nifi a Divinopependerit , & Regum officium
fuerit, ejusadminiftrationcm , fecundum idipfum divinummandatum , quam
diligentiffime procurare.

§. 57. Veruminhujuscapitisfinepermodumexplicationis antediilorum
novum caeterisaddit argumentum, fed non majoris efficacix aut minoris abfur-
ditatis , dicit enim Hebraorum Reges & Principes Mofe fofteriores , quos fupra
negaverat, utMofes, jusfummum Tontificem eligendi , Deum immediate con-
fulendi,(j^Prophetas, quiipfts^viventibus prophetarent , damnandi, habuiffe;
jrn adomnia abfolute, tamfacra, ^uam civilta^ omnino hahituros futjfe , ft
modo nullifuijjent Propheta , exauthoritate quam habebant , novum Regem eli-
gere poterant , ^ veniam parricidio dare. Atque inde concludit, Hodiernof
fummas poteftates , quanecProphetas habent , nec recipere jure tenentur , hoc
im, tametfi ccehbes non fint , ahfolute habere , <^ femper retenturas , modo
tantum religionts hgmata, in magnum numerum augeri, neque cum fcienti»
confundt finant. Profeao & charta & tempus hujus capitis confutationi dedica-
tadeficerent, fi omniahujusratiociniiabfurda, pro meritis exagitanda forent,
diguo tantum affignabo. De Mofisjurefummum pontificem eligendi, fupra
confutato, nihil dicam , omnibusenimnotiffimumeftexExod.zS. i. Pon-
tificesab ipfo Deo eleaos fuifle , &aMofetantumadDeimandatum, quafi
mauguratos. Quod idem dicendum dcProphetarumau£lhoritatenovumRe-
gemeligendi, cum tantumutDeiminiftri

eum eledlrum nunciarent , utpatet
iSam. 13. 14.& ijT.xS. Sed Prophetas parracidio veniam dare potuiffe , non
n^gis id potuerunt , quam Deus fe abnegare , & non effe Deus , cum fummum
elledefinat. Demde hodiernae poteftates, novos non habeant Prophetas , ha-
bent ipfos Hebraeorum in Scriptura loquentes , eofque recipere naturse jurc co-
guntur, cum velipfanaturadiaet, omnem hominemfedivinoimperio fub-
jicere teneri. Hebraeorum Principes abfque Prophetis abfolute jus ad omnia ha-
buiire, falfiffimuni eft, nam ad Mofis praefcriptum imperium adminiftrare
& Ecclefise adminiftrationem procurare tcnebantur aChron 8. 14,. Prophe-

tam

Jdverfus A nonymum Thcologo-PoUticum Liber Singularis. 349
tam damnare, quem non damnaverat MofcSjadverfus Deum rebellio erat & op-
pofitio. Sedquid hocfibivelit, hodiernaspotcflatesidjusrctenturas, tametfi
cxlibesnon fint, equidemnullaconjeauradivinarepoflum. Nam Hebrxo-
rum Reges , & Principcs , nec etiam Pontifices & Prophetae , imo nec ipfe Mo-
fes C£Ehbes fuerunt. Cselebs eft Pontifex Romanus, fed hocipfum Antichri-
ftianumefl:, & Doarina Diabolorum i Tim.4. 5. Nec intelHgoquomodoil-
li poffint impedire ne Religionis dogmata augeanrur, namidaDeofit, &fx
fine Deo , non diyina fed humanadogmata forent. Etquidaliarum fcientiarum
feparatio faciat ad juris hujus confervationem jam di£tum.

CAPUT VIGESIMUM QUINTUM.

Oynditur in libcra J{epublica unicuique ^ fentire qu« velit , 6
qut fentit dicere licere .

§•1- fiMmfacultatemlibereratiocinandi i & de rebus qm- ^»''-

L\ bufcunqne judicandi , in alium transferre , 'vel ad id cogi pofe , cTlr
fupra per totum cap. 16. latedefendimusadverfus Anonymum, quitanien& ^"^-
mitio cap. 1 7. hoc ipfum accipere videtur. Hinc fit ut illudimperium violentum ""^"
Jjtf quod in animos e/, & fubditos cogit ad cedendum alteriomnefuum jus
naturale, quale Anonymus per totum cap. 16. latiflime adftruere conatus
fuit. Yxfumma Majeftas injuriamfubditis faceret ^ eorumquejus ufurparet ^ fi
micutque prafcriberet, quid fecum & in animo fuo , privatim , tanquam 'verum
ample^t, ^ tanquam falfumrejiceredebeat. Hocemmuniufcujufquejuriseji,
C^-nontantumwewo, etfivelit, cedere potefi, fed etiam in quavis Magillra-
tuum prima conftitutione, fibi relervafl^e, &refervandumconceflumfuifle,
fcmper jntelligitur. Quare ineptiflTmium eftquod Anonymus pag. fequenti di-
cit fummas-potefiates jure poffe omnes , qui cum itfdem in omnibus abfolute no»
fentiunt, pro hofiibm ha';ere. Imo ea.Cdem jure poffez/iolentijjime regnare, ^
ciyes levifftntis de caufis adnecem ducere. Nam fic aperte juftum & jure fieri di-
at, quodhic profumraahabet injuria. Sednonefthuichominialiquaboni&:
mahdifferentia, cum hbcrtas ei tantum brutum nomen fit, & omnia quem-
admodum fupra vidimusei neceflTario fiant.

§. X. Omnis generis juftis & a Deo vel refta ratione conceflis mediis fubdi-
torum animos occupare , non modo Magiftratibus Itcitum, verum etiam necef-
fanum , & m iis fumrnopcre laudanda prudentiaeft. Sed idem ageremediis
iliicitis & te6kx rationi adverfis fummopere culpandus doluseft, &3ppctitje

Xx 3 tyran-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibhotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

3^0 7{egneri a Mamvelt

tyrannidis apertum Cgnum, Verum quantacunque Prudentia prseditus fit,
Maglftratus 5 yel quam dolofiflime rem fuam inftituat , nunquam efficiet , ut
omnium animi ejus decretis sequaliter acquiefcant, adeo diverfa funthomi-
num judicia & in bonum vel malum inclinata. Ordinatiffimum Hebrseorum
Thcocraticum^ imperium , ab ipfo Deo ordinatum , quot non cx hominum
malitia fuftinuit rumores & finiftras interpretationes ? Et vaferrirai Principcs
nunquam evitare potueruntomnesfubditorum fuorum murmurationes &op,
pofitiones, juftasf^pe, &utplurimumetiaminjuftas.

§. 3. Hinc dejure non difputans Anonymus, utile cenfet ^ Summas pote^
ftates^ qua77t umv ts (^Qundumtum ji^ adomnia habeant ^ ^juris &ftetatis
pjg. interpretes credantur ^ quod fupranobis confutatumfuit, permittere, /&(??;5'/«a
^^^- judicium de rehzi^ qmhufcuncjue ex propriofuo ingemoferre. Et inRepuhhcanun-
^uam nifi admodum infelici jucceffu tentan pofje , ut homines , quamvis diverja
& contrariafenttentes , nihil tamen nift exfr^fcnpto fummarum Potejiatum lo-
ejuantur. Quid juris fummarum poteftatum circa facra Ct , fupraex ipfo earum
muncre fatis dcmonflratuni fuit. Eadem hicrepetere non juvat. Patetibidem
ctjam , quam neceffario cuique relinquatur privatum fuum in animo fuoju-
dicium, quippequodfoiicujufqueconfcientas&Deofubjecaumeftjquamdia
e}{ co per externas a6Hones nihil litadverfus fummge poteftatisdecreta. Et ab
altera partc patet ibidem, quantum fummusMagiftratus teneatur, fecundum
patefa6tam a Deo in Natura & Scriptura voluntatem fatis legitimcinquifitam ,
quid pro bono & malo, jufto & ^quo vel injufto& iniquo tam erga Deum
quam proximum publice in republica habendum fit, fummo& fupremoju-
dicio dcierminare. Et confequenteretiam qua rationequifquedeiisdebeat lo-
qui,cum loquela non minus quam qu^vis aha hominis aftio externa,fummis p <>
teftatibusfubfit. Verum quoniam fubditi non tantum aliquandofibi privatim
loquuntur , vel etiam fuis , idque vel adco tede ut ad Magiftratum deferri non
poflit , veljetiam animo potius conquerendi & bono , quam traducendi & ma-
lo , fed etiam univerfim nullus hominum non facillime oftendat inverbo , cum
lingua fit ignis & mundus iniquiratis Jac. 3.2.6. certum eft quod lingu-am nuU
lus hominum domare poftit, ut inquitidem Apoftolusjac. 8. Quarefum-
raae Poteftates nunquam niu infelicifufceflu , imonifi jureindemetuatur to-
tius.focietatis majus incommodum, injufte, fubditos fuos adeo coar(3:are&
omniaeorum vcrba circumfcribere, &limitare, ut&quocunque modopro-
lata fcrutari & inquirere , ac prcekriptis eriam durioribus poenis punirepof»
funt, ut in intimi^domuumcubilibus, &inter fuos&familiaresacfidosami*
cos non dicant & agant aliud, quam ipfx publicc dicendum & agendum ftatuere
voluerunt &dcbuerunt. Nam id, praeterquam quod in praxiimpoffibilefit,
proximus ad animi fervitutem & tyrannidem gradus eft. Veruntamen cum

Magi-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Adverfus Aiionymum Theologo^ToUticum Liber Singularis. 3 i

Maglftratus & univerfa focietas nonminus hominum verblsquam aciionibus
turbari, & fummumpoffit iubirepericulum, nonminusneceflariumMagi-
ftratum eadem circumfcribere & legibus compefcere , quam nimis anxia fcru-
tatione non rimari & inveftigare. ^li^apropter nob^s hiccum Anonymoin^ui-
rere incumbit ^ quou/^ue-^inicMique hac lihertas^ falvareipublica pace ^ falvo-
que fummarum poteftatum jure , poteft ^j^ debet concedi ; quod pracipuum fui
tractatus intentum dicit.

4. Reipublide finem^ noneffe dominari^ nec homines metu retinere ^
aJteriusjuris aut eos ex rationalibns beftias , ^velautomatafacere , fedunumquem'
que metu liberare ^ ut fecurCy quoad ejnsfieripoteft ^ coram Deoic/w^f cuma-
liis hominibus, eorum mens ac corpmtutofuisfunBionibusfungantur^
ipfi libera ratione utantur : imo ipfam libertatem , fub imperio divino, quod
nunquam addit Anonymus^quia putat homines naturahter erga Deum nulla te-
neri obedientia pag. 184. & 185". re^era Reipublic^ finemeffe^ nullaratione
negaripoteft. Ethacipfadecaula, requiriute^wwiy-publica, incommunebo-
num<^ecre^^W/,{ecundumidquod DeusinNatura& Scripturadiftavit, pote-
ftas ^ "vel penes omnes ^ ^vel aliquot , ^vel penes'unum ejfet ^ apertiflimum eft.
Quare ^r/w/x etiam inRepublica , cederedebet^ n^Siluv^Xi fuo jure ^ fecundura
Dei & natursedidlata, exfolodecretofuamentjs^ publice& interalios^^e^^i,
fibiretento jure^ lccum privatim, & in -dnimo (uo ratiocinandi c^judicandij
quiddivinisin Natura & Scripturadiclatisconformecenfuerit velnon, &fe-
cundum ea judicia fuas a6iiones privatas , quantumconfcientia, poftlegiti-
timam omnium inquifitionem adhibitam , ferr & permittit , quafi coram Deo
inftituendi. Ita ut falvo fummarum poteftatum jure , non tantumaliud, Sc
contrarium (entire poflit, quam publice (entiendum & profitendum cenftiit
fuprema poteftas ; fed etiam privatim aliud agi poilit , quam publice agendum
prarfcripfir. Nam id minime contrariatur fupremas poteftatis decretis , eo
quippe non (peilantibus. Verum cum etiam ex privatis a£tionibus quibufdani
vel privato-publicis , ut fuorum judiciorum privatorum cum aliis communica-
tionc , idque pluribus vel paucioribus , fi ve fbciis , fivc concivibus , fi ve alienis,
&hoftibus, five domefticis, uxori, viro, filiis, famulis fa6ta &c. malum
reipublicge metuendum fit, neceffario fummae poteftatietiam jus competit,
eafdem quantum fieri poteft in publicum bonum , fecundum Naturx & Scrip
turas diftata determinare, atque ita privatam cujufque libertatem ex re£ta ratio-
ne circum fcribere , & legibus regere.

§. f. QmvcfiquisEx. Gr. [uhditusalifuamCummxpotefiatislegemfan^
rationi repugnare putet, propterea eandem abrogandam cenCesit j idqueju-
dicium fibi retineat , & omnem evitet occafionem quid vel contra legem , vel
propriam confcientiam agendi, plane manet inculpabilis, tara coram Deo

quam

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

3 J 2 T{egneri h Mansvelt

quam Magiftratu; cum ibi culpabilis foret, fi Magiftratum Deoprsefcrret
hic&ibi, fi fuaculpa malejudicans&erransjuftisMagiftratuummandatiso'
bedientiamnegaret, ut &fihocfuum judicium aliis, contraMagiftratusde"
creta, communicet: nam quamvis id agat/o//*»-««o»<?, nonautemdoh, ira
odto , nec ammo ahe[utd m rem^nhlicam ex authoritate fui decreti introducendi A-
fuamfententiamjudiciofumma fotefiatu fubmtttat , ac interim mhtlcontra \lltm
legis ^r^fcrtptum agat , tamen agit contra fuprems poteftutis mandatum de
propagando fuojudicio cnxa Magiftratuum decreta, fummojure, &inpu
bhcam utihtatem praefcr.ptum,^ idcirco non bene.x^x opttmus quifaus civis que
madraodum Anonymus loquitur, fedmale, ut inobediensquilquecivis de
Yepubhca meretuT. Verum fi & illud mandatum illegitimum cenfuerit & fibi
contrailludneceffinoagendum exiftimaverit , neceffario, nih ex imperio di-
fcedere maluent, fe potius decretis poenij, Deo fuam caufam committens
lubjiccre tenetur , quam vel contra confcientiam , quantum fieri potuit C
tis refte inbrmatam , mandato praeftare obedientiam , vel Magiftratui tale quid
mandanti, contra dmnam ordinationem feopponcre, aut malum quid pre-
can vel mtendere : nam utrumque non minus l Deo prohibitum , quam con-
laentis diftamen re<£le formarum nobisinditumeft, & partem toti necefl"ario
poftponendam efle, dccetipfmatura. Atque adeo facile We«^«^ , auaratto.
ne unttjqutjque , fahojure , & authoritate fummarumpotejiatum , hoc e(i fal
'va Retpttbhc^pace , ea quafentit dicere & docere potef , nempe Ji decretum om-
mum rerum agendarum iifdem reUnquat , & nihtl contra earum decretum atrat
nihil etum contra propri^ confcientis, exofficiolcgitime informatje, ludi!
cium, aut contra Deum, & fi h^c fuo judicio, cum Magiftratus decreto
ita pugnent, utalterutrum ncceffariofireligendum , femperDeo fuperomnia
pr^ltet obedientiam, & omne fugiens peccatum, humanis fe potius quam
divmispoenis&iraepatjenterfubjiciat.

^■6.Scdhominem[uhd\tumcontraidquodbonum judicat, c^kDeo perNatu
rara aut Scnpturam determinati,m/.»r/V, agere debere , d^faha jujlitia pie-
tatefojje, tmodebere, fi fejujium & piumprajiare veht , profana&athea A-
nonymi fententia eft, nam fic homomagishominiquam Deoforetfub)e(5lus
& abnegata omm naturahjuftitia, ejufqueconfcientia&obligatione , quivis
lubditus omnibus Magiftratuum etiam ineptiffirais decretis& ipfiNaturxac
Scnptur^ adverfis, adftriftus, cum Magiftratu ^ Deo deficiente , & natu-
ramdefcrente, Deum & naturamdeferere, iifque bellumindicerecogeretur,
& omnem fux falutis curam plane ncgligere ; quod ipfum eft illud, quod hac ip-
la pagma dixit /»/ ReipuMica contrarium efl-e , homines ex rationaltbus belitas &
automatafacere. Nam fi proprium fitdenegandura judicium , quid erunt om-
neshorainumaaiones, quam brutiimpetus, &inftitutiadMagiftratusman.
datum & impuflum. § 7 Et

Images reproduced by courtesy of Koninkhjke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

A dvcrfusJnonymum Theologo-PoUticum Ltber Singulans. 3 5^3
§. 7 . Et jujlitiam afolo fummarum fotefiatum decreto tam defendentem face-
re, utnemomficiui fecundum earumrecepta decreta ^ qualiacunquefiierint, w*.
^it , jufiit6 ejfe pofit , eft non tantum Magiftratui adfcribere quod Dei efl: , qui
folus eft fons omnis juftitigc & ad cujus arbitrium omnia Maglftratus decreta
fi>nt conformanda , led etiam in fallibili creatura , virtutis infallabilem regulam
& normam quacrere , quod repugnat. Dependetquidem a Magiftratus decre-
to determinare, quid publiceprojuftofithabenduminrepublica, & fubditus
obftri^tus eft , ei obedientiam prseftare , nifi videat aliud dicflare Naturam aut
Scripturam. Sed tamen ideo juftitia non pcndet a Magiftratu , fedaDeo. Et
Magiftratjs non Dominus&: fons, fed tantum eft minifterjuftiti^. Namipfe
patefactis a Deo in Natura & Scripturajuftitiaeregulisobftriiluseft , 6cDeo,
Dominofuo, adminiftratx, fecundum illas* regulas, juftitise rationem red-
dere tenetur ; quod non teneretur fi a foloejus decretojuftitiapenderet. Adeo.
que pro juftoJquidemexiftimaturinRepublica, quifecundum Magiftratuum
decreta vivit , fed juftus non eft , nifi & ipfa illa decreta cum prgefcriptis a Deo
juftitix regulisconveniant; imo injuftus foret , fi quis coram Deo injufta Magi-
ftratus decreta fequeretur, & duplici poena dignus elfet fi quis ccgnofcens
^KdUfAa. 'TH jus Dci Rom. i . 5 i . Magiftratus mandata divinis prseferret , fe-
cundum Luc. i z. 47. latam a Chrifto fentcntiam.

§. 8. Magna quidem efi Pietasqua.circapacem(jrreipul?licatranqui^^^^
exercetur. Scd quae erga Deum , hanc tranfcendit , & ei longe praeponenda
eft. Imoquantum coelum a terra, 8c in infinitum magis, illa hancexcedit:
ita- ur ne^quidem per momentum dubitari poffit, de praeferentia iliius antc
hanc.

§. 9. Tacem tra-nqitiliitatem Reip-ibUca confervari nonpojfe., fi unicui-
que exjua mentts arbitrio zfivendum ejfet , facile concedo. Sed uti ab illa , ita &
ab hac parte vitanda funt extrema. Non funt adftringendi fubditi iis quae repu-
gnanteorumconfcientiae, & fecundum camDeiinNatura velScripturapate-
faclis didatis: namid foret aflumere divinum, in confcicntiam foli Deofubje^
£lam, imperium, fummumlacfx Majeftatisdivinae crimen. Nonetiamfub-
diti fuo arbitrio determinare poffunt, quid in Republicaprojuftohabendum
fit; aut Magifttatui , etiam injufta mandanti, nifi ahunde facultatcm ha-
beanr , fe opponere : nam id forct ordinationi divinae refiftere , & laefe fupre-
mx Majcftatis crimen. Sed Magiftratus, poft legitimam inquifitionem, Sc
fecundum fuaeconfcientiae diftamen Naturac & Scripturaeconformeslegesfe'
rentes, privatumfubditistencnturrelinquerejudicium, idqueita circumlcri-
bere, ut Refpublicanullum inde polTit metuere periculum , ac liibditos, iis
fubjicere nolcntes , vel poenis ad eorum obfcrvantiam adigere, velpeten-
tibns, facultatem ex imperio difcedendi, concedere. Subditi contra aequas

Y y Magi-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

3 5*4 'Regmri cl Mamvelt

Magiftratuum leges cumrationerecipere, & iisfenonutbruta, fedhomincs
rationales fubjicere tenentur , & fi forte confcientia fatis reite informata diaet
eafdem iniquas & Naturae vel Scripturae ad verfas effe , fe nullo modo ea de caufa
fupreraa; poteftati opponere, fed Deum & ejusobedientiam omnibusprsefe-
rentes, vel poenis licet , ut putant, a Magiftratu injufte decretis & infliais fe
fubjicere, vel rogata & obtenfa difcedendi venia, eas effugere & evitare te-
nentur. Atque ita & Magiftratus fupra fubditum 6c fubditus infra Magiftratum
Deum agnofcentfupra fe, & nuUusprivatusfuo, fednon nifi Magiftratus&
divinoSc ipfe Magiftratusnonnifidivinoarbitriofuasaftionesinftituent, &fi.
mul fuoordine&loco, tanquamejufderacorporis, ^ed diverfe digniratis , &
diftinaorum munerum, membra, totius Reipublicx tranquillitatem gcpa-
cem, quamoptimccon(ervabunt, &promovebunt.

§. lo. Atqueadeo mpium quidemf/, exfuoarbitrioaUcjuidccntradecre.
tumjumma fotefiatis , cujus qu^fuhditus efi , facere. Nam fi arbitraria res fuc-
rit, proculdubio fubditus Magiftratus arbitrium fuo longe pracponere te-
netur. Sed aliquid agere , quod tanquam neceffarium mandat vel Natura , vel
Scriptura, licetcontrarium mandetfupremapoteftashumana , pietatiseft; &
impium foretcontrarium , nam Deus creaturis poftponeretur, Latius hajc par-
ticularibus exemplis illuftrari poffent ; fed feftino ad finem.

§. II. Prsteriretamen nonpoffum, quin,antequam hinc difcedam, de-
monftrem immanem hominis abfurditatem , quam eru<aavit, cum diceret
quod fubditus mhil contra decretum ^ diBamen fropria rattonis agere to(ftt\
^uamdiujuxta decretafumma pteftatis agit. Nam id vel fic intelligit , ut etiarn
videtur, fubditum poftquam decrcvit , omnia fummse poteftatis diftata fequi ,
noncontra proprijK rationis diclamcn agere , cum id pracftat. Quodnontan!
tum &apertiffi.Tienugari; fed etiam fibi manifeftecontradicere. Namtalede-
cretum fubditi, eum plane alteriusjuris faceret, quodimpoffibiledixitinitio
hujus & feptimi decimi capitis. Deinde hocfini&fundamentisreipublicsere-
pugnaret , nam fubditos ex rationalibus beftias & automata faceret , & omncm
libertatem tolleret , contra ipfum Anonyraum pag. 1x7. Imo nec fuprema po-
teftas, abfquefummafubditorum injuria, &iniquifl]majuris eorum ufurpa-
tione, unicuiqijc praefcriberepotcft, quid tanquam verum ample<ai , &tan-
quam falfum rejicere debeat, utfatetur Anonymuspag. 225-. initiohujusca-
pitis, & conlequenrer nec taledecreturafubditorumpoteftadmittere. Velfic
intclHgit, quod ratiofubditorumipfisfemperidem diitet, quodfummarum
Poteftatum ralio iis di£I:at: quod facile concederemus, fi omnes ratione fua sequc
uterentur & abuterentur. Sed ipfe Anonymus pag. zi^r. fatetur nullis, pene
incredibilibus modis , eo perveniri potuiffe, ut homines unquam non experiren-
tur, unumquemque fuo fenfu abundare, totque capitum quara palatorum

" clTc

Adverfus A nonymum Theolorrp^VoUticum Liber Sin^ularis. 5

efle defcrimina. Quis itaque capiat haec ^acra? quis conciliet tam adverfa&
pugnaniia?

§. II. Wtxum etiamexfraxihocconfirmarefojjtimm^ inquit, namincon-
ciliis tam fummarum quam mi^torumptefiatum omniaex communiomnium de*
creto^ tam fcilicet eorum^ cjui contra^ c^uam quif ro^ fufragium tulerunt ^
fiunt. Fateor , fed quis ignorat id tantum locum habere in iis, quac (unt arbicra-
rii juris & a fummarum poteftatum arbitrio dependent, quibus fubditi non
fubjici non poffunt, femper obedientiam praeftare tenentur, nullomodo
vero qux naturalis& divinijurislunt. Quarefimaximaconciliiparsdecerne-
ret , prohibendam effe divinam obedicntiam , oppofita minor pars , vel aper-
ta proteftatione , vel concilii derelicfcione , velquovisalioconftituto, autjurc
pra6licabili modo, a tali decreto difcedere, & fi jurepoffent, impedireejus
cxecutionem tenerentur: nam nonmagisillitamimpii&injuftidecreriautho-
res effe poffunt, quam fubdici fe ei fubjicere. Praeterquam quod concilium
fummarum Poteftatum , quod plurium votis omnia facere poteft jure , & abf^
quc peccato erga Deum, & cui idcircotam ejufdem membraquam fubditiin
omnibus abfque peccato fefubjicerepoffunt , non nifi AnonymiChimaerafit ,
nam ^ibnegato Deo , idDeusforet, & monftrumRomanoPontifice, quiad-
huc facetur fe Deo fubefle, longe monftrofius. Verum ad hunc fupremum
impietatis & Atheifmi gradum Anonymum jam fepiusafirendiflefupra vidi-
mus. Iterum itaque concludimus, §luodunufijuifque^ nonnifipradt&aratio^
ve, JuJiciifuilihertatc^ fahofummarum Potefiatumjure ^ exipfis Reipublic^
fundamentis ^ fecundum Naturam & Scripturam , uti pojfit ^ vel debeat nifi
cum Anonymo Deum abnegaveric , & fummas Poteftates pro Deo coluerit.

13. Atque exhisjam facile determinare po{[utnus^^u^^nam opiniones in
Republica feditiofe fint ^ ea nimirum^ c^ua fimulac ponuntur ^ paFlum^ quo
unuf^uiffue^ jure agendi ex proprio fuo arbitrio cejfit ^ tollitur. Id eft,eaequas
Deo & ordinatloni divinac refiftere docent , nam fijmmac Poteftates a Deo ordi-
natae funt Rom. 13. i . a. Ex. Gr. fi quis fentiat fummam potefiatem fiu , feu fu-
premi inter hdmines, jurts nonejje : namhoceffet fummaminvadereporefta-
tem, & apertum committere crimen laefeMajeftatis. Quemadmodum foret
crimen IxfaeMajeftatis divinae, fummispoteftatibus humanis, cumAnony-
mo^ tribuere jus abfolutum a Dto independens; namutnuHus fubditusfu-
premae poteftati humanx infra Deum denegarepotellfummuminlejus, ita
nulla fuprema potcftas fuum jusin fubditosabfolutum fcu independensa Deo,
exiftimare poteft. Quamdiu ergo fubditus (e non opponic Magiftratuum de-
crets, fed quando ea privato ejus judicio difcretionis divinis, inNatura vel
Scriptura, di£latis adverfa videntur, obcdientiam Dei, humanae praefc-
rens , fe decretis Magiftratuum poenis patienter fubjicic , vel rogata & obtenta

Yy Z difce-

3 K^g^^^^i ^ Mansvelt

difcedeiidi venia, qua pactum fubje<9:ionismutuocon{enru (blvitur , exejus
imperio difcedit , nuUo modo fentit fummas poteftates fui juris non elTe , fed id
apertifTmie agnofcit , &divinojuri, ut dccet, fubjicit, quocirca feditiofus
dici non poteft. Verum fi Magiftratuscontradivinasin Natura velScriptura
Leges qu^damdeccrnat, & fubditusiisprx Deo adhasreat , non quidem erga
Magiftratum , fed fimulcum Magiftratu erga Deum feditiofuseric.

§. 14. Seditiofum etiam tam erga Deum quam Magiftratum foret , fentirc
mminem fromijfts ftare debere ^ oportere mtimciuemque fuo arhitriovivere
ncgkais fcil. Dei & Magiftratuumlegibus, c^^//^/?/mw^,qu3efummarum
poteftatum ordinationi divinae repugnant. Verum quod Anonymus hic diftin.
guat,hacc non tamfeditiofaefleprofter juMcium dr optnioHem.cfuam propter faffum
quod t alia judtcia invohunt , videlicet quta eo ipfo , quod tale ^uid fentit , fidem
fumm^Foteftatitaatevelexprefedatamfolvit^ nugatoriumefl:. Namfacaum,
quod hic fidem poteftati datam folvit, eft ipfe illejudicandi adus, utenim
ipfedicit, eo ipfoquod talequid fentit, id eft,judicat, fidemdatam folvit;
qualem hicergo {bmniat a61:um judicioinvolutum ? Non ignoroquod fedicio-
fa tahs opinio puniri non poffit infubdito, quamdiueamcontraMagiftratus
decrcta cum aUis non communicat , aut ex ca nihil adverfus fummas Poteftates
agit, tum quod alioquiii Magiftratui innotefcerc nequeat , eum talcm fovere
lententiam, tum quod unicuique denegarinon pofficprivatumin confcientia
coram Deo judiciurai fcd tamen ea non minus ideo feditiofamanetopinio,
quia taliseft, exqua nihilagipoteft , quinfitfeditiofum &ordinationidivin3c
advcrfum. Ac proinde faceor , alias opiniones, exquibusetiamagi poteftfine
feditione erga Magiftratum, in i-epublicafcditiofasdici nonpoffe, quamvis
erga Deum feditiofac fint , fi a Natur^ vel Scripturas Regulis deficiant ; fcd ta-
men cum ilk non tantum majorera vel minorera feditioni occafionem pracbere
poffent , pro circumftantiarum diverfitate , & non minima Magiftratuscura
c^Te debeat , procurare utfubditi fecundum Naturae & Scripturae dictata bonis
imbuantur opinionibus, Magiftratu.9 non tantum potcft, fed etiam debet,
quibufcunque modis poteft, cfficerc, ut vcl talesopinioncsexfubditistollan-
tur, yelita circumfcribantur, utcum Reipublicae periculonon propagentur,
&ex ns quam minimapateat, fubdiriscasfaventibas, occafio, fecundumeas
feditiofum quid in Rcipublica committendi.Nani haecomnia ex ipfa Magiftra-
tus ordinatione di vina , 8c ipfis Reipublic^ fundamcntis & fine aperte fequun-
tur. Et fi quis fubditorum tuncfe apeiteopponat illis Magiftratuumdecretis,
detollendis, vel circumfcribendis fecundum Naturam velScripturam, tali-
bus opinionibus, eorumque poenisfe fubjlcetenolit , is, quamcunquebonas
foveat opiniones, non minus adverfus Dcum, quam Magiftratum (editio-
fuserit; nam ordinatigni Divinx fe opponit, & confequenter ineaDeorc-
fift^^- §. i^. Ab-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

k A dverfus Anoiiymum Theologo^Polittaim Liher Sinrnilaris . 3^7
15'. Abfurdumitaquecft, quodAnonymus,f^/fj^;>/»/^^^^^
feditiofas non efle, concedimus, Ted majorem vel minorem feditioni occafio-
nem prgebentes , ac ex Magiftratus fententia Naturce vel Scripturse ad verfas , a
Magiftratu, dicfto modo, compefcendas exiftimamus, non nifi in RepublLa
corrupta, tibi fufcrfiitiofi ambttiofi wgenuos ferre nequeunt , jure!circum-
fcribi&coerceri,leu ut iple loquitur, profedttiofis ^ feu feditionioccafionem
prxbentibus, haberi nonpojfe, Namutexdi6tispater, idetiaminoptimecon-
ftituta Republica plane neceflarium eft. Quae fint iilx fententia^ qu^^
quamvts fimpUciter circaverum (^falfum ^erfari^jideantur , ini^^uo tamenani^
mo proponuntur ^ dtvulgantur ^ quas Anonymushicdicit7?r^^. 15-. itadeter^
minajfe^ ut ratio nihdominm libera manferit^ jam latius inquirere nonvacar.
Inlpiciantur &c conferantur dicta noftra ad cap. 1 5-.

16. Quod autcm hic ad oppugnandam prxdi£lam a nobis coercitionem
opinionum , quas Magiftratus & Scriptura: & Naturse adverfasefll», & tran-
quillirati ac paciReipublicae noxiarum a61:ionum frugiferaseflepoflecenfet, a
Magiftratu, compefcendo eorum publicamprofcflionem , 8c propagationem
inter rubditosn ip.ftituendam , proferat immanem eam abfurditatem , quam
fupra cap. 14. pag. i6z, adftruere conatus fuit , defide nontam vera quampia
dogmata requircnte, imo admittente dogmata qu^ nec umhramveritatu ha-
hent , & fia mn ratione vtritatis , fed tantum ratione obedientia , q ua m nos ibi-
dem fatis iateconfutavimus, Atqueexeahicconcludat, dubitandum non effe^
cfuin optima refpublica , unicmtjue eandem Philofophandi libertatem concedat ,
(^uam jidem unicuic^e concedere ibidem abfiirdiflime contenderar • nihil eft
quain iaeptas abfurditates abfurdiratibus ineptis fuperftruere, quse idcirco
prioribus fubrutis facile concidunt, quarc noneftquodhicvel verbumadda-
mus iis, quas fupra de tam nionftrofa fide di£ta fijcrunt. Nam ut repugnat obe-
dicntia fine veritate in fide, ita& in RepubIicaDeo&: Magiftratuidebitanon
poteft prxftari obedicntia , finc veritate , nec fatis tuta poteft efle quics & pax
Reipublicae , fi omnis generis errores abfque prudenti Magiftratuum coercicio-
ne, in Republica non minus quam ip{a veritas doccri, proponi, adftrui&'
pi^opagari poflent. Imo ipfe Anonymusteneturfateri, extaltlibertate incom-
moda e^uadam ahquando oriri. Nec eft quod relpondeat , rogando , <^uid un-
quam tam fapienterinfiittitumfiit^ utnihiltndeincommodioriripotuerit, Nam
cum hic non nifi gradatim contendamusad perfe£tionem Phil. 3. 14. femper
majus inconmodum cvitandum prceminorc, 6c deeojudicium (blius Magi-
ftratuum prudentiae committendumexiftimamus, quippecujusmunusa Deo
ordinatum eft, populum in veritate &obedientia non modoantecedere, (ed
etiam ducere & regere adoptatamtam futurse quamhujus vitae falutem , po-
puli vero raunus ei, fecundum Dci in Natura & Scripturadiftata , fubeflc.

Yy j Om*

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

3 5" 8 T{egneri a Mansvdt

Omnia legihus determinari, ut plurimum noxium eft. Omnia finelegibusSc
indeterminata relinquere, peffimum omnium eft. Infinitae tere fiint circum-
ftantia:, propter quas aliorum in alia republica major , aUorum in alia rainor eft
rehnquenda libertas, dc quibus nulli,nifi fiipremae poteftati competit arbitrium,
pubhcum fi:ihcet & decifivum, fiibditis vero fijla refida obedientiae gloria. Oua
ahfque mdjoti iniuperahili damno probiheri ne<^ueunt , necejfano, nonlam
concedenda , quain permittenda funt , tametfi inde fape damnum fequatur.

§. 17. C^odamem exinvidia, luxu, avaritia , ehrietate, &alitsfimi.
lihi/s 'vnits , oriantur mala, t^ua feruntur , ijuia imperio /egum prohtheri ne-
queunt, quamvts reveravittafmt, id nullomodoarguic, concedendam eflfc
hcentiam quorumviserrorum fovendorum , profitendorum, &abfi]uepubli-
cacoercitionepropugandoruminRepublica, quam Anonymus dicnjudiciili.
bertatem, impcrio legum fimitatu fatisfacilem. ?t\vztijudictilthertaf , qua
quifque fibi fecundum Naturae & Scriptura: di^ata judicat, fateorcomc^
opprtmt non potejt , licet voluerit Anonymus fupra fspius, fubditos nonni fi
ft^premarumpotejlatumdecreto viverepoSt, &in tantum"eiadftriaosefle, ut
pjejnfios 6'pios prafiare -velint etiam contra id cjuodhonum judicsnt , & palam
Naturas velScnpturaeadverfijmye«?i««/-, agere deheant , utpag. 1x7. S<pro.
fe^io yirtiis eji, eandem, extra omnem, non modo humance auaoritatis ,
fed etiam prarjudiciorum affeaum, appetituum, &omnis generisvitiorum
rervitutcm confervare. Imo apprime necejfaria efi ad fcientias &artespromo.
•vendas, nam ha ah iis tantum feltci cumfuccejfucolunturquijudiciumliherum
&ynmime praoccupatum hahent: fed praedifta errorumhcentia& cogipoteft,
& deftabile vitium ac Reipublica^defeausforet. Namea non poteftconccdi^
Magiftratu, nifi maximam fui muneris partem de procuranda populifalute
abjiciat, & omnis generis turbis ac incommodis patentiflimam aperiat por-
tam. Nec ex ca tam promovebuntur fcientiae, quam rixae & contentiones multi-
plicabuntur,ac deteftabiles erroreshominum 3nimosoccupabunt& in infinitas
partes & fecVasdifciflbs, omni veritatetandera deftituent. Cum contrareiVce
rationis limitibus , fecundum Naturam & Scripturam , a Magiftratu circum-
fcnptahbertas , fe longe fliciliusex omni fervituteextricet , & veritatis cogni-
tionem promoveat. Nam libertas nimia libertate feu hcentia irrationali , perit.
Quomodo vcroh3ecli.:enti3fitcoercenda , ut& quantum & quoufqucexftirpa-
ri&coerceiidcbat& poflitin Republicaomnisluxus, invidia, avarita,ebrie-
tas , ahaq e vitin , utjamdiximus non nifi ex Reipublicse circumftantiis, fecun-
dum Naturam & Scripturam, a folo fupremo Magiftratu, determinari*de-
bet.

§ 18. Suhditorum lihertatem Ceu licentiam jim di&itti , itaopprimi, &
homines itaretineri, ttt nihil mutire audeant , nifiexprafcrtptofummanmTo-

tefia.

Imoges reproducecl by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

Adverfus Jnonymum Theologo^ToIiticum Liher StnguUris. 3^9
tejlatum, c^uis, unquam afleruerit, vel probaverit? fed omn^ibus, femper,
Scinomnibus, ^qualem, veliilimitatam concederelicemiamfeulibertatem,
erune hoc confultum ? profe6lo non purem.

§.19. Fideicorruptw, adulatio abominanda, perfidia, doli, &honarum
artium intentus , longe magis mecuenda funt ex profana, quam defendit , & fi-
bi fumit Anonymus , licentiainproponcndis, propugnandis , & propagan-
dis tam detcftabilibus erroribus, omnem pictatcm erga Deum &: proximum,
omnem divinorum & humanorum mandatorum obedientiam evertentibus , &
Atheam profanitatem introducentibus, quam exfupranobisdefcriptapropa-
gandorumerrorum afuprcmaPoteftate fecundum Naturam & Scripturam fa-
cienda, cocrcitione. Ut lubcnsomniumleclorumjudiciofubmitto.

§. 20. Nunquam v olumus opiniones ^ quas hominesveras efiecredunt ^ in
RcpuhYicaprocriminehaberi, ut nugatur Anonymus , autipfisfcelerireputari^ ^fo.
quod eos ad pietatem erga Deum homines movet. Sed volumus Macrillratum,
fi videateas opinioneseffefalfas, & a veritatein Natura & Scriptura patefa6ta,
deficere, & ex iis jure quoddam incommodum metuendum elTe reipublicse,
ac oninem,quam fubditi fecundum cas humanis & divinis Icgibus pr^bent obe-
dientiam, non puram, firmam, & ex veritate, fcderrore, profluentcm,
& idcirco nonnifipietatis, ergaDeum& proximum , umbramelfe, earun-
dcm publicam nimis profeffionera , defenfionem, & propagationcm juftis
& Reipublicseutilibuslegibuscircumfcribere, &• itacoercere, utmalumillud
inter fubditos, fi non exftirpari , etiam prorepere nequeat , &: plures inficere, ac
tandem reipublicae noxios producere fru£tus , ubi maturuerint infuperabiles ,
ac fimul adhibere quaevis alia media , ut cenfet commodiflima, ad eofdem ,
falva Reipublicae pace , ex talibus erroneis opinionibus evolvendos , ut tandem
veritati obedientiam prasftare difcant.

§. 21. Quod [i Q^uximpatienterferant, Sccadec^ufa^uidv^ in Magifira^
tumaudeantj zc feditiones moveant ^ quis tantaeabfurditatisfuerit, utneget,
eos merito tanquam feditiofos & rebellesinRepublicapuniri? Unde apercifli'
mum eOi.tales leges, non ingenuos .utnug^tur Anonymusjedfcelefiosrefpice-^
cere-y nec ad irritandos honefios condi, fed ad coercendas mahgnos , idqucnon
cum^ fed ad evitandum magnum Rt\^u\Xic7: periculum^ defeilum. Patece-
tiam non inutiles , fed multis de cauGs utiles ejfe leges illas. Quod profert ex cap.
18. fupra ud pag.io^. confutavimus, ita uc hic inde nulla pofljtpetipro-
batio.

§. 22. Magifiratum BoElorum controverfias legibus derimeripojfe y nun-
quam afleruimus, fed earum agicationem, &: propagationem coercere & cir-
cumfcriberepofle, ac determinare, quoufque vel alterutraparsin Republicapu-
blice fitdocenda &profitenda, manifeftum jamcfti &red:econftituti,ordinis

refradla*

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haog.

507 E 19 [2]

3(Jo ^egneri a Mansveh

ffefraftarios vcl fcismaticos, jufte pracfcripta poena a Magiftratu puniendos
effc, tamapertumeft , ut probationenonegeac.

§. aj. Foveant homines contentiofi quamcunqueT^e-;!^/^^^/^ A/^^^r<r-
tum adfe trahendi , ^ de adverfarits communi vulgt applau fu triumphandi ,
honores adtptfcendi. Magiftratuum tamen eft, Reipublicse falutemprocurare

in eam , fecundum. Naturae & Scripturje di£^ata, omnis gencriserrorum
propagandorum licentiam legitime circUmfcribere,6c quicquid contentiofi fpera-
verint, veritati patrocinium praebere , poft rem fatis legitime perpenfam & 6xa-
minatam. Semper interim memores, Deo reddendam effe rationem , quam
dederint, & fibiconquirendae , & propagandae veritati , operam.

§. 24. Sig'«/^/veroinhifceproprudentianonnunquam/<3rr|-;f«^/«»?yJ';, ^^/
fotius cedendum eorum ira , e^ui tantum non licentiofa, fed & libera ingeniaferre
wequeunt, & torva quadam auBoritate , non abfque fcelere comparabili , fe-
ditiofa flehis devotionem^ facile in rabiem mutare, & in quos volunt inftigare
pojunt. Id fateor magnum patefacit Reipublicae defeftum , & imperfeftioaem
profefto deplorabilem : fed tamen non tam in Magiftratu, quam fubditis culpa-
bilem, &idcircoilliusprudcntia, quibufcunquelegitimismediisadhibitis , in
hike curandam, & ex eorum animistollendam. Tantum abeft, uthincab-
neganda, vcl diminuenda fit Magiftratuum potenfia cocrcendi licentiofam
quorumvis errorum propagationem , ut contra Magiftratus fe prudeniia 6c qui-
bufcunque aliis mediis externis adverfus tam iniquosYuae plebis fedua^ores muni-
re teneantur , eofque per datam a Deo potcftatem , fi Refpublica ferat , in alio-
rum exempium compefcere, Wx« $0«« non enim fruftra gladium
portat <ft*«wiW«;f ./)«6,'» Dciminiftereftinbonum.Rom. 13.4.

§. ^jT. Fulgi iram (j^ furoremeohibere, fateor, necefl^arium eft. Necmi-
nori cura cavendum ne tradantur leges inutiles, qua violari non pofunt , niji
ab ifs qui virtutes <jr artes amant , ne Refpublica in tantam angufttam rediga-
tur, ut viros ingenuos fuftinere nonpojftt. Sed quidhoc prolicentiofaquorum-
vis errorum propagatione ? tenenturne Magiftratus quofvis boni ordinis re-
fraararios habere pro ingenuis ? An omnes profanifliniarum & periculofiftima-
rum fententiarum fautores , inter quos non infimus eft nofter Anonymus , pro
virtutum & artium amatoribus, fovere tenentur? An nulium promovendje
veritatis & exftirpandorum errorum ftudium, in Magiftratibus admittitur?
An Atheos nonminusquam pios&probosfuos fubditos in veritate, inerrori-
bus defendere&protegeretenentur? Rcvera, nullusingenuus, & virtutisac
anium amator huc abfurditalis unquam devenerit, nifi ingenuum virtutis
amorein, cum Anonymo abfurdiffimo , propriam hic fuamcaufam agente,
abjecerit ? ° ^

§, i6. ViroshonefioSi diverfafentfunt , ftmiilarenefciuntitanquam

im-

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

jfdverfufAnon ymum Theolo^o^Politicum Liher ^ingularts. 3 (Ji
m^rohos in exilium mitti , nullus unquam juftum aflerueriti fed quorumvis erro-
rum fautores, imo Atheos, adverfjs juftiffima Magiftratuum mandatafuoa
errores propagan^es, & fubditosfeducentes , actalibusinformantesfententiis^
quibus non modo a Veritate & Deo , fed etiam ab ipfo Magiftratu deficiant , fi
fecundum eas fuas a^tionesinftituant , prohoneftishabere, quispoflit? Nec
illi tantum fimulare nefciunt : fed Magiftratuum mandaiis fe opponere norunt.
Ad fimulandum, cum fpeciesmendaciifit, nulluscogipoteft i & idcircoqui
idnolunt , non nifi injufte in exilium mittuntur , fed boni ordinis refraiVarios^
qui aliisminoribuspoenisfefecoercerinonpermittunt, inexilium mitti • quis
injuftumdixerit ?

§. 27. Homines y qtiia liberalis inge^ni funt ^ prohoflihus hahere ^ quispro-
baverit? Sed quis profaniflimos & periculofiflimos omnisgeneriserrores non
magis profani, licentiofi, & luxuriofi , quam liberalis ingeniifru6iusdixe-
rit? & pertinacis, refra6l:arii , ac durae cervicis judicium negaverit, eorun-
dem adverfus juftiflima Magiftratuum decreta, propagationem ? Honeftosfe
exiftiment l2[c^\\oxmv\ts ^ decrci^s posnasnontimeant^ nec defrecentur-^ id nihil
cft , quam quod ctiam in fceleftiflimis , quibus cauterio refe6la fuit confcientiu^
faepius repertum eft: & idcirco nec Magiftratusafuimunerisobfervaniiade-
terrere, nec eorum leges Scpoenasinjuftasredderepoteft. Nonangatureorum
cnimtis ulla turpts fath poenitentia. Deus contumaces peccatores novit & inve*
niet. Non Magiftratus, fedDeus, ineorum animispoenitentiamgratiolcpo-
teftoperari ; 8c idcircoiis, propter ejus abfentiam , intermittenda non eft
jufta coercitio profaniflimorum errorumlicentiofiflinie, contrajuftifliniafija
inandata, propagatorum. Et fi qui alii cadem malitia, ex infliftispoenis^i
imttandum exemflum fumant, & iis Magiftratusmaturumteneturprocurare
rcmedium, quo Refpublica, & ipfi cum Republica, fi fieripofllit, confer*
ventur, quam aptiflime. Atque ita tandem Deo fuprcmoimperatori, cujjjis
mmifter eft hic in terris , cum gaudio adminiftrati fui imperii rationem reddere
poterint.

§. 28. Neitaque ajfentatio ^ falfitas&error, fedveritas, probitas &/irj
in pretio fint , ut fumma Poteftates imferium cptime retineant , nec feditiofis
€edere cogantur ^ conceffa judictilihertate ^ quorumvis errorum licentiofa pro-
feflio & propagatio , neceflario eft compefcenda , & homines ita regendi funr,
ut, quamvis diverfa & contraria fentiant, quam pauciflimi averitatc, per
Naturam & Scripturama Deo patefaita, & Magiftratui poft legitimam fatis
mquifitionem nota, deficiant & feducantur , & Reipublicas , quam minimuna
poflit , ex tali fententiarum contrarietate , obtingat incommodum , homineC»
que quam maxime concorditer in veritate & pierate coramDeo, cumproxi*
ciQ;> fubfuoimperiovivant.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

} 5 2 'Re^neri a Mansvdt

§. 29. t^ec dubitare pojfumus , quin hac ratio imperantli optimafit , ^
nora patiatur incommoda , quandoquidera cum divinis in Natum didlatis, quam
maxime convenic. Nam in hoc modo adminiftratoimperio, Deus, veritas
pieras & probitas femutuoampIe6tuntur , &eiTorestamafubditisquamMa-
giftraribus, fuo ordine & loco evitanturacexiirpantur, acfubditiMagiftra-
tibus, & Magiftratus cum fubditis Deo fubjiciuntur, itautDeus&in hos&
in illos fummum teneat imperium , & Magiftratus infra Dcum a ftibditis fum-
ma cum reverentia obcdiatur.

§. 30. ^uo igitur in hominibus Ubertas judicandi ^ Regulis re^ta ratlone &
Scriptura a Deo patefaftis , a Magiftratu magis circumfcribatur , eominus^'
fiatu Naturali receditur. Dire£te contra quam putat Anony mus , nam ea, quam
petit, profana icentia, plurimum a Deo &re6ta rationedifcedit , &homi.
nes non ad falutem, fed hujus & futurae vitae perniciem , rectiffima via ducit.

§. 31. Magna^ fateor, in Amfielodamenftumurhefiorentijfimaconceditur
omnis generis errores ^xo^Ktw^ilibertas : fed tamen eam illimitatam non effe ,
prxter Pontificiorum , aharumque Se6larum reftri^iiones , docet nuperrimum
illud lippis & tonforibus notum Labadiange fcifmatisexemplum : nihil enim
fanaticum hunc hominem commoviffetcum fuisalienasquaerereterras, fi Am-
ftelodami pro libitu damnati fui (cifmatis dogmata profiteri & propagarc
licite potuiffet. Et ferantilliusReipublicae circumftantias tantam libertatem ,
an ideo femper & ubique concedenda ? lllis utilis fit , an ideo omnibus ? Illi con-
cedant, & utilitatem indecapiant , anideore6te? Magiftratuum quidem eft
eam determinare, (cd quis eos hic infallibiles dicat? Quorumvis eft, eam,
pro lua confcientia, fecundum Naturam& Scripturam , ita circumfcribere,
ut Deoejus rationem reddere poffint. Sed uniusjudicium alteri hic nullum po-
teft creare praejudicium.

§. 55. Triftia Remonfirantium Contraremonfirantium noftrae Reipubli-
cae tempora , non fine lacrymis commemoranda , ob varias circumftantias eo*
rum, quas hic enarrare nihil attinet , nullum ab Anonymo defideratae illimitata:
licentiae praebere poffunt argumentum, cum nullus ingenuus utriufque par-
tis omnes a6tiones vel probaverit vel reprobaverit. Omnes homines fumus , &
illifuerunt. Deo committamusjudiciumeorum , & nosinterimquantum pol-
fumusobfervemusquicquid Deum in Natura vel Scripturadi^taffe videmus, &
poft requifitam inquifitionem cognofcimus.

§. 34. Scifmata non oriri €x magnoveritattsfiudio (^fmtefciUcet comitatfs
& mafuetudmis ) fed ex\ magna Ubidtne regnandi , facile concedo , & idco hanc,
non illud , coercendam & limitandam cenfeo. Verum an illi non ducantur hac
libidine, qui Magiftratuum decretis fefc fubjicere noiunt, & iis fe aperte op-
ponunt fub prxtextu liberaliorisingenii, &liberiorisjudicii5 quofviserrores

con-

Adverjus Amnymum Theohgo-Voliticum Liber Singulans. 3 63

contra mandatum eorum profena licentia profitendo & propaaando penes
quemvisleftoremeftojudicium. ^ 'r •

§. 35. Ex his, ut Anonymi verbis utar, lnce mmdmn» clarim coHflat,
fcifmattcos ejfe, & Reifubhca ferturbatores , non, <jui magno^veritattsftudw
& mnata cuique libertatejudtcii , nulli deneganda, errores per Naturam Sr Scrip-
turam debellare, & eorum abfurdam & Reipublicx noxiam profeflionem &
propagationem , coercere, & a Deo conceffa poteftate , reprimereconantur,
fed qui magno prxter venratem ftudio, eofdemfovere, & contra Magiftra-
tuummandatum, ex innatacuiqueregnandilibidine, propagare,acfeMagi-
ftratuumpocnisnonfubjiciendo, ordinationidivinxrefiftere non verentur.

§. 36. Oftendimus itaquefubditolibertatem privatijudiciiadimi nonpof-
fe , nec omnem, quod privatim fentit, dicendi libertatem , adeo coar^ari , ut
mhil niftexprafcripto, quemadmodum nugatur Anonymus pag. xio. fum.
marum poteftatum , mutire audeat. Oftendimusquoufqne talis libeitas, falvo
jure & authoritate fummarum poteftatum concedi poflit, & a quovis fubdito
fervari. Probavimus e.x eanulIaReipublicaeoririincommoda, qualiaplurima
debent creari ex profana , quam petit Anonymus , omnis generis errores pro-
pagandi licentiai quae facile a fuprema Majeftatccoercerinonpoflent. Pro-
bavimus tain quodnullusfubditusfalvapietate, fetalilibertateprivarepoflit,
& abfoluto a Deo fummarum Potefta tum judicio fe fubmittere, abnegato
omni judicio proprio : quam quod nullus Magiftratus tam abfolutum & inde-
pendens a Deo imperium aflumere , in fubditos , vel fubditis illimitatam om-
nisgeneriserroresfovendi, profitendi, &propagandi publice licentiam con-
cederepoflit. Et confequenter probavimus, leges illam licentiam , exNatu-
rae&Scripturaediaatis, ad Magiftratus decretum coercentes, &Iimitantes,
juftifllimas & Reipublicae utiliflimas efl[e. Ita utmanifeftepateat, talemlicen-
tiam, 3 nullo Magiftratu, falva pietate, & pace Reipublicae pofle , autde-
bereconcedi. Dire6te contra id, quod tantomolimine, poft excogitatas tot
abfurditates , poft toties abnegatam Naturae rationalis innatam legem, poft
rejeftamomnem revelatam veritatem, imo poft abnegatum totiesipfum Deum,
adftruere conatus fuit Anony mus. Deus det, u t haec ad aperiendos miferi homi-
nis oculos, & alios ab his & fmiilibus erroribus avertendos, ac adverfuseos
muniendos , quam plurimum valeant. Iple novit , quod haec fblo veritatis
inquirendae,defendendae,&propagandaeanimo fcripta fuerint. Quarefiquos
commiferimus infcii errores, ipfe, quod rogo, per & propter unicum no-
ftrum Mediatorem Jefum Chriftum , gratiofe condonet. Et aperiatabaltera
parte , quotidie magis magifque fummarum noftrarum Poteftatum oculos
mentis , eofque Spiritu fuo ducat in omni veritate tam Naturae quam verbo
fuo mfcripta, ac virtutem & animum addat, fecundumeandemnosfubditos

Zz 1 fuos.

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

5^4 l{egneri h Mansvelt Adverfus Anonymumt^c.
fuosj cocrcitis omnis generis erroribus, tam in fuam, quam noftram tum
hujus tum futurgc vit« falutem «ternam, regant , & dirigant, utibitandem
pro temporali &perituracorporea, Spiritualemobtineantcoronam aeternam.
Quod animitus precor ^ A m £ n.

F I N I &

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [2]

Images reproduced by courtesy of Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

507 E 19 [1]

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Texts

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Regneri aÌ€ Mansvelt, philosophiæ, dum viveret, doctoris ... Adversus anonymum theologo-politicum liber singularis, in quo omnes & singulæ tractatus theologico-politici dissertationes examinantur & refelluntur ... opus posthumum"

See other formats